Historia - kuriaczestochowa.pl

10.02.2013
Historia
Historia
Wpisany przez Kuria Metropolitalna
OBRAZ MATKI BOSKIEJ CZĘSTOCHOWSKIEJ W DANKOWIE
Pierwowzoru obrazu Matki Bożej z Dzieciątkiem w Dankowie należy szukać w obrazie Matki Bożej
Częstochowskiej z Jasnej Góry. Obraz jasnogórski został namalowany na trzech złączonych ze sobą
deskach lipowych o wymiarach 122 x 82 cm. Matka Boska ukazana jest w półpostaci, frontalnie, na lewym
ramieniu trzyma Dzieciątko Jezus, prawą ręką wskazuje na Jezusa. Pan Jezus zwrócony jest do widza w
pozycji trzy czwarte, lewą ręką podtrzymuje księgę Pisma Świętego, prawą błogosławi.1 Jak głosi legenda
obraz został namalowany przez św. Łukasza Ewangelistę, na prośbę pobożnych niewiast po wniebowzięciu
Najświętszej Maryi Panny, na deskach z nazaretańskiego stołu Świętej Rodziny. Jest to obraz zaliczany do
typu Hodegetrii. Nazwa wywodzi się od obrazu, który był w Konstantynopolu od I pół. V wieku w
specjalnie wzniesionym sanktuarium Ton Hodegon (stąd nazwa), a został przywieziony do tego miasta z
Ziemi Świętej przez Eudoksję, żonę cesarza Teodozjusza II i podarowany siostrze cesarza, Pulcherii. Obraz
ten przeżywał różne koleje dziejów cesarstwa bizantyjskiego i okresu obrazoburstwa, jednak w klasztorze
Ton Hodegon pozostał do czasu podboju Bizancjum przez Turków (1453 r.). Późniejsze losy tego obrazu
nie są znane.2
Obraz
Matki Boskiej Częstochowskiej utożsamiany z tym właśnie obrazem miał być przewieziony najpierw na
Węgry, na początku XIV wieku, później przewieziony przez Ludwika Węgierskiego na Ruś Czerwoną do
Bełżca, skąd w 1382 lub 1384 r. książę Władysław Opolczyk przywiózł go na Jasną Górę.3 Przez lata
starano się uściślić jego historię i pochodzenie. Powstało wiele hipotez naukowych na jego temat. Dzisiaj
można powiedzieć, że obraz nawiązuje do dawnych obrazów kultowych wywodzących się z malarstwa
bizantyjskiego. Za mało jest przekazów źródłowych by powiedzieć jednoznacznie co jest historią, a co tylko
pobożną legendą narosłą przez całe wieki wokół obrazu. Ustalenie prawdy utrudnia także konserwacja
obrazu, której dokonano po napadzie Husytów i zniszczeniu obrazu w 1430 r. Naprawa wizerunku Matki
Bożej dokonała się w latach 1430-1434 na zamku w Krakowie, nadzorowana przez króla Władysława
Jagiełłę. Nie wiemy w jakim stopniu obraz został zniszczony i jakich napraw dokonano. Być może obraz
uległ pewnym przekształceniom, a nawet są opinie o przemalowaniu całego obrazu. Obraz mimo to
zachował układ formalny i treściowy dawnych obrazów bizantyjskich (ikon). Jego powstanie zaś należy
odnieść do późniejszego czasu. Na podstawie ostatnich badań naukowych obraz datuje się na XIII - XIV
w., powstały w kręgu malarstwa italo-bizantyjskiego we Włoszech, może w twórczości Simone Martmi,
działającego w l pół. XIV w. w rejonie neapolitańskim, skąd wywodziła się rodzina andegaweńska króla
Ludwika Węgierskiego.4
Obraz był czczony od samego początku na Jasnej Górze. Władysław Opolczyk powierzył go opiece ojców
Paulinów, sprowadzonych z Węgier, jako "łaskami słynący". 5 Jan Długosz pisze o obrazie, że jest
wizerunkiem "Królowej świata i naszej Marii".6
Kult
obrazu wzrósł jeszcze bardziej po bohaterskiej obronie Jasnej Góry przed Szwedami w 1655 r. Uznano to
za cud dokonany za przyczyną Matki Bożej Jasnogórskiej, co zmobilizowało Polaków do obrony kraju
przed "potopem szwedzkim";. Trzy miesiące po oblężeniu, król polski Jan Kazimierz w katedrze lwowskiej
przed obrazem Matki Boskiej Łaskawej w kaplicy Domagaliczów, złożył śluby, ofiarowując naród polski
opiece Matki Boskiej Częstochowskiej i nazywając ją Królową Polski. Obraz wkrótce stał się wzorem do
83.18.26.76/archidiecezja/sanktuaria/693-historia.html?tmpl=component&print=1&page=
1/3
10.02.2013
Historia
powstania licznych kopii, które były rozsiane po całej Polsce. Były one mniej lub więcej podobne do
oryginału, nieraz z pominięciem niektórych szczegółów lub z dodaniem nieistniejących w oryginale.7 Jednym
z najwcześniejszych obrazów Matki Bożej Częstochowskiej jest obraz Matki Bożej w Bochni, powstały
pod koniec XV w. lub na pocz. XVI w. Sława jego cudowności była już znana w l pół. XVII w. Niedaleko
Bochni w Biesiadnikach jest kopia obrazu bocheńskiego z 1644 r. z podpisem, że jest to cudowny obraz
Matki Bożej Bocheńskiej. Obraz bocheński znajdował się początkowo w klasztorze Dominikanów, po
kasacie klasztoru w 1777 r., obraz przeniesiono do kościoła parafialnego. Czczono go pod wezwaniem
Matki Boskiej Różańcowej, a w księdze cudów od 1742 r. spisywano wyproszone za wstawiennictwem
Maryi liczne łaski. Najbardziej znaną formą kultu był odpust na Matkę Bożą Różańcową, obchodzony w
drugą niedzielę października. Obraz koronowano w niedzielę różańcową w 1934 r.8
Kult Matki Boskiej Częstochowskiej z Bochni był tak rozpowszechniony, że powstały obrazy na wzór
Matki Boskiej Bocheńskiej. Z pewnością w niedalekim Krakowie, prężnym ośrodku malarskim powstawały
jej kopie, które spotykamy w różnych miejscach Polski dość daleko od Krakowa i Bochni. Z pewnością do
obrazu z Bochni jest podobny obraz Matki Bożej w Tęgoborzu w diec. tarnowskiej, z I poł. XVII w., z
Raciborza, też z tego samego czasu, z Umienia k. Koła, diec. włocławska z poł. XVII w., ze Starej Wsi z
1613 r., diec. przemyska. Te same cechy obrazu bocheńskiego ma obraz w Dankowie, poł. XVII w. w
archidiecezji częstochowskiej k. Krzepie. Obraz dankowski Matki Bożej z Dzieciątkiem zwany jest
obrazem Matki Bożej Częstochowskiej lecz jego pierwowzór nie pochodzi bezpośrednio z obrazu Matki
Bożej Jasnogórskiej w Częstochowie. Oprócz typowych cech charakteryzujących Hodegetrię
Częstochowską, zawiera on pewne różnice, które dodał lub zmienił malarz Matki Bożej Bocheńskiej.
Obraz Matki Bożej Częstochowskiej
ukazuje Matkę Bożą w półpostaci, a Pana Jezusa w całej. W obrazach typu Matki Bożej Bocheńskiej
Maryja przedstawiona jest w popiersiu, a Dzieciątko Jezus w trzech czwartych postaci, bez ukazania stóp.
Twarz Maryi jest bardziej pociągła przez spiczaste zakończenie brody, co nadaje jej rysy bardziej delikatne.
Twarz Jezusa jest mniej surowa i poważna (Pantokrator) jak na obrazie częstochowskim, a bardziej
dziecięca o łagodnych rysach. Suknia i płaszcz Maryi są ciemno-błękitno-zielone, a zamiast lilii
andegaweńskich są gwiazdki (Danków, Tęgoborze, Racibórz) lub nie ma żadnych elementów zdobiących.
(Bochnia, Stara Wieś, Umień). Na obrazie z Dankowa i Tęgoborza jest na prawym ramieniu krzyżyk
równoramienny, (nawiązanie do trzech gwiazd, krzyży symbolizujących dziewictwo Najświętszej Maryi
Panny). Na wszystkich omawianych obrazach wykończenie sukni i płaszcza Maryi i sukni Dzieciątka zdobi
szeroka, pięknie ozdobiona lamówka, a na szyi Maryi i Jezusa jest zawieszona bardzo szeroka kolia
(Bochnia), sznur pereł (Racibórz, Tęgoborze, Stara Wieś) i krzyż zawieszony na łańcuchu (Danków, Stara
Wieś, Tęgoborze). W odróżnieniu od pozostałych kopii obrazu bocheńskiego Matka Boża Dankowska ma
założone korony nie typu otwartego, lecz zamknięte z krzyżykiem, takie jakimi koronowano królów polskich
od czasu koronacji Władysława IV t.j. od 1633 r. Można przypuszczać, że korony założono na obraz po
tym roku, a więc obraz mógł być namalowany przed 1633 r., co by wskazywało datę jego powstania na I
poł. XVI w. Obraz w Dankowie znalazł się z pewnością za przyczyną wojewody Stanisława II
Warszyckiego, późniejszego kasztelana krakowskiego, właściciela dóbr w Dankowie, który w 1632 r.
rozpoczął budowę zamku i nowego kościoła. Obraz jest wzmiankowany w 1650 r. (mówi o tym protokół z
wizytacji Bpa Fr. Kraszkowskiego z roku 1730 na pomniku nagrobnym Andrzeja i Katarzyny Warszyckich
w kościele w Dankowie).9 W oktawie Bożego Ciała w obecności prepozyta ks. Kobylańskiego i wielu
wiernych obraz Matki Boskiej płakał 3 razy. Było to z pewnością przyczyną wzrostu kultu Matki Boskiej
Dankowskiej. W 1668r. ufundowano srebrne sukienki na obraz, a w 1659 r. powstało Bractwo
Różańcowe. Codziennie też, przed nabożeństwem śpiewano Godzinki o Najświętszej Maryi Pannie. Mimo,
że kościół płonął kilkakrotnie i ulegał uszkodzeniu, obraz ocalał. 10
Do 1995 r. znajdował się w bocznym, lewym ołtarzu, później przeniesiony do ołtarza głównego, gdzie
oczekuje na koronację 25 maja 2002 r.11
83.18.26.76/archidiecezja/sanktuaria/693-historia.html?tmpl=component&print=1&page=
2/3
10.02.2013
Historia
Pochodzenie
obrazu z Dankowa jako kopii obrazu bocheńskiego potwierdza też założenie Bractwa Różańcowego, które
było w Bochni, obraz bocheński nazywano bowiem Matką Bożą Różańcową, jak również wydarzenie
płaczu Maryi na obrazie z Bochni, który płakał i "krwawy pot z siebie wydawał"; jak stwierdziła komisja
kościelna 29 października 1637 r. i 12 czerwca 1638 r.12 Możemy przypuszczać, że historię płaczu Maryi
w Dankowie upodobniono do faktu bocheńskiego, co może sugerować też fakt, że wydarzenie to ma o
wiele późniejszą wzmiankę historyczną (patrz wyżej). Nie ma natomiast potwierdzenia w dokumentach z lat
1650, co wydaje się dziwne, że tak doniosłe wydarzenie umknęło uwadze współczesnych kronikarzy. Być
może, że autor wzmianki z 1730 r. myślał o obrazie z Bochni.
Przypisy
[1] A. Różycka-Bryzek, J. Gadomski, Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w świetle badań historii
sztuki, Studia Claromontana. 1984. t. 5. s. 27n.
[2] Encyklopedia Katolicka, Lublin 1993, t.6., s.1096-1099.
[3] K. Raczyński, Cudowny obraz Matki Boskiej na Jasnej Górze w Częstochowie. Częstochowa 1948, s.
14n.
[4] E. Śnieżyńska-Stolot, Kult italo-bizantyjskich obrazów maryjnych w Europie środkowej w w. XIV.,
Studia Claromontana, 1984. t. 5, s. 14n.
[5] K. Raczyński, dz. cyt. s. 16n.
[6] Tamże, s.18.
[7] Wł. Smoleń, Ilustracje świąt kościelnych w polskiej sztuce. Lublin 1987. s. 254.
[8] Tamże, s. 255.
[9] Napis na pomniku nagrobnym A.i K. Warszyckich w kościele w Dankowie.
[10] T. M. Janowski, Danków nad Liswartą. Kraków-Danków 1997, s. 29.
[11] Obraz zostanie ukoronowany przez arcybiskupa Stanisława Nowaka.
[12] S. Barącz. Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce. Lwów 1891. s. 25.
Ks. Bogdan Blajer
« poprzednia
83.18.26.76/archidiecezja/sanktuaria/693-historia.html?tmpl=component&print=1&page=
następna »
3/3