Nowe możliwości wykorzystania

NAUKA I PRAKTYKA
NOWE MO¯LIWOŒCI WYKORZYSTANIA
TETRAHYDROKANABINOLI W LECZNICTWIE
I TERAPII WYBRANYCH CHORÓB
mgr farm. Zuzanna STARZYÑSKA, dr n. med. Monika BIA£ECKA
prof. dr hab. Krzysztof BOROWIAK, dr hab. n. med. Anna MACHOY-MOKRZYÑSKA
New possibilities of tetrahydrocannabinoides usage in health care and therapy of
selected diseases
Streszczenie. Preparaty konopi s¹ szeroko rozpowszechnionymi zwi¹zkami psychoaktywnymi. W przedstawionej pracy opisano efekty dzia³ania biologicznego oraz mechanizmy
dzia³ania substancji czynnych zawartych w konopiach. Omówiono równie¿ podstawy
funkcjonowania uk³adu endokanabinoidowego oraz mo¿liwoœci wykorzystania ligandów
receptorów kanabinoidowych w terapii wybranych chorób.
S³owa kluczowe: endogenny uk³ad kanabinoidowy, marihuana, receptory kanabinoidowe, wskazania medyczne.
Summary. Cannabis is one of the most widely psychoactive substances. In presented paper
the biological effects and canabinoids mechanism of action as well as health consequences
of Cannabis usage were described. Base of function and the physiological role of endogenous cannabiniods system was discussed. Importantly, cannnabinoids shown a great
therapeutic potential for medicinal purposes.
Keywords: endogenous cannabinoid system, marijuana, cannabinoid receptors, potential
indications.
Konopie siewne (Cannabis sativa) i konopie indyjskie (Canabis indica) s¹ jednymi
z najstarszych roœlin leczniczych. Wzmianki
na ten temat mo¿na odnaleŸæ w ksiêdze zielarskiej cesarza chiñskiego Shen Nang
(2740 r. p.n.e.). Roœliny te uprawiane by³y
w Azji Œrodkowej ju¿ przed 5 tysi¹cami lat,
do Europy trafi³y na prze³omie XVI i XVII
wieku, a do Ameryki Pó³nocnej oko³o 200
lat póŸniej. Szczególne zainteresowanie
wzbudzi³y ich w³aœciwoœci psychoaktywne.
Do najbardziej rozpowszechnionych postaci
konopi nale¿¹: marihuana – popularna
w Stanach Zjednoczonych i Meksyku oraz
w Europie, a tak¿e haszysz – najczêœciej u¿ywany w krajach arabskich. Marihuana to
mieszanina suszonych liœci i kwiatostanów
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 3 (183) 2009
¿eñskich a haszysz (w postaci ¿ywicy lub oleju) stanowi mieszaninê ¿ywicy ochraniaj¹cej
wierzcho³ki kwiatowe roœlin ¿eñskich oraz
kwitn¹cych szczytów tej roœliny.
Badania nad zawartoœci¹ czynnych zwi¹zków zawartych w konopiach doprowadzi³y do
wyizolowania tetrahydrokanabinoli (THC).
Zwi¹zki te nale¿¹ do licznej rodziny meroterpenów (oko³o 70) zidentyfikowanych w roœlinach rodzaju Cannabis. Najsilniejszymi psychoaktywnymi w³aœciwoœciami obdarzony jest
∆-9-tetrahydrokannabinol (∆-9-THC). Do tej
grupy nale¿¹ równie¿: kanabigerol (CBG),
kanabidiol (CBD), kanabichromen (CBC)
czy kanabinol (CBN). Wyizolowanie THC
by³o pierwszym etapem na drodze poznania
tzw. uk³adu endokannabinoidowego.
Badania nad
zawartoœci¹ czynnych
zwi¹zków zawartych
w konopiach
doprowadzi³y
do wyizolowania
tetrahydrokanabinoli
(THC). Zwi¹zki te
nale¿¹ do licznej
rodziny meroterpenów
(oko³o 70)
zidentyfikowanych
w roœlinach rodzaju
Cannabis.
➤
23
NAUKA I PRAKTYKA
➤
Dotychczas jako
naturalne ligandy
dla receptorów
kanabinoidowych
wyizolowano
anandaminê
(N-arachidonoyloetanolamid, AEA)
oraz 2-arachidonyl-glycerol (2-AG).
Substancje
endogenne, tzw.
endokanabinoidy
odgrywaj¹ znacz¹c¹
rolê w regulacji
wielu procesów
fizjologicznych,
takich jak
wydzielanie
hormonów osi
podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej,
aktywnoœæ procesów
immunologicznych
i reakcji zapalnych,
a tak¿e procesów
uczenia siê
i zapamiêtywania
oraz neuroprotekcji.
24
Poszukiwania wyjaœnienia mechanizmów
dzia³ania kanabinoidów odkry³y istnienie
specyficznych receptorów dla tych zwi¹zków. Do chwili obecnej opisano ju¿ kilka ich
rodzajów, z których najwa¿niejszymi wydaj¹
siê receptory CB1 i CB2. Ich istnienie zosta³o odkryte w latach osiemdziesi¹tych XX
wieku. Nale¿¹ do klasy receptorów zwi¹zanych z bia³kami G. Receptory CB1 zlokalizowane s¹ w oœrodkowym uk³adzie nerwowym – g³ównie w strukturach hipokampa,
mó¿d¿ku, pr¹¿kowia i substancji czarnej,
a wiêc w rejonach odpowiedzialnych za pamiêæ, sen i czuwanie, emocje oraz koordynacjê ruchów i postawê cia³a. Wystêpuj¹ równie¿ w tkance t³uszczowej, przewodzie pokarmowym, miêœniach i w¹trobie. Receptorom CB2 przypisuje siê g³ównie dzia³anie
obwodowe, wp³yw na uk³ad kr¹¿enia i procesy odpornoœci komórkowej. Do receptorów tych przy³¹czaj¹ kanabinoidy, powoduj¹c blokowanie nap³ywu jonów wapnia z p³ynu zewn¹trzkomórkowego do cytoplazmy
oraz hamowanie wytwarzania cAMP.
W efekcie tego dochodzi do zmiany metabolizmu komórki i do zmian w uwalnianiu hormonów oraz neuroprzekaŸników.
Dalsze badania nad funkcjonowaniem receptorów kanabinoidowych skoncentrowa³y
siê na ich ligandach, czyli zwi¹zkach ³¹cz¹cych siê z tymi receptorami. Okaza³o siê, ¿e
mog¹ byæ nimi równie¿ substancje endogenne, tzw. endokanabinoidy. Zwi¹zki te odgrywaj¹ znacz¹c¹ rolê w regulacji wielu procesów fizjologicznych, takich jak wydzielanie
hormonów osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej, aktywnoœæ procesów immunologicznych i reakcji zapalnych, a tak¿e
procesów uczenia siê i zapamiêtywania oraz
neuroprotekcji. Endokanabinoidy s¹ pochodnymi
omega-6-wielonienasyconych
kwasów t³uszczowych i dzia³aj¹ jako wsteczne neuroprzekaŸniki, tzn. hamuj¹ uwalnianie mediatorów z zakoñczeñ nerwowych po³¹czonych z wydzielaj¹cym je neuronem.
Produkowane s¹ „na ¿¹danie” w b³onie komórkowej neuronu postsynaptycznego
z prekursorów fosfolipidowych i dzia³aj¹
miejscowo – autokrynnie i parakrynnie.
W przeciwieñstwie do klasycznych neuro-
transmiterów nie s¹ magazynowane i ulegaj¹ natychmiastowej degradacji po wywo³aniu
efektu biologicznego.
Dotychczas jako naturalne ligandy dla receptorów kanabinoidowych wyizolowano
anandaminê (N-arachidonoyloetanolamid,
AEA) oraz 2-arachidonyl-glycerol (2-AG).
W taki sposób opisano system endokanabinoidów, na który sk³adaj¹ siê receptory, ich
egzogenne i endogenne ligandy oraz bia³ka
zaanga¿owane w ich biosyntezê, wychwyt
i degradacjê.
Najpopularniejsz¹ drog¹ wprowadzania
do organizmu kanbinoidów jest palenie marihuany, czyli tzw. skrêtów (jonitów) bêd¹cych mieszanin¹ ziela i tytoniu. ∆-9-THC
wch³ania siê przez drogi oddechowe w iloœciach 3-4-krotnie wiêkszych ni¿ po podaniu
doustnym. Wypalenie jednego „skrêta” to
wprowadzenie do organizmu drog¹ inhalacyjn¹ dawki oko³o 100-150 mg marihuany,
co w efekcie skutkuje osi¹gniêciem w surowicy stê¿enia rzêdu 2-8 ng. Po 4-8 godzinach
od nara¿enia wykrywane w moczu stê¿enie
przekracza wartoϾ 50 ng/ml.
THC s¹ szybko wch³aniane w p³ucach oraz
wi¹zane w tkance t³uszczowej. Nastêpnie
ulegaj¹ redystrybucji, która polega na stopniowym uwalnianiu z tkanek do krwiobiegu.
Powoduje to przed³u¿one dzia³anie tych
zwi¹zków na oœrodkowy uk³ad nerwowy, które mo¿e siê utrzymywaæ przez kilkanaœcie,
a nawet kilkadziesi¹t godzin. Jak wiêkszoœæ
ksenobiotyków THC ulegaj¹ biotransformacji w uk³adzie cytochromu P-450 hepatocytów do aktywnego 11-hydroksy-THC, a wtórnie do 11-nor-9-karboksy-delta-9-THC.
Efekt dzia³ania biologicznego THC zale¿y
od dawki wprowadzonej do organizmu. Niewielkie dawki (do 200 mg) wywo³uj¹ dzia³anie uspokajaj¹ce i poprawiaj¹ nastrój, powoduj¹ równie¿ zaburzenia percepcji, uczucie
odprê¿enia i sennoœæ. Dawki œrednie (200-500 mg) dzia³aj¹ pobudzaj¹co, powoduj¹
zburzenia pamiêci i koncentracji oraz
zmiennoœæ nastroju i depresjê. Przyjêcie du¿ych dawek THC (500-1000 mg) mog¹ skutkowaæ dzia³aniem psychozotwórczym z wyst¹pieniem halucynacji, czyli omamów wzrokowych i s³uchowych oraz spl¹tania prze-
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 3 (183) 2009
NAUKA I PRAKTYKA
chodz¹cego w ostre stany lêkowe. Wyst¹piæ
mog¹ zaburzenia osobowoœci oraz ataksja
i utrata koordynacji.
Mimo obiegowej opinii o braku dzia³ania
uzale¿niaj¹cego kanabinoidów liczne badania eksperymentalnych i doniesienia kliniczne pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e przewlek³e stosowanie marihuany wywo³uje jednak uzale¿nienie. Jednym z dowodów na to jest wystêpowanie zjawiska tolerancji, które rozwija
siê w ci¹gu 6-12 miesiêcy regularnego palenia przetworów Cannabis. Polega ono na koniecznoœci przyjmowania coraz wiêkszych
dawek tych substancji dla wywo³ania oczekiwanego efektu ze strony oœrodkowego uk³adu nerwowego. Charakterystyczny dla ludzi
nadu¿ywaj¹cych „trawki” jest tzw. zespó³
braku motywacji. Przewlek³e palenie marihuany mo¿e byæ przyczyn¹ wyst¹pienia niekorzystnych efektów somatycznych oraz
wi¹zane jest ze zwiêkszeniem ryzyka wyst¹pienia zaburzeñ psychicznych wiele lat po
zaprzestaniu palenia.
Istnieje równie¿ druga, jaœniejsza strona
opisywanego zagadnienia, a dotyczy ona
prób leczniczego wykorzystania kanabinoidów. Wprawdzie korzyœci p³yn¹ce ze stosowania konopi indyjskich w medycynie znane
s¹ co najmniej od 2 tysiêcy lat, to jednak dopiero pod koniec XX wieku, po poznaniu endogennego uk³adu kanabinoidowego, podjêto próby terapii wybranych chorób agonistami i antagonistami receptorów kanabinoidowych. Racjonaln¹ przes³ank¹ do podjêcia
prób klinicznych stanowi³o poznanie efektów
ich dzia³ania. Stwierdzono bowiem, ¿e wykazuj¹ one dzia³anie neuroprotekcyjne – jako
antagoniœci receptorów NMDA, hamuj¹c
produkcjê cytokin i bezpoœrednio zmniejszaj¹c produkcjê czynnika martwicy nowotworów (TNF-α) w mózgu. Mog¹ równie¿ dzia³aæ przeciwzapalnie przez hamowanie cyklooksygenazy 2 (COX 2) lub przez hamowanie
reakcji zapalnej wywo³anej przez interleukinê 1 (IL-1) czy czynnik martwicy nowotworów (TNF-α).
THC wykazuj¹ tak¿e wp³yw na wybrane linie komórek hematopoetycznych (krwiotwórczych), mog¹ zmniejszaæ proliferacjê komórek nowotworowych raka piersi u cz³owie-
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 3 (183) 2009
ka lub zwiêkszaæ proliferacjê ró¿nych linii komórkowych indukowanych cytokinami, np.
interleukin¹ 3 (IL-3) i interleukin¹ 6 (IL-6).
Najwiêcej nadziei wi¹¿e siê z mo¿liwoœci¹
leczenia tych chorób, których dotychczasowe leczenie jest nieskuteczne i ma³o satysfakcjonuj¹ce, np. chorób neurodegeneracyjnych. Jedn¹ z nich jest stwardnienie rozsiane, postêpuj¹ca choroba mózgu i rdzenia,
która charakteryzuje siê tzw. rzutami i wystêpowaniem licznych objawów neurologicznych. Etiologia tego schorzenia jest nie do
koñca poznana, ale z pewnoœci¹ istotna jest
tu rola czynników genetycznych, œrodowiskowych oraz infekcyjnych.
Wyk³adnikiem patomorfologicznym stwardnienia rozsianego jest demielinizacja w³ókien nerwowych, a towarzysz¹ca temu zjawisku reakcja zapalna mo¿e wi¹zaæ siê z niedoborem endogennych kanabinoidów, odpowiedzialnych za regulacjê odpowiedzi zapalnej w obrêbie oœrodkowego uk³adu nerwowego. Jednak najnowsze badania dowodz¹, ¿e hamowanie reakcji zapalnej odbywa
siê za poœrednictwem receptorów CB1 i CB2
i mo¿e zachodziæ równie¿ w tkankach obwodowych. Kanabinoid pochodz¹cy z konopi
ma ³¹czyæ siê z receptorami CB2 na powierzchni limfocytów T i hamowaæ ich chemotaksjê oraz wydzielanie cytokin pozapalnych. Kanabinoid, przenikaj¹c przez barierê
krew–mózg, ³¹czy siê z receptorami CB1
w rejonie podwzgórza, co pobudza wydzielanie hormonów p³ciowych i glikokortykosteroidów, które maj¹ zdolnoœæ hamowania aktywacji limfocytów, produkcji cytokin i prezentowania antygenów za poœrednictwem
limfocytów T. Proces ten jest potêgowany
przez dzia³anie oœrodkowe endogennych kanabinoidów, które powoduj¹ zahamowanie
aktywacji mikrogleju i migracji monocytów,
obni¿enie wydzielania cytokin prozapalnych
i pobudzenie apoptozy komórek efektorowych uk³adu immunologicznego.
Kolejnym schorzeniem, w leczeniu którego planowane jest potencjalne wykorzystanie preparatów zawieraj¹cych kanabinoidy,
jest choroba Parkinsona. Podstawowymi objawami chorobowymi jest dr¿enie spoczynkowe, sztywnoœæ pozapiramidowa, zubo¿enie
Przewlek³e palenie
marihuany
mo¿e byæ przyczyn¹
wyst¹pienia
niekorzystnych
efektów
somatycznych oraz
wi¹zane jest ze
zwiêkszeniem ryzyka
wyst¹pienia
zaburzeñ
psychicznych wiele
lat po zaprzestaniu
palenia.
THC wykazuj¹ tak¿e
wp³yw na wybrane
linie komórek
hematopoetycznych
(krwiotwórczych),
mog¹ zmniejszaæ
proliferacjê komórek
nowotworowych raka
piersi u cz³owieka
lub zwiêkszaæ
proliferacjê ró¿nych
linii komórkowych
indukowanych
cytokinami,
np. interleukin¹ 3
(IL-3)
i interleukin¹ 6
(IL-6).
➤
25
NAUKA I PRAKTYKA
➤
Endogenny uk³ad
kanabinoidowy
jest fizjologicznym
systemem
odgrywaj¹cym
kluczow¹ rolê
w regulacji
pobierania
po¿ywienia
i gromadzenia
t³uszczów, zwiêksza
przyjemnoϾ
spo¿ywania
pokarmów, co wi¹¿e
siê z pobudzeniem
receptorów CB1.
Dzia³anie
przeciwwymiotne
sta³o siê podstaw¹
zarejestrowania kilku
preparatów –
syntetycznych
pochodnych THC,
jako leków
zwalczaj¹cych
wymioty towarzysz¹ce
chemioterapii
i radioterapii
stosowanej w leczeniu
chorób
nowotworowych.
26
ruchowe i zaburzenia odruchów postawy
oraz wspó³istniej¹ce zaburzenia wegetatywne. Neuropatologicznym pod³o¿em tego
schorzenia jest œmieræ komórek dopaminergicznych istoty czarnej mózgu, co skutkuje
zaburzeniem równowagi pomiêdzy neurotransmiterami w oœrodkowym uk³adzie nerwowym, g³ównie dopamin¹ i acetylocholin¹.
Obecnie uwa¿a siê, ¿e za œmieræ komórek
dopaminergicznych istoty czarnej mózgu
mog¹ byæ odpowiedzialne ró¿ne mechanizmy, a za mo¿liwoœci¹ zastosowania wspomagaj¹cego terapiê przemawia zdolnoœæ kanabinoidów do modulacji neuroprzekaŸnictwa oraz stwierdzenie najwiêkszego zagêszczenia receptorów dla tych zwi¹zków w obrêbie substancji czarnej i ga³ki bladej.
Choroba Alzheimera jest kolejnym schorzeniem o niewyjaœnionej do koñca etiologii,
u podstaw którego le¿¹ procesy neurodegeneracji. Charakteryzuje siê szybko postêpuj¹cym zespo³em otêpiennym z towarzysz¹cymi zaburzeniami emocjonalnymi i popêdowymi. W przebiegu tego schorzenia obserwuje siê zwiêkszone odk³adanie β-amyloidu
oraz zwiêkszon¹ fosforylacjê bia³ka „tau”,
która jest przyczyn¹ zwyrodnienia neurofibrylarnego. Stwierdzono równie¿ zmniejszenie iloœci receptorów CB1 i CB2 odpowiadaj¹cych za neuroprotekcjê i kontrolê procesów zapalnych. Potencjalnie lecznicze dzia³anie konopi ma wynikaæ z ich w³aœciwoœci hamuj¹cych reakcjê zapaln¹ indukowan¹ przez
deponowanie z³ogów oraz zwiêkszenie transmisji cholinergicznej przy jednoczesnym obni¿eniu agregacji β-amyloidu.
W piœmiennictwie spotkaæ mo¿na równie¿
doniesienia na temat prób stosowania preparatów kanabinoidowych w leczeniu urazów
czaszkowo-mózgowych, nerwic i zaburzeñ nastroju oraz chorób internistycznych, ze wzglêdu na dzia³anie hipotensyjne (obni¿aj¹ce ciœnienie têtnicze), bronchodilatacyjne (rozszerzaj¹ce oskrzela) oraz przeciwbólowe i przeciwwymiotne. Dzia³anie przeciwwymiotne
sta³o siê podstaw¹ zarejestrowania kilku preparatów – syntetycznych pochodnych THC,
jako leków zwalczaj¹cych wymioty towarzysz¹ce chemioterapii i radioterapii stosowanej
w leczeniu chorób nowotworowych.
Efektem dzia³ania kanabinoli jest równie¿
obni¿enie ciœnienia œródga³kowego, co mo¿e
byæ efektem terapeutycznym w leczeniu jaskry. Kolejne obserwacje doprowadzi³y do
stwierdzenia, ¿e endogenny uk³ad kanabinoidowy jest fizjologicznym systemem odgrywaj¹cym kluczow¹ rolê w regulacji pobierania
po¿ywienia i gromadzenia t³uszczów, zwiêksza przyjemnoœæ spo¿ywania pokarmów, co
wi¹¿e siê z pobudzeniem receptorów CB1.
Receptory te, zlokalizowane w mózgu, s¹ integraln¹ czêœci¹ uk³adu kontroluj¹cego apetyt. Z kolei receptory CB1 umieszczone na
obwodzie moduluj¹ bilans energetyczny, reguluj¹ funkcje skurczow¹ i rozkurczow¹ naczyñ, proliferacjê œródb³onka oraz angiogenezê, a obwodowe receptory CB2 mog¹ wykazywaæ dzia³anie kardioprotekcyjne.
Obserwacje te sta³y siê podstaw¹ badañ
nad wystêpowaniem oty³oœci u osób z podwy¿szon¹ aktywnoœci¹ tego uk³adu oraz poszukiwania mo¿liwoœci blokowania uk³adu
endogennych kanabinoidów w leczeniu oty³oœci, cukrzycy typu 2 i zwi¹zanych z tymi
chorobami powik³añ sercowo-naczyniowych
pod postaci¹ choroby niedokrwiennej serca
oraz nadciœnienia têtniczego.
Omawiaj¹c efekty dzia³ania i próby zastosowania leczniczego konopi, nie sposób pomin¹æ ich dzia³ania przeciwbólowego, które
opisywa³ ju¿ w 1653 roku angielski zielarz
Nicholas Culpepper. Ostatnie doniesienia
skupiaj¹ siê na sk³adnikach marihuany wybiórczo pobudzaj¹cych receptor CB2 zlokalizowany w neuronach czuciowych, ale nie wystêpuj¹cy w mózgu. P³ynie st¹d nadzieja na
powstanie leku przeciwbólowego nowej generacji, pozbawionego dzia³ania psychoaktywnego. Czy nadzieje zwi¹zane z badaniami
sk³adników konopi spe³ni¹ nasze oczekiwania, poka¿e przysz³oœæ, bo badania trwaj¹.
Mgr farm. Zuzanna Starzyñska – absolwentka
Wydzia³u Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Gdañsku. Jest pracownikiem apteki
szpitalnej Samodzielnego Publicznego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Szczecinie
oraz nauczycielem praktycznej nauki zawodu
w Policealnej Szkole Medycznej w Szczecinie.
e-mail: [email protected]
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 3 (183) 2009
NAUKA I PRAKTYKA
Dr n. med. Monika Bia³ecka – specjalista neurolog,
adiunkt Katedry Farmakologii PAM.
e-mail: [email protected]
Prof. dr hab. Krzysztof Borowiak – specjalista toksykolog, kierownik Pracowni Toksykologii Klinicznej PAM.
e-mail: [email protected]
Dr hab. n. med. Anna Machoy-Mokrzyñska – internista, specjalista reumatolog. Adiunkt Katedry Farmakologii PAM.
e-mail: [email protected]
Piœmiennictwo:
1. Adams I.B., Martin B.R.: Cannabis: pharmacology and toxicology in animals and humans. Addiction 1996, 91, 1585-1614.
2. Croxford L.J.: Therapeutic potential of cannabinoids in CNS disease. CNS Drugs 2003, 17(3), 179-202.
3. Glass M.: The role of cannabinnoids in neurodegenerative diseases. Prog. Neuro-Psychopharmacol. & Biol. Psychiat. 2001,
25, 743-756.
4. Guzman M., Sanchez C., Galve-Roperh I.: Control of the cell
survival/death decision by cannbinoids. J. Mol. Med. 2001, 78,
613-625.
5. Kalant H.: Adverse effects of cannabis on health: an update of literature since 1996. Prog. Neuro-Psychopharmacol. & Biol.
Psychiat. 2004, 28, 849-863.
6. Vetulani J.: Krótka historia narkotyków. Wszechœwiat 2001, 102,
nr 1-3, 37-42.
7. Williamson E.M., Evans F.J.: Cannabinoids in clinical practice.
Drugs 2000, Dec. 60 (60), 1303-1314
8. De Petrocellis L., Cascio M.G., Di Marzo V.: The endocannabinoid system: a general view and latest additions. Br. J. Pharmacol. 2004, 141:765-774.
9. F. Grotenhermen: Cannabinoids and the Endocannabinoid system. Cannabinoids 2006;1(1):10-14.
10. Ramirez B.G., Blazquez C., Gomez de Pulgar T., Guzman M.,
de Ceballos M.L.: Prevention of Alzheimer’s disease pathology
by cannabinoids: neuroprotection mediated by blockade of microglial activation. J. Neurosci. 2005, Feb 23;25 (8):1904-13.
11. Pertwee, R.G.: Cannabinoids and multiple sclerosis. Mol. Neurobiol. 2007, 36: 45-59.
12. Sipe J.C., Arbour N., Gerber A., Beutler E.: Reduced endocannabinoid immune modulation by a common cannabinoid
2 (CB2) receptor gene polymorphism: possible risk for autoimmune disorders. J. Leukoc. Biol. 2005, Jul;78 (1):231-8.
13. Engeli S., Bohnke J., Feldpausch M., et al.: Activation of the
peripheral endocannabinoid system in human obesity. Diabetes,
2005;54:2838-2843.
14. Rutkowska M., Jamontt J.: Udzia³ uk³adu kannabinoidowego
w regulacji pobierania pokarmu. Adv. Clin. Exp. Med. 2005, 14,
5, 1011-1017.
15. Pertwee R.G.: The diverse CB1 and CB2 receptor pharmacology of three plant cannabinoids: delta-9-tetrahydrocannabinol,
cannabidiol and delta-9-tetrahydrocannabivarin. Br. J. Pharmacol. 2008, 153: 199-215.
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 3 (183) 2009
Szanowni Czytelnicy,
redakcja „Czasopisma Aptekarskiego”
informuje, ¿e s¹ przyjmowane wp³aty
na ksi¹¿kê „GENY ¯YCIA”
autorstwa prof. dr. Stanis³awa R. Burzyñskiego,
znanego i cenionego na œwiecie odkrywcy
nowych metod leczenia
chorób nowotworowych.
Koszt wraz z wysy³k¹
dla prenumeratorów
„Czasopisma Aptekarskiego” wynosi 45 PLN,
zaœ dla nieprenumeratorów 65 PLN.
Wp³acaj¹c kwotê na konto
1311 3010 1702 0000 0000 0511 95
nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdne
do wystawienia faktury VAT.
STANIS£AW R. BURZYÑSKI
GENY ¯YCIA
Czy g³ówny zegar
¿ycia mo¿e byæ
cofniêty?
Czy g³ówny zegar ¿ycia mo¿e byæ odwrócony?
Wydawnictwo FARMAPRESS®
Warszawa
Ksi¹¿ka zawiera ilustracje, leksykon wa¿niejszych
postaci i pojêæ rzeczowych oraz bogate
piœmiennictwo. Oprawa twarda, ca³oœæ szyta,
papier kredowy, format 168 x 238 mm, stron 112.
27