jurysdykcja w sprawach dotyczących umów zawartych przez

KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA
Aleksandra Kunkiel-Kryńska
Prawo konsumenckie UE – jurysdykcja w sprawach
dotyczących umów zawartych przez konsumentów
– wprowadzenie i wyrok TS z 7.12.2010 r. w sprawach połączonych:
C-585/08 Peter Pammer v. Reederei Karl Schlüter GmbH & Co. KG
i C-144/09 Hotel Alpenhof GesmbH v. Oliver Heller1
W prezentowanym wyroku TS dokonał interpretacji postanowień rozporządzenia Rady (WE)
nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich
wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych2, mających zastosowanie do umów konsumenckich w przypadku oferowania usług w Internecie. Trybunał Sprawiedliwości dokonując interpretacji pojęcia działalności „kierowanej do” państwa członkowskiego UE, w którym
konsument ma miejsce zamieszkania, orzekł, że samo posługiwanie się stroną internetową
przez przedsiębiorcę nie powoduje zastosowania przepisów jurysdykcyjnych służących
ochronie konsumentów z innych państw członkowskich.
Wprowadzenie
Rozporządzenie nr 44/2001 reguluje kwestie jurysdykcji
krajowej sądów w sprawach cywilnych i handlowych oraz
uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych, dokumentów
urzędowych i ugód sądowych wydawanych w innym państwie
członkowskim. Przewiduje ono, że osoby mające miejsce
zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą
być pozywane przed sądy tego państwa członkowskiego.
Natomiast w sprawach dotyczących umów konsumenckich
zastosowanie mają przepisy szczególne chroniące konsumenta. Jeżeli przedsiębiorca „kieruje” działalność do państwa
członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, to konsument może wnieść powództwo przeciwko swojemu kontrahentowi do sądu państwa członkowskiego swojego zamieszkania (albo do sądu miejsca zamieszkania
kontrahenta) i może być pozywany jedynie w tym państwie.
Sprawy rozpatrywane przez TS dotyczyły kwestii, czy
przedsiębiorca „kieruje” działalność w rozumieniu rozporządzenia nr 44/2001, jeżeli posługuje się stroną internetową
w komunikacji z konsumentami. W pierwszej z nich austriacki konsument zarezerwował podróż frachtowcem za
1 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako TS lub Trybunał) z 7.12.2010 r.
w sprawach połączonych: C-585/08, Peter Pammer v. Reederei Karl
Schlüter GmbH & Co. KG i C-144/09, Hotel Alpenhof GesmbH v. Oliver
Heller, por. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:
62008CJ0585:PL:HTML.
2 Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie
jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania
w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE L 12 z 16.01.2001 r.,
s. 1), dalej jako rozporządzenie nr 44/2001.
pośrednictwem niemieckiego biura podróży specjalizującego
się w sprzedaży przez Internet. Konsument odmówił jednak
rozpoczęcia podróży, ponieważ, jego zdaniem, warunki na statku
nie odpowiadały opisowi podróży przekazanemu przez biuro
podróży. W drugiej sprawie niemiecki konsument dokonał
rezerwacji – za pomocą poczty elektronicznej – w austriackim
hotelu. Austriacki Sąd Najwyższy, przed którym zawisły obie
sprawy, zwrócił się do TS o wyjaśnienie, czy spółka z siedzibą
w jednym państwie członkowskim oferując swoje usługi przez
Internet, „kieruje” je również do innych państw członkowskich.
W przypadku odpowiedzi twierdzącej konsumenci zamieszkali
w tych państwach, korzystający z tych usług, mogliby bowiem
w razie sporu z przedsiębiorcą powołać się na korzystniejsze
przepisy jurysdykcyjne rozporządzenia nr 44/2001.
Trybunał Sprawiedliwości stanął na stanowisku, że samo
posługiwanie się stroną internetową przez przedsiębiorcę
w celach handlowych nie oznacza jeszcze, iż swoją działalność
„kieruje” do innych państw członkowskich, co prowadziłoby
do zastosowania chroniących konsumenta przepisów jurysdykcyjnych rozporządzenia nr 44/2001. Ponadto, TS uznał
także, że w celu zastosowania tych przepisów wobec konsumenta przedsiębiorca musi wyrazić wolę nawiązania z nim
stosunków handlowych. Trybunał Sprawiedliwości ograniczył
się do wskazania oznak, które umożliwiałyby wykazanie,
że przedsiębiorca zamierzał prowadzić interesy z konsumentami zamieszkałymi w innych państwach członkowskich.
Do oznak takich należą m.in. wszelkie formy wyraźnego
wyrażenia woli pozyskania przez przedsiębiorcę konsumentów z innych państw członkowskich, np. kiedy oferuje on
swoje usługi lub towary w jednym lub wielu państwach członkowskich wymienionych z nazwy lub angażuje środki w usługę
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2012
53
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA
odsyłania w Internecie u operatora wyszukiwarki w celu ułatwienia konsumentom zamieszkałym w różnych państwach
członkowskich dostępu do jego strony. Inne oznaki mogące
wskazywać na działalność „kierowaną do” państwa członkowskiego konsumenta to np. międzynarodowy charakter
danej działalności, podanie numerów telefonicznych z międzynarodowym numerem kierunkowym, używanie domeny
pierwszego poziomu, innej niż domena państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, opis tras z jednego lub kilku państw członkowskich do miejsca świadczenia
usługi oraz wzmianka o międzynarodowej klienteli, w szczególności poprzez przedstawienie jej opinii. Jeżeli strona internetowa pozwala konsumentom na używanie innego języka
lub innej waluty niż używane zwyczajowo w państwie członkowskim przedsiębiorcy, to elementy te mogą również stanowić oznaki wskazujące na transgraniczny charakter jego
działalności.
Ostatecznie TS stwierdził, że do sądu krajowego należy
zbadanie, czy powyższe oznaki występują. Innymi słowy,
to sąd krajowy powinien ustalić, czy ze strony internetowej
i ogólnej działalności przedsiębiorców wynika, że zamierzali
oni prowadzić interesy z konsumentami zagranicznymi w tym
znaczeniu, iż byli gotowi do zawarcia z nimi umowy.
Wyrok TS z 7.12.2010 r. w sprawach
połączonych: C-585/08 Peter Pammer
v. Reederei Karl Schlüter GmbH & Co. KG
i C-144/09 Hotel Alpenhof GesmbH
v. Oliver Heller
1.
2.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
dotyczy wykładni art. 15 ust. 1 lit. c i ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001.
Wnioski te zostały złożone w ramach dwóch sporów:
z jednej strony, pomiędzy Peterem Pammerem a Reederei
Karl Schlüter GmbH & Co. KG (dalej jako Reederei Karl
Schlüter) w przedmiocie odmowy zwrotu P. Palmerowi
przez tę ostatnią w całości opłaty za podróż frachtowcem,
w której nie wziął udziału, a której opis znajdował się
w Internecie (C-585/08), i z drugiej strony, pomiędzy
Hotelem Alpenhof GesmbH (dalej jako Hotel Alpenhof)
a Oliverem Hellerem w przedmiocie odmowy zapłaty
przez tego ostatniego rachunku hotelowego za pobyt
zarezerwowany przez Internet (C-144/09).
Ramy prawne
3.
6.
Motyw 13 rozporządzenia nr 44/2001 mówi o tym,
że w sprawach dotyczących umów zawartych przez konsumentów strona słabsza powinna być chroniona przez przepisy jurysdykcyjne bardziej dla niej korzystne niż przepisy
ogólne.
(…)
Artykuł 15 ust. 1 i ust. 3 oraz art. 16 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001, zawarte w rozdziale II sekcja 4,
zatytułowana „Jurysdykcja w sprawach dotyczących
umów zawartych pomiędzy konsumentami (przez konsumentów)”, mają brzmienie następujące:
„Artykuł 15
1. Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy, którą zawarła osoba, konsument, w celu,
54 Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2012
który nie może być uważany za działalność zawodową
lub gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie niniejszej sekcji, bez uszczerbku dla art. 4 oraz
art. 5 pkt 5:
a) jeżeli chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych, lub
b) jeżeli chodzi o umowę pożyczki spłacanej ratami lub
inną umowę kredytową, która przeznaczona jest do finansowania kupna rzeczy tego rodzaju, lub
c) we wszystkich innych przypadkach, gdy druga strona
umowy w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą lub taką działalność
w jakikolwiek sposób kieruje do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem
członkowskim, a umowa wchodzi w zakres tej
działalności.
(…)
Artykuł 16
1. Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko
swemu kontrahentowi albo przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium ten kontrahent
ma miejsce zamieszkania, albo przed sąd miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania.
2. Kontrahent może wytoczyć powództwo przeciwko
konsumentowi tylko przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce
zamieszkania”.
(…)
Sprawa C-585/08
14. Peter Pammer, zamieszkały w Austrii, prowadzi spór
z Reederei Karl Schlüter, spółką z siedzibą w Niemczech,
z którą zawarł umowę dotyczącą podróży frachtowcem
z Triestu (Włochy) na Daleki Wschód (dalej jako umowa).
15. Peter Pammer zarezerwował podróż za pośrednictwem
Internationale Frachtschiffreisen Pfeiffer GmbH – międzynarodowej spółki z siedzibą w Niemczech (dalej jako
spółka pośrednicząca).
16. Ta spółka pośrednicząca, która prowadzi swoją działalność, w szczególności przez Internet, opisywała podróż
na swojej stronie, informując, że statek ma salę sportową,
basen zewnętrzny, salon, dostęp do sprzętu wideo i telewizji. Wymieniono również 3 kabiny 2-osobowe z prysznicem i WC, osobny pokój dzienny wyposażony w zestaw
wypoczynkowy, biurko, wykładzinę dywanową i lodówkę
oraz wspomniano o możliwości schodzenia na ląd
na wycieczki do miasta.
17. Peter Pammer odmówił rozpoczęcia podróży i zażądał
zwrotu zapłaconej za niej kwoty z tego względu, że opis ten
nie odpowiadał, jego zdaniem, warunkom oferowanym
na statku. Ponieważ spółka Reederei Karl Schlüter GmbH
& Co. KG zwróciła mu tylko część tej kwoty,
tj. ok. 3500 euro, wystąpił z pozwem o zwrot pozostałej
kwoty wynoszącej ok. 5000 euro wraz z odsetkami
do austriackiego sądu I instancji – Bezirksgericht Krems an
der Donau.
18. Reederei Karl Schlüter stwierdziła, że nie prowadzi
w Austrii żadnej działalności zawodowej lub gospodarczej, i podniosła zarzut braku jurysdykcji tego sądu.
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA
19. Zarzut ten został oddalony w I instancji wyrokiem sądu
krajowego Bezirksgericht Krems an der Donau
z 3.01.2008 r., ponieważ sąd ten uznał się za właściwy
ze względu na to, że umowa była umową konsumencką,
a mianowicie umową o imprezę turystyczną, i iż spółka
pośrednicząca prowadziła poprzez Internet działalność
reklamową w Austrii na rachunek Reederei Karl
Schlüter.
20. Sąd apelacyjny – Landesgericht Krems an der Donau
– wyrokiem z 13.06.2008 r. orzekł natomiast, że sądy
austriackie nie były właściwe, uznając, iż umowa stanowiła umowę przewozu, której nie obejmuje rozdział II
sekcja 4 rozporządzenia nr 44/2001. Fakt, że oferowana
podróż, a mianowicie długi rejs z Europy na Daleki
Wschód, obejmowała pewien komfort, nie przekształcał
tej umowy w umowę konsumencką.
21. Peter Pammer wniósł kasację od tego wyroku.
22. Sąd krajowy Oberster Gerichtshof żywi wątpliwości
co do kryteriów mających zastosowanie do pojęcia
„impreza turystyczna” i podkreśla, że w niniejszym przypadku powstaje pytanie, czy oferowane świadczenia
są porównywalne z podróżą statkiem wycieczkowym,
co pozwoliłoby na przyjęcie, iż jest to „impreza turystyczna”, a w konsekwencji umowa przewozu, którą obejmuje wspomniana sekcja 4.
23. Gdyby była to taka umowa, zastosowanie mógłby mieć
art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, a wówczas byłoby użyteczne poznać kryteria, jakie powinna
spełniać strona internetowa, aby działalność wykonywaną przez przedsiębiorcę można było uznać za „kierowaną do” państwa członkowskiego konsumenta
w rozumieniu tego przepisu. Sąd odsyłający zaznacza
jednak, że w niniejszym przypadku sąd I instancji i sąd
apelacyjny nie dokonały szczegółowych ustaleń ani
co do sposobu zawarcia umowy czy roli strony internetowej, ani związków między Reederei Karl Schlüter
i spółką pośredniczącą.
24. W tych warunkach sąd krajowy Oberster Gerichtshof
postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy «podróż frachtowcem» stanowi podróż za cenę
ryczałtową w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia
nr 44/2001?
2) W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie
pierwsze: czy dla «kierowania» działalności (do państwa
członkowskiego, na terytorium którego konsument
ma miejsce zamieszkania) w rozumieniu art. 15 ust. 1
lit. c rozporządzenia nr 44/2001 wystarczy możliwość
przeglądania strony internetowej pośrednika?”
Sprawa C-144/09
25. Hotel Alpenhof, znajdujący się w Austrii, prowadzi spór
z konsumentem O. Hellerem, zamieszkałym w Niemczech.
26. Zapoznawszy się z ofertą tego hotelu na jego stronie
internetowej, O. Heller zarezerwował kilka pokoi. Rezerwacja i jej potwierdzenie zostały dokonane pocztą elektroniczną, gdyż na stronie internetowej hotelu podany
był w tym celu adres.
27. O. Heller miał zakwestionować usługi hotelu i opuścić go
bez opłacenia rachunku, pomimo oferty rabatu ze strony
28.
29.
30.
31.
Hotelu Alpenhof. Ten ostatni wniósł zatem powództwo
do sądu austriackiego Bezirksgericht Sankt Johann in
Pongau o zapłatę kwoty ok. 5000 euro.
O. Heller podniósł zarzut braku jurysdykcji sądu,
do którego skierowany został pozew. Uważa on, że zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001 jako
konsumenta można pozwać go wyłącznie przed sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego ma swoje
miejsce zamieszkania, tzn. przed sądy niemieckie.
Zarówno sąd krajowy Bezirksgericht Sankt Johann in
Pongau wyrokiem z 14.07.2008 r., jak i sąd krajowy Landesgericht Salzburg w postępowaniu odwoławczym wyrokiem z 27.11.2008 r. odrzuciły pozew, uznając, że sądy
austriackie nie były właściwe do jego rozpoznania. Uznały
one, że pojęcie działalności „kierowanej do” państwa
członkowskiego, w którym konsument ma miejsce
zamieszkania, obejmuje zarówno prowadzenie interaktywnej strony internetowej, pozwalającej na zawarcie
z tym konsumentem umowy on-line, tzn. drogą elektroniczną na stronie samego przedsiębiorcy, jak i prowadzenie strony internetowej, niedającej takiej możliwości
i zawierającej jedynie reklamę. Nawet w tym ostatnim
przypadku, zdaniem tych sądów, działalność jest bowiem
kierowana do konsumenta w innych państwach członkowskich, biorąc pod uwagę, że reklama w Internecie
przekracza granice. To „kierowanie za granicę” może
zostać wyłączone jedynie w drodze wyraźnego oświadczenia odnoszącego się do kontaktów handlowych przedsiębiorcy z konsumentami mającymi miejsce zamieszkania w jednym lub kilku innych określonych państwach
członkowskich. Działalność jest skierowana do państwa
członkowskiego konsumenta również wtedy, gdy zapozna się on z usługami przedsiębiorcy za pośrednictwem
strony internetowej, a następnie dokona rezerwacji
za pomocą podanego na tej stronie adresu elektronicznego, adresu geograficznego lub numeru telefonu.
Hotel Alpenhof wniósł kasację do sądu odsyłającego.
Nie mając pewności, że Trybunał odpowie na jego drugie
pytanie w sprawie C-585/08, gdyż odpowiedź ta jest uzależniona od odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze,
zadane w tej sprawie, sąd krajowy Oberster Gerichtshof
uznał za niezbędne zawiesić postępowanie i skierować
do Trybunału następujące pytanie prejudycjalne:
„Czy dla «kierowania» działalności w rozumieniu art. 15
ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001 wystarczy możliwość przeglądania strony internetowej kontrahenta
konsumenta?”
(…)
W przedmiocie pytania drugiego
w sprawie C-585/08 i jedynego pytania
w sprawie C-144/09
47. W drugim pytaniu w sprawie C-585/08 i jedynym pytaniu w sprawie C-144/09 sąd odsyłający zwraca się zasadniczo o wyjaśnienie, z jednej strony, według jakich kryteriów można uznać, że przedsiębiorca, którego działalność
prezentowana jest na jego stronie internetowej lub
na stronie pośrednika, „kieruje” swoją działalność
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2012
55
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA
52.
53.
54.
55.
72.
do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu art. 15
ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, z drugiej zaś
strony, czy dla uznania za taką działalność wystarczy, iż
strony te mogą być przeglądane w Internecie.
(…)
W obu tych sprawach sąd krajowy Oberster Gerichtshof
zmierza do wyjaśnienia, czy przedsiębiorca kierował
swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania,
w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia
nr 44/2001, aby określić sąd właściwy do rozstrzygnięcia
wspomnianych sporów.
Powołany art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001
stanowi odstępstwo zarówno od ogólnego przepisu jurysdykcyjnego ustanowionego w art. 2 ust. 1 rozporządzenia
nr 44/2001, przyznającego właściwość sądom państwa
członkowskiego, na terytorium którego pozwany
ma miejsce zamieszkania, jak i od szczególnego przepisu
jurysdykcyjnego w dziedzinie umów lub roszczeń wynikających z umowy, ustanowionego w art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001, zgodnie z którym sądem właściwym jest sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało
wykonane albo miało być wykonane3.
Gdyby działalność przedsiębiorcy należało uznać za „kierowaną do” państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu
art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, wynikałoby z tego dla sprawy C-585/08 między P. Pammerem
a Reederei Karl Schlüter, że sądy austriackie byłyby właściwe zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001,
jeżeli konsument zdecydowałby się na wniesienie sprawy
do nich, a nie do sądów państwa członkowskiego,
w którym siedzibę ma pozwany – Reederei Karl Schlüter,
tj. do sądów niemieckich. W sprawie C-144/09 ze względu
na to, że konsument – O. Heller – ma miejsce zamieszkania w Niemczech, zgodnie z art. 16 ust. 2 rozporządzenia
nr 44/2001, właściwe byłyby sądy tego państwa członkowskiego, a nie sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego znajduje się Hotel Alpenhof, czyli
Austrii.
Rozporządzenie nr 44/2001 nie zawiera definicji zawartego w art. 15 ust. 1 lit. c pojęcia działalności „kierowanej
do” państwa członkowskiego, na terytorium którego
konsument ma miejsce zamieszkania. Pojęcie to, podobnie jak pojęcia zawarte w art. 13 konwencji brukselskiej,
który został zastąpiony przez ten art. 15, powinno być
interpretowane w autonomiczny sposób, w szczególności
poprzez odniesienie się do systemu i celów tego rozporządzenia, w celu zapewnienia mu pełnej skuteczności4.
(…)
Chociaż prawodawca kierował się życzeniem lepszej ochrony
konsumenta, nie poszedł jednak tak daleko, by postanowić,
że samo posługiwanie się stroną internetową, która stała się
zwyczajnym środkiem prowadzenia działalności gospodarczej niezależnie od obranego terytorium, stanowi działalność
3 Wyrok TS z 20.01.2005 r. w sprawie C-464/01, Johann Gruber v. Bay
Wa AG., Zb. Orz. 2005, s. I-439, pkt 34.
4 Wyrok TS z 11.07.2002 r. w sprawie C-96/00, Rudolf Gabriel,
ECR 2002, s. I-6367, pkt 37.
56 Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2012
75.
76.
77.
80.
81.
82.
„kierowaną do” innych państw członkowskich, która uruchamia zastosowanie mającego charakter ochronny przepisu
jurysdykcyjnego art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001.
(…)
W konsekwencji należy uznać, że w celu zastosowania
art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001 przedsiębiorca musi wyrazić swoją wolę ustanowienia relacji gospodarczych z konsumentem z jednego lub kilku państw
członkowskich, włącznie z tym, na terytorium którego
konsument ma miejsce zamieszkania.
W przypadku umowy zawartej między przedsiębiorcą
a danym konsumentem należy zatem zbadać, czy przed
ewentualnym zawarciem umowy z tym konsumentem
występowały oznaki wskazujące na to, że przedsiębiorca
zamierzał prowadzić interesy z konsumentami zamieszkałymi w innych państwach członkowskich, włącznie z tym,
na terytorium którego ten konsument ma miejsce
zamieszkania, w tym znaczeniu, iż był gotowy do zawarcia umowy z tymi konsumentami.
Pośród tych oznak nie figuruje podanie na stronie internetowej adresu elektronicznego lub geograficznego
przedsiębiorcy ani też podanie jego numerów telefonicznych bez międzynarodowego numeru kierunkowego.
Podanie tych informacji nie wskazuje bowiem na to,
że przedsiębiorca kieruje swoją działalność do jednego
lub kilku państw członkowskich, gdyż tego rodzaju informacje są w każdym razie niezbędne do tego, aby umożliwić konsumentowi zamieszkałemu na terytorium państwa członkowskiego, w którym ten przedsiębiorca
ma siedzibę, nawiązanie kontaktu z tym ostatnim.
(…)
Do oznak pozwalających na stwierdzenie, czy działalność
jest „kierowana do” państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, należą
wszelkie formy wyraźnego wyrażenia woli pozyskania
konsumentów z tego państwa członkowskiego.
Do wyraźnych form wyrażenia takiej woli przedsiębiorcy
należy podanie informacji, że oferuje on swoje usługi lub
towary w jednym lub wielu państwach członkowskich
wymienionych z nazwy. Podobnie zaangażowanie środków w usługę odsyłania w Internecie u operatora wyszukiwarki, w celu ułatwienia konsumentom zamieszkałym
w różnych państwach członkowskich dostępu do strony
przedsiębiorcy, również wykazuje istnienie takiej woli.
Niemniej jednak stwierdzenie, że działalność jest „kierowana do” innych państw członkowskich, nie zależy
wyłącznie od istnienia oznak tak jednoznacznych. W tym
względzie należy zauważyć, że Parlament Europejski
w rezolucji legislacyjnej, dotyczącej propozycji niniejszego
rozporządzenia5, odrzucił brzmienie, zgodnie z którym
przedsiębiorca musiał „świadomie i w znacznym stopniu
kierować swoją działalność” do innych państw członkowskich lub do wielu państw, włącznie z tym, na terytorium
którego konsument ma miejsce zamieszkania. Takie
brzmienie powodowałoby bowiem osłabienie ochrony
konsumenta poprzez wymóg wykazania, że przedsiębiorca
miał wolę rozwinięcia działalności w określonym zakresie
z tymi innymi państwami członkowskimi.
5 KOM (1999) 348 wersja ostateczna.
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA
83. Inne oznaki, ewentualnie łącznie, mogą wykazywać
istnienie działalności „kierowanej do” państwa członkowskiego miejsca zamieszkania konsumenta. W sprawach, takich
jak tu rozpatrywane, należy stwierdzić, że następujące cechy,
na które powoływano się przed Trybunałem i których lista
nie jest wyczerpująca, stanowiłyby, z zastrzeżeniem zweryfikowania ich wystąpienia przez sąd krajowy, oznaki działalności „kierowanej do” jednego lub kilku państw członkowskich w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia
nr 44/2001. Chodzi o międzynarodowy charakter danej
działalności, jak w przypadku niektórych rodzajów działalności turystycznej, podanie numerów telefonicznych z międzynarodowym numerem kierunkowym, używanie domeny
pierwszego poziomu, innej niż domena państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma siedzibę, np. „.de”, czy
ponadto, używanie neutralnych domen pierwszego poziomu,
takich jak „.com” lub „.eu”, opis tras z jednego lub kilku
państw członkowskich do miejsca świadczenia usługi oraz
wzmiankę o międzynarodowej klienteli złożonej z klientów
zamieszkałych w różnych państwach członkowskich,
w szczególności poprzez przedstawienie ich opinii.
84. Jeżeli chodzi o użyty język lub walutę, to wspólna deklaracja Rady i Komisji Europejskiej, wspomniana w pkt 11
niniejszego wyroku i powołana w motywie 24 rozporządzenia nr 593/20086, mówi o tym, że nie są one elementami istotnymi dla oceny, czy działalność jest kierowana
do jednego lub kilku innych państw członkowskich. Jest tak
faktycznie, jeżeli odpowiadają one językom używanym
zwyczajowo w państwie członkowskim, z którego przedsiębiorca prowadzi swoją działalność, i walucie tego państwa
członkowskiego. Jeżeli natomiast strona internetowa pozwala konsumentom na używanie innego języka lub innej
waluty, to mogą one zostać uwzględnione i stanowić oznakę
pozwalającą na stwierdzenie, że działalność przedsiębiorcy
jest kierowana do innych państw członkowskich.
85. W sprawie takiej, jak między Hotelem Alpenhof
a O. Hellerem, wydaje się, że istnieje oznak spośród wymienionych w pkt 83 i pkt 84 niniejszego wyroku, które mogą wskazywać na to, iż przedsiębiorca kierował działalność do jednego
lub kilku państw członkowskich, innych niż Republika Austrii.
Do sądu krajowego należy jednak zbadanie, czy tak jest.
(…)
88. W sprawie C-585/08 między P. Pammerem a Reederei Karl
Schlüter sąd odsyłający mógł dostarczyć jedynie niewiele informacji dotyczących działalności tej spółki, strony spółki pośredniczącej i relacji między tą ostatnią a Reederei Karl Schlüter.
89. Okoliczność, że strona internetowa należy do spółki pośredniczącej, a nie do przedsiębiorcy, nie stanowi przeszkody
ku temu, aby uznać, iż ten ostatni kieruje działalność do innych
państw członkowskich, w tym do państwa zamieszkania konsumenta, ponieważ spółka ta działała w imieniu i na rachunek
tego przedsiębiorcy. Do sądu krajowego należy zbadanie, czy
przedsiębiorca był świadomy lub czy powinien był być świadomy międzynarodowego wymiaru działalności spółki
pośredniczącej i jaki związek ich łączył.
(…)
6 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008
z 17.06.2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych
(Rzym I).
91. Podanie adresu elektronicznego lub geograficznego spółki
pośredniczącej bądź przedsiębiorcy nie stanowi natomiast istotnej oznaki, jak wynika z pkt 77 niniejszego wyroku. To samo
dotyczy użycia języka niemieckiego i możliwości rezerwacji
podróży w tym języku, jeżeli jest to język przedsiębiorcy.
(…)
W przedmiocie kosztów
95. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze
postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy
bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego
zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi,
inne niż poniesione przez strony postępowania przed
sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co
następuje:
1. Umowa mająca za przedmiot podróż frachtowcem, taka
jak będąca przedmiotem postępowania przed sądem
krajowym w sprawie C-585/08, stanowi umowę przewozu, która za cenę ryczałtową łączy przewóz i nocleg
w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001.
2. W celu ustalenia, czy można uznać, że przedsiębiorca, którego
działalność jest prezentowana na jego stronie internetowej lub
na stronie pośrednika, „kieruje” działalność do państwa
członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 44/2001, należy zbadać, czy przed ewentualnym
zawarciem umowy z konsumentem z tych stron internetowych i ogólnej działalności przedsiębiorcy wynika, iż zamierzał on prowadzić interesy z konsumentami zamieszkałymi
w jednym lub kilku państwach członkowskich, włącznie
z tym, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, w tym
znaczeniu, że był gotowy do zawarcia z nimi umowy.
Następujące elementy, których lista nie jest wyczerpująca, mogą stanowić oznaki pozwalające na uznanie, że działalność przedsiębiorcy
jest kierowana do państwa członkowskiego, w którym konsument
ma miejsce zamieszkania, a mianowicie: międzynarodowy charakter
działalności, podanie tras z jednego lub kilku państw członkowskich
do miejsca, gdzie przedsiębiorca ma siedzibę, użycie języka lub
waluty innych niż używane zwyczajowo w państwie członkowskim,
w którym przedsiębiorca ma siedzibę, z możliwością rezerwacji
i potwierdzenia rezerwacji w tym innym języku, podanie numerów
telefonicznych z międzynarodowym numerem kierunkowym, zaangażowanie środków w usługę odsyłania w Internecie u operatora
wyszukiwarki w celu ułatwienia konsumentom zamieszkałym
w różnych państwach członkowskich dostępu do strony przedsiębiorcy lub pośrednika, używanie domeny pierwszego poziomu innej
niż domena państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca
ma siedzibę, oraz wzmianka o międzynarodowej klienteli złożonej
z klientów zamieszkałych w różnych państwach członkowskich.
Do sądu krajowego należy zbadanie, czy oznaki te występują.
Natomiast sama dostępność strony internetowej przedsiębiorcy
lub pośrednika w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, nie jest wystarczająca.
To samo dotyczy podania zarówno adresu elektronicznego, jak
i innych danych teleadresowych czy użycia języka lub waluty,
które są zwyczajowo używane w państwie członkowskim,
w którym przedsiębiorca ma siedzibę.
Europejski Przegląd Sądowy wrzesień 2012
57