PRZEWODNIK PO WILNIE, dr. Władysław - mtg

:!
.
PRZEWODNIK
PO WILNIE
NAKŁADEM
KSI ĘGARNI
J Ó Z E F A
W
Z A W A D Z K I E G O
WILNIE.
B lllll
POLSKA DRUKARNIA
NAKŁADOW A
D OM H A N D L O W O PRZEMYSŁOWY
U L . A K A D E M I C K A Nr
/
„P R C “
( P o Gubernatorska).
BISKUPIA 12.
(P L A C K A T E D R A L N Y ).
WYKONUJE WSZELKIE ROBOTY
W Z A K R E S DRUKARSTWA
I INTROLIGATOR. WCHODZĄCE
SZYBKO 1 DOKŁADNIE.
P I E R WS Z A
CZASOPISMA, K S I Ą Ż K I , BROSZURY,
TABELE, KSIĘGI RACHUNKOWE. BILETY,
OGŁOSZENIA URZĘDOWE W E W SZYST­
KICH JĘZYKACH KRAJÓW., PLAKATY.
POLSKA HURTOWNIA
ARTYKUŁÓW PIERWSZEJ POTRZEBY.
J?
WŁASNAFABRYKACZEKOLADY
PIERNIKÓW, RISZHOPTÓWi tOKRÓW.
,\
* •
♦
•
••
••
♦
♦
♦
♦
•
♦
• •
♦ •
♦
• •
♦
♦
♦
<
♦
^
ar
-m
^
^
TOWARZYSTWO AKCYJNE UBEZPIECZEŃ
“POLON IA“.
BANK
P rzy jm u je*
1) Ubezpieczenia od ognia r“ ct L t Ą " ° “
W SCH ODNI
miejskie, przemysłowe, rolne, składy towarów etc.
2) Ubezpieczenia transportów S S S !’
kich strat
w W a r s z a w ie
oraz ubezpieczenia bagaży uproszczonym sposobem.
3) Ubezpieczenia szyb i luster od stłuczenia.
O D D Z IA Ł w W IL N IE ,
TOWARZYSTWO AKCYJNE UBEZPIECZEŃ
W ie lk a 9 0 .
“VITA“.
I
P rz y jm u je *
1) Ubezpieczenia na życie SS9 “ CgSTSJS:
ne, posagowe, rent etc.
2) Ubezpieczenia od wypadków
we. Specjalne ubezpieczenia robotników fabrycznych.
3) Ubezpieczenia dożywotne od katastrof
w czasie podróży na kolejach żelaznych, parostatkach i okrętach.
ASEK
U
R
ACJABAG
AŻY.
Załatwia wszelKie
c z y n n o śc i, w c h o d z ą c e
w ZaHres b a n k o w o ś c i.
ASEKIBAUAPASAM.
ODDZIAŁ w WILNIE: ul. A. Mickiewicza 29 (Świętojerska).
i h . _____________________________________________________________ rB
&T.
-TO
RS?
<£30C2><£XE3>gDSG><£3XS<Ł3CQ<SCQ<Ł3a3(Ł3SC2>
mu mu mu mESP
I
w
SPÓŁKA
Parcelacyjno-Osadnicza
w W IL N IE
u l. M ic k ie w ic z a 3 —3 .
Uprawniona przez Centralny Urząd Ziemski
PIERWSZA WILEŃSKA SPÓŁKA PARCELACYJHA
8
W
o
dawniej
BIURO TAKSACYJN0-MIERN1CZE W WILNIE
V2f
UsłnoSpamska 7.
c
Wykonywuje wszelkiego rodzaju pomiary, przepro­
wadza parcelację majątków z załatwieniem wszelkich
przewidzianych formalności, roboty kreślarskie i t. p.
B asa
prawomocniona przez Centralny
urząd ziemski do prowadzenia
wszelkich robót mierniczych związanych
z pracami urzędów ziemskich oraz parce­
lacji większych posiadłości ziemskich.
rzyjmuje roboty: Parcelacje mająt­
Ui
P
ków, Komasacje, wszelkiego ro­
dzaju pomiary.
szelkie roboty kreślarskie, jako odry
sy planów, szkicowanie projektów
parcelacyjnych etc.
półka posiada stale parcele różnych
wielkości na sprzedaż, nabywa ma­
jątki, wykonywa parcelacje komisowe.
W
S
te..
Biuro LEŚNE i HIERNICZE w
Zorganizowane
przez fachowców
Leśników
i Mierników
Wilno, ul. A. Mickie­
wicza (Swiętojerska),
d. I, m. II.
Szacowanie, urządzenie i EKSPLOATACJA
LASÓW. Wszelkie roboty miernicze. Spo­
rządzanie planów i kosztorysów. Parcela­
cja majątków. Pośrednictwo w kupnie—
sprzedaży lasów I majątków. Czynne od g.
5 do godz. 8 wieczór.
I
W W IL N IE , UL. A. M IC K IE W IC Z A N r 23 (ŚW 1ĘT0JERSKA).
A D R E S D LA DEPESZ: . R O L N IK \
IL
E*port, Import, Agencje Komisowe
SP Ó ŁK A A K C Y JN A
„Lithuanian Sales
Corporation"
WILNO, ul. Wielka Nr 73, róg Miljonowej.
O D D Z IA Ł Y :
P O L E C A :
WSZELKIE MASZYNY
I NARZĘDZIA ROLNICZE
NASIONA ZBÓŻ , TRAW,
PASTEWNE I WARZYWNE
NAWOZY SZTUCZNE,
MAKUCHY I MELASĘ,
SÓL, NAFTĘ, ŚWIECE
l IN N E.
SUKIENNO-BŁRWflTNY
APTECZNY i PERFUMERYJNY
KOLONJRLNY, WINNY i Gastronomiczny.
CENY NISKIE I STOLE.
0 B
CENTRALA
STOWARZYSZEŃ
ROLNICZOHANDLOWYCH
m
s & tó fe * * * *
“
“
"
"
“
"
"
~
-
...............*
Pierwszorzędne Cukiernie
CURIERiNIA
S. RUDNICKIEGO
R Ó G T R O C K IE J I W IL E Ń S K IE J .
K. SZTRRL
Wielka 30 - Mickiewicza 22.
PO LECA :
CUKRY i C IA ST A
w pierwszorzędnych gatunkach.
W ilno , ul. W ileń sk a J fr 3 $ .
C O D Y
w y b o ro w e , c h ło d z ą c e
n a p o je , k a w ą , H e rb a tę , c^ e H o la d ę .
Wielka sala kawiarniana.
N a jn o w sz e p is m a .
V p ę la irp a p ja
I • C p k f l U t UwiCI
i Lijewskiego.
S p ółk i pracowników pierwszorządnych restauracji warszaw.,
a W a r?3 a ti> ia n l(a a
Podczas obiadów i kolacji KONCERTY.
Z poważaniem
\
__
Z arząd .
SUlady apteczne
KANTOR REDAKCJI
ŻURNALJ M Ó D
Prowizora
'arhtti& J
SKŁAD
Wilno,
1 FORM PAPIEROW YCH
ul. Wielka 5 8 i Świętojańsko 19.
Polecają preparaty
chemiczne, perfumeryjne,
kosmetyczne i gospodarcze.
M A N E K IN Ó W
5 . BONISZKO
U N IW E R S Y T E C K A 2.
K I '
Zakład Ogrodniczy
i sprzedaż nasion
W. plebańczyka
w Wilnie, Wileńska Nr 10
przyjm uje w szelkie rob oty
w zakres fachu w ch o d z ą ­
ce, o d n a jp r o s t s z y c h d o
n a jw y k w in t n ie j s z y c h .
R o b o t y g a l a n t e r y jn e .
E. Aleksandrow icz
T atarsK a 11.
goo®c^<aocso<»ooooo®aoooooaooorocoooooooocoooogDcooan
§
:-§
n §
<6
PISM O TYGODNIOWE DLA WSZYSTKICH
3
0»
§Q t2 &
; §Q
Ziemia Wileńska i 3: §
SI
sus
§ie§
wychodzi w nakładzie 8.000 egzemplarzy.
X 3
*63 <i6
Zawiera oprócz bogatej treści informacyjnej
następujące działy:
8
f S .8
O g a O
§ |i §
§1i §
8
§
1
I. Z ŻYCIA RAD LUDOWYCH,
ii. KOŁO MŁODZIEŻY — organ Kół
Młodzieży Wiejskiej',
§
III. PORADNIKI GOSPODARCZE.
18
Dodatek IlustrowanyWarszawski raz na miesiąc.
*
8
8 ^ 8
8 p| 8
8 i
m
C zytajcie w s z y s cy !
K
„Gazetę K rajow ą"
„Gazeta Krajowa*
„Gazeta Krajowa11
jest pismem codziennem.
jest najpoważniejszem i najpoczytniejszem pismem polskim na Litwie.
„Gazeta Krajowa* posiada najlepsze informacje.
„Gazeta Krajowa" omawia najważniejsze sprawy po­
lityczne.
„Gazeta Krajowa" porusza najbardziej palące zagadnie­
nia społeczne.
Każdy więc, kto chce wiedzieć co się dzieje na Litwie
i w Polsce, co się dzieje w innych krajach
„ G a z e t ę Krajową** c z y t a ć powinien.
„Gazeta Krajowa"
G A ZE T A W ILE Ń SK A
„Gazeta Krajowa"
„Gazeta Krajowa"
\
DZIENNIK BEZPARTYJNY.
WYDAWNICTWO TOW. STRAŻY KRESOWEJ OKRĘGU WILEŃSKIEGO.
Wychodzi codziennie o godzinie 4 popołudniu.
Posiada własnych korespondentów w Warsza­
wie, Krakowie, Poznaniu, Paryżu, na Górnym
Śląsku i we wszystkich ważniejszych środowi­
skach Wileńszczyzny. Stały D O D A TE K LITE­
RACKI, Dodatek illustrowany warszawski, Kro­
nika sportowa, Kronika gospodarcza, Kronika
kobieca. Prenurtierata miesięczna z przes. Mk. 230.
jest pismem demokratycznem i postępowem.
broni interesów naszego kraju.
s z e r z y h a s ł o : „W olni z wolnymi,
Równi z równymi*1.
Obowiązkiem więc każdego mieszkańca Litwy, który
się czuje obywatelem tego kraju
nG a z e tę Krajową**
„Gazeta Krajowa"
nie jest pismem drogiem
w sprzedaży kosztuje .
w •prenumeracie miesię­
cznie ..................................
7 mk.
200 mk.
Adres redakcji i administracji:
Ul. A d am a M ick iew icza 4. (Św-to Jerska).
r
Adres Redakcji i Administracji: Wilno, ulica Mickiewicza Nr 7.
czytać i rozpowszechniać.
4zzzz
T elefon Nr 228.
++
AA AA AA. AA
AA ^ AA AA
□
POLIKLINIKA* SZPITAL =-.
LITEWSK. 8T0WĄRZ. POMOCY SANITARNEJ.
Wilno, Wileńska 28.
--------- ------------------ :— l---------— -------------------
ZRKLRD KRRWIECKI
Nagrodzony Wielkim złotym medalem na Wystawie
wszechświatowej w Wiedniu, w roku 1908
W poliklinice przyjmują lekarze specjaliści
chorób wewnętrznych, nerwowych, kobiecych,
chirurgicznych, o ę z u, gardła, uszu i nosa,
wenerycznych i skórn. W szpjtalu oddziały:
wewnętrzny, chirurgiczny,
ginekologiczny,
położniczy i oczny. Gabinet Roentgeria. Lecze­
nie chorób promieniami,[fotografowanie, prze­
świetlanie. G A B I N E T DEN TYSTYCZN Y.
Laboratorium analityczne (reakcja Wassermana).
-Oe
'MMf.r o 'ii'
1»r*
'»r w
Przyjmuje obstalunki z własnych
i powierzonych materjałów, po
cenach rnoiłiwie przystępnych.
E
ł
_
Dr. med. K obietalekarz
D r. med.
C H O R Ó B ZĘ B Ó W i JAMY USTNEJ
>»
B. Z E L D O W I t Z .
Przyjęcia:
9—J I 5—7.
Jd
</)
o
t A WILEŃSKA LECZNICA
i
I* K K A i; Z \
DKNTYSTÓ W
X
N
V
Przyjęcia:
JO.
12tya--2 i 3l 2 5.
o
O
Choroby: kobiece, oraz
UL. WIELKA Nr 56.
Godziny przyjęć od 9 — 7 Wiecz..
skórne, weneryczne, m o czo p łcio w e i syfilis.
Ulica Mickiewicza (b. Ś-to Jęrska) Nr 24.
L eczenie zęb ów .
Sztuczne zęby na kauczuku i żłacie.
XX
i«
W . B O R K O W SK I
SKŁAD APTECZNY
I!
j. n. prużum
1. RYD
LEW
Sm
Skład papieru i materjałów piśmiennych,
artykułów biurowych, szkolnych, kreślar­
skich i malarskich. Teki skórzanne.,
Przybory marmurowe do pisania.
♦
i!)
n iS T R i
4
POLECA:
4
t
W
NAJWIĘKSZYM
W YB O R ZE T O W A R Y
MTYCZItEiAPTECZN
E.
IH
5 -W I L N O -Ś -to Jańska 19
4
A.Mickiewicza 15 (Świętojer.)
vis a vis Hotelu St. Georges.
R
U
GAH
AD
EM
1C
H
IEJ
i WlUliSIJ. I
ul. Ad. Mickiewicza
♦
4
I
4
GALANTERJA BIUROWA,
ZABAWKI, OBRAZY, RAMY.
I
Ceny bardzo dostępne.
ił
Y
gDOOOOOOOOOOODOOOOCXOOOOO(g
MM MM
§
SZCZOTKI ROZMAITE, §
GALANTERJA.
g
ZAKŁAD OGRODNICZY
J. Moczulaka
ul. Kaukaska 7.
Sklep k w ia to w y
ul. Wileńska 36.
W ie lk a 41*
W IN A .
g
fi
WINA PRZEDWOJENNE,
STARE WÓDKI, LIKIERY. 8
R
POLECA:
i m
g
u
i
Skład WÓDEK wileńskich
dystylatorów. Sprzedaż hur­
towa i detaliczna wódek wileń­
skich, poznańskich i warszawsk.
oraz posiada wszelkie TOWARY
K O L O N JA L N E w pierwszorzędnych
gatunkach.
CENY NIZKIE.
0 A. Mickiewicza 9. (Świętojer.1' 0
§Dcxocxooooocooooooooa)oa§
T
T
S --S .-N
*
T
.Y.Y/r
k BIURO LEŚNE i PARCELACYJNE
||r.
Amid
*8|Sr
ti
Specjał. leśnego J. ŁASTOWSKIEGO.
WILNO, ul, Ad. MICKIEWICZA (świętojerska) N r 42, m. 5.
informacje od. g. 10— 11 i 6—7 wlecz. Szacowania, urządzenia
leśne, parcelacje mająt. ziemskich, wszelkie roboty miernicze:
i
sporządzanie, kopjowanie planów i in.
DRUKARNIA
§ Józefa Zawadzkiego 2
II
w Wilnie, uh Św. Anny 3
■
u
■ jest w d a lsz y m ciągu C Z Y N N Ą g
K S I Ę G A R Ń I A, SKŁAD APARATÓW, NACZYŃ
KOŚCIELNYCH i PRZEDMIOTÓW DEWOCYJNYCH
A
AAA
1
H J. J u r k ie w ic z a i K , S z a l k i e w i c z a
w Wilnie, Ostrą-Brama.
KSIĄŻKI DO NRBOŹEfŚSTWR W wielkim wyborze. Książki lddbWe> Aparaty,
naczynia k o ś c i e l n e i galony do robót kościelnych. OBRAZY i OBRAZKI.
,
Przedmioty deWocyjne. Świece kościelne i woskowe
ST, K R A K O W S K I Ł
w
t ó
.
M AGAZYN ŻE L A ZN O -G A LA N TE R Y JN Y
i; SKŁAD NACZYŃ K U C H E N N Y C H .
w
^
■
■
m
i PRZYJMUJE WSZELKIE RO BO TY
W ZAKRESIE DRUKARSTWA
i INTROLIGATORSTWA
.
'
A
A AA
■
WlleAska 25
Wilno
Poleca w dużym wyborze noże kuchenne, stołowe, kieszonkowe, ma­
szynki do golenia i strzyżenia, brzytwy najlepszych gatunków, maszynki
do mięsa, migdałów i t, p.
□ ID
fi)=
DAMSKI KRAWIEC
L U D W IK S fR U K I E W I C Z
Dominikańska
Nr 14.
Przyjmuje obstałunki z Własnych i powierzonych
materjałów i wykonywa w szelkiego rodzaju
rpboty kuśnierskie.
KSipRIIIł! U. I«. niKULSKICII
Sł~,„ zaOP«^rzona w KSIĄŻKI
ze wszys^ich gałęzi wiedzy.
SES5©
Ig 33
I'
D
r.
W
ł a d y s ł a w
Z
a h o r sk i
TURYSTOM, ORAZ MIŁOŚNIKOM
WILNA POLECAMY DUŻY DZIAŁ
U
■,<1*
99
>*
„P R A G Ę
h is t o r y c z n e
ęLEGZNE, A R T Y ST Y C Z .
-•
,
i
'
'
,
l it e r a c k ie , s p o
-
i OPISOW E O LITWIE,
f
PRZEWODNIK
^POCZTÓWKI I FOTOGRAFJE WlLNA
i L
it w y
(z d j ę ć
jana
bułh aka
PO WILNIE
).
O R A Z . W Ł A S N» E LUB POSIADANE
NA S K Ł A D Z I E
W Y D A W N IC T W A :
Hartung: Z. Dreny nierurkowe Litwy i Białorusi.
Ilewicz F. Głos' włościanina polskiego na LitwieKaden S. Katastrofalna gospodarka.
Kosciałkowski S. Ze studjów nad dziejami ekonomji na Litwie.
Kozicki-Dunin Z . Białystok w XVIII wieku.
1
Litwa do Unii Lubelskiej.
Litwa,.pod względem prześladowania w niej R.-Katolickiego
Kościoła.
Pamięci Syrokomli.
Prochaska A . Dzieje Witolda.
.
Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, t. IV, r. 1910;
t. V , r. 1911 — 1914; t. VI, r; 1 9 1 5 - 1 9 1 8 } t. VIIW druku,
Rydel L - sWilno.
Siestrzencewicz S, B. Wilno i estetyka.
Studnicki W . Przewodnik po mieście i okolicach.
Swiechowski M. Mapa narodowościowa i polityczna obszarów
b. W . Ks! Litewskiego.
Swiechowski - M. Problem Litewski.
/
,,
„ Żywioł Polski na ziemiach Litewskich.
Świerczewski E. P. O. W . na Litwie.
Wołłosowicz S. Litwa i! Białoruś.
Zabytki przedhistoryczne gub. Kowieńskiej.
Zahorski W . Kościół; św. Michała i klasztor po-Bernardyń•ki w Wilnie.
W
Y
D
A
N
I
E
N O W E
N A K Ł A D E M
K S I Ę G A R N I
J Ó Z E F A
Z A W A d Z K 1 E G O
W W I L N I E • 1921
D R U K
JÓZEFA
Z A W A D Z K I E G O
W
WILNIE.
SKOROWIDZ OGŁOSZEŃ.
Agromotor, Narzędziarolnicze . . . . . . .
XVII
Aleksandrowicz E. In troi. XIII
Bank Rolniczo-Przemysło­
wy ..................... 4 str. okł.
Bank Tow. Spółdz. . 3 str. okł
Bank Wschodni . . .
II
Boniszko S.. Żurn. mód XIII
Borkowski W., Materjały
piśmienne . . . . .
XXI
Centrala Stowarzysz. Rol.Handlowych . . . .
VI
Drukarnia J. Zawadzkie­
go . . ......................... X X III
Gazeta Wileńska . . .
XIV
Gazeta Krajowa . . . .
XV
Goldbargi Wolfson, Lecz­
nica dentvst...................... XIX
Jurkiewicz i Szalkiewicz,
K sięgarn ia..................... XXII
Krakowski S., Galanterja
ż e l a z n a ......................... X X II
„Lithuanica", Wydawni­
ctwa ................................ XXIV
Łithuanian Saleś Corpo­
ration .........................
VII
Łastowski J., Biuro leśne XXII
Mikulscy W. i K. Księgar. XXIII
Moczulak J., Zakł. ogrod.
XX
Narbujt W., Skład aptecz.
XII
P iech T Syn, Zakład kra­
wiecki
......................XIX
„Pac", Dom Handlowy .
I
Pierwsza Wileńs. Spółka
Parcelacyjna . . . .
V
Plebańczyk, .Zakł. ogrod.
XII
Poliklinika—Szpital litew. XVIII
Poliklinika chor. wener.
XVI
Polonia i Vita, To warz.
asekuracyjne .
. .
HI
Prużan J. M., Skład ap­
......................
XX
teczny
Rudnicki S., Cukiernia
X
Rydlewski A.,Zegarmistrz
XX
Rymkiewicz K., Obicia .
p a p ie r o w e ..................
XX
„Silyau; Biuro Leśne i
M i e r n i c z e ..................
V
Spółka parcel.-osadnicza
IV
Sutkowsc-y Br., Dom han­
dlowy ................................ VHI
Strukiewicz L., krawiec
d a m s k i ...........................XXII
Szczuka L ., Tow. kolonj.
IX
Sztrall B., Cukiernia
IX
Sztral K., Cukiernia . 1
XI
Szwarc-Zeldowicz, Kobieta-lekarz
.................... X V in
Tuczyński S., Towary ko­
lonjalne ...................... XXI
„Warszawianka" Restau­
racja ...........................X I
Zeldowicz D., Lekarz . . XV III
„Ziemia W ileńska",tygod. XIV
SKOROWIDZ
(liczby oznaczają stronice)
Akademja duchowna . .
Alumnat papieski . . . .
A n to k o l.............................
Apteka uniwersytecka
32
46
75
36
Archiwa:
C e n t r a ln e ................... 44
Djecezalne ................... 26
Juryzdykcji rządowych 50
K atedraln e................... 103
M ie js k ie ....................... 50
Tow. Przyj. Nauk . . . 59
A r s e n a ł ........................... 75
Aula uniwersytecka . . . 36
Barak dla chor. zakaźn. . 84
B e lm o n t ........................... 110
Biblioteka publiczna . . 43
„
Tow. Przyj. Nauk 59
„
Uniwersytecka . 43
Bramy dawne:
<
O stra...............................
S u b ocz.................... ... .
W ileńsk a.......................
Z a m k o w a ...................
Burbiszki
.......................
17
26
57
67
177
Cerkwie:
Św. Aleksandra Newsk. 158
Przeczystej Bogarodzicy 157
Św. Ducha . . .
Św. Michała . .
Św. Mikołaja . .
Św. Paraskewy .
Św. Trójcy . . .
Romanowska . .
Znamieńska . .
Chiny . . . . . .
C ielętn ik ................
.
.
.
.
. . 153
. . 158
. . 153
. . 156
. 154
. 53. 158
. . . 158
. . .
76
. . . 67
Cmentarze:
Bernardyński.................. 165
E w a n g ielick i................. 168
Prawosławny . . . . . 169
Rossa................................. 163
Św. Piotra (Antokolski) 167
Św. Stefański................. 167
Żydowski . . .
169
Collegium Czartoryskiego 53
Kalwińskie . 54
„
Medicum . . 24
„
Nobil. Pijarów 47
C y ta d e la ................... ... . —
„
Domy niektóre:
B i s k u p ó w .................... 2 5
Dzieciątka Jezus . . . 27
Franka ....................... . 23
K a p i t u l n e .......................25
Kardynał j a ....................... 23
Kliniki
...................... . 2 1
Miejski JMg 1 0 ............. 18
O ś c i k a ...................21. 28
: Professów jezuick. . . 28
Rektorski . .
. . . 25
Dzieje W iln a .............
2
Dziedziniec Uniwersytecki 35
Figury:
P. Jezusa na Antokolu 145
P. Jezusa na Snipiszkach 81
P. Jezusa na Zarzeczu . 77
Matki B. Niepok. Pocz. 102
Sw. Jack a..................... 53
Kaplica Scala Christi . .129
„
Suzinowska . . .
51
w Ponarach . .173
Komis, rządz. Litwy Środ­
kowej ................... ... . 63
Konsystorz katolicki . . 25
Kaplice prawosławne:
Kościoły:
„
„
„
„
Repninowska . .172
św. Aleks. Newsk. 63
św. Michała (Murawjewa) . . .153
K a rd yn a lja ...........................23
K a rlsb a d ............................. 170
K a r o lin k a ......................... 172
Klasztory:
Góry:
Bekieszowa . . . . . .
72
P o n a r s k ie ...................... —
R a js k a ..................
140
S z e s z k in ie .....................173
T rz y k rz y sk a ...................—
Z a m k o w a ...................... 69
Z b a w icie la .....................137
Gradusy (Scala Christi) . 120
Herb m. W iln a ...............
2
Instytut Jędrz.Śniadeckiego 55
Maryjski
. . .
47
„
Nauczyc. żydowsk. 64
„
Szlachecki . . . .
47
J a s z u n y ............................ 179
K a lw a rja ............................ 174
„
Kaplice katolickie:
Kaplica na cment. Bernar­
dyńskim . . .165
„
na cment. Rossa . 163
„ N. P. M. Niep. Pocz. 51
„ Ostrobramska . .114
Augustjanów . . . 32. 140
Bazyljanów
..................155
B a zy ija n ek ...............18
Benedyktynek . .. .134
B ernardynów .......... 124
B ern a rd y n ek ........... 79
B o n ifr a t r ó w .......... 134
Dominikanów . . . .
48
Franciszkanów . . 49. 133
J e z u itó w ...................28
Kanoników Lateraneńs. 144
„
Regularn. . 140
Karmelitów Trzewicz­
kowych 136.142
„
Bosych . .118
Klarysek . . ..................129
Marjawitek . . . . . . 152
M isjon a rzy ..................... 137
P i j a r ó w ...........................47
Trynitarzy . . . . 148. 174
W i z y t e k ......................... 139
Kliniki
...............................21
Kolegium kalwińskie . . 54
Komendantura m. Wilna. 22
Komisarjat generalny . . 63
Katedralny św. Stani­
sława ...........................85
św. Anny ..........................122
św. Bartłomieja . . . .140
św. D u c h a ..................... 121
ś. ś. Franciszka i Ber­
nardyna ................... 124
ś.ś. Jakóba i Filipa . . 150
św. Jana
..................... 104
św. Jerzego.....
136
św. Katarzyny
. . . .134
św. Kazimierza . . . .113
św. Krzyża (Bonifratrów) 133
św. M i c h a ł a ................. 129
św. M ik o ła ja ..................132
Pana J e z u s a ................. 148
ś.ś. Piotra i Pawła . . 142
Pocieszenia N. P. Maryi 140
św. R a f a ł a ..................... 149
Serca Jezusowego (W i­
zytek) ......................... 139
św. Stefana..................... 152
św. T e r e s y ..................... 118
św. Trójcy . . . . . . 141
Wniebowstąp. Pańsk. . 137
Wszystkich Świętych .142
W T rynopolu ................. 174
Kościoły nieistniejące:
Wniebowzięcia N. P. M.
ś.ś. Józefa i Nikodema
św. Marcina
. . . .
św. Teresy na Rybakach
50
18
70
83
Kościół Ewang.-Reform. 159
„
Ewang.-luterski . 161
Krzyżaki (Zielone jeziora) 176
Kuczkuryszki . . . . . .178
L antw arów .........................179
Lecznica ginekologiczna . v60
Lochy na Bakszcie . . . 27
Loża m asońska................... 32
Ludność W iln a ...............
1
L u t n ia .................................. 61
Ł u k is z k i.............................. 83
M arkucie.............................170
Meczet mahometański . . 162
M ic k u n y .............................178
Mogiła Giedymina . . . 76
Mogiła Zyg.Sierakowskiego 71
Monastery prawosławne:
Św. D u c h a .....................153
Św. T r ó j c y ..................... 154
Mosty:
Zielony
...........................80
Zarzeczne...........................77
Zwierzyniecki . . .
83
Muzea:
Starożytności...................43
To w. Przyjaciół Nauk . 59
Niemież .
Nowa W i l e j k a ................. 178
Obserwat. astronom . . . 44
Obraz M. B. Ostrobramsk. 117
Ogrody:
Bernardyński . .. .. . . 73
B ota n iczn y ................... 73
177
Pałace:
Barbary Radziwiłówny 61
B isk u p i.....................25, 39
Brzostowskich . . .19. 46
Chodkiewiczów . . . .
22
F le m in g ów .................. 29
Oskierczyński.............. 56
O g iń s k ic h .................. 47
P a c ó w ......................... 22
Radziwiłła Bogusława . 60
Radziwiłłów (Kardyn a l j a ) ......................23
Sapieżyński
................... 77
Słuszków ............... • . 76
Papiernia ...................... .178
Place:
Plac egzekucyj w r. 1863 . 64
66
Katedralny . . . .
64
Łukiski
.
.
•
ff
Św. Michalski
. . 37
m
Napoleoński . . . .
39
19
Ratuszowy . . . .
23
Poczta i telegraf . . . .
Strojnowskiego rektora 109
S y r o k o m li..................... 110
Tyszkiewicza biskupa . 93
Wawrzeckiego . . . .
93
W. Ks. Witolda . . .
91
P on a ry.................................173
P ośp ieszk a ........................... 77
Przytułek Dziec. Jezus . 26
P uszkarnia................77. 178
R a tu s z .................................. 21
R y b is z k i.............................177
Rynek drzewny . . . l 54
„
owocowy ............ 79
W i l j a ......................
66
W ile n k a ...............................66
Sala miejska koncertowa 18
Saska K ę p a .......................80
Sąd W ojen n y .......................63
Seminarjum katolickie 32 58
„
prawosławne 155
Skwery:
W
99
99
Pomniki w kościołach:
G a s z t o l d a ............... . 100
Gosiewskiego hetm. . . 114
Holszańskiego biskupa 100
Mickiewicza . . . . .108
O d y ń c a ................... . 108
Sapiehów................... . 131
K atedraln y................... 67
P a ł a c o w y ................... 42
Św. J e r s k i ................... 63
Zamkowy . . . . . .
67
. Stacja meteorologiczna . 54
Świątynie pogańskie:
M i l d y ............................. 142
P e rk u n a sa ....................... 66
R a g u tisa ......................... 156
Wszystkich bogów . . 77
Synagogi ............................ 162
S z e s z k in ie ......................... 173
Szkoły:
Ohemiko-techniczna . . 55
DuchoWna prawosław. 32
J u n k iersk a .......................54
Realna . . . . . . . .
64
Szpitale:
B o n ifr a t r ó w ................... 39
w Wilejce (obłąkanych) 178
S a w ic z ...............................32
Św. J a k ób a ....................... 65
Św. T r ó j c y .......................48
Zakaźny w Zwierzyńcu 84
Sztab w o je n n y ................... 22
Taryba . ............................... 63
Teatry:
D aw n iejsze....................... 56
W R atuszu....................... 21
Polski w Lutni . . . .
61
Letni w ogrod. Benard. 74
Ż o łn ie r s k i....................... 21
Tow arzystw a:
Dobroczynności . . . .
57
Doraźnej pomocy lek. . 48
Lekarskie . . . . . .
45
Lutnia
...........................61
Popierania pracy społ. 61
Przyjaciół Nauk . . . 59
Troki . ............................. 179
T i v o l i ...................................76
T r y n o p o l.............................174
Uniwersytet . . . . . 1. 33
Ulice i zaułki:
Adama Mickiewicza. . 60
A n tokolska....................... 75
B a k s z t a ........................... 26
Bernardyński zauł. . . 38
B is k u p ia ...........................39
Bogusławski zauł. . . . 60
Dominikańska . . . . 46
Elizy Orzeszkowej . . 64
Kalwaryjska . . . . . 174
Konarskiego Szymona. 52
K r ó le w s k a ...............
38
L e le w e la ...........................58
Literacki zauł....................31
Ł u k i s k a ...........................83
Mostowa . ....................... 58
N a d b r z e ż n a ................... 60
N ie m ie c k a .......................28
N ow ogródzka................... 55
O fiarna.............................. 64
Ostrobramska...................17
Pióromont
. . . . .
82
Pohulanka W .................... 52
P o ł o c k a ...........................79
Ponomarski z. . . . .
79
Popowszczyzna . . 76. 79
P o z a w a ln a .......................54
Rybaki
...........................82
S a w ic z .............................. 32
S k o p ó w k a .......................37
Snipiszki
.......................80
S u b o c z .............................. 26
Szlak Batorowski . . . 79
Św. Jańska
. . . .
33
Św. Kazimierza z.
. . 28
Św. Michalski z. . . . 37
Św. Stefańska . . . .152
Tadeusza Kościuszki . 75
T r o c k a ...........................49
Uniwersytecka.. . .
45
W ielka...............................18
Wileńska
.................. . 5 6
Wiłkomierska . . . .178
Węgierski z. . . . . .
55
Zakretowa . . . . . .
53
Zamkowa . . . . . .
18
Zarzecz.............................. 77
Z w ie r z y n ie c ...................83
Żydowska dzielnica . . 30
W e r k i .......................
175
Wingry, ź r ó d ła ................... 55
Wirszupa
. . - . .
.7 7
Wojenne p o l e ............... 174
Z a k r ę t ............... ...
..171
Zameczek . . . . .
. . 172
Zarząd miejski (Magistrat) 42
Zamek d o ln y .................65
„ g ó r n y .................. 79
„ na Bakszcie . . .
26
„ na Śnipiszkach
. 81
Zielone je z i o r a ............... 176
Żelazna Chatka............... 171
na str. 148 wiersz 12 wydrukowano „Mikołaja1*, powinno być
„Michała**
„
150
„ 1 9
„
i
(W skazówki praktyczne).
APTEKI. Miejska ul. Wileńska 23. Ajzensztadta ul. W. Stefań­
Omył ki w druku
„
DZIAŁ INFORMACYJNY.
„Tomasza**, powinno być
„Tobiasza"
ska 2, Augustowskiego ul. A. Mickiewicza 10, Chomiczewskiego ul. W. Pohulanka 19, Chrościckiego ul. Otrobramska 25, Domańskiego ul. Dominikańska 14, Frumkina ul. Niemiecka 25, Homeopatyczna T-wa Homeopa­
tycznego ul. Zawalna 6, Niementowskiego ul. Domini­
kańska 7, Jundziłła ul. A. Mickiewicza 33, Mańkowicza
1
ul. Nowogródzka róg Piłsudskiego, Mikutowicza ul. W i­
leńska 8, Otto wieża ul. Wileńska 49, Paka ul. Antokolska 54, Rostkowskiego ul. Kalwaryjska 4, Rodowicza
ul. Ostrobramska 4, Siekierżyńskiego ul. Zarzeczna 20,
r .
Sokoł owski ego ul. Tyzenhauzowska 1, Szyrwinta ul. Nie­
miecka 15, Wysockiego ul. Wielka 23, Zajączkowskiego
Zwierzyniec, ul. Wesoła 22, Żemojtelowej róg Szopena
i W. Stefańskiej, Żydowskiego Tow. Opieki nad bied­
nymi ul. Ostrobramska 15.
CUKIERNIE. K. iSztrala ul. Wielka 28 i A. Mickiewicza 22;
i
B. Sztrala ul. A. Mickiewicza I4j Radeckiego ul. Wiel­
ka 73; „Bronisława*4 u l., Wielka 66; Rudnickiego róg
Niemieckiej i Wileńskiej; „Biruta** A. Mickiewicza 6.
HOTELE, PENSJONATY, POKOJE UMEBLOWANE. Hotele pierwszo­
rzędne: „St. Georges’a“ (Żorża) ul. A. Mikiewicza 20;
„Bristol" ul. Ad. Mickiewicza 22; „Imperjal" ul. Nie­
miecka 35; „Italia*4 ul. Wielka 69; Sokołowskiego ul.
Niemiecka 1.
Hotele drugorzędne: Francuski ul. Wielka 72;
Hana ul. Wielka 46; Szlachecki ul. Ostrobramska 4»
Polski ul. A. Mickiewicza 14; Wiktorja ul. Wielka 74»
Niszkowskiego ul. Bakszta 2 i inne.
Pensjonaty: Cywińskich, ul. Benedyktyńska 2.
Pokoje umeblowane: Fedorowicza Pl. Katedral­
ny 6; Malinowski ul. Wileńska 25.
JADŁODAJNIE. Tania kuchnia Pol. Tow. Hyg. Tan. Jadłodajni
Zawalna 5, Jadłodajnia Hygieniczna Pol. Tow. Tanich
Kuchen Wileńska 27, Tania kuchnia przy Centrali
Chrzęść. Związk. Zawód. ul. S-to Jańska 21.
KAWIARNIE. Warszawianka ul. Wileńska 28, przy cukierniach
Sztrala przy ul. A. Mickiewicza 14 i 22, Zakopianka ul.
A. Mickiewicza 16, Wilnianka ul. Mickiewicza 2, Biruta
ul. A. Mickiewicza 1.
KIPIELE I ŁAŹNIE. Agresta róg Mostowej i Bogusławskiej,
Straussa, Zarzecze ul. Popławska 1. Szarskiego ul. Troc­
ka 20.
'
KSIĘGARNIE I CZYTELNIE. Księgarnia J. Zawadzkiego ul. Wiel­
ka 27, W. Makowskiego ul. S-to Jańska, J. Zapaśnik
ul. Dominikańska 4, Kultura ul. Wileńska 36, Polska
Składnica książek i pomocy nauk* ul. Biskupia 12,
Księgarnia Stowarzyszenia Naucz. Polsk. ul. Królewska
1. Czytelnie: przy księg. Makowskiego, Żukowskich
ul. Wileńska 26 oraz przy księg. Zapaśnika.
MUZEA I BIBLIOTEKI. Muzeum i biblioteka Tow. Przyj. Nauk,
ul. Lelewela 4, (zwiedzać można za każdorazowem po­
rozumieniem się z jednym z członków Zarządu Tow.).
Bibljoteka Uniwersytecka, ul. Uniwersytecka 5, do zwie­
dzania sobotami od 1—3.
POCZTA I TELEGRAF. Urząd pocztowy Wilno I, Wielka 21, od
8 rano do 8 wiecz. W święta od 11— 12. Urząd poczto­
wy Wilno II na dworcu kolejowym. Telegraf Ś-to Jań­
ska 29 czynny cały dzień.
POLICJA. Komenda główna — Dominikańska 3. Cyrkuł I — Bazyljańska 6; Cyrkuł II — Tyzenhauzowska 2; Cyrkuł
III — Mickiewicza 42; Cyrkuł IV — Kalwaryjska 6; Cyr­
kuł V — Piwna 15; Cyrkuł VI — Zarzeczna 16; Cyrkuł
VII — Garbarska 5; Podecyrkuł VII (Antokolski) —
Antokol 27; Cyrkuł VIII — Tombakowa 5; Cyrkuł IX —
Wesoła 33a.
'
REDAKCJE CZASOPISM POLSKICH.
„Rzeczpospolita*4 ul. A Mic­
kiewicza 11, „Gazeta Wileńska" u l.'A . Mickiewicza 7,
„Gazeta Krajowa** ul. A. Mickiewicza 4, „Słowo Wileń­
skie “ ul A. Mickiewicza 1, „Głos Wileński** ul. Domi­
nikańska 4, „Ziemia Wileńska" ul. A. Mickiewicza 7,
„Dom Żołnierza" ul. A. Mickiewicza 1.
RESTAURACJE.
Hotelowe z dobrą kuchnią: przy hotelu „St.
Georges’au ul. A. Mickiewicza 20; przy hotelu „Bristol"
ul. A. Mickiewicza 22; przy hotelu Niszkowskiego ul.
Bakszta 2. Prócz tego polecenia godne: Rest. Resursy
Obywatelskiej (dawniej Klubu Szlacheckiego) od maja
do jesieni w letnim pawilonie z ogrodem u stóp góry
Trzykrzyskiej (dojazd od ogrodu Bernardyńskiego — b.
dobra kuchnia); rest. Naruszewicza ul. Wielka 86; rest.
Myśliwska ul. A. Mickiewicza 9; rest. „pod NiedźwiedziemM ul. A. Mickiewicza 1 (Plac Katedralny).
SZKOŁY WYŻSZE I ŚREDNIE. Uniwersytet Stefana Batorego. Rek­
torat, dziekanaty, sekretarjat, kwestura i intendentura,
Zamkowa 11. I Gimnazjum męskie im. Zygm. Augusta,
M. Pohulanka 11. II Gimnazium męskie im. Lelewela
Gubernatorska 1. Gimnazjum żeńskie im. Orzeszkowej,
ul. Orzeszkowej 7. Gimnazjum żeńskie A. W. Czarnow­
skiej, ul. Sierakowskiego.
*
TEATRY SALE KONCERTOWE I KINA. Teatr Polski w Sali „Lut­
nia" ul. A. Mickiewicza 6, oraz Teatr Żołnierski w gma­
chu Ratuszowym (Teatr Miejski). Teatr Letni w ogrodzie
Bernardyńskim (nie jest co roku czynnym). To samo da
się powiedzieć o Teatrze Polskim (dramatycznym) na
W. Pohulance 9. Sala Miejska, Ostrobramska 5. Sala
Koncertowa, Dąbrowskiego 5. Jedyne polskie kino „Ju­
trzenka" ul. Wielka 94.
WŁADZE I URZĘDY. Magistrat m. Wilna, Dominikańska 2. Sta­
rostwo Grodzkie (Referat pasportowo - przepustkowy),
Biskupia 6. * Sądy (Apelacyjny, Okręgowy, oraz Sądy
pokoju), A. Mickiewicza 36. Tamże kancelarje rejentów.
KSIĘGARNIA JÓZEFA ZAWADZKIEGO w WILNIE
WIELKA 27,
Poleca:
Album Wilna 15 widoków według zdjęć fotograf, in 4° w gus­
townej okładce.
Bułhaka widoki Wilna, fotografie i pocztówki.
Kalwarja pod Wilnem E. Jeleńskiej z ilustr. St. Fleurego.
Katedra Wileńska przez Dr. Wł. Zahorskiego, wyd. ozdobne
z ilustr.
Plan m. Wilna (kolor.), w druku.
Stare Wilno: 12 pocztówek art. mai. Boguckiego.
Księgarnia zwraca uwagę Sz. Publiczności na obficie
zaopatrzony
DZIAŁ BELETRYSTYKI polskiej i zagranicznej, także DZIAŁ NUT.
UWAGI OGÓLNE.
Wilno, niegdyś stolica W. Księstwa Litewskiego,
położone jest w dolinie przy ujściu Wilenki do Wilji
i z trzech stron otoczone malowniczemi wzgórzami,
których początek stanowi góra Zamkowa, znajdu­
jąca się już w obrębie miasta. Okolice Wilna, również
jak W ilja słusznie słyną z piękności i malowniczości.
Ludność. Wilno w r. 1914 liczyło około 235 tys.
mieszkańców. W ojna jednak wpłynęła na znaczne
tej liczby zmniejszenie. Spis ludności dokonany w r.
1920 wykazał, iż w tym czasie b^lo w Wilnie
128476 mieszkańców, w tern Polaków — 72067, Ży­
dów — 46506, Rosjan — 4049, Litwinów — 2900
i innych narodowości — 2954.
W p iln ie zarówno za czasów Rzeczpospolitej,
jak panowania rosyjskiego, tak i obecnie znajduje się
główny zarząd krajem, kurja biskupa katolickiego,
archirej prawosławny, synod ewangelicki, konsystorze rozmaitych wyznań. Od r. 1919 wznowiony
został Uniwersytet Wileński, który ma wydziały: teo-
lo'giczny, humanistyczny, prawniczy, lekarski, przy­
rodniczo-matematyczny i sztuk pięknych, oraz studjum
farmaceutyczne. Oprócz tej wyższej uczelni Wilno
posiada sporo polskich szkół średnich i niższych
i kilka-szkół litewskich i białoruskich, kilka teatrów,
oraz liczne towarzystwa i związki o charakterze na­
ukowym, społecznym i dobroczynnym.
W ychodzi tu kilkanaście pism codziennych
polskich, litewskich, białoruskich, rosyjskich i ży­
dowskich.
♦
Herb ra. Wilna wyobraża św. Krzysztofa nio­
sącego przez rzekę na ramieniu Dzieciątko Jezus.
W r. 1320 W. Ks. Lit. Gedymin przenosi z Trok
do Wilna stolicę, na górze Turzej wznosi zamek
warowny, zaś u stóp jej zamek drewniany zwany
niższym, przeznaczając go na mieszkanie książąt
i dworu. Gedymin sprowadza do Wilna z krajów
ościennych rzemieślników i zawiązuje z sąsiadami
Rzut oka na przeszłe dzieje Wilna.
Początek Wilna ginie w mrokach dziejowych.
Wiadomo tylko, że już na kilka wieków przed prze­
niesieniem tfi stolicy W. Księstwa Litewskiego,
wśród puszczy przy ujściu Wilenki do W ilji była
dość ludna osada słowiańska, zwana Wilnia albo Wilda,
Książe Swintorog napastowany przez krzyżaków,
około r. 1272 przeniósł ze Żmudzi święte Romowe
w dolinę nad Wilją i tu w miejscu, gdzie dziś stoi
katedra wybudował drewnianą świątynię Perkunasa,
za którą wyznaczył zgliszcze na palenie zwłok ksią­
żęcych. Odtąd miejscowość ta otrzymała nazwę do­
liny Swintoroga.
Góra Zamkowa (niegdyś Turza).
stosunki handlowe, to też W ilno wzrasta, zaludnia się,
zabudowuje i nabiera znaczenia politycznego, szcze­
gólniej za Olgierda.
Prawie od początku swego istnienia W ilno mu­
siało wytrzymywać częste najścia Krzyżaków, którzy
nie mogąc zdobyć dzielnie bronionych zamków, pa-
Ogólny widok na kościoły śródmieścia.
liii miasto i wyrzynali jego mieszkańców. Głód, m o­
rowe powietrze i pożary niejednokrotnie nawiedzały
W ilno i dziesiątkowały jego ludność.
Władysław Jagiełło, zostawszy przez małżeństwo
z Jadwigą królem polskim, przyjechał razem z kró­
lową do Wilna i tu w r. 1387 w dolinie Swintoroga
nad.W ilją odbył się chrzest wilnian i zburzono bałbochwalnie pogańskie. Na fundamentach świątyni
Perkunasa wzniesiono kościół katedralny. Jagiełło
ustanowił biskupstwo wileńskie, nadał samorząd
czyli prawo magdeburskie i mianował namiestnikiem
okrutnego Skirgiełłę. Witold, pragnąc odebrać mu
władzę, połączył się z Krzyżakami, którzy w r. 1390
w liczbie 40 tys. napadli na Wilno i wyrżnęli 14 tysmieszkańców, ale zamków zdobyć nie mogli. Potem
jeszcze parę razy Krzyżacy bezskutecznie usiłowali
owładnąć Wilnem. Spokój zapanował, gdy w r. 1392
Jagiełło pogodził się z Witoldem i mianował go
namiestnikiem swoim z tytułem Wielkiego Księcia
Litewskiego. Pod rządami Witolda W ilno szybko
wzrastać zaczęło w liczbę mieszkańców i zamożność.
W r. 1413 zostało utworzone województwo W i­
leńskie i ustanowiona osobna metropolja dla wyz­
nawców obrządku wschodniego.
Istotna pomyślność Wilna zaczęła się za Alek­
sandra Jagiellończyka i dosięgła szczytu za Zygmun­
tów. Był to złoty wiek Wilna. Znakomicie rozwi-
Ogólny widok na ogród Bernardyński i śródmieście.
nęły się handel i rzemiosła, założono mennicę i apte­
kę, miasto oprowadzono murem obronnym o pięciu
bramach. Zygmunt I nadał Wilnu przywileje, uwol­
nił kupców wileńskich od myta, nadał cechom no­
we prawa. Za jego panowania stanęła tu pierwsza
papiernia i założono szpitale przy kościołach Marji
Magdaleny i św. Trójcy, oraz szkoły przy kościele
Katedralnym i św. Jana. Powstały drukarnie sło­
wiańska i polska.
W r. 1522 w Wilnie nadano Statut Litewski.
Ale w tym czasie miasto kilkakrotnie srodze ucier­
piało od pożarów i morowej zarazy.
Zygmunt August, który od r. 1544 prawie stale
mieszkał z dworem w Wilnie wiele się przyczynił
do jego rozwoju i pomyślności. Król przebudował
i z przepychem urządził zamek dolny, obdarzał W il­
no przywilejami, budował i założył ludwisarnię. Król
pozwolił miastu wysyłać posłów na sejm, urzędnikom
magistratu nadał szlachectwa, a mieszczan przypuścił
do wszystkich swobód krajowych, zakładał szkoły, po­
pierał handel i sztuki piękne, to też miasto kwitło,
przybyło mu sporo świątyń, gmachów okazałych
i fabryk, a ludność wzrosła do 100 tysięcy.
Za panowania tego króla zaczęła się w Wilnie
i w kraju szerzyć reforma kościelna. Nauki Lutra
i Kalwina zyskiwały coraz to więcej zwolenników
i groziły poważnem niebezpieczeństwem kościołowi
i;
»•
r
f
*
w
i
i
*
}
'■ r
Ogólny widok na ogród Bernardyński i śródmieście.
nęły się handel i rzemiosła, założono mennicę i apte­
kę, miasto oprowadzono murem obronnym o pięciu
bramach. Zygmunt I nadał Wilnu przywileje, uwol­
nił kupców wileńskich od myta, nadał cechom no­
we prawa. Za jego panowania stanęła tu pierwsza
papiernia i założono szpitale przy kościołach Marji
Magdaleny i św. Trójcy, oraz szkoły przy kościele
Katedralnym i św. Jana. Powstały drukarnie sło­
wiańska i polska.
W r. 1522 w Wilnie nadano Statut Litewski.
Ale w tym czasie miasto kilkakrotnie srodze ucier­
piało od pożarów i morowej zarazy.
Zygmunt August, który od r. 1544 prawie stale
mieszkał z dworem w Wilnie wiele się przyczynił
do jego rozwoju i pomyślności. Król przebudował
i z przepychem urządził zamek dolny, obdarzał W il­
no przywilejami, budował i założył ludwisarnię. Król
pozwolił miastu wysyłać posłów na sejm, urzędnikom
magistratu nadał szlachectwa, a mieszczan przypuścił
do wszystkich swobód krajowych, zakładał szkoły, po­
pierał handel i sztuki piękne, to też miasto kwitło,
przybyło mu sporo świątyń, gmachów okazałych
i fabryk, a ludność wzrosła do 100 tysięcy.
Za panowania tego króla zaczęła się w Wilnie
i w kraju szerzyć reforma kościelna. Nauki Lutra
i Kalwina zyskiwały coraz to więcej zwolenników
i groziły powaźnem niebezpieczeństwem kościołowi
katolickiemu. Wtedy w r. 1569 biskup Walerjan
Protasewicz sprowadził do Wilna Jezuitów, którzy
rozpoczęli walkę z reformą i przedewszystkiem ujęli
w swe ręce wychowanie młodzieży. W tym celu za­
łożyli oni kolegjum, które Stefan Batory w r. 1579
przekształcił na Akademję.
Przez cały wiek X V II klęski nie przestawały
trapić Wilna. Pożary i morowe powietrze czyniły
w mieście wielkie spustoszenie, a walka religijna
pomiędzy katolikami a inowiercami nie mało przy­
czyniały się do upadku .miasta.
Krwawemi głoskami zapisał się w jego dziejach
rok 1655-ty kiedy Wilno zostało opanowane przez
wojska moskiewskie. W jednym dniu wymordowali oni
20 tysięcy osób, zaś miasto zrabowali i spalili. Do­
piero w r. 1661 Michał Pac odzyskał Wilno. Jan III
w r. 1678 zrównał Wilno we wszystkich prawach
z Krakowem.
W ojny szwedzkie również dały się Wilnu we
znaki, ponieważ Szwedzi dopuszczali się tu gwałtów
i rabunków. W r. 1773 zakon Jezuitów został znie­
siony, zaś Akademję wileńską przekształcono na
Szkołę Główną Litewską.
Po rozbiorze Polski, Litwa z Wilnem została do
Rosji przyłączona i w r. 1794 utworzono gubernję
wileńską. W tym że roku wybuchło w Wilnie pow­
stanie: pułkownik Jakób Jasiński na czele 400 pow­
stańców opanował miasto i wziął do niewoli przeszło
1000 rosjan, ale w d. 31 lipca Wilno znowu przeszło
w ręce Rosjan po dwumiesięcznem szturmowaniu
miasta. W r. 1795 zniesiono samorząd m. Wilna
i wprowadzono rosyjską ustawę miejską.
W r. 1803 cesarz Aleksander I przekształcił
szkołę główną litewską na Uniwersytet Wileński,
który wkrótce zajaśniał świetnym blaskiem i wy­
kształcił liczne zastępy światłych i dzielnych obywa­
teli kraju. Powstawały towarzystwa, instytucje na­
ukowe, społeczne, dobroczynne, wydawano w Wilnie
kilka czasopism i drukowano sporo ksiąg, w czem
szczególnie zasłużył się wydawca i księgarz uniwer­
sytecki Józef Zawadzki.
W r. 1817 Mickiewicz, Zan i Czeczott zawiązali
Towarzystwo Filomatów, z połączenia którego z „Promienistymi44 powstał związek „Filaretów44. Ten jed­
nak został {wykryty, a członkowie jego uwięzieni
i wysłani w głąb Rosji.
Nadszedł pamiętny r. 1812. Wojska rosyjskie
opuściły Wilno spaliwszy za sobą most Zielony, a p o­
tem d. 28 Czerwca Napoleon poprzedzany przez uła­
nów polskich wszedł do Wilna. ]D. 1 lipca cesarz
ustanowił tymczasowy rząd narodowy, a wyjeżdżając
z Wilna d. 16 lipca pozostawił tu ciało dyploma­
ty c z n e j oddziały wojska. Strasznym był odwrót przez
W ilno zdziesiątkowanej armji francuskiej. 60 tysięcy
zrozpaczonych, głodnych i skostniałych od zimna
żołnierzy zalało miasto i rzuciło się rabować kościoły,
domy i sklepy. Zapełniły się chorymi szpitale i klasz­
tory, ludzie marli tam tysiącami. D. 30 listop. zajął
Wilno gen. Kutuzow i cesarz Aleksander podpisał tu
powszechną amnestję.
Ciężkie były dla Polaków rządy cara Mikołaja I,
to też doprowadziły one do powstania w r. 1831,
w którem Litwa 'czynny wzięła udział. W Wilnie
utworzył się komitet centralny, a młodzież uniwer
śytecka, szkolna i rzemieślnicza szła walczyć za wol­
ność. D. 7 czerwca 1831 armja Giełguda stoczyła
w Ponarach pod Wilnem nieszczęśliwą bitwę, cofnę­
ła się na Kowno i przeszła do Prus.
Mikołaj strasznie mścił się za to powstanie
i zemsta jego szczególnie dotknęła Litwę i Wilno,
gdzie rozpoczęło się prześladowanie wszystkiego, co
polskie. Zamykano kościoły, klasztory,
szkoły.
W r. 1832 zamknięto Uniwersytet, pozostawiając
tylko wydział lekarski jako akademję medyko-chirurgiczną, oraz Akademję duchowną ale i te w r. 1841
usunięto z Wilna.
Miasto zalano szpiegami, więziono i£wysyłano
w głąb Rosji za byle co.^
W 1838 wykryto w Wilnie związek ludu polskiego
założony przez emisarjusza Szymona Konarskiego,
który d. 15 lutego 1839 r. został rozstrzelany na Po­
hulance, a większość związkowców zesłano na Sybir
lub do katorgi. D. 25 lipca 1840 r. zniesiono Statut
Litewski i wprowadzono prawo cywilne rosyjskie.
Powstanie 1863 r. miało dla kraju i Wilna opła­
kane następstwa. Już w r. 1861 rozpoczęły się de­
monstracje patryotyczne. D. 6 sierpnia 6 tys. osób
udało się na Pohulankę na spotkanie Francuzów, po­
nieważ rozeszła się po mieście pogłoska, że tego dnia
wejdą oni do Wilna. Tu na lud bezbronny rzucili się
kozacy i wiele osób zabili i zranili. — W Wilnie utwo­
rzył się miejscowy rząd narodowy, który kierował
powstaniem, zaś na czele sił zbrojnych stanął Zyg­
munt Sierakowski.
W połowię maja 1863 przybył do Wilna z dyk­
tatorską władzą Murawjew i niebawem więzienia
i klasztory wileńskie zapełniły się podejrzanymi
o sprzyjanie powstaniu. Rozpoczęły się egzekucje
na placu Łukiskim. Ogółem stracono w Wilnie 37
patrjotów, zaś setki mężczyzn i kobiet wysłano do
Katorgi, na Sybir, lub w głąb Rosji. Rząd rosyjski
dążył do zgniecenia wszelkich objawów polskości.
Polacy zostali wyjęci z pod prawa, i oddani na łaskę
zgraji urzędników moskiewskich. Prześladowano ję­
zyk polski, zamykano i przerabiano na cerkwie koś­
cioły katolickie, zawieszono jedyne pismo polskie
„Kurjer Wileński*, zamknięto teatr polski. A jednak
ta okrutna polityka eksterminacyjna nie dopięła za­
mierzonego celu i nie zabiła ducha polskiego w spo*
łeczeństwie, które wzięło się do pracy podziemnej.
Powstały liczne potajemne szkółki, w których uczono
dziatwę po polsku i wpajano miłość Ojczyzny.
Przemycano z Galicji książki polskie. Młodzież szkol­
na uczyła się po za szkołą historji i literatury pol­
skiej. Urządzano w domach prywatnych przedsta­
wienia amatorskie, wygłaszano odczyty i t. d. Spo­
łeczeństwo polskie odgrodziło się murem od Rosjan
i nie podtrzymywało z nimi żadnych stosunków to­
warzyskich, nie bywało gw ich domach, teatrach,
zabawach, klubach.
Po przegranej przez Rosję wojnie z Japonją
prześladowanie polskości na Litwie nieco osłabło.
W r. 1905 pozwolono w Wilnie na polskie przedsta­
wienie teatralne, zniesiono zakaz mówienia po polsku,
wreszcie udzielono konwencję na pismo polskie
i w d. 1-go ; września ukazał się pierwszy numer
„Kurjera Litewskiego".
Ruch rewolucyjny, który ogarnął Rosję w r. 1905
odbił się również na Wilnie, które przyłączyło się
do strajku ogólno-rosyjskiego. Miasto na cały tydzień
zostało odcięte od świata z powodu przerwania kominikacji, ustał ruch kołowy, sklepy stały zamknięte,
a wieczorami ulice tonęły w ciemnościach; codzien­
nie odbywały się tłumne wiece. Rewolucjoniści, pra­
wie wyłącznie żydzi, usiłowali steroryzować miasto
rzucając bom by i zabijając -policjantów.
Rewolucja jednak została stłumiona i więzienia
wileńskie zapełniły się aresztowanymi. Niektórzy
z nich zginęli na szubienicy.
W latach następnych już wychodziło w Wilnie
kilka pism polskich. !D. 8 paźdz. 1908 r. uroczyście
otwarto w Wilnie stały teatr polski Nuny Młodziejowskiej, powstały towarzystwa: muzyczne „ Lutnia“
i gimnastyczne „ Sokół“ , a w marcu 1907 r. Towarzy­
stwo Przyjaciół *Nauk. Tegoż roku wprowadzono
do szkół wykład języka polskiego.
Ale już w r. 1907 rząd carski zaczął znowu wpro­
wadzać ograniczenia i szykanować Polaków. Wysła­
no z Wilna biskupa Roppa i kilku księży, zabroniono
używania języka polskiego na zebraniach Towa­
rzystw, wreszcie zamknięto „Oświatę* i „Sokoła*.
Gdy -w r. 1914 wybuchła wojna europejska,
w serca polaków w Wilnie ^wstąpiła nadzieja na lep­
szą przyszłość. Uwierzono odezwie W . Ks. Mikołaja
Mikołajewicza i życzono zwycięztwa Rosji. W Wilnie
otwarto i utrzymywano kosztem społeczeństwa pol­
skiego kilkanaście szpitali dla rannych i chorych żoł­
nierzy rosyjskich. Polki gorliwie pracowały, jako
siostry miłosierdzia.
Rosja została przez Niemcy pokonana i na
początku września 1915 r; wojska rosyjskie opuściły
W ilno do którego d. 19 września wkroczyły wojska
niemieckie. Trzyletnia gospodarka niemiecka na
długo będzie ludności wileńskiej pamiętną. Treść jej
stanowiły bezwzględność i brutalność względem Pola­
ków, ustawiczne rekwizycje, podatki, ograniczenia,
oszukaństwa, areszty, roboty przymusowe, wreszcie
rabunek. Na wiosnę 1917 r. w Wilnie był głód. Ludzie
puchli z głodu, padali na ulicach i umierali.
W końcu grudnia 1918 r. Niemcy opuścili W il­
no, ale nadciągała z Rosji komunistyczna armja
czerwona. Miejscowa Organizacja Wojskowa zorgani­
zowała obronę miasta i próbowała stawić opór.
Młodzież szkolna i robotnicza w d. 4 i ,5 stycznia
1919 r. stoczyła z bolszewikami bitwę na przed­
mieściach Wilna ale musiała ustąpić.
Dnia 5 stycznia bolszewicy owładnęli miastem
i rozpoczęły się straszne dla ludności chrześcijań­
skiej rządy żydowsko-bolszewickie, które trwały 3
miesiące. Więziono osoby wskazywane przez żydów,
niby sądzono je i rozstrzeliwano, brano zakładników
i wywożono ich z Wilna, wyrzucano mieszkańców
z mieszkań i zabierano ich dobytek, dokonywano
ustawicznych rewizji, chwytano młodzież do czerwonej
armji. Słowem, nie było gwałtu i okrucieństw, których
niedopuszczaliby się bolszewicy względem znękanej
i doprowadzonej do rozpaczy ludności wileńskiej.
I oto, gdy zdawało się, że już znikąd nie mo-
żna było oczekiwać ratunku, nagle d. 19 kwietnia
1919 r. rano w Wielką Sobotę jak piorun z jasnego
nieba spadła na bolszewików *1-sza Dywizja Legjonów Polskich generała Rydza-Smigłego, pod dowódz­
twem pułk. Beliny i zdobywając dom za domem,
ulicę za ulicą opanowała Wilno. D. 20 kwietnia
wjechał do Wilna Naczelnik Państwa Wódz Naczelny
Józef Piłsudski entuzjastycznie przez ludność witany.
Kraj oczyszczony od najazdów odetchnął peł­
ną piersią .i zaczął żyć własnem życiem. Dla rządze­
nia krajem ustanowiono Komisarjat Generalny i Za­
rząd Cywilny Ziem Wschodnich z siedzibą w Wilnie.
Dnia 11 października 1919 r uroczyście został
otwarty przez Naczelnika Państwa Uniwersytet W i­
leński, którego rektorem został znakomity uczony
przyrodnik prof. Michał Siedlecki. Grono wybitnych
profesorów, przybyłych z Krakowa, Lwowa i War­
szawy wznowiło szczytne tradycje dawnej wszech­
nicy wileńskiej, to też młodzież, tak męska, jak rów­
nież żeńska tłumnie garnęła się do tego przybytku
wiedzy i prawdy.
Ale na horyzoncie znowu zaczęły gromadzić
* się czarne chmury; znowu zbliżyły się ku Wilnu
dzikie hordy bolszewickie, siejąc po drodze zniszcze­
nie i mord.
Przerażona ludność tłumnie opuszczała miasto,
szukając schronienia w Królestwie, Wielkopolsce i na
Pomorzu. D. 13 lipca nieszczęśliwe W ilno po raz
wtóry wpadło w ręce bolszewików, których dwu­
miesięczny pobyt krwawemi głoskami zapisał się
w dziejach Wilna i był nieprzerwanem pasmem
mąk i udręczeń jego mieszkańców. Wreszcie bol­
szewicy ustąpili oddając miasto litwinom, którzy
względem ludności polskiej zachowali się tak samo,
a może jeszcze gorzej, jak bolszewicy.
Tym razem na ratunek nękanej ludności poś­
pieszył generał Lucjan Żeligowski i d. 9 października
na czele litewsko-białoruskiej dywizji opanował W il­
no, wypędził litwinów i ustanowił t. zw. Litwę Środ­
kową z Tymczasową Komisją Rządzącą.
O
dalszych losach Wilna ma roztrzygnąć ple­
biscyt.
ULICE, PLACE i DOMY.
W ilno tern się różni od innych miast, że gdy
w tych ostatnich stare dzielnice zwykle znajdują
się na uboczu, tu najstarsza część zajmuje środek
miasta. Ulice pryncypalne na pierwszy rzut oka nie
przedstawiają nic osobliwego; ale dość jest zagłębić
się w boczne zaułki, wejść na dziedzińce niektó­
rych kamienic, aby znaleźć się w otoczeniu X V II w.
Ujrzymy się wśród załamań muru, ark, łuków, sty­
lowych ganków, galeryjek i t. d. Odrębną cechą
wązkich i krzywych zaułków stanowią arki po­
przeczne, nadające im charakter wschodni. Takie
arki można widzieć na Skopówce, zaułku Bernar­
dyńskim, ulicy Jatkowej i zaułku św. Kazimierza.
Szczególnie charakterystyczny wygląd ma dziel­
nica żydowska, zwana niegdyś „ Czarnem miastem*.
Ulica Ostrobramska.
I
i
ii
i
i
i
Część tej ulicy od Ostrej Bramy d'o ul. Subocz
zwała się do X V I w. Ostrym końcem. Za Ostrą
bramą zabudowań już nie było, zaś do końca X V III
w. znaczną przestrzeń zajmował cmentarz.
Dom J\fh 6 misjonarski narożny za Ostrobramą.
Był tu kościoł św. Józefa i Nikodema zniszczony
przez pożar przy końcu XVIII w. i przerobiony na
dom mieszkalny, który dotąd zachował wystawę
frontową i attykę.
Dom
11. Tu na 2-m piętrze w r. 1863 była
trzymana pod domowym aresztem Apolonja Siera­
kowska i tu policmejster oznajmił jej, iż w tej wła­
śnie chwili na Łukiszkach odbywa się egzekucja nad
jej mężem Zygmuntem.
Dom N° 7 przy bramie cerkwi św. Trójcy.
Był to klasztor Pp. Bazyljanek wymurowany przez
Pawła Sapiehę. Bazyljanki osiadły w Wilnie około
r. 1600.'
Dom M 5 znany jako Ns 10 (według starej
numeracji) należy do miasta i został wzniesiony
w r. 1902 na miejscu starożytnego „dom u gośbin*
negoM, który w r. 1501 Magistrat wybudował dla
kupców z Moskwy i Nowogrodu w celu nadzoru nad
nimi. Okazały gmach dzisiejszy posiada obszerną
salę koncertową, w której oprócz widowisk odbywają
się zebrania i wiece. Tu w r. 1920 podejmowano
Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.Jj
Ulice Wielka i Zamkowa.
Obie te ulice są najstarsze w mieście i mają
wspólną numerację domów. Były one świadkiem
wielu chwil historycznych, widziały polskich i ob­
cych monarchów, tędy do Wilna wjeżdżających,
wojska polskie, krzyżackie, szwedzkie, francuskie
i moskiewskie. Tędy kroczyły wspaniałe procesje
i pochody.
Dom JV° 94 przy kościele św. Kazimierza prze­
budowany przez budowniczego Knackfussa w stylu
neo-klasycznym, należał na początku X I X w. do
marszałka szlachty Brzostowskiego, który ugaszczał
tu powracających z wygnania konfederatów barskich,
a w r. 1812 podejmował Napoleona I. W tym domu
jakiś czas mieszkał książę Bassano (Murat) również
jak Jomini, gubernator Wilna.
W r. 1834 rząd rosyjski oddał dom archijerejo­
wi prawosławnemu. Mieszkał w nim i tu umarł
osławiony renegat i prześladowca unitów metropo­
lita Józef Siemaszko.
Dom Ns 84 z drugiej strony kościoła w X V II w.
należał do biskupa Eljaszewicza, który zapisał go
kościołowi św. Kazimierza. W r. 1772 zajęto go na
od wach. Tu w r. 1794 Jasiński, wziął do niewoli
1000 żołnierzy i oficerów rosyjskich.
Plac ratuszowyi dawniej rynek. Za czasów p o­
gańskich tracono tu przestępców. Tu w X IV w.
ścięto 7 Franciszkanów. Na tym placu Stefan Ba­
tory kazał ściąć magnata Ościka przed jego własnym
domem. W r. 1655 ludność wileńska próbowała na
rynku stawić opór kozakom Ghowańskiego, ale zo-
Plac ratuszowy i teatr Miejski.
stała przez nich wymordowana. W r. 1794 przed
kościołem św. Kazimierza powieszono jako zdrajcę
hetmana Szymona Kossakowskiego.
W r. 1812 podczas odwrotu armii Napoleona,
plac ratuszowy był zasłany trupami żołnierzy zmar­
łych z głodu i wycieńczenia.
Ratusz wznosił się pośrodku rynku, był pię­
trowy, miał wieżę z zegarem, salę posiedzeń bur­
mistrzów, skład broni, salę sądową, archiwum, ko­
morę dla tortur. W sieniach stały wagi miejskie
i słup zwany „babą“, u którego smagano złoczyń­
ców. Przed ratuszem z jednej strony stał pręgierz,
zwany „Piłatem“ , a z drugiej — szubienica. Przy
końcu X V III w. wieża zegarowa runęła, poczem pro­
fesor Gucewicz przebudował ratusz w stylu niedoklasycznym z domieszką renesansu i wystawił przed
nim piękny portyk o sześciu kolumnach.
W r. 1845 obrócono ratusz na stały teatr pol­
ski, który po r. 1863 zamknięto i zastąpiono rosyj­
skim. W r. 1921 otwarto tu teatr żołnierski.
Dom N° 60, pasaż, dawniejszy pałac Gasztoldów, a od X V I wieku Radziwiłłów, od których
w r. 1803 nabył go Uniwersytet i urządził tu kli­
niki. Zarządzał niemi prof. Józef Frank, zaś po jego
wyjeździe Jędrzej Śniadecki.
Dom N° 43 w X V I w., należał do magnatów
Ościków. Po ścięciu Grzegorza Oscika za zdradę
stanu, Stefan Batory darował jego pałac Kacprowi
Bekieszowi. W X V II w. pałac przeszedł do Paców.
Zatrzymywali się w nim monarchowie polscy i obcy, gdy do Wilna przyjeżdżali, między innymi Jan
III i car Piotr Wielki.
W r. 1812 mieszkał tu Joachim Murat, król
Neapolitaóski. W tym że roku hr. Ludwik Pac wy­
dał w tym pałacu wspaniały bal dla Napoleona.
W ,r. 1822 w obszernej sali pałacu miewali
swe zebrania Filareci. Około połowy X I X w. kamieni­
ca ta przeszła na własność rządu rosyjskiego, który
przeznaczył ją na mieszkanie dowodzącego wojska­
mi; potem mieścił się tu sztab główny. Niemcy, zająwszy Wilno w r. 1915 r., odnowili pałac i urzą­
dzili w nim stałą wystawę domów pracy. W kwiet­
niu 1921 r. przeniesiono tu dowództwo miasta z b.
pałacu Chodkiewiczów.
Dom JVs 54 w X V I i X V II w. należał do Chod­
kiewiczów i w r. 1600 mieszkała w nim księżniczka
słucka Zofja Olelkiewiczówna, o którą toczył się
spór z Januszem Radziwiłłem. Ten próbował nawet
zdobyć pałac szturmem.
W r. 1803 kamienicę tę kupił uniwersytet, po
zamknięciu którego dostała się ona rządowi i była
oddana pod zarząd okręgu naukowego i na miesz­
kanie kuratora. Od r. 1919 mieściło się tu dowódz­
two miasta Wilna, które ostatnio przeniesiono do
kamienicy Na 43.
Dom M 58 posiada w dziedzińcu na ścianie
stare malowidło, wyobrażające dolny zamek królew­
ski w Wilnie.
Dom J\fh 57 na rogu zaułka Szwarcowego, zna­
ny pod nazwą domu Franka, ponieważ prof. Józef
Frank mieszkał w nim na piętrze. W r. 1812 jego
mieszkanie było zajęte na kasę wojskową francuską.
Po wyjeździe Franka jego mieszkanie zajął Jędrzej
Śniadecki i tu umarł w r. 1838. W dziedzińcu miesz­
kali profesorowie Tarenghi i Capelli.
Dom M 34 na rogu zaułka literackiego posia­
da dziedziniec, który zachował cechy X V II wieku.
Dom
29 należał w 1-ej połowie X IX w. do
rektora uniwersytetu Szymona Malewskiego, który
tu mieszkał.
Dom Ns 21 , zwał się dawniej „Kardynalją*,
jako należący do kardynała i biskupa Wileńskiego
Jerzego Radziwiłła. Radziwiłłowie mieszkali na pię­
trze i tu urodził się Radziwiłł, zwany „Sierotką".
Za Mikołaja Radziwiłła Czarnego w# pałacu tym od­
bywały się nabożeństwa kalwińskie.
W r. 1812 mieszkał tu Wincenty hr. Krasiński
dowódca pułku ułanów polskich gwardji Napoleona,
oraz Dominik ks. Radziwiłł, który na czele 8 pułku
ułanów pierwszy wszedł do Wilna poprzedzając Na-
t
— 24
— 25 —
\ ■
Ir
poleona. W r. 1816 w Kardynalii mieszkał przez
pewien czas Tomasz Zan.
W latach 30-tych w tej kamienicy od strony
kościoła św. Jana była traktjernia Anny Hilsnerówny z pokoikiem na piętrze, o jednym oknie prawie
naprzeciwko dzwonicy. W tym to pokoiku w roku
1831 zbierali się na narady patrjoci. Tu również
w r. 1837—38 Emisarjusz Szymon Konarski spoty­
kał się ze związkowcami. Ostatnią właścicielką Kardy­
nalii była ks. Stefania z Radziwiłłdw Wittgenstejnowa. W r. 1850 gmachy te kupiono na urząd pocz­
towy i telegraf.
Dom Nb 28 wprost ul. św. Jańskiej jest pamią­
tkowy z tego względu, że mieszkał w nim na wyższem piętrze J. I. Kraszewski.
Domy Js/bJs/b 26 i 24 należały do Uniwersytetu,
zaś za czasdw Akademji Medyko-Chirurgicznej prze­
znaczono je na Collegium medicum. Mieszkali tu rdw­
nież profesorowie Jdzef Jundziłł, Łohojko, Pelikan
oraz August Becu, ojczym Juljusza Słowackiego,
który także przez jakiś czas z matką i ojczymem
tu mieszkał w ęficynie na lewo na piętrze. W dzie­
dzińcu znajdował się niewielki ogródek botaniczny.
W r. 1843 rząd przeznaczył te domy na mieszkanie
dla urzędników generał gubernatora. W r. 1919
wróciły one do wskrzeszonego uniwersytetu wileń­
skiego. Na pierwszem piętrze urządzono bursę i ja-
i1
I
.I
V';
dłodajnię studencką; mieszka tu również kilku pro­
fesorów.
Dom J\/b 17. W domu tym mieszkał znakomity
przyrodnik i założyciel ogrodu Botanicznego, prof.
Stanisław Jundziłł, pijar.
Dom Nb 11 był własnością Massalskich. Za
czasów Uniwersytetu mieszkali tu rektorowie, skąd
kamienica ta nosiła nazwę Domu rektorskiego. Po
zamknięciu Uniwersytetu dom został zabrany przez
rząd i. mieściło się w nim 2-ie gimnazjum. Po
wskrzeszeniu Uniwersytetu Wileńskiego w r. 1919,
odzyskał on dawną własność i przeznaczył ten dom
na sekretarjat, kwesturę, intendenturę oraz niektóre
dziekanaty. Od strony Skopówki była szkoła ma­
larska i miał mieszkanie Jan Rustem, tu również
lokował się w r. 1812 książę Friuli-Duroc.
Dom Nb 16. Kapitulny o nizkiej bramie i cie­
kawym dziedzińcu. W r. 1812 w domu tym mie­
szkał marszałek Oudinot.
Dom Nb 10 Biskupi jest b. stary, ale dzięki
przeróbkom utracił dawny swój wygląd. Na piętrze
znajduje się mieszkanie biskupów wileńskich. W ob­
szernej sali jest galerja portretów biskupów. W r. 1812
lokował się tu Ks. Józef Poniatowski, w oficynie
miał mieszkanie Ant. Odyniec.
Dom Nb 6 Konsystorza Rzymsko-Katolickiego po­
siada ciekawe pod względem architektonicznym
wyższe piętro. Tu zajmując dwa piętra w salach
sklepionych mieści .'się Archiwum dyecezalne, które
zawiera cenny materjał historyczny.
Dom J/b 4 jest godny uwagi ze względu na
nader ciekawą ścianę szczytową.
Od ulicy Wielkiej i Zamkowej biorą początek
następujące ulice i zaułki:
Ulice Subocz i Bakszta.
VI. Subocz* prowadzi przez Baksztę około koś­
cioła Misjonarzy na przedmieście Popławy. Nazwę
jej jedni wyprowadzają od słów „z ubocza**, ponie­
waż leżała ona w stronie od pryncypalnej ulicy, zaś
inni twierdzą, iż ulica ta dawniej zwała się vSo*
bacza gdyż prowadziła ona ku noszącej tą nazwę
bramie, nad którą mieszkał kat, a obowiązkiem jego
pomocników było łapanie i tępienie psów.
Najwyższe miejsce tej dzielnicy z poprzeczną
uliczką biegnąca wdół przy murze od najdawniej­
szych czasów zwie się Bakszta i jest najstarszą dziel­
nicą Wilna, bo już w X II wieku była tu osada sło­
wiańska. Do tego wzgórza są przywiązane liczne
stare podania o bazyliszku, o sobótkach czarownic,
o skarbach zaklętych.
Już na początku X IV w. na wzgórzu była wa­
rownia drewniana z murowaną czworoboczną basztą.
W r. 1890 krzyżacy zdobyli warownię, wymordowali
załogę i ścięli brata Jagiełłowego Kazimierza Korygajłłę. Od zameczka pozostała tylko istniejąca
dotąd baszta z cegły i'kamienia polnego zbudowana,
oraz ślady muru obronnego. Pod basztą jest wejś­
cie z piwnicy do lochów podziemnych, albo koryta­
rzy wysokich, sklepionych o grubych murach wy• prowadzonych z głazów i większych cegieł. W ścia­
nach są urządzone nisze, wentyle, znajduje się na­
wet studnia. Korytarz w części jest zasypany mu­
łem i dla tego trudno orzec, dokąd on prowadził.
Przy końcu X V III w. podziemie te służyły za
schronienie zbójcom, których wyłapano i stracono.
Dom podrzutków „Dzieciątka Jezus* zajmuje
znaczną przestrzeń na wzgórzu Bakszta, gdzie
w X IV w. był zameczek obronny.
Założycielką domu podrzutków była JadwigaTeresa księżna Ogińska, Wojewodzina Trocka, która
skupiła place na Bakszcie i dała pieniądze na wznie­
sienie domu. Poświęcenia ukończonej budowy do­
konał w r. 1791 arcybiskup Siestrzencewicz. Zarząd
zakładu oddano Siostrom Miłosierdzia.
W r. 1812 musiano tu żywić 2000 żołnierzy
francuskich, którzy poczynili w domu znaczne szko­
dy. W r. 1868 wskutek starań renegata Józefa Sie­
maszki Murawjew odebrał zakład od Sióstr Miłosier­
dzia i oddał go pod zarząd urzędników. Przynoszo­
ne podrzudki były chrzczone na prawosławie. Śmier-
telność niemowląt w tym zakładzie „dobroczynnym“
przewyższała 96°/0.
/
Zaułek św. Kazimierza.
Wązka ta i krzywa uliczka zachowała wygląd
starożytny i posiada arkę z korytarzem nad nią. Przy
bramie znajduje się:
Dom Nb 3 w którym Ad. Mickiewicz spędził
u znajomych ostatni wieczór przed przymusowem
opuszczeniem Wilna i improwizował wiersz „łtenegat*.
Koszary Kazimierzowskie z lewej strony placu
i przedłużenia uliczki. Był to niegdyś słynny jezuicki
Dom Professów. Po skasowaniu zakonu mieszkali
tu księża-emeryci. Później rząd rosyjski zabrał ten
dom i przeznaczył na koszary.
Ulica Niemiecka.
Ulica ta zwana w X V w. , GasztóldowsTeą,
a w X V I w. Monetową, gdyż była tu mennica, jest
jedną z najstarszych ulic wileńskich. Tu właśnie
osiedli sprowadzeni przez Gedymina z miast hanzęatyckich kupcy i rzemieślnicy.
Dom Nb 35 w X V I wieku należał do magnata
litewskiego Grzegorza Ościka, który z rozkazu Ste­
fana Batorego został ścięty przed własnym domem.
Później odbywały się tu sądy Trybunału. W domu tym
jakoby mieszkał przez pewien czas Adam Mickiewicz.
Dom Nb 31 kupiony w r. 1545 i przebudowany
przez podskarbiego Hornostaja, który urządził tu
mennicę. Zarządzał nią horodniczy wileński Ulryk
Hozyusz. Ten miał dom naprzeciwko, w którym
w r. 1504 urodził się kardynał Stanisław Hozyusz.
W r. 1665 mennicę przeniesiono do Kowna.
Dom Na 24 pamiątkowy z tego względu, że uro­
dził się w nim Juljusz Klaczko.
Dom Nb 22 należał do Manasewiczów, a miesz­
kał w nim niepopularny marszałek szlachty Alekśan-.
der Domejko, na życie którego w r. 1863 sztyletnik
Bieńkowski dokonał zamachu z rozkazu Rządu Na­
rodowego, ale go tylko ranił. Bieńkowski był ujęty
i powieszony na placu Łukiskim.
Dom
9. luterański, w X V I w. należał do Mor­
sztyna. Tu znalazł przytułek pierwszy kaznodzieja
luterski Wiklef, albo Winkler. Później w dziedzińcu
wybudowano kirchę. Dom ten zachował dotychczas
starożytny wygląd.
Dom Nb 3 należał dawniej do poskarbiego Fle­
minga, potem do Brzostowskich. Tu na początku
X IX w. mieściło się słynne kasyno, w którem odby­
wały się świetne zabawy. W tym domu mieszkał
Stanisław Moniuszko.
Dom Ns^l na rogu Trockiej, był w X V III w.
własnością znakomitego podskarbiego litewsk. Tyzenhauza. Na parterze przez pewien czas mieszkał szewc
patrjota Jan Kiliński i miał tu zakład szewski. Dom
ten był przebudowany przez budowniczego Knekfusa w stylu klasycznym i posiada fryz o pięknych
tryglifach i metopaeh.
Dzielnica Żydowska.
czek: Szklanej, Jatkowej, Żmudzkiej, Szwarcowego zaułka, uliczki św. Mikołaja i paru innych. Wązkie i krzywe uliczki z poprzecznemi arkami zacho­
wały swój wygląd z przed paru wieków. Kamienice
wysokie, niekiedy o paru tylko oknach, lub bez bram
mają drzwi nizkie, żelaznemi sztabami okute. Skle­
piki, to istne nory na parę łokci głębokie, w których
jedyne okno jest połączone z drzwiami. Przy bra­
mach zamiast słupka można spotkać wkopaną armatę,
a dzwonki są zastąpione przez kołatki. Właściciele
i właścicielki sklepików zwykle przesiadują na chod­
nikach. Ruch i gwar, jakie w tern Ghetto panują,
nie dadzą się opisać. Przy ul. Żydowskiej znajduje się
stara Synagoga, przedstawiająca ciekawy zabytek
budownictwa X V II wieku (ob. Synagogi).;
Zaułek Literacki.
Typowa uliczka w dzielnicy żydowskiej.
Dzielnica ta zwana dawniej Czarnem miastem
zasługuje by była zwiedzoną. Składa się ona z uli-
Zaułek ten w XV III w. nazywał się Ś-to-Michalskim. Obecną swą nazwę otrzymał od licznych księ­
garni i sklepów bukinistów, które tu były za cżasów
Uniwersytetu i Akademji.
Dom M> 5 stanął na miejscu dawnej cerkwi
św. Jana. i na pocz. X IX w. należał do Piaseckiego,
ojca znanego Filarety, Kazimierza. U niego to za
czasów studenckich mieszkał Adam Mickiewicz. Okno
z jego pokoju umieszczone wysoko w nietynkowanym
murze widoczne jest dla patrzącego z głębi uliczki.
sońska „Gorliwy Litwin“ , W głębi dziedzińca miał
pracownię artysta malarz Szemesz, a także Edward
Romer.
Dom j\° 8 Lachowicza. W tym domu, będąc
uczniem gimnazjum, mieszkał przy rodzicach Na­
czelnik Państwa Józef Piłsudzki.
Ulica Sawicz.
Przy końcu tej ulicy na rogu ul. Augustjańskiej
znajdują się mury byłego klasztoru Augustjanów,
zamkniętego w r. 1843. Dalej za kościołem N. P.
M. Pocieszenia na rogu ul. Sawicz i Bakszty wzno­
szą się obszerne zabudowania, które również należa­
ły do Augustjanów. W r. 1803 Uniwersytet Wileń­
ski kupił od Augustjanów klasztor na pomieszczenie
seminarjum głównego, w którem uczył się i miesz­
kał osławiony później renegat i Metropolita Józef
Siemaszko, prześladowca Unji. Od r. 1833 do 1842
w gmachu tym mieściła się Akademja duchowna,
po przeniesieniu której do Petersburga zabrał go
rząd rosyjski i oddał prawosławnej szkole duchow­
nej. Po odebraniu Wilna przez wojska polskie w r.
1919, gmach poakademicki wrócił do prawego właś­
ciciela, t. j. do uniwersytetu wileńskiego.
Szpital Sawicz (dom JM® 2) dawniej Sióstr Miło­
siernych był fundowany w r. 1744 przez Biskupa
Bogusława Gąsiewskiego, i zostawał pod opieką
Sióstr Miłosiernych. Przez pewien czas prof. Józef
Frank miewał tu wykłady kliniczne dla studentów.
Dziś gmach szpitalny już nie odpowiada wymaga­
niom hygjeny i nauki.
Dom M 6 Romerów. Na początku X IX wieku
w lewem skrzydle na piętrze mieściła się loża ma-
Ulica św. Jańska.
W pierwszej połowie X IX całą prawą stronę
ulicy idąc od kościoła zajmowały kamienice należą­
ce do uniwersytetu. Przy dzwonicy była księgarnia
Józefa Zawadzkiego, słynnego wydawcy i księgarza
uniwersyteckiego.
Główny gmach Uniwersytetu.
‘
Po zamknięciu Uniwersytetu Wileńskiego roku
1$31 rząd zaborczy zagarnął jego gmachy, przezna­
czając je na inne cele, ruszczył i usuwał wszystko,
co mogło przypominać, iż tu był polski przybytek
nauki. W gmachu głównym umieszczono pierwsze
gimnazjum i czasowo szkołę realną. Inne budynki
przy ul. Uniwersyteckiej i Biskupiej przeznaczono
na archiwum, muzeum, bibliotekę publiczną, szkołę
rysunkową, seminarjum nauczycielskie oraz na miesz­
kania dyrektora, nauczycieli i urzędników.
Po odzyskaniu Wilna przez Polaków w 1919 r.
3
Podwórze Astronomiczne Uniwersytetu Wileńskiego
U góry płaskorzeźby ze znakami Zodjaku.
główny gmach po-Uniwersytecki kosztem Rządu
Polskiego został odnowiony i doprowadzony możli­
wie do dawnego stanu.
D. 11 października 1919 r. odbyło się niezwykle
uroczyste i wspaniałe otwarcie, raczej wskrzeszenie
Uniwersytetu Stefana Batorego przez Naczelnika
Państwa Józefa Piłsudskiego w obecności Marszałka
Sejmu, Ministrów, Rektorów uniwersytetów polskich,
kilku biskupów, Władysława Mickiewicza, nowomianowanych profesorów i licznych gości.
Uniwersytet ma wydziały: teologiczny, huma­
nistyczny, prawniczy, lekarski, przyrodniczo-matema­
tyczny i sztuk pięknych. Rektorem został prof. Mi­
chał Siedlecki.
W r. 1921 w Uniwersytecie'było 30 profesorów,
40 zastępców i. asystentów oraz około 1000 studen­
tów i studentek.
Brama między kościołem a dzwonnicą prowadzi
na obszerny dziedziniec uniwersytecki, na który
wychodzi facjata kościoła św. Jana. Dziedziniec do
koła otaczały dawniej piękne arkady, które moskale
w części zamurowali, usunęli oni również znajdującą
się w niszy na 1-em piętrze figurę Matki Boskiej
i " pamiątkową tablicę, ale te zostały odnalezione
i ustawione na dawnem miejscu. Główne wejście do
tego gmachu jest od ulicy św. Jańskiej. Na piętrze
znajduje się przepiękna aula kolumnowa z galerją,
ozdobiona portretem Stefana Batorego. Z jasnych
korytarzy są wejścia do audytorjów.
Na 2-giem piętrze największą jest sala Śniadec­
kich przerobiona z cerkwi gimnazjalnej. Tu wobec
licznie zgromadzonych słuchaczy z miasta odbywają
się wykłady powszechne z rozmaitych dziedzin
nauki.
Dom M 20 w X V I w. należał do Hozyusza,
a w 1631 przeszedł do Kolegjum Jezuickiego, które
miało tu drukarnię, nosząca tytuł „królewskiej
Gdy w r. 1803 otwarto w Wilnie Uniwersytet, dru­
karnia stała się jego własnością. W ostatnich latach
czasów rosyjskich w domu tym mieściła się szkół­
ka Instytutu Nauczycielskiego. Obecnie dom należy
do Uniwersytetu.
Dom
18 na rogu Uniwersyteckiej. W X V II w.
była tu apteka jezuicka, a na początku X IX w.
apteka uniwersytecka, którą zarządzał prof. Jan
Wolfgang.
Dom Nk 21 jest b. stary: w X V II w. należał
do Radziwiłłów, a potem do ks. Kazimierza Sapiehy.
Za rządów rosyjskich, mieszkał tu gubernator cywil­
ny, w następujących latach zajmowały tę kamienicęrozmaite urzędy i biura. Od r. 1909 oddano ją klu­
bowi rosyjskiemu, zaś od r. 1919 w domu tym mieś­
ci się polski centralny związek chrześcijańskich
związków zawodowych, do którego należy 26 związków.
Od ulicy Zamkowej zaczynają się zaułki: Skopówka, Św. Michalski i Bernardyński.
Skopówka.
Wązka ta uliczka przy wylocie na ulicę Zam­
kową ma starożytną poprzeczną arkę. Domy z lewej
strony ulicy należały do Uniwersytetu. Mieściła się
tu szkoła malarstwa. W domu Ns 5 mieszkał i umarł
historyk Teodor Narbutt.
Zaułek i plac Św -to Michalski.
Dom M o jest to obszerny gmach zwrócony
frontem na placyk przed kościołem. W X V II w. był
-tu zbór kalwiński. Blizkość z kościołem i klasz­
torem Klarysek była powodem ciągłych zatargów
i szykan, aż m otłoch podburzony* przez studentów
jezuickich napądł na zbór, zrabował go i zburzył.
W celu uniknięcia na przyszłość podobnych zajść
Władysław IV w r. 1641 rozkazał przenieść zbór
„za w ały“ . Na początku X I X w. z polecenia Uni­
wersytetu prof. Szulc przebudował zrujnowane mury
i nowy gmach został przeznaczony na Laboratorjum
chemiczne. Tu Jędrzej Śniadecki wykładał chemję
i przez pewien czas mieszkał. Później był tu kon­
wikt uczniów I-go gimnazjum, za okupacji zaś nie­
mieckiej dom pracy, przytułek, wreszcie po odebra-
A
niu Wilna przez polaków, klub robotniczy, tania
kuchnia i biuro Białego Krzyża.
Zaułek Bernardyński.
Najwęższa ta ze wszystkich ulic wileńskich ma
przy wejściu z ul. Zamkowej arkę, czyli bramę. D o­
my przy tym zaułku są stare, zachowały stylowe
bramy i ciekawe dziedzińce.
Dom M> 8 Zawadzkich, należał na pocz. X IX w.
do biskupa Jana Nepomucena Kossakowskiego,
w r. 1805 mieszkał tu Tomasz Zan, zaś w r. 1812
w tym domu miał rezydencję ustanowiony przez Napo­
leona Rząd Tymczasowy W. Ks. Litewskiego. Tu rów­
nież lokował się marszałek Lefebre, książę gdański
z synem Józefem hrabiem Gdańskim generałem bry.
gady, który tu umarł d. 15 grudnia 1812 r.
Dom M 11 jest b, stary i pamiętny z tego, że
mieszkał w nim na parterze w dziedzińcu w niedużym
pokoju Adam Mickiewicz, jak świadczy o tern tablica
wmurowana nad bramą. Druga tablica z napisem:
„Tu Adam Mickiewicz przepisywał Grażynę*, znajduje
się w ścianie pokoju, zajmowanego przez wieszcza.
Ulica Królewska.
Od ulicy Zamkowej prowadzi do ogrodu Ber­
nardyńskiego i ma po lewej stronie skwer zamkowy
i ogród Botaniczny.
Dom As 3.
Tu na piętrze mieszkał i umarł
w r. 1862. Ludwik Kondratowicz (Wład. Syrokomla),
okno jego pokoju znajduje się nad bramą.
Ulica Biskupia i Plac Napoleoński.
Cała ta miejscowość w X IV w. należała do Gasztolda, Namiestnika W. Ks. Olgierda. Przy wylocie
ul. Biskupiej na plac katedralny była w X V I w.
„Mokra Bramka*, przy której znajdował się kościółek
Marji Magdaleny i pierwszy w Wilnie szpital.
Szpital Bonifratrów znajduje
się przy kościele
Św. Krzyża, i do niedawna leczono w nim umysłowo
chorych. Zakładem rządzili do r. 1845 Bonifratrowie.
Obecnie szpital obrócono na przytułek dla ubogich
staruszek.
4
Pałac Biskupi znajduje się na rogu ulicy Uni­
wersyteckiej i placu Napoleońskiego, ku któremu
zwrócony jeet frontem i wraz z ogrodem zajmuje
całą jego stronę. Za Olgierda w tem miejscu był
dwór i ogrody Gasztolda, który osadził tu pierwszych
Franciszkanów Minorytów. Ci jednak przez motłoch
pogański zostali wymordowani. Pierwszy biskup
wileński Andrzej Wasiłło przy końcu X IV w. na tem
miejscu wybudował pałac biskupi, w którym aż do
końca X V III w. mieszkali biskupi wileńscy. W r. 1792
prof. Gucewicz z polecenia biskupa Ignacego Mas-
Pałac Biskupi. W idok od strony podwórza.
Salskiego przebudował pałac w stylu neoklasj^cznym.
Po przyłączeniu Litwy do Rosji rząd zabrał pałac
biskupi na osobistą własność cesarza. Odtąd miesz­
kali tu generał-gubernatorowie. Clrwilowo lokował się
Kościół Św. Krzyża i szpital Bonifratrów.
w pałacu Stanisław August w r. 1797, król fran­
cuski Ludwik XVIII, król pruski Wilhelm, oraz
wszyscy eesarzowie rosyjscy, począwszy od Pawła I.
W r. 1812 pałac zajęty był przez Napoleona I któ­
ry spędził w nim 3 tygodnie. Na tę pamiątkę
d. 5 maja 1921 w zewnętrznej ścianie pałacu została
wmurowana marmurowa tablica z odpowiednim
naplisem.
W tym pałacu zatrzymuje się Naczelnik Pań­
stwa Józef Piłsudski, gdy do Wilna przyjeżdża.
Gmach ten gruntownie przerobiono w r. 1832
zaś w 1903 w dziedzińcu dobudowano portyk, a nad
bramą korytarz.
Pałac piętrowy w stylu neo-klasycznym jest
jednym z piękniejszych budynków Wileńskich. Tak
od frontu, jak również od strony dziedzińca posiada
piękne kolumnady. — Na piętrze znajdują się oka­
załe salony. W dziedzińcu na lewo jest parterowy
budynek z kolumnadą. Był to dawny odwach pała­
cowy, w którym Szymon Konarski w r. 1838 spę­
dził pierwszą noc po uwięzieniu. W r. 1901 w bu­
dynku tym urządzono muzeum Murawjewa.
Przed pałacem niewielki skwer zajmuje środek
placu Napoleońskiego. Dawniej była tu fontanna,
którą w r. 1898 usunięto i na jej miejscu postawio­
no pomnik Murawjewa-wieszatiela. Gdy Rosjanie
w sierpniu 1915 r. opuszczali Wilno przed inwazją
niemiecką, zabrali ze sobą spiżową figurę Murawje­
wa, tak że pozostał tylko cokół.
Za placem Napoleońskim przed pałacem bis­
kupim jest niewielki placyk kwadratowy, otoczony
wysokiemi murami uniwersyteckiemi, z bramą pro­
wadzącą na dziedziniec, na którym zwracają uwagę
arki i potężne szkarpy. Tu znajdują się wydział
rzeźby, dziekanat sztuk pięknych, oraz mieszkania
niektórych profesorów.
Biblioteka Uniwersytecka. (Dom JSS 5) znajduje się.
na przeciwko bramy pałacu biskupiego. Za rządów
rosyjskich była tu biblioteka publiczna, która po­
wstała w r. 1864 ze skonfiskowanych księgozbiorów
klasztornych, zakładów naukowych i prywatnych,
między innemi dostała się tu biblioteka historyka
Teodora Narbutta. Otwarto bibliotekę w r. 1867.
Liczyła ona przeszło 200 tys. tomów, oraz bogaty
oddział rękopisów. Rosjanie opuszczając Wilno wy­
wieźli bardziej cenne i rzadkie dzieła; gospodarka
niemiecka również nie pozostała bez śladu.- Po od­
zyskaniu Wilna przez Polaków bibliotekę oddano
wskrzeszonemu Uniwersytetowi.
Dawniej w tym samym gmachu mieściło się
również Muzeum starożytności, założone w r. 1855
przez hr. Eustachego Tyszkiewicza, a potem zabrane
przez rząd moskiewski, który usunął z muzeum pa­
miątki polskie. Wznowiony Uniwersytet Wileński
przeniósł w inne miejsce pozostawione przez Rosjan
okazy muzealne, tak że cały ten gmach został
przeznaczony na bibliotekę, czytelnię i pracownie.
Czytelnia biblioteki Uniwersyteckiej mieści się na wyższem piętrze, zaś na parterze w byłej auli uniwer­
syteckiej znajduje się pracownia profesorska.
Archiwum, znajduje się w głównym gmachu
uniwersyteckim, zajmując 5 sal i korytarz wprost
facjaty kościoła św. Jana. Archiwum to jako central­
c e zostało założone wskutek ukazu carskiego w roku
1852. Znajdują się tu dawne akta sądowe, trybunal­
skie, archiwa klasztorne, ratuszowe i prywatne, jak
n. p. ks. Sapiehów. W r. 1837 przewieziono do Wil­
na i oddano do archiwum 4822 księgi aktów grodz­
kich i ziemskich z Lublina. To też archiwum wileń­
skie jest b. bogate i liczy 26 tys. woluminów, w któ­
rych jest około 13 miljonów aktów i dokumentów
od XIV do końca XVIII w .,Gdy po odzyskaniu Wil­
na archiwum przeszło w ręce polskie, akta lubelskie
odesłano do Lublina.
Obserwatorium astronomiczne o dwuch wieżycachj
jest zwrócowe frontem ku placykowi przed pałacem
biskupim i ma nad oknami znaki sześciu większych
planet. Szczególniej godną uwagi jest ta część
obserwatorjum, która wychodzi na mały dziedziniec
wewnętrzny; ścianę zdobią dwie olbrzymie kolumny,
mające postać baszt, oraz gzyms ze znakami zodjaku i tablica marmurowa z nadpisem łacińskim.
Obserwatoryum posiada piękną salę w dwa
światła o 6-ciu filarach. Została ona jednak przez
Rosjan ogołocona ze wszystkich pamiątek polskich:
portretów, popiersi, zegarów, przyrządów astrono­
micznych i t. p.
Obserwatorjum założyła w r. 1758 Elżbieta
z Ogińskich ks. Puzynina, a dyrektorem od r. 1763był sławny astronom Jezuita Marcin PoczobuttOdlanicki. On to w r. 1788 przy starem obserwa­
torjum dobudował nowe od strony południowej.
D. 8 czerwca 1876 r. wszczął się w gmachu pożar,
który trwał 3 dni i sprawił niepowetowane szkody.
Ulica Uniwersytecka.
Towarzystwo Lekarskie, założone przez prof. Jó­
zefa Franka i Jędrzeja Śniadeckiego w r. 1805,
mieści się w jednej sali sklepionej na parterze, któ- .
rą otrzymało na własność w r. 1853. Za czasów ,
Uniwersytetu było tu auditorjum farmaceutyczne.
Profesor Farmacji Jan Wolfgang mieszkał na piętrze.
Jeszcze dawniej w sali tej była apteka jezuicka.
Sala niewielka, ozdobiona portretami i biustami
profesorów roboty Kazimierza Jelskiego. Bibljoteka
liczy około 18 tys. tomów. Z powodu ciasnoty po,mieszczenia posiedzenia Towarzystwa nie mogą się
w niej odbywać i miewają miejsce w . czytelni
bibljoteki Uniwersyteckiej.
W sąsiedztwie mieściła się dawniej Redakcja
A
„ Kurjera L itew sk iego a od r. 1875 rosyjski Instytut
Nauczycielski.
Dom N° 6 połączony z pałacem biskupim cho­
ciaż ma osobną bramę. W domu tym* zamieszkali
pierwsi Jezuici, sprowadzeni w r. 1569 do Wilna przez
biskupa Protasewicza. Później mieściło się tu seminarjum djecezalne, założone w r. 1582 przez biskupa
Jerzego Radziwiłła. Za generał-gubernatorów w gma­
chu tym była ich kancelarja i tajne archiwum.
W 1921 r. umieszczono tu starostwo grodzkie.
Dom J\fh 4 kapitulny. Był tu Alumnat Papieski
czyli Seminarjum dla Unitów, założone przez Grze­
gorza XII-go. Dotąd- zachowały się w dziedzińcu
na wszystkich piętrach piękne arkady. W ostatnich
czasach w celu pomnożenia dochodu z kamienicy
zamurowano arki z prawej strony i przez to oszpe• cono dziedziniec i dano świadectwo niekulturalności
gospodarzy domu.
Z drugiego dziedzińca otwiera się piękny widok
na pałac biskupi i na obserwatorjum.
Ulica Dominikańska.
Ulica ta zwana dawniej Św. Ducha jest b. starą,
bo już za Giedymina Dominikanie mieli tu swdj klasztorek i drewnianą kaplicę.
Dom JV° 16 (na rogu Uniwersyteckiej). W X V II w.
należał do' hr. Brzostowskich, jak świadczy o tern
napis na tablicy wmurowanej od strony dziedzińca.
Od Brzostowskich dom ten przeszedł do wojewodziny
Nagurskiej, a dziś jest własnością spadkobierców
ks. Ogińskich. W tej kamienicy na parterze wię­
ziono Targowiczan, a na pocz. X IX wieku na piętrze
przez pewien czas mieszkali wraz po przyjeździe do
W ilna Jan-Piotr Frank i jego syn prof. Józef Frank.
Dom JV? 13 niegdyś pałac Pociejów. Tu w r. 1794
został ujęty na strychu, gdzie się schował, ostatni
Hetman Litewski Szymon Kossakowski. Ztąd skrę­
powanego powrozami powleczono go do cekhauzu,
a w kilka dni potem powieszono przed Ratuszem.
Domy
5 i 3. Dawniej należały do ks. Połubińskich, od których przeszły do ks. Sapiehów.
W r. 1729 ks. Antoni - Kazimierz Sapieha darował
je Pijarom, którzy mieli tu swój klasztor i założyli
Collegium Nobilium w duchu znakomitego Konar­
skiego. W r. 1756 wskutek intryg Jezuitów kolegium
zamknięto i pozwolono Pijarom utrzymywać tylko
konwikt na 26 młodzieńców. W r. 1834 rząd rosyjski
zabrał te kamienice i w 1848 otworzył tu Instytut
Szlachecki, ale po r. 1863 zamknął go. Od r. 1870
aż do inwazji niemieckiej w 1915 w gmachu popijarskim mieścił się Maryjski Instytut Panien, przeważ­
nie dla córek urzędników rosyjskich i wojskowych.
Podczas trzyletniej okupacji niemieckiej, były tu
rozmaite urzędy niemieckie, zaś po odebraniu Wilna
przez Polaków, umieszczono tu sekcję skarbową
Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich i inne urzędy,
a w r. 1920 komendę policji.
Dom M S jest b. stary. Był tu niegdyś szpital
św. Trójcy przy kościele pod tem wezwaniem, fun­
dowany w r. 1525 przez Zygmunta I, i pozostający
pod zarządem Dominikanów, a potem Magistratu.
Przy końcu X V III w. szpital zamknięto, a fundusze
jego przelano do generalnego szpitala św. Jakóba.
Domy
4 i 2 są to gmachy poklasztorne Do­
minikańskie, które zajmują całą stronę ul. Domini­
kańskiej, część zaułka św. Ignacego, oraz część ul.
Wileńskiej. Po kilkakrotnych pożarach dzisiejsze
mury stanęły w r. 1753. W r. 1812 Francuzi zrabo­
wali klasztor. W różnych czasach obracano go na
więzienie dla politycznych. Więziono tu niektórych
Filaretów, uczęstników powstania 1831 i 1863 oraz
członków związku Konarskiego.
W r. 1863 stąd poszedł na śmierć ks. Stan.
Iszora. W murach po-Dominikańskich mieściła się
wtedy Komisja Śledcza. Część murów od zaułka
św. Ignacego dotąd zachowała dawny wygląd wię­
zienny.
W r. 1844 klasztor Dominikanów zamknięto
i część jego między kościołem, a ul. Wileńską prze­
szła na własność miasta. Mieści się tu Zarząd Miej­
ski, Straż Ogniowa i Stacja Pogotowia Ratunkowego,
które zostało założone w r. 1898 przez hr. Władys­
ława Tyszkiewicza.
Ulica Trocka.
Za Giedymina była to „droga Trockatf, zaś
miejsce, gdzie dziś wznoszą się mury Franciszkań­
skie, zwała się „ Piaski“ . W r. 1390 na Piaskach
Krzyżacy mieli swój obóz i tu ponieśli porażkę od
Oleśnickiego. — Przy kościele była dzwonnica, zwa­
na „ Bramą Trocką“ , niezmiernie cenny zabytek daw­
nego budownictwa. Zburzył ją w r. 1872 osławiony
budowniczy Czagin.
/
Mury Franciszkańskie.
.
Po męczeństwie pierwszych w Wilnie Francisz­
kanów, Piotr Gasztold sprowadził znowu 36 Mino­
rytów i osadził ich na swej posiadłości na Piaskach,
gdzie im klasztor i kościół wybudował. Tu Fran­
ciszkanie znowu byli umęczeni — w r. 1341 przez
Tatarów i w r. 1406 przez kniazia Smoleńskiego Je­
rzego Światosławowieza. Zakon jednak dzięki różnym
licznym dobrodziejom rósł w zamożność. W r. 1655
klasztor był świadkiem gwałtów i okrucieństw ze stro­
ny kozaków, którzy wymordowali szukających tu
Ochronienia mieszkańców. W r. 1702 znowu dopusz­
czali się gwałtów i rabunku Szwedzi, wreszcie i Frań-
cuzi w roku 1812 nie oszczędzili klasztoru i dopro­
wadzili go do stanu zupełnej ruiny.
Klasztor zbudowany w kwadrat zajmował
ogromną przestrzeń, miał kilka wewnętrznych dzie­
dzińców, liczne cele, piękny refektarz, bibliotekę
i archiwum. Ostatnio odrestaurowano go gruntownie
w r. 1778. W r. 1862 odbywały się tu demonstracje
przed figurą Matki Boskiej, która stała w niszy na
rogu kościoła, a obecnie znajduje się w Katedrze.
W roku następnym część klasztoru wychodzącą na
wewnętrzny dziedziniec zajęto na więzienie poli­
tyczne.
W r. 1864 władze moskiewskie zamknęły koś­
ciół i klasztor. Urządzono w murach poklasztornych
archiwum, lombard miejski, salę licytacyjną, skład
broni, a następnie giełdę pracy, ochronkę, przytułek
sług św. Zyty, czytelnię im. Adama Mickiewicza
i archiwum miejskie.
Kościół W niebowzięcia N. Maryi Panny.
Był to je­
den z najstarszych i najokazalszych kościołów wileń­
skich. Po zamknięciu go, urządzono tu w latach
1872—76 Archiwum ogólne juryzdylccji rządowych.
w jakowym celu kosztem 82 tys. rubli poczyniono
niezbędne przeróbki we wnętrzu kościoła, który po‘ dzielono na 5 piętr. Znajduje są tu przeszło 700 tys.
dokumentów, między któremi są bardzo cenne.
Kaplica Suzinowska stoi przy samej bramie od
ul. Trockiej na miejscu mogiły umęczonych w X IV w.
Franciszkanów. Początkowo stał tu słup z siedzącą
na nim statuą Chrystusa ze związanemi rękami.
Dzisiejszą kaplicę wybudował w r. 1708 Michał Su­
zin, przeznaczając ją na stawianie nieboszczyków
przed pogrzebem. Po zamknięciu kościoła kaplica
była opuszczona i chyliła się ku ruinie. Odnowiono
ją w r. 1904 kosztem Magistratu.
Kaplica N. Panny Niepokalanego Poczęcia, znajdu­
je się w dawnem parlatorjum klasztornem, gdzie
Franciszkanie w r. 1706 ustawili w niszy figurę gip­
sową Matki Boskiej. Figurę w r. 1863 z rozporzą­
dzenia władzy zasłonięto deskami, zaś w r. 1890 ge­
nerał gubernator Kochanów kazał Zarządowi miasta
zniszczyć statuę, ale członek Zarządu Feliks Pietrasz­
kiewicz zakrył ją ponownie deskami i tynkiem. Ten
powoli odpadał i figura N. Panny częściowo się
odsłaniała. W r. 1905 Ludwik Ostrejko ze składek
odnowił statuę i dawne parlatorjum przerobił na ka­
plicę, którą poświęcił biskup Edward Ropp pod wez­
waniem N. M. Panny Niepokalanego Poczęcia.
Obok kaplicy znajduje się wejście do korytarza
klasztornego i na wewnętrzny dziedziniec.
Pohulanka.
Ulica ta otrzymała swą nazwę od restauracji
zamiejskiej, która na pocz. X IX w. znajdowała się
za rogatkami. Jeszcze przed laty 40 były tu prze­
ważnie ogrody i dopiero w ostatnich czasach ulica się
zabudowała.
Z ulicą tą są związane wspomnienia historyczne.
Tu w r. 1794 stała artylerja rosyjska pod dowódz­
twem Tuczkowa i ztąd ostrzeliwała miasto, które
zdobył Jasiński, poczem uszła w góry Ponarskie.
W r. 1812 przez Pohulankę wszedł do Wilna N apo­
leon, poprzedzony przez 8 pułk ułanów polskich
ks. Dominika Radziwiłła. D. 15 lutego 1839 tędy
wieziono na śmierć w prostych sankach zakutego
w kajdany Szymona Konarskiego, który został roz­
strzelany za rogatką na wzgórzu na lewo. Na tę pa­
miątkę, przedłużenie Pohulanki za rogatkami nazwano
ulicą Szymona Konarskiego. W r. 186 Ina kilkotysięczny
tłum śpieszący Pohulanką na spotkanie Francuzów,
0 których ktoś puścił pogłoskę, że tego dnia wejdą do
Wilna, rzucili się kozacy i wiele osób zabili i pora­
nili. Dziś Pohulaiika jest jedną z okazalszych ulic
1 posiada sporo piętrowych kamienic, między innemi
gmach o 7 piętrach, w którym mieścił się przed
wojną Zarząd Kolei Poleskich.
W środku Pohulanki na niewielkim skwerze
Rosjanie na pocz. bieżącego stulecia wznieśli cerkiew
Romanowską o 5 wyzłoconych kopułach, za tą cerkwią
jest wejście na cmentarz luterański (ob. cmentarze).
Figura św. Jacka.
Na rogu Pohulanki i ul. Sierakowskiego w koń­
cu b. ogrodu Malinowskiego wznosi się słup wysoki
z altaną, w której znajduje się krzyż z figurą Zba­
wiciela. Na słupie stoi miedziana figura św. Jacka
z Monstrancją w jednej, a posążkiem Matki Boskiej
w drugiej ręce. U spodu wprawiona jest starożytna
nieco uszkodzona tablica marmurowa z długim, nie­
zupełnie już czytelnym napisem. Pomnik ten został
postawiony w r. 1430 na pamiątkę apostołowania
na Litwie św. Jacka. Odnawiano go kilkakrotnie.
Ostatniego gruntownego odnowienia dokonał ks. prałat
Jan Kurczewski w r. 1901. Drewnianą, spróchniałą
figurę zastąpiono zupełnie podobną wykutą z-miedzi
według modelu art. rzeźbiarza Bałzukiewicza. Figu­
ra ta wysoka 2 metry, waży 8 pudów.
Ulica Zakrętowa.
Kolegjum im. ks. Adama Czartoryskiego. Jest to ob­
szerny gmach piętrowy, zajmujący znaczną część
ul. Zakretowej i ul. Sierakowskiego. Do r. 1864 był
tu oddział szpitala św. Jakóba. Tu w r. 1863 był
Dom M 42 Szpital Żydowski został założony przy
leczony od ran Zygm. Sierakowski i ztąd poszedł
na śmierć. Potem, aż do opuszczenia Wilna przez
Rosjan w r. 1915 w gmachu tym znacznie rozszerzo­
nym mieściła się szkoła junkierska. W r. 1920 gmach
oddano wskrzeszonemu Uniwersytetowi i przezna­
czono na pracownie i gabinety wydziału przyrodni­
czego. Znajduje się tu urządzona jeszcze przez Rosjan
najlepsza w kraju stacja meteorologiczna.
końcu X V III w. przez żydowskie bractwo szpitalne,
które ten dom kupiło i w r. 1805 gruntownie prze­
robiło. Na ulepszenie szpitala przeznacza się część
dochodu „krobkowegott. Obecnie gmach szpitalny
już nie odpowiada swemu przeznaczeniu i wymaga
kapitalnego remontu. Naprzeciwko szpitala znaj­
duje się nowa synagoga żydowska (Ob. Synagogi).
Ulica Pozawalna.
Zaułek W ęgierski.
Nazwa tej najdłuższej w Wilnie ulicy pochodzi
ztąd, że w X V II w. znajdowała się „poza wałami“ .
Z prawej strony ulicy, idąc od Pohulanki, znaj­
duje się rynek drzewny z halami dla handlu rybą.
Tu w X V III i na pocz. X IX w. przy wkopanym słu­
pie chłostano publicznie złoczyńców. W r. 1905
w tern miejscu wojsko strzelało do manifestującego
tłumu, przeważnie z żydów złożonego, raniąc i kła­
dąc trupem kilka osób.
Dom M 11 Kolegjum Kalwińskiego, w X V I
i X V II wiekach był tu cmentarz, zaś w r. 1640 po
zburzeniu przez motłoch zboru na placu św. Mi­
chalskim, dekretem sejmu przeniesiono tu świątynię
kalwińską, która przetrwała do 1835 r., kiedy ją znie­
siono i wybudowano naprzeciwko, z drugiej strony
ulicy dzisiejszy kościół. Dotąd w dziedzińcu i ogrodzie
domu Kolegjum widoczne są ślady starego cmentarza.
Jest to uliczka, która łączy Pohulankę z ul.
Nowogrodzką. Dawniej Węgrami zwała się cała miejs­
cowość między bramą Trocką, a ul. Rudnicką, po­
nieważ tu w. ks. Olgierd miał jakoby osadzić po
wojnie podolskiej jeńców wojennych Węgrów. Na
początku X V III w. stał tu pałac hr. Jana Hilzena,
ale obecnie nic od tego pałacu nie pozostało. Przy
uliczce znajdują się źródła węgierśkie, albo t. zw.
Winkry, które niegdyś należały do Dominikanów
i zasilały całe miasto doskonałą wodą.
Ul. Nowogrodzka.
Dom .Ns 22 Instytut Jędrzeja Śniadeckiego. Obszerny
ten gmach został wzniesiony dla pięcioklasowej Szkoły
Chemiko-Technicznej, którą otwarto w r. 1902. Od
r. 1919 kamienica należy do Uniwersytetu Wileńskie­
go. Są tu nowo urządzone audytorja i pracownie:
chemiczna, fizyczna, gabinety, prosektorjum anato­
miczne, oraz mieszkania profesorów.
Ulica Wileńska.
Dom Ns 5
należy do Bractwa św. Marcina
(Niemców Katolików) przy kościele św. Anny i był
wybudowany dla Bractwa w r. 1640 przez Baltazara
Hintera, jak świadczy o tern dobrze zachowana
i umieszczona nad bramą czarna tablica z napisem
niemieckim. Władysław IVprzywilejem z d. 30 grud­
nia 1646 r. uwolnił ten dom od wszelkich ciężarów.
Mieścił się tu przytułek i dom gościnny, czyli pielgrzymski. Dochód z kamienicy idzie na utrzymanie
kościoła św. Anny i przytułku św. Marcina około
cmentarza Bernardyńskiego.
Dom Ns 4 (brama z ulicy Akademickiej) wprost
kościoła św Katarzyny. Był to dawniej pałac Oskierczyński, który potem przeszedł do Abramowiczów.
W tym domu w drugiej połowie X V III w. urządzony
był pierwszy w Wilnie teatr publiczny, w którym
w r. 1785 występował znakomity W ojciech Bogu­
sławski. Teatr przetrwał tu do r. 1796, kiedy przed­
siębiorca Morawski urządził znacznie okazalszy teatr
w Domu Nb 8 (gdzie obecnie apteka) przy tejże uli­
cy. Przy teatrze urządzony był gustownie ogród dla
L.
spaceru publiczności. W tym samym czasie pałac
Oskierczyński został przerobiony i przeznaczony na
mieszkanie gubernatorów cywilnych. Podczas oku­
pacji niemieckiej mieszkał tu gubernator Wilna W eg­
ner, który tu umarł.
Dom J\s 23 Towarzystwa Dobroczynności. W X V Iw .
był tu pałac Radziwiłłów. Nosił on nazwę Januszówskiego i znajdował się już za bramą Wileńską. Miko­
łaj Radziwiłł Czarny czasowo urządził tu zbór kal­
wiński. Podczas wojen szwedzkich pałac został spa­
lony. Na początku X IX w. ks. Dominik Radziwiłł
darował te mury nowo-powstałemu Towarzystwu
Dobroczynności, które w r. 1807 założył biskup wil.
Jan Nep. Kossakowski przy udziale profesora Jó­
zefa Franka.
Towarzystwo Dobroczynności ma trzy wydziały:
I-szy zarządza domem ubogich, w którym mieszka
około 600 pensjonarzy mężczyzn i kobiet; Il-gi udzie­
la biednym wsparcia po za murami zakładu; Ill-ci
wydział lekarski. Oprócz tego Towarzystwo posiada
przy sąsiednim zaułku Dobroczynnym dwa domy
tanich mieszkań, oraz 6 domów dochodowych w róż­
nych dzielnicach miasta. Omach towarzystwa jest
olbrzymi, z obszernym dziedzińcem, ogrodem i kap­
licą katolicką. W sali posiedzeń są portrety założy­
cieli i dobrodziejów Towarzystwa: buskupa Kossa­
kowskiego, Tomasza Wawrzeckiego,
Franka, jego żony i innych.
prof. Józefa
Ulica Mostowa.
Ulica ta za Olgierda zwała się „Drogą Mostową“ , jako do mostu na W ilji wiodąca. W X V I w.
zwano ją Senatorską dla licznych pałaców. Była to
jedna z najokazalszych ulic wileńskich, ale liczne
pożary obróciły w gruzy pałace i do tego stopnia
wygląd ulicy zmieniły, że jakiś czas nazywano ją
„Świnią".
Przy ul. Mostowej zachowało się jeszcze kilka
starych kamienic i dworków, jak np. dworki pod JNfi 1.
Dom
12 Seminarjum Duchowne Katolickie
przy kościele św. Jerzego, założone w r. 1582 przez
kardynała i biskupa wil. Jerzego Radziwiłła. P o­
czątkowo mieściło się ono przy. ul. Uniwersyteckiej
w d. ^ 6 obok pałacu biskupiego. Zreformował Se­
minarjum biskup Zienkowicz.
Jest to obszerny gmach z ogrodem i dziedziń­
cem; ma on wejścia od ul. Mostowej i od zaułka
św. Jerskiego przy kościele.
i
Ulica Lelewela.
Wązka ta uliczka jest przedłużeniem ul. Mostowej.
Dom «Ns 4 Towarzystwo Przyjaciół Nauk
założone
w r. 1907 przez grono ludzi, początkowo mieściło się
w małym pałacyku darowanym Towarzystwu przez
hr. Józefa Przezdzieckiego na Nowym Świecie.
W r. 1913 biblioteka, archiwum i zbiory muzealne
zostały przewiezione do nowego gmachu przy ulicy
Lelewela. Gmach ten stanął dzięki ofiarności ś. p.
Hilarego Łęskiego. W r. następnym z Towarzystwem
Przyjaciół Nauk zlało się Tow. Muzeum Nauki i Sztuki,
założone przez hr. Władysława Tyszkiewicza.
Dom Towarzystwa P. N. piętrowy. Na parterze
mieści się kancelarja, sala posiedzeti, archiwum,
biblioteka oraz sala przyrodnicza. Na piętrze znaj­
duje się 6 obszernych sal muzealnych.
Biblioteka liczy przeszło 80 tys. tomów, w liczbie
których jest sporo inkunabułów i rzadkich dzieł.
Archiwum zawiera kilkadziesiąt tysięcy nume­
rów, między innemi archiwum konsystorza prawos­
ławnego, korespondencje wielu wybitnych osób, spo­
ro przywilejów i pism królewskich.
Muzeum Towarzystwa stale się wzbogaca dzięki
ofiarności naszego społeczeństwa i posiada działy:
przyrodniczy, archeologji przedhistorycznej, numiz­
matyki, medalów i sfragistyki, historyczno-obyczajowy, etnograficzny, zbrojownię. W osobnym pokoju
znajdują się zapisane Towarzystwu przez Elizę
Orzeszkową składane jej dary jubileuszowe.
— co
Muzeum posiada sporo obrazów malarzy polskich
i obcych, zbiór sztychów i rycin oraz pamiątki po
Mickiewiczu, Kościuszce, Syrokomli, Kraszewskim,
Klaczce i innych. Dla zwiedzenia muzeum potrzebnem jest upoważnienie jednego z członków zarządu.
Raz na miesiąc Towarzystwo miewa posiedzenia, na
których bywają wygłaszane odczyty. Na posiedzenia
te mają wstęp i goście, wprowadzeni przez członków
Towarzystwa.
Zaułek Bogusławski.
Uliczka ta otrzymała nazwę od pałacu Bogusła­
wa Radziwiłła, który to pałac w XVII w. stał
w miejscu, gdzie dziś znajduje się Lecznica gineko­
logiczna.
Ulica Nadbrzeżna.
Na początku X IX w. zwano ją bulwarem, p o­
nieważ była wysadzona drzewami. W X V I w. cała
ta miejscowość wraz z ul. Mostową i częścią Wileń­
skiej należała do Radziwiłłów, którzy tu mieli wspa­
niałe pałace. W miejscu, gdzie dziś znajduje się pa­
łac Tyszkiewiczów i dwa następne domy, były ogro­
dy Radziwiłlowskie, urządzone z przepychem i ozdo­
bione posągami i fontannami. Oddzielało je od zam­
ku dolnego koryto Wilenki, na którem był most kry­
61
ty. W głębi ogrodów wznosił sią palne Barb ary Radzi­
wiłłówny Oasztoldowej, która w nim mieszkała z mat­
ką. W tych ogrodach król Zygmunt August miewał
nocne schadzki z piękną Barbarą.
Naprzeciwko pałacu na Wilji była wysepka
(dziś ława piasczysta), zwana Wyspą Łabędzią, po­
nieważ tu chowały się łabędzie sprowadzone przez
Zygmunta dla ukochanej Barbary, która codziennie
łodzią na wysepkę do swoich ulubieńców jeździłaPałac w ruinie przetrwał do r. 1828, kiedy został
sprzedany i rozebrany; cegły użyto na budowę domu
JN® 29 za Ostrą Bramą.
Ulica Adama M ickiewicza.
Ulica ta jedna z nowszych, nazwę swą otrzy­
mała w r. 1920, zaś przedtem zwała się św. Jerską.
Jeszcze w połowie ubiegłego stulecia były tu tylko
nieliczne dworki drewniane, przedzielone długiemi
płotami i ogrodami. Dziś jest to najokazalsza z ulic
Wileńskich.
Dom N° 6 Towarzystwa Popierania Pracy Spo­
łecznej. Dom ten został wybudowany przez znanego
Filantropa Józefa Montwilła. Mieściły się w. nim za­
łożone przez tegoż Szkoła rysunkowa, Bazar Rzemieśl­
niczy i Towarzystwo Lutnia, założone w r. 1904. D c
Towarzystwa Popierania Pracy Społecznej należy znaj-
dujący się w dziedzińcu teatrzyk, w którym odby­
wają się polskie przedstawienia teatralne.
Dom Nb 13 na rogu ul. Wileńskiej. Za czasów
rosyjskich był tu Sąd wojenny, w którym w r. 1905
sądzono sprawy polityczne i zapadały częste wyroki
skazujące na śmierć. W październiku tegoż roku
przed tym domem wojsko strzelało do manifestują­
cego tłumu i zabiło 5 żydów. Podczas okupacji nie­
mieckiej gmach oddano Litwinom, którzy go odno­
wili dla pomieszczenia litewskiego Rządu Tymczaso­
wego, czyli osławionej Taryby. Po odebraniu Wilna
przez Polaków w domu tym mieścił się Komisariat
Generalny, zaś po odzyskaniu Wilna w październiku
1920 r. zajęła tę kamienicę, Tymczasowa Komisja
Rządząca Litwy Środkowej.
Skwer Św.-Jerski.
Znajduje się z prawej strony ul. Adama Mickie­
wicza, gdzie ją 'przecina, ul. Wileńska.
Na tym skwerze Rosjanie postawili w r. 1865
pomnik-kaplicę prawosławną pod nazwą Sw. Aleksan­
dra Newskiego na pamiątkę zabitych w powstaniu
^oficerów i żołnierzy rosyjskich, których imiona były
wyryte na 5 białych marmurowych tablicach, wmu­
rowanych w ściany kapliczki. W r. 1919 bolszewicy
przed opuszczeniem Wilna zburzyli kaplicę aż do
podstawy.
1
!I
i
ii
*
— 65 —
— 64 —
Ulica Elizy Orzeszkowej.
Ulica ta idzie z dwóch stron skweru Św. Jerskiego. Z prawej jej strony znajduje się brama
z cmentarza kościoła Św. Jerzego. Przy tej bramie
w czasie uroczystości Bożego Ciała bywa wznoszony
czwarty ołtarz.
Bom M 9. Gimnazjum żeńskie im. Elizy Orzesz­
kowej. Na początku X IX w. dom ten należał do
biskupa i profesora Dawida
zapisał go na konwikt dla
Po r. 1863 kamienicę zabrał
w r. 1872 szkołę realną. Od
polskie gimnazjum żeńskie.
Pilchowskiego, który
niezamożnych uczniów.
rząd i umieścił w nim
r. 1920 znajduje się tu
Dom Nh 7. Żydowski Instytut Nauczycielski, któ­
ry w r. 1873 został przekształcony z dawnei szkoły
rabinów.
Plac Łukiski.
Największy ten z placów wileńskich znajduje
się przy ul. Adama Mickiewicza, która dawniej
przerzynała go. Obecnie lewa część placu, dochodzą­
ca do wzgórz jest zabudowana.
W r. 1864 w lewej części placu Łukiskiego
odbywały się egzekucje powstańców. W miejscu
gdzie znajduje się zachodni róg gmachu sądowego
nieco wgłąb ulicy Ofiarnej, stawiano szubienice i tu
tracono skazanych na śjnierć powstańców, zaś przy
wzgórzach za sądem wykonywano wyroki przez
rozstrzelanie. Tu włcsnie zostali rozstrzelani ks. Sta­
nisław Iszora, ks. Ziemacki, Tytus Dalewski, zaś na
szubienicy znaleźli śmierć: Zygm. Sierakowski, Bo­
lesław Kołyszko, Laskowicz, Ignacy Zdanowicz, bra­
cia Rewkowscy, Dorminowski, Konst. Kalinowski
i wielu innych. Wszystkich tu straconych było 37
osób.
Po odzyskaniu Wilna przez Polaków na placu
Łukiskim odbywają się obchody narodowe, rewje
i przeglądy wojsk, odprawianą bywa Msza połowa,
poświęcane sztandary i t. d. D. 23 stycznia 1920 r.
na przeciwko wylotu ul. Ofiarnej położono tablicę
na pamiątkę powstania styczniowego. W tern miejscu
ma stanąć pomnik Wyzwolenia.
Szpital Sw. Jakóba znajduje się w głębi placu
między kościołem a Wilją, zajmując obszerną prze­
strzeń. Pierwszy rosyjski wielkorządca kraju Repnin, skasował wszystkie w Wilnie szpitale, za w y­
jątkiem Sawicz i Bonifratrów, a wzamian otworzył
w r. 1799 w murach klasztoru Dominikanów na
Łukiszkach generalny szpital św. Jakóba, do którego
rozkazał przenieść kapitały i dochody zamkniętych
szpitalów. W ostatnich czasach przy szpitalu była
szkoła akuszerek oraz w osobnym domu szkoła
felczerów.
a
. Plac Katedralny.
Za najdawniejszych czasów był tu gaj dębowy,
w którym Swintorog wybudował świątynią Perkunasa. W środku wznosił się ołtarz ofiarny i płonął
strzeżony przez waydelotów „wieczny ogień*. Dokoła
stały posągi bóstw, a w środku kamienny posąg
Perkunasa. Za ołtarzem znajdowała się sklepiona
izba, w której przechowywano święte Giwojty, t. j.
węże i żaby. Tu również odpoczywali ofiarnicy.
Przed świątynią stała baszta okrągła, stanowiąca
obecnie podstawę dzwonicy katedralnej. Z tej baszty
kapłani ogłaszali ludowi wolę bogów i czynili po­
strzeżenia astronomiczne. Od południa do baszty .
przytykał dom arcykapłana Kriwe-Kriwejte. Za świą­
tynią bliżej Wilji było zgliszcze, na którem palono
zwłoki książęce, zaś pom iędzy nią, a górą Zamko­
wą stał Zamek dolny wybudowany z drzewa. Cała
ta miejscowość oblana wodami Wilji i Wilenki
i opasana wysokim ostrokołem zwała się „Krżywym
Grodemu.
Kazimierz Jagiellończyk zamiast drewnianego
zamku wzniósł murowany. Ostatecznie przebudował
go i z niebywałym przepychem urządził i ozdobił
Zygmunt August.
Za mostem na Wilence, która wtedy płynęła
dokoła placu katedralnego i wpadała do Wilii około
pałacu Tyszkiewiczów, znajdowała się głęboka i skle­
piona brama Zamkowa, do której wiodła ulica tejże
nazwy.
Zamek był obszerny, połączony z katedrą kry­
tą galerją i miał trzy podwórza, dokoła których
wznosiły się budynki dworzan, służby, więzienia
i gmach Trybunału.
Zamek spalił się w r. 1610. Pożar był tak
gwałtowny, że z trudnością zdołano uratować królowę Konstancję z maleńkim Janem Kazimierzem.
Chociaż Zygmunt III i Władysław IY odnowili pa­
łac, ale odtąd stale chylił się on ku upadkowi. Zbu­
rzono go w r. 1799. Na miejscu pozostałem po tym
pałacu królewskim i zwanem przez mieszkańców
•cielętnikiem, założono w r. 1881 skwer zamkowy.
W r. 1899 administracja miejscowa postawiła na
skwerze niewielki pomnik z popiersiem bronzowem
poety rosyjskiego Puszkina, przyczem koszta musia­
ło ponieść miasto.
,
Na placu Katedralnym od dawnych czasów
w d. 4-ym marca na św. Kazimierz odbywał się
tradycyjny kiermasz, zaś w maju jarmark, czyli
t. zw. „budy*. Jeden i drugi w r. 1904 przeniesiono
:ztąd na plac Łukiski.
W tym że roku na placu urządzono skwer
i postawiono w środku jogo, naprzeciwko katedry
pomnik carowej Katarzyny I I wykonany przez rzeź-
biarza Marka Antokolskiego—żyda. Odsłonięcie po­
mnika miało miejsce w r. 1905.
Gdy Rosjanie w r. 1915 opuszczali Wilno
przed inwazją niemiecką, zabrali ze sobą spiżową
figurę Katarzyny, również jak popiersie Puszkina
i figurę Murawjewa. Podczas okupacji niemieckiej
d. ‘20 października 1918 r. konna żandarmerja i p o­
licja rzuciła się na tłum wychodzący z katedry
i ustawiający się ze sztandarami do pochodu patrio­
tycznego. Wiele osób było pobitych i zranionych
szablami.
Góra Zamkowa i zamek Górny.
Nad placem Katedralnym góruje góra Zamkowa,
zwana dawniej „Turzą14, ponieważ do niej przywią­
zana jest legenda „o żelaznym wilku44, którego miał
przyśnić Gedymin po zabiciu tura na tej górze.
Góra Zamkowa stała się ulubionem miejscem spa­
ceru Wilnian, odkąd urządzono wygodne na nią wejś­
cie, gdyż roztaczające się ztąd widoki są zachwycające.
Górę wieńczy ośmiokątna baszta murowana, jedyna
pozostałość zamku Giedyminowego, oszpecona drew­
nianą nadbudówką, na której w pierwszej połowie
X IX w. urządzony był telegraf optyczny. Dawniej była
na górze jeszcze druga baszta, ale ją zburzył w zapędzie
niszczycielskim jeden z gubernatorów wileńskich.
A
— 70 •—
Na wschodnim krańcu góry czerwienieją zwa­
liska kościoła św. Marcina, wzniesionego w stylu go­
tyckim przez Wład. Jagiełłę w r. 1387 na miejscu
gontyny pogańskiej.
Góra Zamkowa jest wspaniałym pomnikiem
sześci o wiekowej przeszłości Wilna. W e wschodniej
jej stronie zakopywano urny z popiołami spalanych
zwłok książęcych. Giedymin dosypał górę od strony
wschodniej, używszy na to ziemi z wykopanego za
górą kanału łączącego Wilenkę z Wilją.
Zameh górny wzniesiony z kamienia i cegły
przez Giedymina był potężną twierdzą, o której zdo­
bycie próżno się kusili Krzyżacy.
W r. 1661 bronił się w niej najeźdźca okrutny
kniaź Myszeckij, .aż przez własną załogę został P o­
lakom wydany i na rynku ścięty. Kryte schody łą­
czyły zamek górny z dolnym i było z niego pod­
ziemne przejście ku Wilence.
Książęta nie mieszkali w tym zamku, a tylko
utrzymywano w nim załogę. ,W X V I w. była tu
zbrojownia i ludwisarnia. Pod wieżą znajdowało się
ponure i ciemne więzienie głębokie na kilka sążni.
Zygmunt August umieścił w zamku górnym swą
bibljotekę, którą zarządzał Łukasz Górnicki. W po­
łowie północnego zbocza góry znajduje się placyk,
na którym w r. 1863 w nocy żandarmi grzebali
zwłoki straconych na Łukiszkach uczestników po­
wstania. Tu między innymi był pogrzebany Zygmunt
Sierakowski. Na wiosnę w r. 1921 w tern miejscu
ustawiono krzyż drewniany wykonany według wzo­
ru danego przez znakomitego rzeźbiarza Antoniego
Wiwulskiego.
Powiadają, że nieco wyżej grzebano zwłoki
straconych w r. 1831.
W śród ludu istnieje podanie, że parę razy do
roku o północy król Zygmunt-Au gust zjawia się na
górze i wsparty o mur baszty przygląda się ukocha­
nemu miastu.
Góra Trzykrzyska.
Znajduje się ona za górą zamkową, przedzielo­
na od niej kanałem Giedyminowym. W starożytności
zwała się Łysą i służyła jako cmentarz pogański.
Potem karano na niej śmiercią zbrodniarzy. Kiej­
stut, zdobywszy Wilno, kazał powiesić na łysej g ó­
rze W ojdyłłę—szwagra Jagiełły. Za Olgierda motłoch
pogański umęczył tu 7 Franciszkanów, przybiwszy
ich do krzyżów. Czterech strącono do Wilenki, zaś
trzy krzyże z ciałami męczenników ustawiono na
górze. Na tę pamiątkę z rozkazu Jagiełły postawio­
no na miejscu męczeństwa trzy ' olbrzymie krzyże
drewniane, które wznawiano aż do r. 1864, kiedy
Murawjew kazał je zrąbać. W r. 1916 ustawiono
nowe krzyże, wykonane z żelaza i betonu według
modelu Antoniego Wiwulskiego.
W r. 1863 na górze Trzykrzyskiej pogrzebano
ciała niektórych uczęstników powstania, straconych
na Łukiszkach, między innymi Ks. Ziemackiego.
W połowie góry znajduje się letnia siedziba klubu
szlacheckiego. Na tern miejscu w X V III w. był dwo­
rek z woskownią Jezuitów, w której znakomity
astronom i Rektor Litewsk. Szkoły Głównej Marcin
Poczobutt, będąc braciszkiem jezuickim, doglądał
bielenia wosku, robienia świec i warzenia miodu.
Góra Bekieszowa
znajduje się za. górą Trzykrzyską nad Wilenką
i najlepiej jest widzialna z ogrodu Bernardyńskiego.
Góra otrzymała swą nazwę od imienia Kacpra Be­
kieszy, przyjaciela Stefana Batorego, zm. w Grod­
nie w r. 1580. Ponieważ Bekiesz, jako arjanin, nie
mógł być pochowany na cmentarzu katolickim,
przeto Batory pogrzebał go na szczycie góry i na
mogile postawił pomnik w kształcie ośmiobocznej
wieży. Wskutek osuwania się piasczystego zbocza
góry, pomnik runął w r. 1843. Znalezioną w gruzach
czaszkę i czapkę Bekiesza oddano do muzeum sta­
rożytności.
Jeszcze przed Bekieazem były na górze groby
arjanów, które w r. 1574 zniszczyli studenci jezuiccy.
Ogród Botaniczny
leży u stóp gór Zamkowej i Trzykrzyskiej. Niegdyś
były tu stajnie i ogrody królewskie. U wejścia do
ogrodu stał młyn królewski, a nieco dalej pierwsza
w W ilnie papiernia, założona w r. 1522.
Cały ten pusty już plac należący do prof. Mi­
kołaja Regniera kupiła w r. 1787 Komisja Eduka­
cyjna, przeznaczając go na ogród Botaniczny, którego
założycielem był znakomity przyrodnik prof. Sta­
nisław Jundziłł. Ogród był świetnie urządzony, p o ­
siadał przeszło 3000 gatunków drzew i roślin, oraz
cieplarnie. Zdobiły go kanały, altany i wiszące
mostki.
W r. 1841 ogród przeszedł na własność rządu
rosyjskiego. Rzadkie rośliny sprzedano, lub oddano
uniwersytetom Kijowskiemu i Dorpackiemu. W ostat­
nich latach rządów moskiewskich ogród służył za
przytułek muzie podkasanej. Był tu teatr drewniany
(zniesiony przez Niemców w 1917), restauracja
i caffó-chantan.
Ogród Bernardyński
znajduje się nad Wilenką u stóp gór Trzykrzyskiej
i Bekieszo wej. Za czasów pogańskich był tu gaj po­
święcony, który od r. 1469 stał się własnością Ber­
nardynów. W gaju tym zakonnicy mieli browar
i miodosytnię. Po skasowaniu w r.- 1864 klasztoru
ogród przeszedł na własność miasta, a po uporząd­
kowaniu oddany został do użytku publicznego. Od
PRZEDMIEŚCIA.
A n to kol.
—
;
I
Jest to jedna z najstarszych dzielnic Wilna, bo
już za Swintoroga jakoby były tu dworki. Antokol
od ul. Arsenalskiej idzie wzdłuż Wilji, a następnie
między wzgórzami dochodzi do Wirszupki. Część ul.
Antokolskiej od Arsenalskiej do kość. Św. Piotra
w r. 1920 otrzymała nazwę Ul. Tadeusza Kościuszki.
Malownicze położenie Antokola było przyczyną,
że nietylko magnaci budowali tu swe pałace, ale
i mniej zamożna szlachta miała na Antokolu liczne
dworki, których kilka przetrwało dotąd, chociaż
w stanie zmienionym.
,
Teatr letni w ogrodzie Bernardyńskim.
r. 1906 w przebudowanym w stylu secesji drew­
nianym budynku powystawowym mieści się teatr
polski.
Pod górą zamkową znajduje się piętrowy dom
rosyjskiego dowodzącego wojskami, od roku zaś
1920 przeznaczono go na kasyno oficerskie. Tu
również wznoszą się mury dawnej cytadeli w której
byli więzieni nasi patrjoci, począwszy od Tomasza
Zana, uczęstnicy powstania listopadowego, związku
Konarskiego, wreszcie powstańcy w r. 1863. — Od
strony północnej u stóp góry znajdują się resztki daw­
nego arsenału założonego przez Zygmunta Augusta.
Tuż za górą Zamkową widać gmach należący
niegdyś do Karola Radziwiłła, wojewody Wileńskiego,
a po skazaniu go na banicję, na skarb zajęty. W gma­
chu tym było więzienie dla przestępców politycznych,♦
tak zw. M 14-ty. W latach 1831 i 1863 więzienie
to było przepełnione.
Pałac SłuszTców obszerny dwupiętrowy, znajduje
się na samym brzegu Wilji. Wybudował go w r. 1690
z niebywałym przepychem, nie żałując kosztów Domi­
nik Słuszka, W ojewoda Połocki. W pałacu mieszkał
czasowo król Jan III i car Piotr Wielki. Po śmierci
Słuszki pałac zajęli wierzyciele. Przy końcu X V III w.
był tu browar, następnie zaś przerobiono go na
koszary garnizonu Wileńskiego, a potem na więzienie, to też od dawnej świetności nic nie pozostało.
Dom
44 posiada ogród, zuany w pierwszej
połowie X I X w. pod nazwą Chiny, ze słynną restau­
racją Bohla. Tu pod starym dotąd istniejącym
wiązem lubił przesiadywać Adam Mickiewicz. Bywał
ori częstym gościem i w ogrodzie Tivoli (Jsfs 18)
u swych przyjaciół Titiusów, którzy tu mieli restau­
rację. W ogrodzie tym w altanie nieraz całe dnie
spędzał historyk Mikołaj Malinowski.
Od ulicy Antokolskiej, nie dochodząc kościoła
św. Piotra i Pawła w prawo prowadzi między wzgó­
rzami malowniczemi droga na Popowszczyznę. Przy
tej drodze z sprawej strony wznosi się wzgórze,
mające kształt kopca, znane pod nazwą Mogiły
Giedymina. Według podania jest to kopiec usypany
nad popiołami tego księcia, złożonemi tu w urnie.
Pałac SapieśyńsM znajduje się przy ulicy tejże
nazwy. Pierwotnie w tern miejscu była jakaś świą­
tynia pogańska, jak niektórzy przypuszczają, niejako
panteon litewski, poświęcony wszystkim bogom . .
Na miejscu tej gontyny Kazimierz Paweł Sapieha
wojewoda Wileński i Hetman W. Lit. wybudował
okazały pałac, którego wnętrze ozdobił freskami
sławny malarz Dankers. W pierwszej połowie X IX w.
pałac przerobiono na szpital wojskowy. Piękna brama
ogrodu pałacowego znajduje się przy ulicy Anto­
kolskiej.
Antokol kończy się miejscowością, zwaną PośpieszTcą, zkąd dróżka prowadzi ku Wilji. Nad jej
brzegiem dotąd są ślady fundamentów starego kró­
lewskiego pałacyku myśliwskiego, zwanego Wirszupą.
W ybudował go Zygmunt I, a ,i Zygmunt August
lubił tu z dworem przyjeżdżać. W X V III w. prze­
znaczono Wirszupę na użytek arsenału Ji artylerji
W. Ks. Lit. i dlatego otrzymała nazwę PuszTcarnia.
Z a r z e c z.
Na przedmieście Zarzecz, znane pod tą nazwą
już w X V I w. prowadzą trzy mosty.
Na początku Zarzecza znajduje się altana z Ukrzy-
Ogólny widok miasta otl, strony Zarzecza.
żowanym Zbawicielem. Postawiono^ją około połowy
X V II w. na miejscu cerkiewki Ś. Ś. Piotra i Pawła,
zniszczonej przez pożar. Cmentarz cerkiewki zajmo­
wał prawie całą ulicę aż do kościoła św. Bartłomieja.
Dom J\s 12. Klasztor Panien Bernardynek Za­
rzecznych,, założony w r. 1495 przez Barbarę Radzi­
wiłłównę i Annę Olechnowiczównę. Klasztor był po­
łączony z kościołem O.o. Bernardynów krytym
mostem na Wilence. W r. 1794 w czasie bombar­
dowania Wilna budynki klasztorne uległy zniszczeniu,
ale odbudowano je w r. 1808. W r. 1864 klasztor
Bernardynek skasowano, a zakonnice przeniesiono
do klasztoru Pp. Benedyktynek.
Dom N ° 21 należał do profesora Instytutu Szla­
checkiego, historyka Aleksandra Zdanowicza. Tu
w r. 1863 został uwięziony syn jego Ignacy, członek
Rządu Narodowego. Młody Zdanowicz zginął na szu­
bienicy w grudniu tegoż roku.
Za rynkiem owocowym Zarzecz dzieli się na
dwie ulice: na lewo znajduje się Popowszczyzna, któ­
rej nazwa również jak zaułka Ponomarskiego była
znana już w X V I w. Na prawo od rynku idąca
ul. Potocka zwała się dawniej Szlakiem Batoroiuskim
gdyż tą drogą Batory szedł na Połock. Tędy rów­
nież w r. 1495 wjechała do Wilna córka cara Iwa­
na III, Helena, dla poślubienia Aleksandra Jagielloń­
czyka. D. 1 czerwca 1794 r. tędy podstąpił do Wil-
,
na generał rosyjski K nóring.i rozpoczął bombardo­
wanie miasta.
Przy końcu ul. Połockiej znajduje się Cmentarz
Bernardyński (ob. Cmentarze). Dalej jest malownicza
miejscowość* zwana Saską kępą. Tu dnia 5 stycznia
1919 r. młodzież należąca do Polskiej Organizacji
Wojskowej stoczyła walkę z nawałą bolszewicką, lecz
przed przeważającą siłą dziczy .moskiewskiej mu­
siała ustąpić.
Ś n i p i s z k i.
Przedmieście to otrzymało nazwę
od imienia
i
mieszczanina Snipisa, któremu w. ks. Witold nadał
za W ilją rozległe place.
Zielony most na W ilji łączy miasto ze Snipiszkami. Zygmunt I. w r. 1536 polecił Ulrykowi Hozyusźowi, Horodniczemu wileósk. zbudować most na
W ilji i dochód „mostowy* przeznaczył na szpital
św. Trójcy. Potem most kilkakrotnie przebudowy­
wano. W r. 1812 wojska rosyjskie, cofając się przed
Francuzami spaliły most. Przed laty 20 na miejscu
dawnego drewnianego mostu, opartego na kilku
murowanych
izbicach, przerzucono przez W ilję
most żelazny, kratowy, który nie posiada filarów
i opiera się końcami na kamiennych podstawach
przy obu brzegach rzeki. D. 5 września 1915 r. Ros­
janie, opuszczając W ilno przed inwazją Niemców
usiłowali wysadzić most, ale tylko uczynili nieznacz­
ne uszkodzenia, które Niemcy z łatwością naprawili
i tędy do Wilna weszli.
Figura Pana Jezusa.
*
>
Tuż za Zielonym mostem na niewielkim zadrze­
wionym pagórku, wznosi się słup czworoboczny
z altaną sklepioną, w której znajduje się malowana naturalnemi kolorami i słynąca cudami figura Chrystusa
dźwigającego krzyż. Wzgórze jest sypane i według
podania miało być wspólną m ogiłą'poległych w bit­
wie krzyżaków, inni mniemają je być mogiłą kilku
tysięcy osób, zmarłych podczas zarazy morowej
w r. 1710. W rzeczywistości za czasów wielkich ksią­
żąt litewskich była tu mała warownia, broniąca
przeprawy przez Wilję. Zameczek ten zburzony pod­
czas wojen w X V II w., gdy w r. 1703 został wybu­
dowany kościół św. Rafała, a przy nim klasztor. Je­
zuici w r. 1709 postawili na .pagórku dzisiejszy słup
i polecili snycerzowi wyrzeźbić figurę św. Jana. Ale
w r. 1710 i następnych grasowała w Wilnie zaraza
i miasto się wyludniło. Gdy Jezuici wrócili do W il­
na, snycerz zamiast figury św. Jana prosił o przy­
jęcie figury Chrystusa krzyż dźwigającego, i opo­
wiedział, że.objawił mu się Zbawiciel i kazał wyrzeź6
bić swą figurę w takiej właśnie postaci, obiecując
ochronić artystę z rodziną od zagłady. Gdy i jedne­
mu z zakonników również okazał się Chrystus, który
rozkazał, by statuę przyjęto, uczyniono to, i w r. 1720
ustawiono ją w altanie na słupie. Figura zaczęła
słynąć cudami od r. 1847. W latach 1861-62 tu od­
bywały się patrjotyczne demonstracje: Tłumy ludu
na klęczkach modliły się i śpiewały pieśni pa­
trjotyczne.
Pióromont i Rybaki.
Znajdują się na prawym brzegu W ilji, zaczą­
wszy od ulicy Kalwaryjskiej na prawo. Niegdyś
stał tu jakiś pałacyk, a obecnie znajduje się gmach
stacji elektrycznej. Przy końcu Pióromontu dawniej
znajdował się cmentarz^ żydowski, którego ślady
dotąd są widoczne. Dalej wprost ujścia Wilenki
miejscowość na prawym brzegu rzeki nazywała się
Rybaki, gdyż mieszkali tu rybacy. Była tu kapliczka
i cmentarz, a za nim psiarnie królewskie, oraz huta
szklanna. W r. 1577 Rektor Akademji Jezuickiej
Stanisław Warszewiecki postawił na Rybakach dworek,
w którym mieszkał Piotr Skarga i tu swe kazania
"układał. W r. 1701 karmelici postawili w tern miejscu
drewniany kościółek św. Teresy, zaś w r. 1739
Ogińscy, zamiast drewnianego wybudowali kościół
murowany, który znano jako kościół św. Teresy na
Rybakach. W r. 1837 wylew W ilji podmył funda­
menty zamkniętego przez rząd rosyjski kościółka
i do połowy go obalił, a w r. 1844 mury zostały
ostatecznie rózebrane.
Ł u k i s z k i.
Tak się nazywa część miasta położona nad
Wilją, a którą przez środek przecina ulica Adama
Mickiewicza. Łukiszki wzięły nazwę od imienia kupca
Łuki Piotrowicza, który tu w X IV w. w nadanej
mu przez Witolda miejscowości założył osadę. W koń­
cu tego przedmieścia około Zakrętu był pałac Mikołaja
Radziwiłła Czarnego. Tu również Witold osadził
Tatarów, którzy dotąd mają na Łukiszkach swój
meczet, to też w X V w. dzielnicę zwano również
Tatarją, albo Łukiszkami tatarskiemi.
Zwierzyniec.
Most na W ilji, zbudowany według systemu łu­
kowego i mający 90 metrów długości, łączy ulicę
A4ama Mickiewicza ze Zwierzyńcem, który w r. 1901
został przyłączony do miasta.
Cała ta miejscowość, przedstawiająca rozległy
łas, należała ongi do Radziwiłłów, którzy tu hodo­
wali sarny, zkąd i nazwa „ Zwierzyniec“ pochodzi.
Po Radziwiłłach Zwierzyniec odziedziczył ks. Wittgenstejn, zaś od niego przeszedł do księżny Hohenloe,
która sprzedała go Martinsonowi. Ten wyciąwszy
znaczną ilość starych drzew, przeprowadził ulice
Most Zwierzyniecki.
i podzieliwszy Zwierzyniec na części, sprzedawał je
osobom prywatnym, które pobudowały tu liczne
wille i kamienice. W r. 1908 miasto wybudowało
tu baraki dla chorych na choroby zakaźne.
KOŚCIOŁY WILEŃSKIE.
Katedra św. Stanisława.
Kościół katedralny fundował d. 10 marca 1387
Władysław Jagiełło na fundamentach zburzonej świą­
tyni Perkunasa (ob. plac katedralny). Katedra cztery
razy stawała się pastwą pożarów i była odbudowywana,
zmieniając za każdym razem swój wygląd. Ostat­
niej przebudowy dokonał przy końcu X V I I I w.
Wawrzyniec Gucewicz, profesor budownictwa, i w r.
1801 biskup Kossakowski poświęcił nową katedrę.
Z kościołem katedralnym, czyli zamkowym
ściśle są związane dzieje Wilna. Widział on w swych
murach prawie wszystkich królów polskich, począ­
wszy od Jagiełły, monarchów zagranicznych, wodzów,
znakomitych mężów stanu, uczonych, pisarzy, ale
także i wrogów: Krzyżaków, Szwedów, Moskali,
Niemców. W katedrze koronowani byli mitrą wielko­
książęcą Witold i jego następcy aż do Stefana Bato­
rego. W r. 1562 tu odbył się ślub Katarzyny Jagieł-'
lonki z Janem, synem króla Szwedzkiego. W r. 1604
przed ołtarzem uroczyście poświęcono miecz Jana
Karola Chodkiewicza, udającego się na wyprawę
Szwedzką.
W latach 1655— 1661 przez cały czas zajęcia
Wilna przez Moskali katedra była niszczona i rabo-
Ogólny widok miasta z Katedrą i górą Zamkową.
wana. Witano tu uroczyście w r. 1664 króla Jana
Kazimierza i Marję Ludwikę a w 1688 Jana III
Sobieskiego.
Katedra ma postać wydłużonego czworoboku
z wystającemi na rogach kaplicami i jest zbudowaną
w stylu neo-klasycznym, wprowadzonym przez Pal­
ladia z domieszką baroku, ale wewnątrz odczuwa
się dawny rytm gotycki.
Nad kaplicą św. Kazimierza i zakrystją wzno­
szą się piękne kopuły z latarniami i krzyżami na
złoconych gałkach. Dach na katedrze był z grubej
blachy miedziannej, ten jednak Niemcy zdarli
w r. 1917 i zastąpili tolem. Z obu stron katedra
posiada kryte galerje o sześciu kolumnach doryckich.
Tu w niszach stoją posągi gipsowe, od strony miasta
— króMw polskich, zaś od strony W ilji — świętych
Towarzystwa Jezusowego, wykonane przez prof.
Jelskiego.
Front katedry zdobi okazały portyk o sześciu
kolumnach porządku doryckiego, podtrzymujących
sklepienie
ozdobione rozetami. Na tympanonie
znajduje się wypukłorzeźba Righi’ego, wyobrażająca
ofiarę Noego. Jego również dziełem są olbrzymie
posągi Mojżesza i Abrahama z obu stron portyku,
w głębi którego znajdują się posągi czterech Ewan­
gelistów, a nad nimi płaskorzeźby z dziejów Apos­
tolskich. Nad portykiem na dachu stoją na podsta♦
wach olbrzymie figury Śś. Stanisława, Kazimierza
i[Sw. Heleny z wielkim krzyżem, obitym blachą,
grubo w ogniu złoconą.
Przed kościołem stoi dzwonica, której podstawę
stanowi dawna wieża pogańska, okrągła i nieforemna. Niektórzy przypuszczają, że jest to jedna z baszt
Katedra Św. Stanisława z dzwonicą.
«
dawnego muru obronnego, ale przypuszczenie to jest
bezzasadne. Na tej podstawie wznosi się dzwonica
o 3-ch ośmiobocznych piętrach. Zawieszone tu dzwo­
ny są przetopione z dawnych, uszkodzonych w' po­
żarach. Na najwyższem piętrze znajduje się zegar,
bijący kwadranse i godziny.
Wnętrze Katedry jest zbudowane systemem hallowym o trzech jednakowej wysokości nawach,
przedzielonych czworobocznemi filarami, które pod­
trzymują sklepienia beczkowo-krzyżowe. Chór mu­
zyczny wspiera się na 12 filarach. Na ścianach naw
bocznych na wysokości gzymsu zawieszono 16 obra­
zów pędzla malarza włoskiego Villani’ego. Na obra­
zach w prawej nawie wyobrażone są sceny ze Sta­
rego Testamentu, zaś w lewej nawie obrazy z No­
wego Testamentu. W głębi naw bocznych znajdują
się dwa obrazy Fr. Smuglewicza: Rozmnożenie chle­
bów na puszczy i Meichisedech ofiarujący Abraha­
mowi chleb i wino. Pod temi obrazami stoją w ni­
szach kolosalne posągi roboty Righi’ego: Miłość Bo­
ga i Miłość bliźniego. W nawie głównej na filarach
są zawieszone dwumetrowej wysokości wizerunki
dwunastu apostołów pędzla Fr. Smuglewicza. Na­
przeciwko tronu biskupiego nad mensą znajduje się
niewielki obraz za szkłem wyobrażający poznanie
Chrystusa przez uczniów w Emmausie. Ma to być
oryginał Tytiana, przywieziony z Rzymu w X V III w.
przez Sierakowskiego. Na następnym filarze znajduje
się malowana przez Rafałowicza, piękna kopja Murillowskiego Niepokalanego Poczęcia Najśw. Panny, da­
lej obraz Ślendzińskiego: św. Kazimierz zamodlony
w świetle księży co wem. Na filarze około tronu bisku­
piego znajduje się obraz Majeranowskiego, przedsta-
CDs
wiający Matkę Boską z obłoków błogosławiącą
więtych polskich i litewskich.
W samym kościele są tylko dwa ołtarze: W iel­
ki, czyli Kanoniczny i Wikarjuszowski.
Ołtarz Wielki stoi na miejscu pogańskiego ołtarza
świątyni Perkunasa. Zasługuje w nim na uwagę arka
srebrna augsburskoj roboty. Na desce srebrnej wyobra­
żone są w płaskorzeźbie Wieczerza Pańska i obmywa­
nie nóg Apostołom. Na arce z obu stron kryształowej
altany ustawione są srebrne statuetki Sś. Stanisława
i Kazimierza.
Ołtarz Wikarjuszowski znajduje się za Wielkim
w portyku doryckim o czterech kolumnach koloru
verde-antiquo, podtrzymujących tympanon ze zna­
kiem Opatrzności i krzyżem obitym blachą w ogniu
złoconą. Do portyku z obu stron wiodą schody o 15
stopniach. W ołtarzu znajduje się obraz Smuglewicza, przedstawiający zamordowanie Św. Stanisława
przez Bolesława Śmiałego.
Pod ołtarzem za żelaznemi drzwiami znajduje
się sklepiona pieczara o podłużnem zakratowanem
okienku. Głębsza część pieczary jakoby jest pozostałościąświątyni Perkunasa. Tu miano przechowywać święte
giwojty, t. j. gady i mieli odpoczywać wajdeloci, strze­
gący wiecznego ognia. Dotąd istnieje tu rodzaj ko­
minka. Przednia część pieczary ze śladami malowi­
deł na sklepieniu ma pochodzenie późniejsze. Była
tu urządzona kaplica wskrzeszonego Piotrowina.
Pomniki i grobowce. Pod kościołem były daw­
niej podziemia, w których grzebano zmarłych, ale
te wszystkie, za wyjątkiem biskupiego, zostały przez
Gucewicza zamurowane.
Pod presbiterjum byli pochowani Kazimierz
Korygajłło, Aleksander Wigund, Zygmunt Kiejstutowicz, Świdrygiełło i Michał Zygmuntowicz. W osob­
nym sklepie w głębi lewej nawy złożono w r. 1430
zwłoki W. Ks. W itolda obok żony jego Anny, ale
biskup Protasiewicz przeniósł szczątki Witolda do
grobu wykutego w ścianie, gdzie dziś stoi posąg
„Miłość Boga", zaś w dawnym grobowcu książęcym
kazał pochować siebie. Królowa Bona wmurowała
w ścianie nad grobem Witolda tablicę z jego p o­
piersiem i nadpisem łacińskim. Pomnik ten znisz, czony przez pożar w 1610, został wznowiony w roku
1853 przez Eust. hr. Tyszkiewicza. Nad pomnikiem
zawieszono portret Witolda, zaś pod tablicą w ra­
mach rzeźbionych, mających kształt kapliczki, obra­
zek Matki Boskiej, malowany na desce cedrowej.
Był on własnością Witolda, który po przyjęciu chrztu
otrzymał go w darze od cesarza greckiego Manuela
Paleologa.
f Grobowiec królewski do X V II w. znajdował
się pod kaplicą Niepokalanego Poczęcia N. P. M.
Tu byli pogrzebani: Aleksander Jagiellończyk, Św.
Kazimierz i obie żony Zygmunta-Augusta: Elżbieta
i Barbara. W r. 1636 wszystkie te szczątki przenie­
siono do nowego grobowca pod kaplicą Św. Kazi­
mierza.
Tablica ku uczczeniu pamięci W. Ks. Witolda.
/
Niegdyś katedra miała mnóstwo pomników,
ale pożary, wojny i niedbalstwo zniszczyły znaczną
ich większość. Dziś widzimy tu następujące pomniki:
na filarach znajdują się tablice pomnikowe: Biskupa
Benedykta W oyny, zm. r. 1615, Mikołaja Słupskiego,
Bisk. Grracjanopolitańskiego, zm. w r. 1688, kanoni­
ka Marcina Szulca, księdza Olafa Algina Szweda,
zm. w r. 1630, 13-letniej Barbary Zawiszanki i zmar­
łych w czasie morowej zarazy Jakóba i Anny Naporkowskich.
W prawej nawie znajdują się: tablica pom ni­
kowa kanonika Adama Zabłockiego, zm. w r. 1648,
tablica śpiżowa biskupa wil. Andrzeja Benedykta
Kłągiewicza, zm. w r. 1841. Pięknym jest pomnik
biskupa wil. Jerzego Tyszkiewicza. Nad tablicą
marmurową znajduje się wykonane artystycznie
z bronzu popiersie biskupa, każącego z ambony. Na
tej że ścianie umieszczono nagrobek Katarzyny Po­
tockiej, córki Stefana i żony Jeremiego, despoty
wołoskiego, zm. w r. 1643. W tej że nawie widzimy
barokowy pomnik Samuela Paca W. Chorążego Lit.,
zm. w r. 1627. W nawie lewej przy drzwiach zakrystyjnych znajduje się nagrobek Tomasza Wawrzeckiego, towarzysza broni Kościuszki, zm. w roku
1816. W przedsionku bocznym jest pomnik rodziny
Zawiszów.
Ka p l i c e .
1.
Kaplica Sw. Kazimierza. Budowę kaplicy roz­
począł Zygmunt III, ale dokończył jej Władysław IV,.
poezem
na
do
d n ia
o łta r z
14
z w ło k i
ś w ię t e g o
srebrn ej tru m n y ,
Na
tę
p a m ią t k ę
w m u row an o
z o r łe m
n a d p is
k tó r ą
na
t a b lic ę
i p o g o n ią .
r.
z o s t a ły
k r ó le w ic z a ,
p r z e ło ż o n e
o f ia r o w a ł Z y g m u n t
ze w n ę trzn e j
m arm u row ą
Na
w n ie s io n e
t a b li c y
ś c ia n ie
k a p lic y
o z d o b io n ą
w y ry ty
III.
ta rc zą
o d p o w ie d n i
ła c iń s k i.
K a p lic a
nego
1636
s ie r p n ia
Św .
K a z im ie r z a
b u d o w n ic z e g o
i
je s t d z i e łe m
m a la r z a
P io tr a
n ad w or­
de
R y -D a n -
k a r t s a i n a je j b u d o w ę u ż y t o k a r p a c k i e g o
p ia s k o w c a
i m arm u rów
s ty lu
w in ię t e g o
w
w ło s k i c h .
duchu
n id e r l a n d z k i m
od
m a r m u r ó w , g ip s ó w
się
w s p a n ia le . W i o d ą
nych
k o p u łę ,
w
u
góry
n is z a c h ,
o d r z w ia c h .
g i p s a t u r a m i. W
d r e w n ia n e p o s r e b r z a n e
p a m ią tk o w e
i dw óch
a ta k że
pod
ła w a
b a r o k u , lś n ią c a
K a p lic a
o ś m io k ą tn a
w y ło ż o n y c h
w m u row ane
roz­
i s r e b e r , k a p li c a p r z e d s t a w ia
zaś
o z d o b io n ą
w
d o n ie j d r z w i a ż u r o w e
m arm u row ych
d ra to w a ,
W ybudow ana
czarn ym
f ig u r y
i
o p ię k ­
je s t
kw a­
p o s i a d a w ła s n ą
każdej
ze ś c ia n
m arm u rem ,
J a g i e l lo n ó w ;
s t o ją
o ra z są
s ta r a n ie m p r a ła t a k s . S a w i c k i e g o t a b lic e
p o m n ik o w e
A le k s a n d r a J a g i e l l o ń c z y k a
żo n Z y g m u n ta -A u g u s ta : E lż b ie ty
i B arbary,
t a b lic a z n a d p i s e m g ł o s z ą c y m , iż w g r o b o w c u
k a p li c ą s ą z ło ż o n e
IV .
d a c h im e m
Za
o łt a r z e m
z n a jd u je
serce i w n ę tr z n o śc i W ł a d y s ­
n a ś c ia n ie p o d g i p s o w y m
się w ie lk a
p ła s k o r z e ź b a
b a l­
w yobra-
Obrazek N.M.P.-starożytna pamiątka po W. Ks. Witoldzie,
żająca Najśw. Pannę z Dzieciątkiem Jezus w oto­
czeniu cherubinów i serafinów.
Dwaj klęczący aniołowie podtrzymują trumnę
ze szczątkami św. Kazimierza. Trumna hebanowa
jest obłożona z trzech stron srebrnemi blachami
augsburskiej roboty; na rogach jej znajdują się orły,
a na wieku srebrna statuetka św. Kazimierza. Trum ­
na ta została zrobiona w r. 1704 zamiast dawnej
Zygmuntowskiej.
Pod trumną na ołtarzu zwraca uwagę ujęty
w srebrną oprawę dziwny, bo trójręki obraz św.
Królewicza. Według podania, malarz znalazłszy, że
namalowana przezeń ręka jest nie w miejscu, pokrył
ją farbą i namalował inną, zgiętą w łokciu. Gdy
jednak pomimo kilkakrotnych naprowadzaó farbą
pierwsza ręka wciąż występowała, uznał to za cud
i taki trójręki obraz ofiarował do katedry, gdzie
początkowo umieszczono go na trumnie św. patrona
w grobowcu królewskim. Obraz był malowany około
r. 1520.
W rogach kaplicy u góry wśród gipsatur są
malowidła, przedstawiające św. Kazimierza wśród
aniołów.
Na ścianach bocznych znajdują się wielkich
zalet freski, przypisywane Dankertsowi. Nowsze jed­
nak badania wykazały, że są one dziełem malarza
Dalbene. Malowidła te przedstawiają: złożenie do
trumny zwłok św. Kazimierza i c u d ' wskrzeszenia
zmarłej dzieweczki Urszulki przy grobie tego świętego.
Fresk Dalbene’go: Zwłoki »w. Kazimierza.
Nad wejściem do kaplicy znajduje się balkon
czyli trybuna, która była połączoną przejściem z zam-
k ie m
d o ln y m
te j s łu c h a ła .
n a n ie j
i z n ie j
r o d z in a
T rybu n a
u le g ła
k r ó le w s k a
przeróbce
m s z y ś w ię ­
i u sta w io n o
organy.
P i ę k n y o k a z s t a r o ś w ie c k ie j s n y c e r s z c z y z n y p r z e d ­
s t a w ia
so b ą p rzen ośn a
osad zon ego
n a le c ą c y m
o r le . Z
P i o t r S k a r g a w o b e c r o d z in y
P od
w
am bona
k s z t a łc ie
k ie l ic h a
te j to a m b o n y k a z a ł
k r ó le w s k ie j
i dwTo r u .
k a p li c ą je s t s k le p , d o k t ó r e g o p r z e n i e s io n o
z d a w n e j k a p li c y
k r ó le w s k ie j t r u m n y
ze
z w ło k a m i
k r ó l a A l e k s a n d r a J a g i e l lo ń c z y k a i m a ł ż o n e k Z y g m u n t a
A u g u s ta . B u d o w n ic z y
s k le p u
G ru cew iez z a w a lił
w e jś c ie
do
g ł a z a m i i z a m u r o w a ł.
Kaplica Św. Marji Magdaleny, albo Biskupia
2.
d a w n ie j
z w a ła
się
J an u szow ską,
ja k o
fu n d o w a n a
p rzez J a n a z K s ią ż ą t L ite w s k ic h , B is k u p a W ile ń s k ie g o .
Od
r. 1536
w s k le p ie p o d k a p li c ą g r z e b a n o b i s k u p ó w
W ile ń s k ic h . W
o łt a r z u
a le c i e k a w y ja k o
w s z y s tk ic h
z n a jd u je
za b y tek
daw nego
ś w ię t y c h , p e n d z la
ś c ia n ie s ą b l a c h y
z je g o
św .
obrazów
ją c e g o
k r z y ż C h ry stu sa .
d o k ła d n ą
k o p ją
z r.
1690.
Na
b is k u p a
p o p ie r s ie m .
C z e c h o w ic z a .
Ig n a c e g o , k tó ry p rzed
m a la r s tw a o b r a z
a ta k że p o m n ik
bron zow em
ro b o ty ,
z tr u m ie n b is k u p ó w
3. Kaplica Sw. Ignacego Lojoli
z le p s z y c h
m ie r n e j
B orka
s r e b r n e , z d ję t e
Z i e n k o w ic z a i M a s a ls k ie g o ,
A u d ż ie w ic z a
się
p o s ia d a
O braz
R zym em
je d e n
p r z e d s t a w ia
s p o t } 7k a d ź w i g a ­
M a lo w id ła n a
ś c ia n a c h
a r a b e s k ó w w lo ż a c h R a f a e la .
W
są
kap-
1
licy są nagrobki: Jana Radziwiłła, krajczego W. K s,
Lit. zm. w r. 1551, Zofii Wiszniewieckiej, wojewo­
dziny Mińskiej, zm. w r. 1619 i Jana Cywińskiego,
biskupa delkoneńskiego, zm. w r. 1845.
4. Kaplica Św. Pawia, albo Montwidowska została
przerobiona przez Gucewicza z babińca. W ołtarzu
piękny obraz przedstawia cud przywrócenia wzroku
św. Pawłowi przez Ananjasza. Jest to kopja Smuglewicza obrazu, znajdującego się u Kamedułów w Kra­
kowie.
5. Kaplica Ukrzyżowanego Zbawiciela, albo Oaszłóldowska, założona w X V w. przez Marcina Gasztolda. W ołtarzu znajduje się obraz Ukrzyżowanego
Zbawiciela, uważany za najlepsze dzieło Czechowicza.
Obraz przeniesiono tu w r. 1798 z kościoła ..śwKazimierza.
Zasługują na uwagę wmurowane w ścianach
bocznych nagrobki z X V I w. z brunatno-czerwonego
marmuru w stylu renesansu.
Są to nagrobki biskupa Pawła księcia Holszańskiego i Wojciecha Gasztolda, Wielkiego Kanclerza Lit.
6. Kaplica Św. Jana Nepomucena, zwała się
dawniej Częstochowska, także „Gaudeamus“ .Założył
kaplicę Biskup Tabor w r. 1495.
Biskup Aleks. Sapieha i ksiądz Mikołaj Słupski
w r. 1670 wprowadzili ,d o kaplicy Arcybractwo
Imienia Maryi.
W ołtarzu znajduje się obraz Fr. Smuglewicza,
wyobrażający Św. Jana Nepomucena przed królem
czeskim Wacławem. Przy bocznej ścianie jest p o­
mnik z popiersiem biskupa Jana Nepomucena K os­
sakowskiego, którego zwłoki są pod kaplicą złożone.
7. Kaplica Sw. Władysława, albo Wojniańska,
najbliższa chóru muzycznego w lewej nawie, posiada
w ołtarzu posąg Św. Władysława, dłuta rzeźbiarza
Henryka Dmochowskiego, który poległ w jednej
z potyczek w r. 1863.
8. Kaplica Niepokalanego Poczęcia N. Maryi
Panny, albo Wołłowiczowska, dawniej królewska. Z tą
kaplicą, wzniesioną w r. 1474 przez Kazimierza Ja­
giellończyka, wiąże się wiele wspomnień. Tu w skle­
pie dłuższy czas spoczywały zwłoki Św. Kazimierza.
W r. 1495 biskup Tabor w tej kaplicy dawał ślub
Aleksandrowi Jagiellończykowi z carówną Heleną,
tu również w r. 1547 odbył się w nocy potajemny
ślub Zygmunta-Augusta z Barbarą, a w kilka lat po­
tem tenże król złożył w podziemiach zwłoki uko­
chanej obok pierwszej żony Elżbiety. Zygmunt III,
rozpocząwszy budowę kaplicy Św. Kazimierza, od­
stąpił kaplicę biskupowi Wołłowiczowi, który ją
przerobił, powierzając ozdobienie Dankertsowi. Wte­
d y to zwłoki króla Aleksandra, Św. Kazimierza,
Elżbiety i Barbary przeniesiono do nowej kaplicy
królewskiej.
Kaplica przetrwała do dziś dnia w niezmienio­
nym stanie.
Na prawej ścianie widzimy pomnik biskupa
Eust. Wołłowieża z jego popiersiem.
W rogu kaplicy stoi statua N. Panny, która
przedtem znajdowała się w niszy na rogu kościoła
Franciszkanów. Przed tą figurą w r. 1863 odbywały
się demonstracje patrjotyczne.
9. Kaplica Zwiastowania N. P. Maryi, albo
KieżgajłłowsTca, założona w r. 1436 przez Mich. Kieżgajłłę, kanclerza Litewsk , którego tablica nagrob­
kowa tu się znajduje. W lewej ścianie jest wmuro­
wana b. stara tablica pamiątkowa męczeństwa Fran­
ciszkanów, przeniesiona tu z ich kościoła. Ołtarz,
wykonany w stylu korynckim podług rysunku prof.
Podczaszyńskiego, ma obraz Zwiastowania N. P.
Maryi, malowany przez Kanutego Rusieckiego.
10. Kaplica Św. Piotra urządzona niedawno.
W ołtarzu znajduje się obraz Smuglewicza: „Św.
Piotr w okowach44.
11.
Kaplica Grobu Pańs/ciego zwykle zamknię­
ta, gdyż w niej raz na zawsze jest urządzony przez
prof. Podczaszyńskiego Grób Chrystusa, to też ka­
plica bywa otwarta w Wielki Piątek i Sobotę.
Zakrystja posiada piękne umeblowanie. Zasługuje
na uwagę prosty krzyż drewniany z figurą Chrystusa
z kości słoniowej. Jest to dar W. Ks. Witolda. Na.
ś c ia n a c h
Z
z n a jd u ją
z a k r y s tji
d rzw i
się p o r t r e t y
ż e la z n e
n ie k tó r y c h
p row ad zą
do
b is k u p ó w .
a r c h iw u m
i sk arb ca.
Skarbiec był niegdyś bardzo bogaty, ale wojny
i najścia nieprzyjaciół znacznie go spustoszyły. Za­
wiera on jednak i obecnie godne uwagi zabytki
przeszłości: 1. Relikwiarz srebrny z częścią kości
ramieniowej Św. Stanisława. 2. Monstrancję Gioraszańską, sporządzoną w r. 1535 przez W ojciecha
Gasztolda, Kanclerza W. Ks. Lit. 3. Kielich gotycki,
ozdobiony rubinami z X V I w. 4. Srebrną laskę przywódzcy chóru śpiewaków z X V I w. 5. Relikwiarz
z r. 1602 z cierniem z korony Zbawiciela i cząstką •
drzewa Krzyża Świętego. 6. Krzyż Gasztoldowski
kryształowy, sadzony kamieniami. 7. Monstrancje bis­
kupów Tyszkiewicza i Paca. 8. Srebrne i złote pusz­
ki, pacyfikały, tablice i t. d. 9. Liczne staroświeckie
ornaty, między innemi jeden, uważany za dar kró­
lowej Jadwigi. 10. Togę rektorską i biret Piotra
Skargi. 11. Wspaniałe i b. kosztowne gobeliny,
ofiarowane przez Michała Paca. 12. Księgę Arcybractwa Imienia Maryi, zawierającą własnoręczne
podpisy najznakomitszych w kraju osób, między in -"
nemi Michała Korybuta, Jana III.
Archiwum mieści się w osobnej sali nad zakrystją i zawiera niezmiernie cenne materjały dla
badaczy przeszłości.
Kościół Św. Jana
założony został w r. 1387 przez Wł. Jagiełłę na
miejscu świątyni pogańskiej, ale dokończyli budowy
własnym kosztem obywatele miasta. Dn. 10 Stycznia
r. 1427 odbyło się poświęcenie kościoła pod wezwa­
niem Św. Jana Chrzciciela i Św. Jana Ewangelisty.
W X V I w. podczas szerzenia się na Litwie
reformy kościół Św. Jana był zupełnie opuszczony,
nawet ołtarze niektóre były uszkodzone. Dopiero
gdy w r. 1571 Zygmunt August oddał kościół Jezui­
tom, fzos.tał on gruntownie odnowiony i stał się naj­
wspanialszą ze świątyń na Litwie. Jezuici założyli
przy kościele kolegium, które Stefan Batory w r. 1578
przekształcił w Akademję. W kościele Św. Jana
Jezuici z niezwykłą pompą witali Stefana Batorego,
Zygmunta III z królową Konstancją i królewiczem
Władysławem, Władysława IV z siostrą Anną-Katarzyną. Król był obecny na do^ktoryzacji znakomitego
poety Sarbiewskiego. Witano tu również Jana Kazi­
mierza z królową Marją Ludwiką, oraz Cara Piotra
^Wielkiego. W r. 1702 kościół b. ucierpiał od Szwe­
dów, którzy zabrali srebra kościelne. W r. 1737
kościół spalił się razem z dzwonicą; odbudowano go
w r. 1740. Od r. 1803 kościół należał do Uniwer­
sytetu Wileńskiego.
Przed r. 1826 oddzielał go od ul. Ś-to Jaóskiej
Kościół Uniwersytecki Św. Jana z dzwonicą.
\
mur wysoki z bramą, zaś ścianę od ul. Zamkowej
z obu stron pomnika Chreptowiczów zdobiły malo­
widła, wyobrażające zarazę morową w Wilnie w r. 1710
i ścięcie kniazia Myszeckiego w r. 1661. Wewnątrz
przy 17 filarach falszmarmurowych stały 24 ołtarze.
Na sklepieniu były malowidła wyobrażające sceny
z życia Ś. ś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty.
W r. 1828 Rektor Pelikan przedsięwziął preróbkę
kościoła, w czasie Jstórej zginęło sporo cennych
pamiątek. Zniesiono mur, a prof. Podczaszyóski
zbudował z boku świątyni portyk.
Kościół Św. Jana zwrócony frontem na dziedzi­
niec Uniwersytecki, zbudowany jest w stylu odrodze­
nia włoskiego z domieszką baroku, ale na facjacie
wykazuje rytm gotycki (wertykalizm) z 2-ej połowy
XVIII w. Nad głównemi drzwiami znajduje się napis:.
„Fundayit Ladislaus Jagiełło A. D. 1387.“
Od ul. Zamkowej wysoko na ścianie umiesz­
czony jest pomnik Chreptowiczów, składający się
ze złoconej figury Ukrzyżowanego Zbawiciela pod
paludamentem i tablicy marmurowej z wyrytym na
niej 'napisem, głoszącym, iż w ścianie ołtarza Lore­
tańskiego złożone są zwłoki Anny z Chreptowiczów
Kryszpinowej, Anny z Romerów Chreptowiczowej
i Marjanny Chreptowiczówny w r. 1759.
Dzwonnica wysoka 50 metrów jest najwyższą,
w Wilnie budowlą i została wzniesiona w r. 1571.
✓
Trzy dzwony o pięknym dźwięku były tu zawieszone
w XV III w. Przed inwazją niemiecką w r. 191 ó
spuszczono je i wywieziono do Rosji.
W bocznej kruchcie znajduje się olbrzymi posąg
Św. Ignacego Lojoli, depcącego szatana.
Wnętrze świątyni imponuje swemi rozmiarami.
Czternaście ośmiobocznych filarów dzieli kościół na
trzy jednakowej wysokości nawy. Przy filarach na
konsolach są ustawione posągi świętych.
Pięknie się przedstawia w błękitnym świetle,
lśniące od falsz-marmurów i srebra „sanctuarium*
o 10 zgrupowanych w 2 rzędy ołtarzach. Siedm
znajduje się przy murze, z tych środkowy „ Loretto“
wzniesiony wysoko za w. ołtarzem. Z obu stron p ro­
wadzą doń schody zamknięte ozdobną kratą.
W lewej nawie są ołtarze: 1) Sw. Ignacego;
2) M. B. Różańcowej i 3) Św. Tekli, zaś w prawej
nawie: 4) Św. Franciszka; 5) Św. Kajetana z obrazem
Smuglewicza; 6) M. Boskiej Bolesnej.
Wielki ołtar? wystawiony przez W ojciecha ks.
Radziwiłła Marszałka W. Ks. Lit. posiada na całej
swej szerokości srebrną wyzłacaną arkę. Z każdej
strony ołtarza wznosi się grupa kolumn korynckich
marmurowych, podtrzymujących bogaty gzyms. W tej
wystawie ołtarzowej wysoko znajduje się grupa
gipsowa przedstawiająca chrzest Chrystusa. Przy
mur wysoki z bramą, zaś ścianę od ul. Zamkowej
z obu stron pomnika Chreptowiczów zdobiły malo­
widła, wyobrażające zarazę morową w Wilnie w r. 1710
i ścięcie kniazia Myszeckiego w r. 1661. Wewnątrz
przy 17 filarach falszmarmurowych stały 24 ołtarze.
Na sklepieniu były malowidła wyobrażające sceny
z życia Ś. ś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty.
W r. 1828 Rektor Pelikan przedsięwziął preróbkę
kościoła, w czasie Jrtórej zginęło sporo cennych
pamiątek. Zniesiono mur, a prof. Podczaszyóski
zbudował z boku świątyni portyk.
Kościół Św. Jana zwrócony frontem na dziedzi­
niec Uniwersytecki, zbudowany jest w stylu odrodze­
nia włoskiego z domieszką baroku, ale na facjacie
wykazuje rytm gotycki (wertykalizm) z 2-ej połowy
XVIII w. Nad głównemi drzwiami znajduje się napis:.
„Fundayit Ladislaus Jagiełło A. D. 1387.“
Od ul. Zamkowej wysoko na ścianie umiesz­
czony jest pomnik Chreptowiczów, składający się
ze złoconej figury Ukrzyżowanego Zbawiciela pod
paludamentem i tablicy marmurowej z wyrytym na
niej 'napisem, głoszącym, iż w ścianie ołtarza Lore­
tańskiego złożone są zwłoki Anny z Chreptowiczów
Kryszpinowej, Anny z Romerów Chreptowiczowej.
i Marjanny Chreptowiczówny w r. 1759.
Dzwonnica wysoka 50 metrów jest najwyższą
w Wilnie budowlą i została wzniesiona w r. 1571.
/
mr.r
Trzy dzwony o pięknym dźwięku były tu zawieszone
w X V III w. Przed inwazją niemiecką w r. 1915
spuszczono je i wywieziono do Rosji.
W bocznej kruchcie znajduje się olbrzymi posąg
Św. Ignacego Lojoli, depcącego szatana.
Wnętrze świątyni imponuje swemi rozmiarami.
Czternaście ośmiobocznych filarów dzieli kościół na
trzy jednakowej wysokości nawy. Przy filarach na
konsolach są ustawione posągi świętych.
Pięknie się przedstawia w błękitnym świetle,
lśniące od falsz-marmurów i srebra Bsanctuarium“
o 10 zgrupowanych w 2 rzędy ołtarzach. Siedm
znajduje się przy murze, z tych środkowy „Loretto“
wzniesiony wysoko za w. ołtarzem. Z obu stron pro­
wadzą doń schody zamknięte ozdobną kratą.
0
W lewej nawie są ołtarze: 1) Sw. Ignacego;
2) M. B. Różańcowej i 3) Św. Tekli, zaś w prawej
nawie: 4) Św. Franciszka; o) Św. Kajetana z obrazem
Smuglewicza; 6) M. Boskiej Bolesnej.
W ielki ołtarz wystawiony przez W ojciecha ks.
Radziwiłła Marszałka W. Ks. Lit. posiada na całej
swej szerokości srebrną wyzłacaną arkę. Z każdej
strony ołtarza wznosi się grupa kolumn korynckich
marmurowych, podtrzymujących bogaty gzyms. W tej
wystawie ołtarzowej wysoko znajduje się grupa
gipsowa przedstawiająca chrzest Chrystusa. Przy
10S —
bocznych* filarach są ołtarze z pięknemi obrazami
Św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangielisty.
Nad głównym wej'
ściem znajduje się chór
muzyczny z popiersiem
Moniuszki, który tu był
organistą. Organy naj­
większe w kraju zostały
przywiezione z Połocka
z kościoła jezuickiego
W r. 1917 Niemcy wy­
darli i zabrali wszystkie
części metalowe organów
Pomnik Adama Mic­
kiewicza znajduje
się
pr z y ś c i a n i e , g d z i e
wieszcz, będąc studen­
tem, zwykł jbył słuchać
mszy. Pomnik stanął ze
składek w r. 1899 i jest
dziełem artysty Stryjeńskiego,
zaś popiersie
Pomnik Adama Mickiewicza.
bronzowe zostało wy­
konano przez prof. Ghijskiego i przez niego ofiarowane. Na tablicy wyryty
napis: „Adamowi Mickiewiczowi 1798— 1898“ .
Pomnik Edwarda Antoniego Odyńca, postawiony
został w r. 1901 przez synowca poety. W ykonany
z białego piaskowca w stylu barokowym pomnik
chybiony jest w
pomyśle.
Pomnik Heronima Strojnowskiego,
pierwszego Rekto­
ra Uniwersytetu i
Biskupa Wil. (zm.
r. 1825) miłe spra­
wia wrażenie dzię­
ki stylowości i czy­
stości linij. Pomnik
wzniesiony wr. 1827
według
projektu
prof. Podczaszyńskiego ma cztery
pil astry u góry po­
łączone arką. Z bo­
ków dwaj anioło­
wie gaszą poch o­
dnie życia. Na bia­
łej marmurowej ta­
blicy wyryty długi
napis łaciński; Nad
nią W zagłębieniu W
Pomnik A. E. Odynea
mmmmmm
kształcie konchy ustawione jest popiersie Strojnow-
skiego, roboty prof. Jelskiego. U spodu pomnika
znajduje się płyta żelazna z herbem „Strzemień“ .
Pomnik Ludwika Kondratowicza (Wlctd. Syrokomli)
z czarnego marmuru na tle złoconem znajduje się
popiersie poety, trzymającego jedną rękę na strunach
liry, zaś drugą wspartego pod brodą. Na tablicy
napis; „Tu nasz lirnik wioskowy skonał grając na
l i r z e * Ś . *{■ P. Ludwik Kondratowicz (Władysław
Syrokomla). 1828— 1862. Rodacy".
K a p lic e .
Pomnik Syrokomli.
%
jest dziełem znakomitego artysty Piusa Welońskiego
i został postawiony w r. 1908. W półsklepieniu
1 Kaplica Bożego Ciała, albo Ogińskich istniała
już w X V I w., bo w r. 1573 Piotr Skarga wprowa­
dził do niej Archikonfraternię Bożega Ciała i Bractwo
Miłosierdzia. W r. 1861 ks. Ireneusz Ogiński odno­
wił kaplicę i obstalował w Paryżu witraże, które
dla dwóch okien zostały wykonane pod kierunkiem
Wilczyńskiego. Na ołtarzu w stylu Doryckim tkwi
trumna z relikwiami św. Teofila, przysłanemi przez
Piusa VI w r. 1780. Wyżej znajduje się staroświecka
figura ukrzyżowanego Zbawiciela, którą Piotr Skar­
ga w r. 1573 sprowadził z Norymbergi. Na ścianie
są zawieszone portrety malowane na miedzi funda­
torów kaplicy, ks. Ogińskiego i jego żony, a niżej
tablica pamiątkowa. W podziemiu kaplicy spoczywają
w bogatych trumnach zwłoki Ogińskich w ubiorach
staropolskich.
2 Kaplica Matki Bożej Dobrej Rady i św. Anto­
niego, dawniej utrzymywana kosztem krawców, p o ­
siada dwa ołtarze. W jednym z nich znajduje się
cudowny obraz św. Antoniego w srebrnej szacie.
3
Kaplica Sw. Anny, dawniej Niepokalanego Poczęcia N. M. Panny. W ołtarzu w trumience znaj­
dują się relikwje św. Wiktorji, a wyżej wielkie roz­
gałęzione drzewo o pniu i gałęziach złocistych i liś­
ciach zielonych z licznemi relikwjami, kt<5re również
są wprawione w ozdobne ramy w stylu rococo.
W tej kaplicy bywa urządzany grób Pański. Za cza­
sów Uniwersytetu była to kaplica studencka „Congregationis Minimae\
4. Kaplica N. P. Maryi Pocieszenia, albo Stu­
dencka „Congregationis Mediae", później Św. Cecyliiyw
ma ozdobny ołtarz z obrazem N. P. Maryi Pociesze­
nia- oraz ołtarze: Św. Augustyna i Św. Moniki.
5. Kaplica św. Barbary była utrzymywana kosz­
tem złotników.
6. Kaplica Matki Boskiej Anielskiej, dawniej
ŚŚ. Koźmy i Damjana z piękną sztukator ją dokoła
ołtarzy, była niegdyś utrzymywana przez chirurgów
(cyrulików) wileńskich.
W obszernej zakrystji przechowuje się księga
dla wpisywania członków Bractwa Miłosierdzia. Są
tu podpisy kardynała Hozyusza, kilku biskupów,
kanclerza Lwa Sapiehy, znakomitego wójta wileńskie­
go Rotundusa, i setki innych.
Kościół św. Kazimierza
przy ul. Wielkiej, założony w r. 1604 przez Zygmun­
ta III dla Jezuitów, odznaczał się niezwykłym prze­
pychem. Piękną renesansową kopułę zdobiła mitra
więlkoksiążęca. Wewnątrz było 10 okazałych ołtarzów,
z których szczególnie wspaniały był ołtarz wielki
"wśród kolumnady marmurowej, z obrazem ukrzyżo­
wanego Chrystusa, pędzla Czechowicza (obecnie
znajduje się w Katedrze). Był tu również pomnik
Hetmana Wincentego Gosiewskiego, zamordowanego
w r. 1662 przez zbuntowane wojsko.
W kościele Św. Kazimierza otrzymał święcenie
kapłańskie w r. 1622 Błogosławiony Andrzej Bobola.
Po kasacie Jezuitów świątynia przeszła pod zarząd
biskupa. W r. 1794 Jakób Jasiński, wziąwszy do
niewoli 1000 żołnierzy i oficerów, zamknął ich
w kościele św. Kazimierza. W r. 1812 Francuzi za­
jęli kościół na skład zboża i poczynili mnóstwo
szkód, ale w parę lat potem odrestaurowali go Mi­
sjonarze. W r. 1815 gdy nadeszła wiadomość o śmier­
ci Tadeusza Kościuszki, w kościele Św. Kazimierza
odbyło się nadzwyczaj uroczyste nabożeństwo żałob­
ne za duszę Naczelnika. W r. 1832 z rozkazu cara
kościół odebrano katolikom i przeznaczono na cer­
kiew „soborną" pod wezwaniem św. Mikołaja, ale
dopiero w 1864 Murawjew przebudował go, przy8
J
czem wieże frontowe zniżono i zakończono kopuła­
mi, również kopułką złoconą przykryto mitrę wielko­
książęcą Da głównej kopule. Od frontu dobudowano
ganek, zaś na facjacie wymalowano trzy bizantyjskie
obrazy świętych prawosławnych.
Podczas okupacji niemieckiej w tej cerkwi od. bywały się nabożeństwa protestanckie dla wojska.
W r. 1917 dzięki staraniom kapelana wojsk niemiec­
kich Jezuity ks. Mukermana świątynię zwrócono ka­
tolikom i odtąd odbywają się tu nabożeństwa kato­
lickie. W marcu r. 1919 gdy bolszewicy wtargnęli
do Wilna, chcieli oni aresztować ks. Mukermana,
ale lud Zamknął się z nim w kościele i dopiero po
3 dniach żołdacy bolszewiccy wtargnęli do świątyni,
wyrwali księdza z rąk broniących go ludzi i wywieźli
z Wilna.
Gdy usunięto ikonostas i ikony prawosławne,
kościół odzyskał dawny swój wygląd, gdyż nienaru­
szone zostały wystawy czterech bocznych ołtarzów
oraz wspaniała kolumnada w. ołtarza.
Natomiast rosjanie usunęli chór organowy,
ambonę i nagrobek Gosiewskiego.
albo Ostrą. W r. 1508 Zygmunt I bramę podwyższył
i ozdobił. Na tę pamiątkę na bramie od strony mostu
kolejowego umieszczono pod gzymsem gipsową gło-
Ostra Brama od ul. Bazyljaóskiej.
Ostra Brama (Kaplica).
Kaplica Ostrobramska znajduje się przy kośćiele Św. Teresy nad bramą, zwaną dawniej Miednicką,
wę Zygmunta. Gdy obraz Matki Boskiej zawieszony
na bramie uległ zniszczeniu, wtedy w 2-giej połowie
X V I w. zastąpiono go innym. Na ten nowy obraz
*
zwrócili uwagę Karmelici Bosi, w r. 1671 objęli, go
w swoje posiadanie i umieścili w wybudowanej nad
pogłębioną bramą kaplicy drewnianej. W r. 1716
kaplica spłonęła w pożarze,, ale obraz zdołano urato­
wać. Niebawem wzniesiono nową kaplicę już muro­
waną, do której w r. 1760 Karmelici przybudowali
zakrystję, a w r. 1830 urządzona została na ulicy
galerja dla modlących się.
W r. 1773 Klemens X ustanowił przy kaplicy
Bractwo Opieki N. Panny. W r. 1861— 62 przed
Ostrą Bramą odbywały się manifestacje patrjotyczne.
Ostra Brama składa się z dwóch części: dawnej
z r. 1508 i nowszej z X V III wieku. Dawna brama
wysoka, czworoboczna. Nad przejazdem za ścianą
ołtarzową kaplicy jest izba, która niegdyś służyła za
skład broni i schronienie załogi. Posiada ona pięć
strzelnic okrągłych widocznych na zewnątrz. U góry
zdobi bramę szeroki szlak sztukaterji.
Nad sklepieniem przejazdu nowszej części bra­
my znajduje się renesansowa, niewielka sklepiona/
trzema łukami kaplica, o wielkich oknach. W ołta­
rzu znajduje się obraz cudowny, wpuszczony do fra­
mugi i zwykle zasłonięty firankami. Obraz za wy­
jątkiem twarzy i rąk Matki Boskiej okryty jest
srebrną, wyzłoconą szatą gdańskiej roboty z konakiem z pereł i djamentów. Nad głową N. Panny
są dwie korony, jako oznaka, iż jest Ona Królową
Niebios i Królową Polski. Cały obraz pokryty jest
wotami, klejnotami, orderami, medalami i t. d.
Obraz malowany na spojonych deskach dębo­
wych, ma wysokości przeszło 2 metry, zaś szerokości
Cudowny Obraz N. M. P. Ostrobramskiej.
1 m. 40 ctm., i posiada wszystkie cechy włoskiej
szkoły po-Rafaelowskiej. N. Panna wyobrażona jest
do półpostaci ze skrzyżowanemi na piersiach dłońmi.
— 116 —
zwrócili uwagę Karmelici Bosi, w r. 1671 objęli, go
w swoje posiadanie i umieścili w wybudowanej nad
pogłębioną bramą kaplicy drewnianej. W r. 1716
kaplica spłonęła w pożarze,, ale obraz zdołano urato­
wać. Niebawem wzniesiono nową kaplicę już muro­
waną, do której w r. 1760 Karmelici przybudowali
zakrystję, a w r. 1830 urządzona została na ulicy
galerja dla modlących się.
W r. 1773 Klemens X ustanowił przy kaplicy
Bractwo Opieki N. Panny. W r. 1861— 62 przed
Ostrą Bramą odbywały się manifestacje patrjotyczne.
Ostra Brama składa się z dwóch części: dawnej
z r. 1508 i nowszej z X V III wieku. Dawna brama
wysoka, czworoboczna. Nad przejazdem za ścianą
ołtarzową kaplicy jest izba, która niegdyś służyła za
skład broni i schronienie załogi. Posiada ona pięć
strzelnic okrągłych widocznych na zewnątrz. U góry
zdobi bramę szeroki szlak sztukaterji.
Nad sklepieniem przejazdu nowszej części bra­
my znajduje się renesansowa, niewielka sklepiona
trzema łukami kaplica, o wielkich oknach. W ołta­
rzu znajduje się obraz cudowny, wpuszczony do fra­
mugi i zwykle zasłonięty firankami. Obraz za wy­
jątkiem twarzy i rąk Matki Boskiej okryty jest
srebrną, wyzłoconą szatą gdańskiej roboty z konakiem z pereł i djamentów. Nad głową N. Panny
są dwie korony, jako oznaka, iż jest Ona Królową
117 —
Niebios i Królową Polski. Cały obraz pokryty jest
wotami, klejnotami, orderami, medalami i t. d.
Obraz malowany na spojonych deskach dębo­
wych, ma wysokości przeszło 2 metry, zaś szerokości
Cudowny Obraz N. M. P. Ostrobramskiej.
1 m. 40 ctm., i posiada wszystkie cechy włoskiej
szkoły po-Rafaelowskiej. N. Panna wyobrażona jest
do półpostaci ze skrzyżowanemi na piersiach dłońmi.
Oblicze o nieuchwytnym wdzięku i słodyczy znaczo­
ne jest łagodnym smutkiem. Rys widoczny na twa­
rzy jest spojeniem desek.
Przed obrazem codziennie od godz. 8-ej rano
do południa bywają odprawiane msze czytane,
a od godz. 6*ej wieczorem litanje.
Kościół wybudowany jest w stylu włoskiego
baroka, wprowadzonego przez Andrzeja Palladio
(z końca X V I w.) i jest cennym pomnikiem krajo-
Kościół św. Teresy (Ostrobramski).
Grdy biskup wileński Eustachy Wołłowicz, spro­
wadził do Wilna Karmelitów Bosych, wtedy w r. 1624
bracia Dubowiczowie wybudowali dla nich przy bra­
mie Miednickiej klasztor, zaś Stefan Pac podkanc­
lerzy W. Ks. Lit. z żoną Amelją-Marją wzniósł przy
klasztorze kościół, który został poświęcony w r. 1650
pod wezwaniem św. Teresy i św. Jana od Krzyża.
Z tego to kościoła w r. 1661 zbuntowani żołnierze
wywlekli m oilącego się sędziwego wodza swego
Kazimierza Żyromskiego i zabili go Czekanem.
W r. 1783 Michał Pociej przybudował do kościoła
kaplicę, pod którą wymurował grób dla siebie.
Z tej to kaplicy braciszek zakonny Celica, gdy woj­
ska rosyjskie w r. 1794 po szturmie weszły do Wilna,
strzelił i zabił pułkownika Diejewa.
W r. 1844 klasztor Karmelitów Bosych został
przez rząd rosyjski zamknięty i oddany mnichom
prawosławnego monasteru św. Ducha, zaś kościół
św. Teresy zrobiono parafjalnym.
Kaplica M. B. Ostrobramskiej od strony miasta.
kościół Św. Teresy.
Na lewo
wego budownictwa' X V II w. Wystawa frontowa
o wysokim ganku ma piękne odrzwia z czarnego
marmuru, kolumny granitowe i marmurowe pirami­
dy. Od ulicy Ostrobramskiej znajduje się barokowa
kaplica Pociejewska z wmurowaną w ścianie tablicą
pomnikową fundatora. Wewnątrz kościoła ośm ar­
kad podtrzymuje sklepienie głównej nawy, znacznie
wyższej od bocznych, które podzielone są poprzecznemi arkami na rodzaj kaplic. Chór posiada ozdob­
ną kratę złoconą i wspiera się na czterech arkadach.
W presbiterjum z prawej strony wysoko na ścianie
znajduje się tablica pamiątkowa założenia i poświę­
cenia kościoła. Podobna tablica żelazna z opisem
odnowienia świątyni,
umocowana na zawiasach
zakrywa z lewej strony okno z korytarza klasztor­
nego. Ołtarze w stylu barokowym zdobne są w gipsatury, kolumny i posągi. W w. ołtarzu znajduje się
obraz niewiadomego artysty, przedstawiający św. Te­
resę z sercem zranionem, w bocznych zaś ołtarzach
obrazy są pędzla Kanutego Rusieckiego.
Kaplic w kościele jest dwie: 1) Ukrzyżowanego
Zbawiciela, czyli Pociejewska i 2) Matki Boskiej
Dobrej Rady.
Pod ołtarzem Matki Boskiej Szkaplernej w kryp­
cie grobowej znajdują się trumny ze szczątkami za­
mordowanego w r. 1661 Żyromskiego i jego żony,
w zakrystji są portrety fundatorów: Paców, Dubowicza i innne.
Kościół św. Ducha.
Kościół św. Ducha przy ul. Dominikańskiej
znajduje się w tern samem miejscu, gdzie w r. 1323
była drewniana kaplica pierwszych w Wilnie Domi­
nikanów. W r. 1441 Kazimierz Jagiellończyk wybu­
dował tu kościół murowany, który Aleksander Ja­
giellończyk w r. 1501 oddał sprowadzonym przez
siebie Dominikanom i wybudował dla nich klasztor.
Kościół kilkakrotnie stawał się pastwą pożarów, ra­
bowali go także Moskale, Szwedzi, Francuzi. W r. 1758
kościół i klasztor spaliły się zupełnie; dopiero
w r. 1770 odbudowano go tak, jak jest dzisiaj.
W r. 1844 rząd rosyjski skasował klasztor Domini­
kanów i odtąd kościół jest parafjalnym.
Kościół św. Ducha jest wybudowany w kształ­
cie krzyża, posiada dwie facjaty oraz piękną kopułę
z latarnią. Nad drzwiami umieszczona jest tarcza
herbowa z białemi orłami, pogonią i snopem W a­
zów. Drzwi te prowadzą do korytarza klasztornego,
którego sklepienie i ściany pokryte są wielkiemi
malowidłami z dziejów zakonu kaznodziejskiego.
Wnętrze kościoła barokowe, przeładowane sztucznemi marmurami, gipsaturami, złoceniami oraz
figurami świętych i aniołów, ozdobionemi polichromją. Za wielkim ołtarzem znajduje się chór za­
konny. W głównej nawie na filarach znajdują się
wielkie portrety króla Aleksandra i jego spowied­
nika ks. Mikołaja Korczaka.
W prawej nawie jest ołtarz, przed którym
w r. 1863 patrjoci zwykli byli słuchać mszy przed
udaniem się do obozu powstańczego. Pod stopniami
tego ołtarza znajduje się wejście do podziemi, od­
budowanych po pożarach przez Antoniego Audro
w r. 1759. Tworzą one istny labirynt i zdaje się, iż
są dwupiętrowe. Są tu nisze i krypty, przepełnione
trumnami, kośćmi i próchnem.
Niektóre ciała
w ubiorach staropolskich, lub habitach zakonnych,
nieźle się zachowały.
z Malborga mistrzowi murarskiemu Janowi Purbachowi, który skończył budowę w r. 1395.
Kościół św. Anny.
Świątynia ta jest bodaj jedyną w Wilnie pa­
miątką budownictwa X IV w. i pomimo niewielkich
rozmiarów cieszy się wszechświatowym rozgłosem,
jako niepospolicie piękny zabytek t. zw. wiślanobaltyckiego, albo krzyżackiego odcienia gotyckiej
architektury. Pomimo pożarów kościółek przetrwał
do dziś dnia, chociaż nadwątlone mury i fundamenty
wymagały gruntownej restauracji, którą umiejętnie
dokonano w r. 1903.
Kościół św. Anny założyła w r. 1392 na miejscu
pogańskiej bałwochwalni żona W . Księcia Witolda,
Anna, powierzając budowę jego sprowadzonemu
Kościół Św. Anny i Bernardyny.
Po pożarach odnowiła kościół Elżbieta, pierw­
sza żona Zygmunta Augusta, która tu bywała na
f
nabożeństwie niemieckiem. Szukała tu również po­
ciechy w modlitwie Barbara, w czasie nieobecności
swego królewskiego małżonka.
Kościół jest zbudowany z żółtej, napuszczanej
farbą czerwoną cegły i fundamenty są oparte na
klocach olchowych.
Przodowa wystawa o trzech lekkich ażurowych
"wieżyczkach, wyginanych lukach, gzymsach, słupkach
' i strzałach sprawia wrażenie misternej koronki.
Wszystko tu jest harmonijne, lekkie, śmiałe i jedno­
cześnie proste.
Nie dziw, że Napoleon I powiedział, że gdyby
mógł, przeniósł by kościółek na dłoni do Paryża.
Wnętrze kościoła o trzech barokowych ołta­
rzach nie przedstawia nic godnego uwagi. Z daw­
nych nagrobków zachowała się tylko tablica pomni­
kowa Naporkowskich, zmarłych w czasie morowej
zarazy w. r. 1625 i pochowanych w Katedrze.
Kościół Ś.ś. Franciszka i Bernardyna.
Kościół Ś.ś. Franciszka i Bernardyna znajduje
się tuż za kościółkiem Św. Anny, przy zakręcie
Wilenki.
Kazimierz Jagiellończyk w r. 1469 sprowadził
do Wilna Bernardynów i postawił dla nich kościół
drewniany i klasztor. Gdy pożar w roku 1475 znisz-
czyi kościół wraz z klasztorem, wtedy Bernardyni
przy pom ocy Mikołaja Radziwiłła wybudowali w r.
1525 nowy kościół murowany w stylu gotyckim
o dwóch pięknych wieżach, z których prawa dotąd
istnieje, lewa zaś runęła w r. 1704 od uderzenia
piorunu. W r. 1655 dn. 10 Sierpnia wojska Chowańskiego opanowały Wilno, i kozacy, wtargnąwszy do
kościoła Bernardynów,'wymordowali ludność, która
tu szukała schronienia, i naostatku zrabowali i spalili
kościół. W krużgankach kościelnych są malowidła
wyobrażające umęczonych wtedy zakonników. Od­
budowano kościół w r. 1677 w stylu przejściowym
od gotyku do renesansu przy pomocy Michała Paca
Hetmana W. Lit. Bardzo ucierpiał kościół podczas
bombardowania Wilna w r. 1794 i chociaż od bu do-*
wano go, ale utracił on na zewnątrz dawną cechę.
Pozostała tylko dawna przepiękna wieża z tyłu koś­
cioła i malowidło na facjacie.
W murach klasztornych przy kościele w róż­
nych czasach bywało więzienie. Tak, podczas sprawy
prof. Mianowskiego, był tu więziony historyk Mikołaj
Malinowski. Potem były tu koszary, zaś od r. 1920
w części klasztoru mieści się wydział sztuk pięknych
Uniw. Wileńskiego.
Wnętrze kościoła zachowało ściany i sklepienia
gotyckie krzyżowo - łukowe o wystających żebrach
wsparte na ośmiu filarach, które dzielą kościół na
trzy nawy. W nawach bocznych sklepienia są
w części krzyżowo-łukowe, zaś w części kryształowe.
W kościele jest 14 ołtarzów, wykonanych z drze­
wa jasionowego i ozdobionych piękną drewnianą
rzeźbą. Wysoko nad wielkim ołtarzem w szafie wy­
bitej ponsowym aksamitem znajduje się wielka, rzeź­
biona z drzewa i pomalowana cudowna figura
Ukrzyżowanego Zbawiciela. Za ołtarzem znajduje się
chór zakonny, mający piękne stalle. W lewej nawie
przy ścianie jest ołtarz ze starożytnym obrazem
cudownym Matki Boskiej Budzkiej, przysłanym
w r. 1598 z Rzymu przez Klemensa VIII Janowi
Pacowi, Wojewodzie Mińskiemu. W kościele jest tylko
jedna kaplica Trzech Królów, zbudowana w X V I w.
pod wezwaniem św. Florjana. W ołtarzu dokoła
obrazu Trzech Królów w szerokiem mosiężnem obra­
mieniu znajdują się liczne relikwje.
Z obu stron ołtarza stoją szklane trumny
z woskowemi figurami św. Florjana Biskupa w sza­
tach pontyfikalnyah i św. Walentego w bogatym
ubiorze dworskim. Figury te były przysłane przez
jednego z papieżów dla kościoła trynitarskiego Pana
Jezusa na Antokolu. W kościele jest kilkanaście
nagrobków, z których na szczególną uwagę zasługują:
1) Okazały grobowiec Piotra Wiesiołowskiego
zm. w 1556. Pomnik ten z czarnego marmuru w stylu
„Odrodzenia" stanął w r. 1634. Na tablicy znać ślad
Wschodnia wieża kościoła Bernardynów.
(Najstarsza część kościoła).
it
kuli armatniej, która wpadła do kościoła podczas
bombardowania Wilna w r. 1794.
2) Piękny jest pomnik (w lewej nawie) Stani­
sława Radziwiłła, Marszałka W. Ks. Lit. zmarłego
w r. 1599. Pomnik, wykonany w stylu późnego rene­
sansu, ma piękne motywy w rysunku i gustowną
całość.
3) Na początku lewej nawy we framudze znaj­
duje się mała trumienka marmurowa z napisem, iż
jest to pomnik 7-letniego Błogosławionego Szymona
Kirelisa, zamordowanego w r. 1597 przez żydów,
którzy mu zadali 170 ran.
Zahrystja godna jest uwagi, jako ciekawy za­
bytek dawnego budownictwa. Posiada ona łamane
kryształowe sklepienie, poczynające się od posadzki
marmurowej.
Skarbiec posiada kilka cennych zabytków prze­
szłości: 1) Drzwi wiodące do skarbca, kute z żelaza
i ozdobione orłami jagiellońskiemi, pogoniami i anio­
łami. Drzwi pochodzą z X V wieku. 2) Monstrancja
gotycka, darowana kościołowi przez
Kazimierza
Jagiellończyka. 3) Dwa relikwjarze z kroplą krwi
Chrystusa i cząstką drzewa Św. Krzyża. 4) Ornat,
kapa i dalmatyka, szyte złotem przez królowę Elżbietę,
matkę św. Kazimierza i przez nią ofiarowane.
5) Chorągiew bracka z X V I wieku. 6) Mszał żałobny
z X V I wieku w bogatej oprawie.
Oradusy, albo Scala Christi znajdują się w kap­
liczce pod dzwonicą z prawej strony bramy kościel­
nej. Do kapliczki prowadzą schody marmurowe,
zawierające w środku każdego stopnia osadzone pod
szkłem relikwje, które pobożni całują wchodząc po
stopniach na kolanach. W kapliczce z ołtarzem
znajduje się drewniana, naturalnej wielkości figura
Chrystusa („Ecce Homo"). Gradusy urządzili w r. 1746
małżonkowie Miłkiewiczowie, którzy tu zostali pogrze­
bani. W p. 1746 papież Benedykt X IV przysłał
breve, którem ustanowił „nabożeństwo stopni Chry­
stusa. “
Kościół św. Michała.
Kościół św. Michała i przy nim klasztor wybu­
dował w r. 1596 dla mniszek Bernardynek Hetman
Lew Sapieha na miejscu swego pałacu i sam po
śmierci (1633) został w sklepie rodzinnym pod koś­
ciołem pochowany. Sąsiedztwo ze zborem kalwińskim
dawało powód do ustawicznych zatargów. Doszło
do tego, że gdy strzała, wypuszczona z łuktf przez
kalwina Piekarskiego, utkwiła w obrazie namalowa­
nym na facjacie kościoła, inna zaś wpadła do chóru
zakonnego, sfanatyzowany tłum zburzył zbór kal­
wiński.
W r. 1655 kozacy wpadli do kościoła, wyrz9
nęli lud, który w nim się schronił, a zamordowawszy ^
w okrutny sposób przełożoną klasztoru, zrabowali
kościół i podpalili go. Odbudowano go w r. 1661.
W r. 1866 klasztor został przez rząd rosyjski
skasowany, a zakonnice przeniesione do klasztoru
św. Katarzyny. W kilkanaście lat potem zamknięto
i kościół, ale na skutek starań książąt Sapiehów
z rozkazu cara zwrócono go im i pozwolono doko­
nać restauracji.
Kościół św. Michała znajduje się w blizkości
kościołów św. Anny i. Bernardynów. Niektóre szcze­
góły budowy pozwalają przypuszczać, że budowni­
czym świątyni był Piotr Dankerts. Na facjacie znaj­
dują się malowane na drzewie obrazy Archaniołów:^
Ś.ś. Michała, Gabriela i Rafała. Przed kościołem
niewysoka wieża czworoboczna z bramą, wiodącą
na dziedziniec kościelny. Na wieży hełm barokowy
o wysokiej latarni z wytworną kopułką. Na murze
nad bramą znajduje się kop ja obrazu Matki Boskiej
Ś-to Michalskiej.
Wewnątrz kościół tworzy jedną hallę; przy­
ścienne filary podtrzymują sklepienie beczkowe o w y­
stających żebrach.
Ołtarz główny, dzieło rzeźbiarza niemieckiego
w X V II w. jest wykonany z marmurów różnobarw­
nych i przedzielony gzymsami na pięć kondygnacji.
Inne ołtarze w stylu rococo ze sztucznego marmuru
(stucco lustro) pochodzą z połowy X V III wieku.
W lewym ołtarzu znajduje się słynący cudami
obraz Matki Boskiej. Obraz naalowany na deskach
dębowych ma wysokości 3 metry, a szerokości 2 m.
Matka Boska wyobrażona jest stojąca z Dzieciątkiem
Jezus na lewej ręce. U stóp N. Panny klęczą św.
Bernard z Sienny i św. Franciszek Seraficki. Obraz
okrywa srebrna pozłacana szata, a dwaj aniołkowie
podtrzymują koronę rubinami sadzoną.
Obraz ten, jakoby znaleziony na puszczy około
r. 1518, najpierw dostał się Bernardynom wileńskim,
od których wyprosił go Lew Sapieha i na własnych
barkach przeniósł do kościoła św. Michała. W r. 1750
odbyła się niezwykle uroczysta koronacja obrazu
dwiema złotemi koronami, które przysłał Papież
Benedykt X IV .
;
Na największą uwagę zasługują znajdujące się
w kościele pomniki, szczególniej pomnik Lwa Sapiehy,
cały marmurowy, z leżącemi postaciami kanclerza
i dwóch jego żon: Doroty Firlejówny r Elżbiety
Radziwiłłówny. Pomnik w stylu pięknego renesansu
jest dziełem Franciszka Krakowianina.
Nad drzwiami zakrystji Znajduje się pomnik
Jana Stanisława Sapiehy, Marszałka Lit., syna kanc­
lerza, zm. w r. 1637 a przy prawej ścianie pomnik
Teodory - Krystyny z Tarnowskich Sapieżyny zm.
w r. 1652. Wysoko na ścianie nagrobek Krzysztofa
Sapiehy, Pisarza W. Ks. Lit. zm. w r. 1631.
Pod kościołem jest pięć sklepów grobowych
w których złożone ciała znakomicie się zachowały
wskutek mumifikacji.
Pod presbiterjum jest grobowiec Sapiehów. Spo­
czywają tu zwłoki Lwa Sapiehy, jego żon, synów,
synowych, wnuków. W r. 1655 kozacy zrabowali
bogate trumny, zaś zwłoki wyrzucili. Zakonnice
wróciwszy do Wilna umieściły zwłoki kanclerza
w osobnej trumnie, zaś szczątki innych ciał złożyły
w jednej skrzyni. W grobowcu zakonnym dobrze
się zachowały zwłoki przełożonej Doroty Siedleszczyńskiej, umęczonej przez moskali.
Mury poklasztorne obrócone na dom noclegowy
i tanie mieszkania zachowały cechy swej staro­
żytności.
Kościół Św. Mikołaja.
Kościół ten położony wśród ciasnych uliczek
żydowskich, jest najstarszą w Wilnie świątynią chrześ­
cijańską. Pierwotnie był tu kościółek drewniany,
postawiony w r. 1324 przez kupców i rzemieślników,
sprowadzonych przez Giedymina. Dzisiejszy muro­
wany kościół wybudowany został w r. 1440 dla
Franciszkanów przez Hawnula, Namiestnika W ileó-
skiego. Był on w stylu gotyckim, jak świadczy o tern
facjata. W r. 1812 Francuzi zajęli go na magazyn
i ogromnie zanieczyścili. Kościółek ani nazewnątrz,
ani wewnątrz nic osobliwego nie przedstawia. Skle­
pienie z wystającemi żyłami opiera się na ozterech
filarach ośmiobocznych. W ołtarzu w zepsutym sty­
lu włoskim jest obraz Św. Mikołaja. Kościołem wła­
dają Litwini i nauki i śpiewy odbywają się w nim
po litewsku.
K ościół Św. Krzyża (Bonifratrów).
Mały ten kościółek znajduje się przy placu Na­
poleońskim, w miejscu, gdzie za Olgierda, Namiest­
nik Litewski Gasztold osadził w drewnianym klasz­
torze pierwszych w Wilnie Franciszkanów, W roku
1345 motłoch, podburzony przez kapłanów pogań­
skich, klasztorek zburzył, a zakonników wym ordo­
wał. Według podania na miejscu
męczeństwa
wytrysnęło źródełko, które ujęte w studzienkę dotąd
w kościele się znajduje. W r. 1543 Paweł książę
Holszański biskup wileński wymurował na tern
miejscu kościółek Św. Krzyża, jak świadczy o tern
napis na tablicy wmurowanej w ścianie plebanji
w dziedzińcu.
W r. 1635 biskup wil. Abraham W ojna osadził
w klasztorze przy kościółku sprowadzonych przez
w r. 1652. Wysoko na ścianie nagrobek Krzysztofa
Sapiehy, Pisarza W. Ks. Lit. zm. w r. 1631.
Pod kościołem jest pięć sklepów grobowych
. w których złożone ciała znakomicie się zachowały
wskutek mumifikacji.
Pod presbiterjum jest grobowiec Sapiehów. Spo­
czywają tu zwłoki Lwa Sapiehy, jego żon, synów,
synowych, wnuków. W r. 1655 kozacy zrabowali
bogate trumny, zaś zwłoki wyrzucili. Zakonnice
. wróciwszy do Wilna umieściły zwłoki kanclerza
W osobnej trumnie, zaś szczątki innych ciał złożyły
w jednej skrzyni. W grobowcu zakonnym dobrze
się zachowały zwłoki przełożonej Doroty Siedleszczyńskiej, umęczonej przez moskali.
Mury poklasztorne obrócone na dom noclegowy
i tanie mieszkania zachowały cechy swej staro­
żytności.
Kościół Św. Mikołaja.
Kościół ten położony wśród ciasnych uliczek
żydowskich, jest najstarszą w Wilnie świątynią chrześ­
cijańską. Pierwotnie był tu kościółek drewniany,
postawiony w r. 1324 przez kupców i rzemieślników,
sprowadzonych przez Giedymina. Dzisiejszy muro­
wany kościół wybudowany został w r. 1440 dla
Franciszkanów przez Hawnula, Namiestnika Wileń-
skiego. Był on w stylu gotyckim, jak świadczy o tern
facjata. W r. 1812 Francuzi zajęli go na magazyn
i ogromnie zanieczyścili. Kościółek ani nazewnątrz,
ani wewnątrz nic osobliwego nie przedstawia. Skle­
pienie z wystającemi żyłami opiera się na ozterech
filarach ośmiobocznych. W ołtarzu w zepsutym sty­
lu włoskim jest obraz Św. Mikołaja, Kościołem wła­
dają Litwini i nauki i śpiewy odbywają się w nim
po litewsku.
Kościół Św. Krzyża (Bonifratrów).
Mały ten kościółek znajduje się przy placu Na­
poleońskim, w miejscu, gdzie za Olgierda, Namiest­
nik Litewski Gasztold osadził w drewnianym klasz­
torze pierwszych w Wilnie Franciszkanów. W roku
1345 motłoch, podburzony przez kapłanów pogań­
skich, klasztorek zburzył, a zakonników wym ordo­
wał. W edług podania na miejscu
męczeństwa
wytrysnęło źródełko, która ujęte w studzienkę dotąd
w kościełe się znajduje. W r. 1543 Paweł książę
Holszański biskup wileński wymurował na tern
miejscu kościółek Św. Krzyża, jak świadczy o tern
napis na tablicy wmurowanej w ścianie plebanji
w dziedzińcu.
W r. 1635 biskup wil. Abraham W ojna osadził
w klasztorze przy kościółku sprowadzonych przez
siebie z Krakowa Bonifratrów, którzy urządzili tu
szpital dla obłąkanych i zarządzali nim do r. 1843.
Kościół Św. Krzyża, wybudowany w stylu baroko­
wym, ma od frontu dwie wieżyczki i na facjacie
nad kruchtą kopię cudownego obrazu Matki Boskiej.
Wnętrze kościoła zachowało wygląd starożytny
pomimo odnowienia dokonanego w r. 1906. Z pra­
wej strony jest studzienka z wodą źródlaną, której
lud przypisuje własności lecznicze w chorobach oczu.
W wielkim ołtarzu barokowym znajduje się spory,
słynący cudami krzyż z figurą Zbawiciela, a niżej
cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus,
okryty srebrną wyzłacaną szatą. Pochodzenie obrazu
nie jest znane.
Kościół Św. Katarzyny.
Kościół Św. Katarzyny znajduje się przy ul.
Wileńskiej, zaś wejście do klasztoru Panien Bene­
dyktynek jest od zaułka Św. Ignacego. Benedyktyn­
ki przybyły do Wilna w r. 1622 i tu przy pomocy
magnatów litewskich, szczególniej Jana Karola Chod­
kiewicza wybudowały kościół i klasztor, które zosta­
ły spalone przez moskali w r. 1655. Wtedy kilka
Benedyktynek poniosło śmierć męczeńską broniąc
swej czystości przed żołdakami.
Zakonnice odbudowały klasztor i piękny koś­
ciół, który poświęcono w r. 1703 pod wezwaniem
Św. Katarzyny.
Kościół wybudowany jest według systemu hallowego z absydą ołtarzową w stylu rococo, od fron­
tu wznoszą się dwie wysmukłe wieże przykryte sty­
lo wemi ko pułkami. Facjata ma wśród ornamentów p o­
sągi świętych, herby fundatorów i napisy na wstę­
gach.
Z boku kościoła przybudowana jest kaplica
Opatrzności w kształcie stylowej ośmiobocznej ro­
tundy z piękną kopułą i latarnią. Wnętrze świątyni
ma jedną hallę o Wysokiem i śmiało rzuconem skle­
pieniu, które opiera się wprost na przyściennych fi­
larach. Całą absydę w presbiterjum zdobią Ipiękne
sztuczne marmury, które stanowią oprawę trzech
ołtarzów. %
Kościół Św. Katarzyny zasługuje na szczególną
uwagę miłośników sztuki ze względu na to, iż wszyst­
kie 15 obrazów w ołtarzach są arcydziełami znako­
mitego Szymona Czechowicza. Szczególnie wielkich
zalet jest duży obraz znajdujący się w W . Ołtarzu
i przedstawiający zaślubiny Św. Katarzyny z Dzie­
ciątkiem Jezus.
W kościele są pomniki: Jerzego i Elżbiety
W ołłowiczów, zm. w r. 1769 i zmarłej w r. 1863
patrjotki Antoniny z Sulistrowskich Śniadeckiej, sy­
nowej Jędrzeja Śniadeckiego, która za sprawę Konar-
skiego, była w r. 1840 więziona w klasztorze Bene­
dyktynek.
Kaplica Opatrzności Boskiej ma piękny ołtarz
z obrazem Ukrzyżowanego Zbawiciela, pędzla Cze­
chowicza.
Kościół Św. Jerzego.
Kościół św. Jerzego znajduje się na wzgórzu
przy ul. Śniadeckich, gdzie jakoby w końcu X IV w.
obozem stali Krzyżacy, a za Zygmunta-Augusta b y­
ła puszkarnia. Cała ta miejscowość należała do Ra­
dziwiłłów. W .'r. 1506 Mikołaj Radziwiłł, W ojewoda
Wil. i Kanclerz W. Ks. Lit. na pamiątkę zwycięztwa
nad tatarami pod Kłeckiem wybudował na tein
wzgórzu kościół pod wezwaniem. N. P. Maryi Śnież­
nej i Św. Jerzego, a przy nim w klasztorze osadził
Karmelitów. W r. 1798 Biskup Kossakowski usu­
nąwszy z klasztoru zakonników, przeniósł doń seminarjum djecezjalne, dotąd tu istniejące.
Kościół Sw. Jerzego prostej architektury stoi
w głębi cmentarza i ma ztyłu ciężką wieżę czworo­
boczną. Wnętrze świątyni hallowe. W presbiterjum
na bocznych ścianach znajdują się malowane „al
fresco" portrety Zygmunta III, Mikołaja Radziwiłła
■ jego żony Barbary, oraz Jerzego Radziwiłła.
W ołtarzu Św. Filomeny, w ozdobnej trumnie prze­
chowują się relikwje Św. Teresy i innych świętych*
<
Kościół W niebowstąpienia (M isjonarzów ).
K ościół Wniebowstąpienia był wybudowany
przez Teofila Platera, W ojskiego Inflanckiego i po­
święcony w r. 1730 na wyniosłości, zwanej „Górą
Zbawicielau przy ul. Subocz. Jednocześnie z kościo­
łem stanął klasztor, w którym osadzono sprowadzo­
nych do Wilna Misjonarzów. W r. 1812 kościół
i klasztor spustoszyli Francuzi, a w r. 1839 klasz­
tor był obrócony na więzienie, w którym trzymano
niektórych uczęstników spisku Konarskiego. W roku
1844 kościół zamknięto po ogołoceniu go ze wszyst­
kich ozdób i dopiero w r. 1862 został ponownie
otwarty.
Zbudowany w stylu pięknego baroku i posia­
dający dwie dziwnie lekkie i strzeliste wieże, koś­
ciół góruje nad miastem. Wnętrze ma trzy nawy
'O sklepieniach beczkowych; nawa główna jest zna­
cznie wyższa od bocznych.
W Wielkim ołtarzu jest obraz Wniebowstąpie­
nia Pańskiego, wykonany przez Majeranowskiego.
Na bocznej ścianie znajduje się portret fundatorki
stowarzyszenia Sióst Miłosiernych, Ludwiki de Grass
z towarzyszkami. Na filarze napis na tablicy mar­
murowej świadczy, że złożono tu serce Józefa Sa­
piehy, Biskupa-Koadjutora wileńskiego.
Kościół Serca Jezusow ego. (W izytek)
5w (Wniebowstąpienia).
Kościół był założony przez króla Augusta II
w' r. 1717 dla sprowadzonych do Wilna wizytek
i poświęcony w 1737. Kościół i klasztor znajdują się
w pięknej miejscowości na krańcu miasta w blizkości kościoła Misjonarzów. Kościół odwiedzali kró­
lowie August II, Stanisław August, Car Paweł I.
W r. 1864 z rozkazu Murawjewa Wizytki zostały
wygnane i wyjechały do Wersalu. Ich klasztor od­
dano sprowadzonym z Moskwy mniszkom prawos­
ławnym. Dopiero w r. 1920 kościół stał się znowu
własnością katolików, zaś dó klasztoru powróciły
wizytki w liczbie dziewięciu.
Kościół Serca Jezusowego zbudowany w stylu
barokowym znajduje się na obszernym cmentarzu,
otoczonym murem, w którym jest brama, zbudowa­
na przez Teodora Narbutta, znanego potem historyka.
Wewnątrz kościoła przetrwały dawne prześliczne oł­
tarzowe kolumny, a także malowidła ścienne w pod­
stawie kopuły, przedstawiające: Św. Józefa, św. Bar­
barę, św.^Elżbietę i św. Małgorzatę. Z siedmiu obra­
zów Czechowicza, które tu niegdyś były, wróc.ły
do kościoła obrazy: Nawiedzenie, Chrystus‘ukrzyżo­
wany, św. Jan Ewangielista i św. Józefa.
K ościół św . Bartłomieja.
Kościół znajduje się na Zarzeczu. W r. 1644 JakóbProniewicz-Załamaja wybudował tu dla Kanoników
Regularnych od Pokuty drewniany klasztorek i kóściołek, który wkrótce spalił się. Odbudował go
w r. 1664 Jan Rajski, od którego nazwiska ta miej­
scowość otrzymała nazwę „Rajskiej góry“ Gdy i ta
świątyńka spłonęła, zakonnicy w r, 1788 wybudo­
wali tu oratorium, które w r. 1824 przebudowano
na kościół i dopiero w r. 1881 wzniesiono od frontu
wieżyczkę. Kościółek nie odznacza się ani architekturą,
ani ozdobnością i nic godnego uwagi nie przedstawia.
Kościół N. P. Maryi Pocieszenia (Augustjanów )
Kościół znajduje się przy ul. Sawicz. W ybudo­
wali go Augu8tjanie w r. 1768. Przy kościele był
ich klasztor, który Uniwersytet kupił od nich
w r. 1803 na pomieszczenie seminarjum głównego,
zaś od r. 1833 do r. 1842 mieściła się tu Akademja
Duchotma.
W r. 1812 Francuzi zajęli kościół na magazyn
i poczynili znaczne spustoszenia.
W roku 1843 rząd rosyjski zabrał kościół
i przerobił go na cerkiew prawosławną św. Andrzeja.
Po odzyskaniu Wilna przez Polaków w r. 1919
kościół został zwrócony katolikom.
Zbudowany w stylu „odrodzenia1* kościół p o­
siada jedną wysmukłą o 4 piętrach wieżę, a we*
wnątrz trzy nawy, przedzielone arkadami. Rosjanie
usunęli chór organowy i ambonę, to też dziś wnętrze
kościoła świeci pustkami i przedstawia się ubogo.
Większość obrazów, które niegdyś zdobiły świątynię,
po jej zamknięciu przeniesiono do kościoła św. Jana.
Kościół św. Trójcy.
Mały ten kościółek znajduje się w linji domów
przy ul. Dominikańskiej. Istniał on już w X V I w.
bo Zygmunt I w r. 1536 założył przy nim szpital,
na którego utrzymanie przeznaczył dochód „mostowe*
z zielonego mostu. Na pocz. X IX w. proboszczami byli
profesorowie uniwersytetu, między innymi sławny
astronom Marcin Poczobut. W r. 1821 rząd moskiew­
ski zabrał kościół i przerobiwszy go na cerkiew
Zwiastowania, oddał zarządowi poczty, a od r. 1838
zarządowi wojskowemu. W 1848 przerobiono ją zupeł­
nie, tak że utraciła dawny wygląd. Po wyzwoleniu
Wilna w r. 1919 kościół św. Trójcy wrócono katoli­
kom. Proboszcz kościoła św. Ducha ks. Kulesza
dokonał restauracji, a biskup wileński poświęcił od ­
zyskaną świątynię w lutym 1920 r. Władze duchowTne oddały kościół do użytku konferencji Pań św.
Wincentego A Paulo.
K ościół ma od frontu dwie niewysokie czworo­
boczne wieże przykryte zielonemi kopułami. W e­
wnątrz ustawiono 3 ołtarze barokowe.
łości). Już za czasów Jagiełły był tu kościółek drew­
niany, który się spalił w r. 1594, również jak wybu­
dowany na jego miejscu przez ks. Korkonosa koś­
ciółek, który spłonął w r. 1625.
K ościół W szystkich Świętych (Karmelitów).
Kościół położony przy ul. Rudnickiej, również
3ak klasztor przy nim, założył w r. 1620 dla Karme­
litów W ojciech Chludzióski, a poświęcił w r. 1631
biskup Wojna. W r. 1812 Francuzi zajęli kościół na
skład wozów.
K ościół w stylu baroka dawniej był oddzielony
od ulicy murem, który w r. 1880 zastąpiono kratą
żelazną. Przy facjacie ozdobionej posągami SS. Eljasza i Elizeusza znajduje się dość okazała dzwonnica
o 5 kondygnacjach. Trzy nierównej wysokości nawy
są przedzielone czworobocznemi filarami. Wnętrze
świątyni barokowe ze sztucznemi marmurami, złoce­
niami, malowanemi posągami i aniołkami, posiada
dziesięć barokowych ołtarzy i dwie kaplice. Kościół
wskutek nieumiejętnej restauracji wnętrza w r. 1904
został zeszpecony.
•
K ościół ŚŚ. Piotra i Pawła.
Piękny ten kościół znajduje się w malowniczej
miejscowości na Antokolu, w miejscu, gdzie jakoby
była niegdyś pogańska świątynia Mildy (bogini mi-
Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła.
Michał-Kazimierz Pac, Hetman W. Lit., gdy mu
groziło niebezpieczeństwo od zbuntowanego wojska,
ślubował, iż wybuduje okazałą świątynię, jeślv||>
Bóg uratuje. Jakoż wierny sługa przewiózł swego
pana na czółnie przez Wilję w bezpieczne miejsce,
W r. 1668 Hetman rozpoczął, nie żałując kosztów,
budowę kościoła według planu Architekta Jana Zaora
i pod kierunkiem luceóskiego, budowniczego Fregdianusa. Ozdobienie wnętrza Pac powierzył sprowadzonym
artystom-rzeźbiarzom włoskim Piotrowi Peretti z Medjolanu i Janowi Marja Galii z Rzymu, oraz malarzowi
Rzymianinowi Marcinowi de Altamonte. Siedm lat
trwała praca artystów. W r. 1701 biskup Brzostowski
konsekrował kościół. W r. 1702 fundator wybudował
przy nim obszerny klasztor dla Kanoników Lateraneńskich. Hetman Pac umarł d. 4-go września 1682 r.
i na własne żądanie został pochowany w krypcie
pod progiem’ kościoła, zamkniętej płytą kamienną
z napisem „Hic jacet peccator* (Tu leży grzesznik).
Gdy piorun strzaskał ową płytę, Kanonicy Lateraneóscy, umieścili przy drzwiach kościelnych tablicę
pamiątkową.— W roku 1796 r. rzeźbiarz Jan* Barętto
z Mikołajem Piano odnowili kościół i rozpoczęli bu­
dowę nowego w. ołtarza, ale jej nie dokończyli. Osta­
tecznej restauracji dokonano w r. 1902 pod dozorem
osobnej komisji.
Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła zbudowany jest na.
wzór kościoła watykańskiego w stylu przejściowym
od renesansu do baroka i uwieńczony piękną kopułą
renesansową z latarnią.
Na facjacie nad wielkim oknem między sześciu
kolumnami znajduje się napis: „Regina pacis funda
nos in pace* (Królowo pokoju, utwierdzaj nas w spo­
koju). Jest to gra słów w celu upamiętnienia naz­
wiska fundatora.
Na lewej zewnętrznej ścianie znajdował się za
szkłem wielki obraz, przedstawiający morową zarazę
w Wilnie w r. 1710. Cenną tę pamiątkę usunięto
i zastąpiono innem lichem malowidłem.
Cmentarz dokoła jest otoczony murem z basz\ tami na rogach, co nadaje mu wygląd kastelu. Nade
drzwiami prawej baszty znajduje się nagrobkowa ta-;
blica Jana Kantego Chodaniego, profesora Uniwerstytetu wileńskiego.
Kościół o trzech nierównej wysokości nawach
ma ściany, arki, sklepienie i wnętrze kopuły pokry­
te przeszło 2-ma tysiącami artystycznych gipsatur,
tworzących pełną harmonji zachwycającą całość
i stanowiących dla artystów niewyczerpane źródło
motywów i wzorów. W wielkim ołtarzu znajduje się
jeden z najlepszych obrazów Śmuglewicza, przedsta­
wiający pożegnanie Św. Piotra ze Św. Pawłem.
W lewym ołtarzu przy kratkach w niszy stoi
cudowna figura P. Jezusa Madryckiego, przeniesiona
tu z zabranego na cerkiew w r. 1864 kościoła Pana
Jezusa na Antokolu. Figura ta, dar papieża Inocentego X II (r. 1700) naturalnej wielkości, z drzewa
Bóg uratuje. Jakoż wierny sługa przewiózł swego
pana na czółnie przez Wilję w bezpieczne miejsce.
W r. 1668 Hetman rozpoczął, nie żałując kosztów,
budowę kościoła według planu Architekta Jana Zaora
i pod kierunkiem luceóskiego, budowniczego Fregdianusa. Ozdobienie wnętrza Pac powierzył sprowadzonym
artystom-rzeźbiarzom włoskim Piotrowi Peretti z Medjolanu i Janowi Marja Galii z Rzymu, oraz malarzowi
Rzymianinowi Marcinowi de Altamonte. Siedm lat
trwała praca artystów, W r. 1701 biskup Brzostowski
konsekrował kościół. W r. 1702 fundator wybudował
przy nim obszerny klasztor dla Kanoników Lateraneóskich. Hetman Pac umarł d. 4-go września 1682 r.
i na własne żądanie został pochowany w krypcie
pod progiem* kościoła, zamkniętej płytą kamienną
ż napisem „Hic jacet peccator“ (Tu leży grzesznik).
Gdy piorun strzaskał ową płytę, Kanonicy Lateraneóscy, umieścili przy drzwiach kościelnych tablicę
pamiątkową.—W roku 1796 r. rzeźbiarz Jan Karetto
z Mikołajem Piano odnowili kościół i rozpoczęli bu­
dowę nowego w. ołtarza, ale jej nie dokończyli. Osta­
tecznej restauracji dokonano w r. 1902 pod dozorem
osobnej komisji.
Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła zbudowany jest na.
wzór kościoła watykańskiego w stylu przejściowym
od renesansu do baroka i uwieńczony piękną kopułą
renesansową z latarnią.
Na facjacie nad wielkim oknem między sześciu
kolumnami znajduje się napis: „Regina pacis funda
nos in pacett (Królowo pokoju, utwierdzaj nas w spo­
koju). Jest to gra słów w celu upamiętnienia naz­
wiska fundatora.
Na lewej zewnętrznej ścianie znajdował się za
szkłem wielki obraz, przedstawiający morową zarazę
w Wilnie w r. 1710. Cenną tę pamiątkę usunięto
i zastąpiono innem liehem malowidłem.
Cmentarz dokoła jest otoczony murem z basz\ tami na rogach, co nadaje mu wygląd kastelu. Nade
drzwiami prawej baszty znajduje się nagrobkowa ta-;
blica Jana Kantego Chodaniego, profesora Uniwerstytetu wileńskiego.
Kościół o trzech nierównej wysokości nawach
ma ściany, arki, sklepienie i wnętrze kopuły pokry­
te przeszło 2-ma tysiącami artystycznych gipsatur,
tworzących pełną harmonji zachwycającą całość
i stanowiących dla artystów niewyczerpane źródło
motywów i wzorów. W wielkim ołtarzu znajduje się
jeden z najlepszych obrazów Smuglewicza, przedsta­
wiający pożegnanie Św. Piotra ze Św. Pawłem.
W lewym ołtarzu przy kratkach w niszy stoi
cudowna figura P. Jezusa Madryckiego, przeniesiona
tu z zabranego na cerkiew w r. 1864 kościoła Pana
Jezusa na Antokolu. Figura ta, dar papieża Inocentego X II (r. 1700) naturalnej wielkości, z drzewa
rzeźbiona, malowana, ma prawdziwe czarne włosy, spa­
dające na ramiona. Szata czerwona, a na piersiach
szkaplerz trynitarski, który zakonnicy wdziewali na
wykupionych z niewoli tureckiej jeńców.
Ołtarz z prawej strony przy kratkach zwał się
zawsze „ciemnym" od starego bardzo obrazu Ukrzy­
żowanego Chrystusa. Hetman Pac miał ten obraz we
wszystkich swoich wyprawach i przed nim odprawia­
no mszę obozową; wreszcie Hetman umieścił go w oł­
tarzu „ ciemnym“ polecając obraz opiece Kanoników
Lateraneńskich.
Nie uszanowano atoli woli fundatora i przy od­
nawianiu kościoła w r. 1902 cenną tę pamiątkę usunię­
to z ołtarza i wzamian postawiono wcale nie piękną
figurę św. Franciszka, patrona ówczesnego probosz­
cza. Obraz podziurawiony kulami tureckiemi obecnie
jest zawieszony na ścianie w presbiterjum. Powinien
on wrócić na dawne swe miejsce.
W lewej nawie przy ścianie znajduje się bardzo
piękny, ozdobiony artystyczną sztukatorją ołtarz z o b ­
razem Matki Boskiej Łaskawej, kruszącej strzały m o­
rowej zarazy. Obraz sprowadził z W łoch w r. 1653
biskup Jerzy Tyszkiewicz w czasie grasującego w W il­
nie morowego powietrza.
Na ścianie w presbiterjum zawieszony jest ob ­
raz św. Magdaleny de Pazzis, przysłany z Rzymu
*
Michałowi Pacowi, który uważał Świętą za krewną.
Piękna ambona ma kształt łodzi Piotrowej, również
jak żyrandol kryształowy.
Kościół posiada nieco pamiątek po Hetmanie
Pacu, między innemi jego portret, dwa olbrzymie
litaury, czyli kotły miedziane zdobyte na Turkach
w wyprawie Chocimskiej, wielką kasę wojskową z antabami, zamkami wewnętrznemi i malowidłami. Cho-
»
lągiew Bractwa Pięciu Ran Chrystusowych, przysła­
ną w r. 1647 przez Papieża Urbana VIII, staroświe­
cką kosztowną monstrancję, ornaty,gobelin, dywany
tureckie i inne pamiątki.
niesiono do kościoła Św. Piotra i Pawła. Usunięto
wtedy i pomnik Aleksandra Ks. Sapiehy, Marszałka
W. Ks. Lit., syna fundatora.
Kościół św. Rafała.
Kościół Pana Jezusa (Trynitarzy).
Na Antokolu za kościołem ŚŚ. Piotra i Pawła,
o 2 wiorsty za miastem znajduje się kościół Pana
Jezusa, fundowany wraz z klasztorem Trynitarzy
w r. 1694-1717 przez księcia Jana Kazimierza Sapie­
hę, Hetmana W. Ks. Lit. W r. 1812 kościół został
zrabowany przez Francuzów, zaś w r. 1864 przero­
biono go na cerkiew prawosławną Św. Mikołaja Ar­
chanioła, a klasztor zamknięto. Po wyzwoleniu W il­
na przez wojska Polskie w r. 1919 kościół zwrócono
katolikom.
Kościół P. Jezusa, zbudowany na wzór Trynitarskiego kościoła Św. Karola w Rzymie, w ośmiobok, posiada wysoką i obszerną kopułę. Nad wejściem
znajduje się sztukaterja, wyobrażająca anioła błogo­
sławiącego Trynitarza i wykupionego przezeń jeńca.
Wnętrze jest formy okrągło-ośmiościennej, oz­
dobione gipsaturami. Było tu siedm ołtarzów, o 4-eh
filarach każdy. Moskale usunęli ołtarze, ale pozostały
ich obramienia. W W. Ołtarzu była słynąca cudami,
przysłana przez Papieża Inocentego X II drewniana
figura Zbawiciela, którą po zabraniu świątyni prze-
Kościół Św. Rafała (na lewo most Zielony).
Kościół św. Rafała na Śnipiszkach, tuż za Zie­
lonym mostem, założony został w r. 1703 przez Mi­
chała Koszyca, Pisarza Ziemsk. Lit. dla Jezuitów, któ­
rzy wybudowali przy nim klasztor. Ten ostatni, rów­
nież jak kościół, w r. 1775 przeszły we władanie Pi-
jarów, którzy w r. 1792 sprzedali zabudowania klasz­
torne na koszary wojskowe.
W r. 1832 rząd moskiewski zamknął kościół
i urządził w nim skład różnych rzeczy, to też gdy
wreszcie odzyskano kościół, wymagał on gruntownej
restauracji.
Kościół zbudowany w stylu jezuickim ma na
facjacie dwie wieże barokowe. Wnętrze barokowe
o trzech nawach, przedzielonych czworobocznemi fi­
larami i arkadami. W Wielkim Ołtarzu znajduje się
obraz Czechowicza, przedstawiający Św. Rafała Ar­
chanioła, który w obec‘ Tomasza i jego rodziny wzno­
si się ku niebiosom.
*
Wnętrze kościoła jest liallowe o nadzwyczaj
śmiałem sklepieniu, które, będąc szerokiem prawie na
30 metrów wspiera się tylko na bocznych ścianach.
W Wielkim ołtarzu znajduje^się słynący cuda-
Kościół ŚŚ. Jakóba i Filipa.
«
Kościół ŚŚ. Jakóba i Filipa przy placu Łukiskim i klasztor przy nim były wybudowane z drze­
wa w r. 1624 przez Jerzego Lita wora Chrepto wieża,
wojewodę mścisławskiego. Drewniany ten kościół spa­
lił się w pożarze, który w r. 1655 wznieciły wojska
Kniazia Chowańskiego. Dzisiejszy kościół wybudowali
Dominikanie w r. 1794. W r. 1812 Francuzi urządzili
w nim lazaret.
Kościół z dwiema wieżami wybudowany jest
w stylu jezuickiego płasko-pilastrowego baroka i ma
nade drzwiami malowaną alfresco kopję cudownego
obrazu Matki Boskiej, który znajduje się wt kościele.
Kościół ŚŚ. Jakóba i Filipa.
mi obraz Najśw* Panny, zwanej Łukiską z Dzieciąt­
kiem Jezus, w srebrnej pozłacanej szacie z koroną.
Obraz ten został przewieziony w r. 1649 z Rusi
'
przez Macieja Korwin-Gosiewskiego, Generała artylerji Lit. i przechowywał się w jego dworze w Łozdziejach, zkąd, gdy zaczął słynąc cudami, przewie­
ziono go do Kościoła Ś. Jakóba w Wilnie.
W bocznych ołtarzach są obrazy: Srnuglewicza
—Św. Jakob i Lampiego— Chrystus błogosławiący
dzieci.
\
W jedynej kaplicy przechowuje się zniszczona
figura Św. Jacka, zdjęta z jego pomnika na Pohu­
lance (Ob. Figura Św. Jacka).
Kościół Św. Stefana.
»
*
Niewielki ten kościółek znajduje się przy końcu
ul. Św. Stefańskiej w pobliżu toru kolejowego. Jest
on prostej budowy i nic godnego uwagi nie przed­
stawia, za wyjątkiem starego obrazu Św. Andrzeja
Boboli.
Kościół został założony w r. 1600 przez Jezuitę
ks. Wysockiego, który wybudował przy nim niewiel­
ki szpital św. Łazarza. W r. 1737 ks. Jan Turczynowicz założył przy kościele, iśw. Stefana Zgromadzenie
panien Marjawitek, które opiekowały się neofitkamiżydówkami.
W r. 1794 kościół bardzo ucierpiał podczas
bombardowania Wilna. Marjawitki odnowiły go ze
składek.
.
CERKWIE PRAWOSŁAWNE.
Cerkiew Św. Mikołaja.
Cerkiew św. Mikołaja przy ul. Wielkiej została
założona w X IV w. przez Juljannę, drugą żonę Ol­
gierda. Pożary znacznie ją uszkodziły, ale odbudo­
wał ją w r. 1514 Konstanty Książę Ostrogski, Het­
man Lit. W r. 1609 cerkiew oddano Unitom, którzy
władali nią do r. 1827.
Z rozkazu Murawjewa zburzono domy zasłania­
jące cerkiew od ulicy i dano kratę żelazną.
Cerkiew św. Mikołaja, zbudowano w stylu gotycko-bizantyjskim, ma lekką wieżycę. W r. 1863
przybudowano na pamiątkę Murawjewa kaplicę św.
Michała Archanioła z piękną wyzłacaną kopułą.
W kaplicy jest wielki obraz mozajkowy św. Michała
Archanioła, wykonany w Petersburskiej Akademji
Sztuk pięknych.
Cerkiew i monaster Św. Ducha.
Cerkiew św. Ducha i monaster przy niej w ybu­
dowało w r. 1597 bractwo św. Trójcy za zezwole­
niem króla. W r. 1638 w miejscu dawnej drewnia­
nej stanęła cerkiew murowana, która jednak spaliła
s ie ' w r. 1749. Ostatnio odbudowano ją dopiero
w r. 1873. Cerkiew św. Ducha jest jedyną w Wilnie,
która nigdy w posiadaniu Unitów nie była. Znajdu­
je się ona w głębi cmentarza przy ul. Ostrobram­
skiej przed kościołem św. Teresy i odznacza się pro­
stą budową o dwóch frontowych wieżyczkach z zier
łono malowanemi kopułami; ciężka czworoboczna
dzwonnica stoi tuż za cerkwią.
Wewnątrz cerkwi przed „ikonostasem* jest
wejście do podziemnej kaplicy, w której w bronzo•frym grobowcu znajdują się pod szkłem przykryte
złotogłowiem zwłoki męczenników wschodniego ob­
rządku: ŚŚ. Jana, Eustachego i Antoniusza. Pod tym
grobowcem w r. 1868 pogrzebano znanego renegata,
Metropolitę Józefa Siemaszkę.
9
Cerkiew i monaśter Św. Trójcy.
Cerkiew ta znajduje się przy ul. Ostrobram­
skiej i stanęła na miejscu, gdzie za czasów pogańskich
tracono przestępców. Tu w r. 1347 powieszono na
dębie trzech dworzan Olgierda Jana, Antonjusza
i Eustachego za przyjęcie chrześcijaństwa według
wschodniego obrządku.
Juljanna, żona Olgierda postawiła na miejscu
ich męczeństwa drewnianą cerkiewkę. Książe K on­
stanty Ostrogski w r. 1514 zastąpił ją dziś istniejącą
cerkwią murowaną. Data założenia monasteru nie jest
wiadomą, ale istniał on już przy końcu X V w.
W r. 1608 z rozkazu Zygmunta III cerkiew i monaster oddano Bazyljanom, a jednym z ich przełożo
nych był św. Jozafat Kuncewicz. W r. 1812 klasz­
tor został zajęty na szpital wojskowy,, w którym
większość chorych Francuzów wymarła ż głodu
i niedozoru.
•
W r. 1825 w klasztorze Bazyljanów więziono
Filaretów, między innymi Adama Mickiewicza, w tych
że murach więziono również w r. 1838 Szymona K o­
narskiego z towarzyszami i. stąd poszedł on ńa
śmierć d. 27 lutego 1839 r. Po skasowaniu Bazylja­
nów ich kościół zabrano na cerkiew, a w murach
klasztornych od r. 1845 mieściło się prawosławne
‘ „litewskie Seminarjum“
Cerkiew św. Trójcy znajduje się w dziedzińcu,
na który z ulicy Ostrobramskiej wiedzie brama w styv lu „odrodzenia,** za nią znajduje się druga głęboka
brama, która zachowała swój wygląd starożytny.
Dziedziniec z dwóch stron otaczają mury poklasztorne. Można twierdzić, że okno w celi Mickiewicza
(„Konrada*) jest na piętrze ostatnie przy murze, od­
dzielającym dziedziniec od ulicy Ostrobramskiej.
Cerkiew pod względem architektonicznym nie przed­
stawia nic osobliwego. — Wewnątrz zachowały się
obrazy Smuglewicza, mianowicie: Zbawiciel, ŚŚ. Piotr
i Paweł, św. Onufry, św. Bazyli, św. Makrena i św.
Mikołaj.
W „ikonostasie* w bogatych ramach do inwa­
zji Niemców, znajdował się czczony przez prawosła­
wnych, jako cudowny, obraz matki Boskiej Odigitrii,
w srebrnej pozłacanej szacie z X IV w. ale przerobio­
nej w r. 1816. Obraz ten, malowany na deskach,
jest według podania dziełem św. Łukasza Ewangeli­
sty i przywieziony został do Wilna w r. 1494 przez
Helenę, córkę cara Iwana III, a żonę Aleksandra
Jagiellończyka. W cerkwi jest kilka pomników, między innemi
piękny okaz renesansu — nagrobek burmistrza wi­
leńskiego Ofanasja Bragi, zm. w r. 1576.
Przy lewej ścianie znajduje się wielka tablica
grobowa zmarłych w połowie X V III w. sióstr Jeleńskich, z których jedna była przełożoną klasztoru pp.
Bazyljanek. Na tablicy wyryty napis ^polski i wiersz
głoskami słowiańskie mi.
Po wyzwoleniu przez wojska polskie Wilna
w r. 1919 w murach poklasztornych mieści się gim­
nazjum białoruskie, w którem niewielu jest uczniów
białorusinów, za to sporo żydów.
Cerkiew św . Paraskewy (Piatnicka).
Mała ta cerkiew znajduję się przy ul. Wielkiej.
W edług bałamutnego podania miała ją wybudować
Marja, żona Olgierda w r. 1345 na miejscu'świątyni
Ragutisa, bożka pijaństwa. Oczywiście niema w tern
' słowa prawdy gdyż taki bożek nie istniał, a zresztą
kapłani pogańscy nie pozwoliliby przerobić swoją
świątynię na cerkiew.
Prawdopodobnie stanęła ona znacznie później.
W r. 1708 car Piotr Wielki ochrzcił w tej cerkiew­
ce . murzyna Hanibala,
dziada poety Puszkina*:
W r. 1611 oddano ją unitom, którzy wcale o nią
nie dbali i nie podtrzymywali, tak że w X IX w.
była to ruina z zapadłem sklepieniem i w takim
stanie, ukryta w dziedzińcu domu przetrwała do
r. 1864. Z rozkazu Murawjewa dom zburzono, a cer­
kiewkę odbudowano na nowo, nie uwzględniając
daw/
nego wyglądu.
Na zewnętrznej jej ścianie wmurowano trzy ta­
blice, z wyrytemi napisami: bajeczkę o Ragutiśie,
o ochrzczeniu Hanibala i o odbudowaniu cerkwi
w 1865 r.
M etropolitalny Sobór Przeczystej Bogarodzicy.
Sobórna ta cerkiew znajduje się na Zarzeczu
nad Wilenką. Założyła ją według podania w r. 1346
Juljanna, żona Olgierda i po śmierci była w niej
pogrzebana.
W r. 1416 W itold utworzył dla Litwy i Rusi
osobną metropolję. Pierwszym metropolitą był Grze­
gorz Cemblan, a potem św. Makary. W tedy to so­
bór Przeczystej uczyniono metropolitalnym.
W r. 1609 Metropolita Ign. Pociej w tej cerkwi
ogłosił unję i odmówił modlitwę za papieża. W r. 1794
podczas bombardowania Wilna sobór ten tak znacznie
ucierpiał, iż musiano go zamknąć. W r. 1808 cesarz
Aleksander I oddał cerkiew Uniwersytetowi W il.,
który w jej murach urządził teatr anatomiczny, kli­
nikę i muzeum weterynaryjne. Po zamknięciu Akademji Medyko-Chirurgicznej, gmach byłej cerkwi
obrócono na koszary wojskowe, a później mieści­
ła się tu kuźnia miejska. W r. 1864—68 z rozkazu*
Murawjewa odbudowano sobór według projektu
akademika Riezanowa.
Sobór Przeczystej, wybudowany w stylu gruziń­
skim, jest jedną z piękniejszych cerkwi wileńskich,
chociaż w niczem nie przypomina dawnej cerkwi.
Wnętrze jest obszerne i jasne. W ścianach są wmu­
rowane tablice z wyrytemi nazwiskami Rosjan, po­
ległych w r. 1863. Znajdujące się tu po zabraniu na
cerkiew kościoła Wizytek obrazy Czechowicza,
w r. 1920 zostały zwrócone prawnym właścicielkom.
W ostatnich czasach swego tu panowania Rosja­
nie wybudowali w Wilnie cerkiew Romanowską na
Pohulance, św. Aleksandra Newskiego na Nowym Świę­
cie, Znamieńską w Zwierzyńcu i Sw. Michała (cerkiew
szkołę) na Śnipiszkach. Tę ostatnią cerkiew Niemcy
obrócili na tartak, a potem urządzono w niej stację
elektryczną.
Świątynie innych wyznań.
Kościół Ewangielicko-Reformowany (Kalwiński).
Kalwiniści od r. 1555 mieli zbór w pałacu księ­
cia Mikołaja Radziwiłła Czarnego, naprzeciwko koś­
cioła św. Jana, zaś od r. 1579 w nowym gmachu
naprzeciwko kościoła św. Michała. Zbór ten po trzy­
kroć (w latach 1591, 1611 i 1639) był burzony
przez motłoch z namowy uczniów jezuickich. Wtedy
w r. 1640 wyrokiem sądowym, potwierdzonym przez
Władysława IV, kazano przenieść zbór za obręb
miasta—za wały. Tu kalwiniści na cmentarzu swoim
(którego ślady na dziedzińcu kolegjum kalwińskiego
są dotąd widoczne) postawili drewniany kościół.
Dopiero w r. 1835 został wybudowany po drugiej
stronie ul. Pozawalnej dzisiejszy kościół w stylu
klasycznym według planu Prof. Podczaszyńskiego.
Sześć kolumn korynckich podtrzymują fryz z tym­
panonem, ozdobionym rzeźbą prof. Kaz. Jelskiego,
wyobrażającą Chrystusa w otoczeniu rzeszy ludu.
Jego też dłuta są posągi na szczycie frontonu,
mianowicie: Wiara w postaci stojącej niewiasty
z krzyżem i dwaj klęczący aniołowie. W r. 1906
wznowiono na frontonie złocone polskie napisy, usu­
nięte z rozkazu władzy w r. 1863, mianowicie: „Daj-,
cie cześć Panu“ i „Pokój wam “ . Wnętrze kościoła
nic osobliwego nie przedstawia.
Kościół Ewangielicko-luterski.
Kościół znajduje się przy ul. Niemieckiej, ukry­
ty w dziedzińcu domu Ne 5. Kamienica ta należała w X V I w. do kupca Morsztyna, który dał u sie­
bie schronienie kaznodziei luterskiemu Janowi Wiklefowi, ten jednak musiał uciekać z Wilna przed
wzburzonym tłumem. Wkrótce potem luteranie wy­
budowali w dziedzińcu domu Morsztyna drewniany
kościółek, który jednak spalił się w pożarze. Dzisiej­
szy kościół stanął w r. 1744. Przeniesiono do niego
ocalony z pożaru dawny ołtarz, wzniesiony jeszcze
w r. 1624 przez Burmistrza wileńsk. Gibela. Ołtarz
w stylu przejściowym od renesansu do baroka o sześ­
ciu kolumnach, ma pomiędzy niemi wielki krzyż
z figurą Chrystusa, a dokoła drewniane pozłacane
figury ŚŚ. Piotra i Pawła oraz czterech Ewangelistów.
Wnętrze kościoła utrzymane jest w stylu „odrodzenia“ X V I wieku. Godną jest uwagi Chrzcielnica
z 1741 r. jako okaz dawnej snycerszczyzny.
ji
11
M eczet Mahometański.
Meczet znajduje się przy ul. Łukiskiej. Jest to
prosty budynek drewniany z minaretem, uwieńczo­
nym półksiężycem. Wybudowano meczet około po­
łowy X IX w. na miejscu dawnego, fundowanego przez
Witolda, który tu w r. 1394 osiedlił jeńców tatarskich.
Główna Synagoga
znajduje się przy ul. Żydowskiej i została wy­
budowana jakoby w 1542 r. Jest to ciężki czworo­
boczny gmach piętrowy z okratowanemi i zaopatrzo*
nemi w okienice oknami, nad któremi od frontu całą
szerokość budynku zajmuje drewniana galerja z takiemiż słupami. Całość przedstawia się oryginalnie
i ma wygląd starożytny. Wewnątrz cztery kolumny
podtrzymują sklepienie—kopułę.
Nowa Synagoga chóralna (Tagarot-H akodasz).
Została wybudowana przy ul. Pozawalnej w r.
1903 w stylu maurytańskim i posiada piękną kopułę.
Nad frontem ozdobionym rozetami ustawione są ta­
blice marmurowe Prawa Mojżeszowego. Wewnątrz
na galeryi są miejsca przeznaczone dla kobiet. Chór
dla śpiewaków mieści się na osobnej galerji, na któ­
rej są ustawione organy.
CMENTARZE.
Cmentarz Rossa.
Piękny ten cmentarz leży za plantem kolejo­
wym w malowniczej dolinie, w której Litwini za cza­
sów pogańskich obchodzili święto Rossy, od którego
cała ta miejscowość wzięła swą nazwę. Cmentarz, za­
łożony w r. 1760, należy do kościoła św. Jana; zaś
kaplicę gotycką wybudował w r. 1841 ostatni wizy­
tator Misjonarzów ks. Józef Bohdanowicz oraz Prof.
Uniw. wil. Jan Waszkiewicz, który ofiarował do ka­
plicy piękny obraz: zdjęcie Chrystusa z krzyża. Przy
końcu ubiegłego stulecia Dr. Hilary Raduszkiewicz wy­
budował przy kaplicy oratorjum z dzwonnicą i gro­
bowcem dla siebie. W blizkości kaplicy znajdują się
dwie katakumby z mnóstwem nisz, zawierająch trum­
ny i zakrytych tablicami pomnikowemi.
Przed murem otaczającym cmentarz koło bramy
znajdują się dwa rzędy mogił z prostymi krzyżami
drewnianymi. Na każdym z nich pod świętym
obrazkiem i orłem polskim, wypisane imię i na­
zwisko tu pogrzebionego. Są to mogiły bohate­
rów, poległych przy zdobywaniu Wilna w kwietniu
1919 r. Na cmentarzu Rossa nie wiele jest pomni­
ków odznaczających się artystycznem wykonaniem.
Należą do nich: sarkofag marmurowy nad grobem
Milewskiej, oraz pomnik Salmonowiczówny, na któ­
rym bronzowy anioł-dziewiea, krusząc pęta ziemskie,
wznosi się na skrzydłach ku niebiosom. Jest to dzie­
ło art. rzeźbiarza Wasilkowskiego.
Jeżeli na Rossie brak pomników artystycznych,
zato na każdym kroku spotykamy wyryte na ka­
mieniach imiona zasłużonych mężów i niewiast.
Wprost bramy znajduje się mogiła Wilczyńskiego,
znanego wydawcy „Albumu wileńskiego".
Na t. zw. „górce literackiej* spoczął snem wie­
cznym: Ludwik Kondratowicz (Wład. Syrokomla), zm.
dn. 3 września 1862 r. Tuż znajduje się kamień gro­
bowy historyka Mikołaja Malinowskiego, a dalej wiel­
ki krzyż kamienny nad grobem Eustachego hr. Tyszkie­
wicza, uczonego archeologa i pisarza. Są tu również
pomniki: Antoniego Glińskiego, (autora „Bajarza Pols­
kiego*), Adama Jochera, bibliografa i bibliotekarza
Uniw. wil., pjanisty i kompozytora Szachny, sławnego
w Europie gitarzysty Marka Sokołowskiego, zasłużonej
na polu pedagogicznem Kleczkowskiej.
Z profesorów Uniwersytetu i Akadem ji MedykoChirurgicznej wileńskiej zostali na Rossie pogrzeba­
ni i mają tu nagrobki: Ks. Tomasz Hussarzewski, prof.
historji powszechnej, zm. w r. 1807, ks. Platon Sos­
nowski, prof. teologji, zm. w r. 1827, Tomasz Życki,
prof. matematyki, zm. w r. 1839. Tuż za kaplicą
znajduje sie pomnik prof. chirurgji Józefa Korzeniow­
skiego, zm. w r. 1878, a w stronie katakumb nagro­
bek poety i prof. literatury Euzebjusza Słowackiego,
ojca Juljusza (zm. w r. 1814). Na pomniku wyryty
przedśmiertny wiersz poety!
Na Rossie również zostali pogrzebani: Feliks
Rymkiewicz, prof. medycyny praktycznej, Wincenty
Herberski, dyrektor kliniki terapeutycznej, Jan 0 ’Connor, prof. kliniki medycznej, August Becu, prof. fizjologji, ojczym J. Słowackiego, Franciszek Smuglewicz,
prof. malarstwa, Zygmunt Rewkowski, prof. matema­
tyki, Stanisław Hryniewicz, prof. języków starożyt­
nych, Antoni Marcinkowski, redaktor „Kurjer a Wileń­
skiego", Józef Montwiłł, znany filantrop i działacz
społeczny, ks. prałat Jan Kurczewski, historyk, pierw­
szy prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk i wielu in­
nych zasłużonych obywateli kraju.
Cmentarz Bernardyński.
Znajduje się na Zarzeczu przy ul. Potockiej nad
stromym brzegiem Wilenki. Cmentarz założony zo^
stał w r. 1810 przez Bernardynów, jak świadczy
o tern napis na tablicy, umieszczonej na kapliczce
z figurą Ukrzyżowanego Zbawiciela w głębi cmen­
tarza. Kaplica pogrzebowa z podziemiem i wysokim
gankiem stanęła w r. 1838. Ma ona w ołtarzu pię­
kną figurę Chrystusa na Krzyżu. Na lewo od bra­
my cmentarnej znajdują się katakumby, wymagają-
/
ce już restauracji. W nich są tablice grobowe Stefa-,
na Stubielewicza, prof. fizyki w Uniwersytecie Wileńskim, żony Pinabla, prof. literatury francuskiej, Ruszczyca, kapitana wojsk polskich, zm. w r. 1815. By­
ła tu tablica Lefevbta, hrabiego Gdańskiego zm.
w r. 1812, ale ta zaginęła.
Na cmentarzu znajdują się nagrobki: Józefa
Jundziłła, przyrodnika, prof. Uniwersytetu, Stanisła­
wa Jundziłła, prof. i założyciela ogrodu botaniczne­
go, Konstantego Porcyanki, prof. chirurgji, Zacharjasza
Niemczewskiego prof.' matematyki, Jana Skidela, prof.
Uniwersytetu, Ludwika Sobolewskiego, uczonego biblio­
grafa. Przed kilku laty odnowiony został pomnik
Leona Borowskiego, poety, prof. wymowy, poezyi, na­
uczyciela Adama Mickiewicza. Na pomniku wyryty
piękny wiersz Marji Konopnickiej. Są tu również
pomniki artystów malarzy wileńskich: Szemesza,
Zienkiewicza, Rypińskiego, Kanutego Rusieckiego i jego
syna Bolesława, profesorów Górskiego i Polińskiego,
prałata Herburta, historyka, Tekli Laickiej—filantropki,
D-ra Józefa Kowalskiego opiekuna i przyjaciela Ad.
Mickiewicza, poety Ignacego Szydłowskiego, D ra med.
i poety Stan. Rosołowskiego, Aleksandra Zdanowicza,
historyka •i jego syna Ignacego, powieszonego na
Łukiszkach w r. 1863.
Oprócz wyżej wymienionych na cmentarzu Ber­
nardyńskim zostali pogrzebani: Maciej Każyński,
dyrektor teatru w Wilnie i syn jego Djonizy, znany
artysta dramatyczny, prof. anatomji Jan Lobenwejn,
prof. mineralogji Ignacy Jakotaicki, Herkulan Abra­
mowicz, dyrektor teatru polskiego^ w Wilnie, księżna
Radziwiłłowa, wnuczka księcia wojewody „Panie Kochanku“ , żona Dominika Kadziwiłła, A. Hołownia
biskup greko-unicki, zm. w r. 1831.
Cmentarz św. Stefana.
Cmentarz ten skasowany w r. 1865, znajduje się
przy kościele św. Stefana, jednocześnie z którym był
założony w r. 1600 -ym. Z osób tu pogrzebanych na­
leży wymienić: Dawida Pilchówskiego, Biskupa-Sufra*
gana wil. i profesora, zm. w r. 1818-ym, Mikołaja
Regnjera, prof. medecyny, zm. w r. 1800, Anioła
Dowgirda prof. logiki i filozofji moralnej w Wileń­
skiej Akademji Duchownej.
W tylnej ścianie kościoła • jest wmurowana ta­
blica pomnikowa Wawrzyńca Gucewicza, profesora
budownictwa.
t
Cmentarz Antokolski.
Położony jest za kościołem św. Piotra i Pawła
w pięknej miejscowości. Z ludzi zasłużonych spoczy­
wają tu: Józef Zaiaadzki, słynny wydawca i księgarz
Uniwers. Wil., zm. w r. 1838 i Karol Rafałowicz,
zdolny artysta-malarz zm. w r. 1861.
. .
Cmentarz Ewangielicki.
Cmentarz ten wspólny dla wyznawców kalwiń­
skiego oraz luterańskiego obrządków założony został
przy ul. Mała Pohulanka w r. 1806 przez Godfryda
Hahna. W r. 1819 ukończono budowę kościółka na
cmentarzu i zawieszono dzwony, odlane przez Wennera. Kościółek z jedną wieżyczką frontową, choć
nie wielki, ale ładny, ma w posadzce kilka płyt
grobowych z X V I i X V II w., przeniesionych tu
z dawnego cmentarza, między innemi widzimy
Littów (r. 1556 do 1600), Andrzeja Rigno, Andrzeja.
Modlera, Asesora W. Księstwa Lit., zm. w r. 1780.
W zewnętrznej ścianie kościoła wmurowany jest '
nagrobek Tobjasza Bicewicza, podpułkownika 4-go
pułku pieszego, zm. w r. 1785.
Na cmentarzu Ewangielickim, jak i na innych
cmentarzach wileńskich, spoczęło nie mało ludzi:
zasłużonych Ojczyźnie i nauce. Tu zostali pogrzeba­
ni profesorowie Uniwersytetu Wil.: Jan Fryderyk
Niszkowski, prof. chirurgji, zm. w r. 1816, Aleksan­
der Woelk, prof. położnictwa, Adolf Abicht, nadzwyczaj
popularny prof. patalogji, zm. w r. 1860, Adam Fer­
dynand Adamowicz, prof. weterynarji, potem dyrek­
tor kliniki terapeutycznej, Wawrzyniec hr. Puttkamer,
mąż „Maryli “ zm. w r. 1856, Albert Źamett, zdolny
malarz-pejzażysta i Dr. Juljan Titius, znany filant*
rop, prezes
czynności.
\
3-go
wydziału
Towarzystwa Dobro­
%
Cmentarz Prawosławny
znajduje się za żelaznym mostem kolejowym przy
trakcie lidzkim. Cmentarz założono w r. 1815. Znaj­
duje się tu pomnik
kaplica na mogile poległych
w r. 1863 rosyjskich oficerów i żołnierzy, których
nazwiska są wyryte na tablicach marmurowych.
Na tym cmentarzu pogrzebani zostali: Bazyli Kisłow pierwszy dyrektor Instytutu Szlacheckiego,
Andrzej Bułhakow, senator i derektor poczt na Lit­
wie, Paweł Kukolnik, profesor historji i cenzor, Ign.
Łopaciński, kapitan wojsk polskich, 1Legji Nadwiś­
lańskiej.
Cmentarz Żydowski.
Od r. 1487 Żydzi grzebali swoich zmarłych za
Wilją. Cmentarz ten skasowany w r. 1831 istnieje
dotąd na Pióromoncie i zachowały się jeszcze na
nim stare nagrobki. Nowy cmentarz żydowski otwar­
ri
ty w r. 1831, znajduje się w górach przy drodze
z Popowszczyzny na Antokol. Jest on podzielony na
fy-h ośm kwater, w których grzebią zmarłych, zależnie
g;:tv od ich zamożności i znaczenia.
OKOLICE WILNA.
Nie wiele jest miast w Polsce, które by miały
takie, jak Wilno okolice. W jakąkolwiek stronę
wyjedziemy za miasto, wszędzie spotykamy się z malowniczemi widokami.
B e 1 m o n t.
Nazwę tą otrzymały malownicze, pokryte ro­
ślinnością wzgórza nad Wilenką, znajdujące się za
traktem Połockim. U podnoża wzgórz kryją się
w zieleni wille i dworki. Na prawo bliżej rzeczki
jest zabudowana letniemi domkami miejscowość,
zwana Karlsbadem od źródełka zawierającego żelazo
i inne sole.
Belmont pamiętny jest ztąd, że był ulubionem
miejscem spacerów Promienistych, którzy z Tom a­
szem Zanem urządzali tu majówki.
M a r k u c i e.
położone są naprzeciwko Belmontu w wąwozie
z drugiej strony Wilenki. W X V w. był tu pałac
Heleny, żony Aleksandra Jagiellończyka. Markucie
przeszły od Heleny do magnata Unkowskiego, na­
stępnie do Kiszków, Chodkiewiczów i innych. Obec­
nie są one własnością Puszkinowej.
Żelazna Chatka
w odległości 1x/2 wiorsty od miasta w blizkości toru
kolejowego, dawniej b}da ulubionem miejscem spa­
cerów wilnian. W r. 1862 tu był punkt zborny
pierwszej partji powstańców wileńskich.
Z a k r ę t
otrzymał swą nazwę od położenia nad Wilją, przy
jej zakręcie. Miejscowość ta należała do Radziwiłłów,
potem przez Stanisława Radziwiłła, Marszałka W.
Księstwa Lit., była darowana Jezuitom, którzy na
początku X V III w. wybudowali w Zakręcie pałac
i urządzili w nim kaplicę. W r. 1710 podczas zarazy
morowej pogrzebano w jednej mogile Jezuitów, którzy
padli ofiarą przy niesieniu pom ocy zadżumionym.
Po skasowaniu Jezuitów kupił Zakręt w r.
1774 biskup wil. Massalski, po którym drogą spadku
przeszedł do hr. Potockiego. Ten sprzedał Zakręt
hr. Zubowowi, od niego zaś kupił te posiadłość generał-gubernator wil. Beningsen i urządził tu letnią
rezydencję. W r. 1812 odbył się w Zakręcie wspa­
niały bal dla Aleksandra I i wtedy otrzymano wia­
domość o zbliżaniu się Napoleona. Francuzi zajęli
pałac na szpital wojskowy, który się spalił, przyczem wszyscy chorzy zginęli w ogniu. Aleksander I,
upodobawszy sobie Zakręt, kupił go od Beningsena
za 12 tys. dukatów.
Obecnie Zakręt oddany został Uniwersytetowi
Wil., który urządza w nim ogród botaniczny.
Przy drodze, wiodącej do Zakrętu, znajduje się
murowana kapliczka, zwana Repninowską, ponieważ
postawił ją pierwszy gubernator wojenny na Litwie
Repnin na mogile swojej żony, zmarłej w r. 1796.
Zameczek
znajduje się za Zwierzyńcem na malowniczem lesistem wzgórzu nad Wilją. Wspominają go kroniki
krzyżackie. Był tu niegdyś zamek Wirszyłłów, zwany
Suderwą, później do końca XVIII w. należał on do
Jezuitów. Mieszkała tu powieściopisarka Olimpja hr.
Mostowska, autorka powieści „ Strach w Zameczku
W blizkości folwarku znajduje się mogiła krzy­
żaków, którzy byli rozbici nad rzeczką Suderwianką.
Ka r o l i n k a
leży na drodze do Zameczku nad Wilją w uroczej
miejscowości. Było to niegdyś ulubione miejsce spa­
cerów wilnian i uczącej się młodzieży, która tu
w pobliżu karczemki urządzała majówki i zabawy.
Widoki, jakie się ztąd na miasto i okolice roztaczają,
są zachwycające.
P o n a r y
Droga stanowiąca dalszy ciąg Wielkiej Pohu­
lanki wiedzie w malownicze góry Ponarskie, które
przerzyna kolej warszawska z tunelem na 9-ej
wiorście. W XVIII wieku trakt ten był bardzo oży­
wiony, jako główna arterja handlu z zagranicą, ale
niebezpiecznie było puszczać się tędy w drogę bez
eskorty wojskowej z powodu band rozbójniczych,
które napadały na podróżnych.
Według podania, jeszcze za czasów pogańskich
niejaki Dowojna postawił w Ponarach pierwszą na
Litwie kaplicę katolicką. Na tem że miejscu Jezuici
założyli cmentarz i wybudowali nową kaplicę.
W r. 1794, gdy Jasiński zdobył Wilno, generał
rosyjski Tuczkow przez Ponary uprowadził artylerję. Tu w r. 1812 Magistrat m. Wilna witał Na­
poleona i wręczył mu klucze miasta.
W r. 1831 Giełgud stoczył w Ponarach bitwę
z Rosjanami, lecz został rozbity i cofnął się na
Kowno.
Szeszkinie.
Od Zielonego mostu na Snipiszkach ulica Wiłkomierska prowadzi ku górze Szeszkinie, którą od­
dziela od miasta równina, zwana polem Szesekińskiem. Na tej równinie W. Książe Skirgiełło stoczył
— 174 —
*
j
w r. 1390 krwawą bitwę z krzyżakami. Bitwa trwała
od rana do zachodu słońca i całe pole było usłane
trupami. Skirgiełło został rozbity i schronił się do
zamku wileńskiego.
W ojenne pole, Trynopol, Kalwarja.
Ulica Kalwaryjska na Śnipiszkach idzie od
Zielonego mostu na północ i przechodzi w drogę
Werkowską, przy której znajduje się obszerna rów­
nina, t. z w. Wojenne pole. Na równinie tej niegdyś
stały wojska cara Piotra Wielkiego. Tu w r. 1812
Napoleon I robił przegląd swej wielkiej armji. Gdy
w lipcu 1920 r. bolszewicy po raz wtóry owładnęli
-Wilnem, zwykli byli mordować nieszczęśliwe ofiary
między innemi i na wojennem polu.
Po opuszczeniu przez nich Wilna, osobna ko­
misja odkopała mogiły i znalazła zwłoki mężczyzn
i kobiet w straszliwy sposób zmasakrowane, powią­
zane drutami kolczastemi, z połamanemi kończyna­
mi i rozbitemi czaszkami.
Droga werkowską przechodzi koło Trynopóla,
położonego w malowniczej miejscowości nad W ilją
na wzgórzu wśród zieleni drzew. Trynopol należał
do Trynitarzy, którzy mieli tu kościół i klasztor,
założony przy końcu X V II w. przez biskupa wil.
Brzostowskiego. Rząd moskiewski przerobił kościół
|
— 175 —
na cerkiew, zaś klasztor trynitarski oddał archirejom
prawosławnym, którzy tu spędzali letnie miesiące.
Tu zaczyna się Kalwarja, w pagórkowatej zale­
sionej miejscowości. Urządzono ją w X V II w. na
pamiątkę oswobodzenia Wilna od Moskali w r. 1661.
W lesie na wzgórzach rozrzucone są liczne stacje, kap­
liczki, mostki i. t. d. a góruje nad tym wszystkiem koś­
ciół kalwaryjski, zbudowany w r. 1664 przy klasztorze Dominikanów przez Biskupa wil. Jerzego Białłozora. Kościół znajduje się na wzgórzu i prowadzą
do niego wysokie schody. W r. 1812 Francuzi zu­
pełnie spustoszyli kościół, ale odrestaurował go przeor
Dominikanów ks. Magnuszewski. Podczas Zielonych
Świątek dziesiątki tysięcy pobożnych z różnych stron
kraju śpieszą do Kai warj i w celu obejścia stacji.
Werki.
Urocza ta posiadłość leży za Trynopolem na
wyniosłości nad Wilją. Nazwę swą wzięła ona od li­
tewskiego słowa „werkt“, co znaczy płakać, ponie­
waż, według podania, W. Ks. Litewski, polując
w lasach werkowskich, posłyszał płacz niemowlęcia,
którego kolebka była umieszczona na dębie w orłem
gnieździe. Książę dał chłopcowi imię Lizdejko od
słowa „lizdatt— gniazdo, a miejscowości, gdzie to się
działo dano nazwę „W erkiB. Wychowany przez księ-
j
f
j
\
cia Lizdejko został arcykapłanem. On to miał wytłómaczyć Giedyminowi wieszczy sen o żelaznym
wilku, za co otrzymał nazwisko Radziwiłła.
Władysław Jagiełło w r. 1387 darował Werki
biskupom wileńskim. W X V II w. stanął tu pałac,
w którym w r. 1639 biskup Abraham W ojna z nie­
zwykłym przepychem przyjmował Władysława IV.
W r. 1780 Werki przeszły na własność Bisku­
pa Massalskiego, który wybudował piękny pałac wed­
ług projektu i pod kierunkiem Gucewicza, oraz za­
łożył park i oranżerję. Masalski zapisał W erki swej
krewnej księżnej de Ligne. Następnie należały one
kolejno do Potockich, Wittgenstejnów, Hohenloe
i innych.
Pałac o wspaniałych komnatach posiadał boga­
tą zbrojownię, bibliotekę, galerję obrazów, zbiory ar­
cheologiczne, ogród zimowy, zwierzyniec. Wszystko
to zostało wywiezione, sprzedane, lub zmarnowane.
W r. 1831 gen. Dembiński stoczył pod Werka­
mi bitwę z Rosjanami, lecz musiał się cofnąć.
Z tarasu parku pałacowego roztacza się prze­
piękny widok na dolinę Wilji.
Zielone jeziora, albo Krzyżaki.
znajdują się za Werkami w odległości 2 mil od
Wilna. Według podania stoczona tu była krwawa
bitwa z Krzyżakami, którzy trupami swojemi usiali
dno i brzegi jeziora. Położone wśród leśnych wzgórz
w niezwykle uroczej miejscowości jezioro odznacza
się tern, że woda w niem mieni się prześliczną jasno­
zieloną barwą.
Niemież.
Jest to wieś położona w pięknej miejscowości,
i o milę od Wilna „Jodległa. Tu na żyznych wzgó­
rzach W. Ks. W itold osadził Tatarów. Miał on tu
pałac w którym spędzał lato z rodziną.
'Pod Niemieżą Aleksander Jagiellończyk w lu­
tym r. 1496 spotkali poraź pierwszy powitał przyszłą
swą żonę Helenę, córkę cara Iwana III.
Miejsce to również pamiętne jest zawartą d. 3 li­
stopada 1656 r. umową Jana Kazimierza z carem
Aleksym' Michajłowiczem.
Ry bi szk i.
Znajdują się łza miastem w blizkości Markuć
przedzielone od nich zielonym jarem i położone na
górze. Była tu dawniej sala masońska, a potem bar­
dzo uczęszczana restauracja podmiejska.
Burbiszki.
Za przedmieściem Kom iny, na stromej górze
otoczony wzgórzami ! gaikami znajduje się folwark
12
— 178 —
— 179 —
Burbiszki, które należały dawniej do księży Misjona­
rzy. Później był tu przytułek dla dzieci. J estton a jwynioślejsza miejscowość z okolic Wilna.
że ta często spędzał lato Juljusz Słowacki. Dotąd
zachowała się weranda, oraz rozłożysty wiąz, pod
którym poeta lubił siadywać.
Lantwarów.
Dalsze okolice Wilna.
Nowa Wilejka.
Z ulicy Połockiej prowadzi droga do odległego
od Wilna o 9 wiorst miasteczka^Nowej Wilejki, poło­
żonego przy stacji kolei żelaznej tejże nazwy. Po
drodze mija się Puszkamię, Papiernią i niezwykle
malownicze Kuczkuryszki.
Nowa Wilejka położona nad rzeczką Wilenką
wśród leśnych wzgórz, w uroczej miejscowości, po­
siada kilka fabryk. Nad miasteczkiem góruje niedaw­
no wybudowany kościół, a na prawo w odległości
1 % wiorsty na wzgórzu widać opuszczone i na wpół
zrujnowane obszerne zabudowania szpitala dla obłą­
kanych, który był tu urządzony na 1000 osób wed­
ług wszelkich wymagań nauki.
M i c k u n y.
Położone o 5 wiorst za Nową Wilejką wśród
pięknej miejscowości, pamiętne są z tego względu,
Leży przy stacji tejże nazwy kolei Wilno-War­
szawa i należy do hr. Wład. Tyszkiewicza, który
ma tu pośród prześlicznego parku pałac, wybudo­
wany w stylu angielskiego gotyku z ozdobną wieżą.
Przy parku i na brzegach pięknego jeziora w poblizkim lesie rozrzucone są liczne wille do wynajęcia
na letni pobyt.
N
Jaszuny.
Miasteczko i dobra nad rz. Mereczanką, położo­
ne przy stacji tej że nazwy kolei żelaznej poleskiej,
do końca X V III w. były własnością Radziwiłłów,
potem przeszły do Balińskich. Piękny pałac był wy­
budowany według planu prof. Padczaszyńskiego.
Na cmentarzu miejscowym znajdują się groby sław­
nego matematyka i rektora Uniwers. Wil. Jana
Śniadeckiego i historyka Michała Balińskiego.
Troki.
*
Jest to miasteczko powiatowe, odległe o 10 w.
od Lantwarowa. Założył je W. Książe Lit. Giedymin.
llli|
180
W. Ks. Kiejstut wybudował na wyspie na jeziorze
Grałwe potężny zamek, którego malownicze ruiny
ściągają do dziś dnia licznych turystów. W zamku
tym urodził się W. Ks. Witold. Tu również miesz­
kali Swidrygiełło, Skirgiełło, okrutny 1 ^ *munt Kiejstutowicz i Kazimierz Jagiellończyk Zamek ten
y
i
ski
Nowa nazwa ulic.
fcj.
|ituliCio
*?<
Św. Anny
F—5. 0.
Antokolska (od kościoła
św. Piotra) F— 1. 2. 6. 4.
Akademicka
E—6.
Aleja Róż
D —6.
Archanielska
D— 7. 8.
Artyleryjska
E—4.
Augustj ańska
F —(i. 7.
Arsenalska
E 5.
Stara n ara],
Suworowslj^'
Antokolskę
św. Piotra]
s
'■55
■^
►|§
tH
i
s
Aleja Róż juh _ ;||
Archangiellerskl £ig
Arty leryj sk-czański s
Kazimierzo
;H
Arsenalska^k
(s
“B A i O
■B5JSIO
kufi
li I FI*
l;^SAV0ję
I t M . 13AM
T 3A \.O p
Ruiny Zamku Trockiego na wyspie.
zburzony został przez Moskali w r. 1655. Na brzegu
jeziora są również ruiny zamku lądowego. W sta­
rej Farze, założonej przez Witolda, znajduje się
w W. Ołtarzu koronowany obraz cudowny Matki
Boskiej Trockiej, darowany W itoldowi przez cesa­
rza bizantyjskiego.
lfiOA\OK
ppOU\9
piooms
;5JOOTA\.S
| f9 IU IO A \
jfeiuioii
|5p/p9j3 ,
1818! V
[■e^sui©!
■CJlS
OIi
rr %
Bakszta
F ~ 6 . 7.
1-ej (konnej) Baterji D —5.
Bakszta
__
od Mostu
Lg
kościołaie8
^
Bagatela
B —9. Wronia (Li
■
E—7. Bankowa ,
Bankowa
, . ■
Batorego trakt G. H - 4 . 5. Połocka (oAemi©nisz\
F— 7. Konna
Bazyljańska
J PraVkY
Beliny
F. O -7. 8. Ostrobramś-y ł eNVT
Belmont
G —H —5. Belmont d niały z^
H —7. Belwedersk^t. »= g
Belwederska
E —6. P rochodny^^ | §=
Benedyktyńska
Bernardyńska E - -F—(i. Zamkowy i
1 j|
FI—6. Betlejemski
Betlejemska
■11§
Białoskurnicza
C—6. Białoskurn^a
|s
G —7. Białostocka0
Białostocka
i g
G - 6 . Biały zauł. W e s i j g
Biały z auł.
E —6. Dworcowa
Biskupia
1s
Bobrowa
A, B—5. Bobrowa a
|§
Bobrujska
G - 0 . 7. Bobrujska !Vileń;ij|§
Boczna
B. 0 —9. Generalska
^
E—5. Czysta
Bogusławska
,ul.
TP
n
T*^.1
zt
K
v v » o
V
uszew lcz).
Stani nazwa ulic.
Nowa nazwa ulic.
A r c h a n ie ls k a
A r t y le r y js k a
A n e u .itja ii.-ik a
A r s o n o in k a
D — 7. 8 .
E -4 .
F — « . 7.
K
B ak u zta
F — 0. 7
l* c j ( k o n n e j ' B n t c i j i D
św . P ietra )
Guberottoraka
A le j a R o i
A re h a n g W ^ k ft
Artyleryjska
K n u m i e n e w s k i z a u ł.
ATsenalsk*
B a k s z ta
5
od
M ostu Z i e l o n e g o d o
k o ś c io ła ś w . J a k ó b a
B a g a t e la
B — 9.
W r o n i a (L .“ś n i * i )
B ankow a
R - - 7.
B ankow a
B a t o r e g o t r a k t O I I. — 4 Ł
B a z y lja ń s k n
F — 7.
B e lin y
F < ■— 7. s.
B e lm o n t
< ł— J l — 6 .
B o lw c d e r s k a
B en ed y k ty ń sk a
B ern a rd yń sk a
H - 7.
K — li.
F —F —6,
B e t le je m s k a
H — O.
B ia t o s k u r n ie z a
B ia ło s to c k a
C — (i.
G -7 .
,
^
P o ł o c k a ( o J S a s . K ij p .r r
K onna
O s tro b ra m s k a za m o s t.
B e lm o n t
E . F — 7.
B o ta n ic z n a
B ra ck a
B ó lu cder>k a
B in lo s k u r m c z a
B ia lo s lo c k a
B i a ł y z a u ł.
B rzózk a
B ukow a
B o t a n ic z n a
C—7
C — H. U.
C ech ow a
C ed row a
C e g la n a
'
Ł o m ży ń sk a (N o w a )
C h le b o w a
C h iw iń s k n
B — 5.
E -9 .
C ia s n a
C ie s ie ls k a
C — ft.
G — 4.
C m e n ta rn a
C ic h a
E . F — 9.
D — 5.
Cudna
A — 5.
C zerw on odw or.
D — 2 . 3.
O i;b o w a
D u r e w n ic k a
C h m ie ln a
C h ło d n a
C — 9.
D ob rej R a d y
D ob roczyn n a
D o m in ik a ń s k a
E — G.
E —6 .
D o b r o c z y n n y z a u ł.
B ła g o w ie s z c z e ń s k a
D o m i n i k a ń s k i z a u l. E — 0.
Ś w . I g n a c e g o z a u ł.
D r u e t o w s k i z a u ł.
D r u e t o w s k i z a u ł.
D u n a jk a
G. li— 8.
D — H.
A . 13,— 5. (i.
A — G.
D z iś n io ń e k a
D ą b r o w sk ie g o
E — 7.
D - 5 . tl.
F abryczn a
F iia r o c k a
B — Ił.
(c ią g
d a lszy )
D z ik a
D z iś n ie ń s k i z a u ł.
W r o n ia
D — 5.
F in n a
D — 4.
F lis o w a
0 — 5.
F r a n c i s z k a ń s k i z. E — 6 . 7.
G u jo w a
B — 9.
G aona
G a rb arsk a
E -«> .
E — G.
G a zow a
I )— 5.
G Icd y m in o w sk a
Św . Jakóbska
tia r o c io ń s k *
W o z n ic s ic ń s k n
F r a n c is z k a ń s k i z a u l.
G ę s ia
G lin ia n a
D . E - 0.
B— 8.
G łę b o k a
G ł u c h y z a u l.
"
G ip s o w a
L o tn icz a
D . E — 2.
L u b e ls k a
D — b.
K ru cza
M a k a r j e w s k i z a u ł.
K rzyw a
U P o n o m a r s k i z a u ł.
E — 0.
F — 0.
K u c h a r s k i z a u ł.
K w i a t o w y z a u ł.
G o g o la
T rak t T rock i
L o tn ia
S e r g ju s z o w . i 1 S ł o m ia n .
L ip o w a
L is to p a d o w a
G — 7.
E — 0.
M e c z e t o w y z a u l.
M e js z a g o ls k a
M o tr o p o lit n ln a
0 — 5.
D — 2.
F — 0.
C . D — 3.
E — b. 7.
B . C — 5.
E — 6.
G * -7 .
M o h y lcw s k a
M o n iu s z k i
M o n t w iłło w s k n
G łę b o k a
G ł u c h y za u ł.
G o łą b ią
G — 7.
B — 5. 6 .
D — 5.
L o tn icz a
P ia s k o w a II
P reobrażcń sk a
Ł o to cze k
N ik o d e m a
M a jo w a
M a k a rjo w s k a
M a lin o w a
M a ła
B o b r u j s k i z a u l,
P l a c K a te d r a ln y
M a h o m o t a ń s k i z a u l.
M ę tn a
S w . M i c h a l s k i z a u ł.
Ś w . M ik o ła ja
MUa
Spaska
M y s ia
Św . Jerska d o
m o stu
M o h y lcw s k a
M o n iu sz k i
A rzam a sk o
S t a r o -G r o d z l e ń s . G — 7. 8 ,
G rzyb ow a
B -9 .
S t a r o -G n d z ic iis k o
G rzybow a
F — 8.
F — 7.
4 . (i,
. W to .
0 —8 .
J o l o n in
J o r o z o llm H k n
S w . .1 o r s k i z u u l.
F— 0.
E — 0.
J e z io r n a
J e z u ic k a
Ś w . Ig n a ce g o
Im b a ry
ln fłn ń s k a
In sp ek tow a
D
j
'
J e lo n ia
J e r o z o lim s k a
Ś w . J e r s k i (o d M o sto w o j
d o k oS . 4w . J e r z e g o )
J e z io r n a
ś w . Ign a cego
.
E - 0. Św. Igu ***#0
E —0. Iinbary fwiclkn)
j j _c. Sorbiko-Czarnogi'uiika
— 2. 3.
Inspoktowa
P r y w a t n y z a u ł.
D — 7. 8 .
P r z e j a z d ( A n t o k o l ) P — 4.
■ m
o i ------------ r
n
N lo A w lo t t k l i » u l .
F — 8.
S w , N ik o d e m a
F — 7.
N o w a A le ja
F — 7. 8.
N ow ogródzk a
q
.
.
I o w y t. f _ 8 ;
N o w o s w ic c . m a ły z. F — b .
O b ja z d o w a
O bozow a
D — b.
B, F _ 8, 4'
O dnoga
G _ i'
O fia r n a
D — tl
O fic e r s k a
D—2
O g iń s k ie g o '
F —1
O g ó r k o w a ( '. D — 2 3 4 '
O grodow a
A — !>!
O U m p ja
G — 7*
O r a n ło r y jn y
F- 6
0
O r la
A — 5,
•»
I
S ió r tfk o .w
j
W o s d ln )
do
,
II P on om a rsk a
Popowskn
Popławska
Popławski
Portowa I
Porzeczkowa
P o to k
zu u ł.
P r a c z k n m ia
P roch ow y
O r a n ło r y jn y z a u l
O r la
T a rta k i
O — 5. 6 .
E; V - G - 7.-9.
E — 0.
T e a tr a ln a
D — U.
Św . T eresy
T iw o li
JE— 5 .
F — 4.
T ok arska
E - - 8.
T o p o lo w a
T o r fo w a
F . U — |.
C — 2. 3.
T ow arow a
T r a m w a jo w a
A
T ręba ck a
D. E -3 .
T rock a
E
T r w a ła
E — 3. 4.
T r y n ita r s k a
T u r g ie ls k a
z a u l,
M a ja k o w a
P ro w e n to w y
P ry w a tn y
T yzen h au zow skn
F. G -7 .
P r z e ja z d
W a p ie n n a
W a rsza w sk a
W a r s z a w s k i z a u l.
G im n a z ja ln a
O bozow a n ow a
W erkow ska
R adość
C. D
R akow a
E — 8 . 9.
- 8.
R ó w n o p o le
R ozb ra t
H . 3— 4.
C . D — 8.
E. F -7 .
z a u ł.
8.
F — 7,
D . E — 1.
R y m a r s k i z a u ł.
C — 4.
R y s ia
A . B — 5.
R zeczn a
I tu d o n ilń s k n
0 — 7.
E — 8 . 9.
R adu ń ska
II
R a js k i
Radość
P la c P io tr a
S k a rg i E — 0.
Sadow a
S n fja n ik ł
E — 7, 8 .
F — G.
S a p io ż y ń s k a
F — 3 . 4.
row y
F . G — 1. 2 .
G — 5. 6.
F — 6.
S o n a to rsk a
S ie n n a
F — 2. 3.
E — 9 . 10.
S ió s t r M ilo s io r .
S k ła d o w a
Skopów kn
S ło m ia n k a
S lo n o c z n n
G . H — 3.
D - 8.
E — 0.
C . D — 3 . 4.
E . G — 4.
S ło w ia ń s k a
Ś lu s a r s k a
Ś le p a
S l u s z c z y ń s k i z.
F — 8.
D. E -9 .
D — 7.
F — 4 . 5.
C. D -7 .
C — 9.
R ossa
D B -4 .
A. B 1 3 -5 .
B — 0.
8.
5.
6.
fi.
8.
a. u—s.
Ś rodkow a
S t a lo w a
E — 9.
S tara
Eł . C — f>. 6 .
S trom a
0 — 0.
E -7 . 8.
Ś -to . S t e fa ń s k a
S ty c z n io w a
D
S - t o S t o fa ń s k i fo rs z ta c U ,
E — 0.
S to la r s k a
H — 4 . &■
A ło ja S y r o k o m l i E . F — 5.
S t r a ż a c k i z a u l.
D — 8.
F — 8.
G -7 .
G.
I I — 9.
D - 2 . 3.
W ito ld o w a
B . 0 '- 5 .
W ie js k a
W ie lk a
R ó w n e p o lo
W ila n ó w
R ozb ra t
W ilc z a
W ilc z a
R aduńska
G.
S z w a jc a r s k i zs
S zw a rcow y
\
W
.
T e a tr a ln a
^
T o r fo w a
T ow arow a
T r a m w a jo w y
M o ż a js k a
z a u l.
T rock a
D u n k ie ls k a
T r y n ita r s k a
N ik o d c m s k i
T u n e lo w a
z a u ł. II
I z in a jło w s k a
A stra ch a ń sk a
K a lw n r y js k a
D w orcow a
Ł a g ie r n a
W e s o ła
Uslickn
W id o k
W ie js k a
C — 5.
A — 5.
D -7 .
I I — fl.
A — 5.
B . 0 — 9.
ła p a
W ąw ozy
F — 1.
C — 5.
z a u ł.
4 V a p ic n n a
W a rsza w sk a
W a r s z a w s k i z.
d rog a
W ie lk a
M o s k ie w s k a
3 - c i W i ę z i e n n y z a u l.
W ie rz b o w a
T om bakow a
W ila n ó w
W ilc z a
W ilc z a
ła p a
W ile ń s k a
R y s ia
R zeczn a
Sw . W in ce n te g o
W in g ry
Ś w . W in ce n te g o
W o n g i c r s k i z a u łe k
O s z m ia ń s k a
n ow a
P la c Św , Ja n a
Sadow a
S u fjn n n a
W o js k . S z p it a ln a
S a p io iy ń s k ie ro w y
S a sk a kępu
A n d r z e je w s k a
W o js k o w a S z p ita ln a
S ie n n a
S ió s tr M iło s ie r d z ia
E . F — 9.
B. F.
F . G — 4.
W io s e n n a
W iś n io w a
W ite b s k a
E — 9.
D . E — 5 , G.
W iś n io w a
W ite b s k a
W o d o c ią g o w a
B . C — 9.
W o js k o w o -C m ó n ta r n a
F . G — 3.
W ó jto w s k a
W o la n a
W r ó b la
W s z y s tk ic h
_
F — 3 . 4.
F — 0.
D — 7.
Ś w ię ty c h
E . F — 7.
W ysoka
B — 8. 9.
B . C — t*.
S k ła d o w a
T om asza Zana
Z a c is z e
0 — 8.
Z a k re to w a B . O. D - 0 . 7 .
S ło w ia ń s k a
Ś lu s a rs k a
Zam kow a
S m o lo ń s k n
S m o ln a
O rcn b u rsk a
Ś n ie g o w a
Ś w . J e r s k i z n u ł . II 0 >l M o W CWflJ" 8b~6k~ d .—
s k l e g o d o u l. A d a m a
M io k io w lc z ft
Ś n i o g o w y z a u ł.
K au kazka
C arog rod zk a
S o k o la
S o ln y
S o lta n is k a
W orkow a
S osn ow a
Zaw odskl
środk ow a
S t a lo w a
S tara
P o r t o w y z a u l.
S t e fa ń s k a
Św . Ja kóbska I
S t o fa ń s k i fo r a z t.
S t o la r s k a
E je h o r n a
G ł u c h y z a u ł.
W iłk o m ie r s k a
W io s e n n a
Skopów ka
S ło m ia n k a
S ło n e c z n a
S u z d a ls k i z a u ł.
S ł u s z c z y ń s k l z n u l.
Z a k ro to w y
z a u l.
Z a w n ln a
0 — 7.
K — B.
Z a m ie js k a
Z arzecze
E — i . 2.
F — G.
D . E , F — G. 7.
Zbożow a
Z b r o j n y z a u ł.
Zgoda
Z io lp n a
Z ja z d
Z lo ty
flt a -
Z ie lo n a
T ok arska
G r a n ic z n a T o p o lo w a
R ycorsk n
R y m a r s k i z a u l.
zn u ł.
^
Św . T eresy
W ile ń s k a
D . E .— 5. 0.
W iłk o m io r s k n
,
I i . C . D — 4 . 5.
R ybny
1‘
M agazynow a
E — 7.
G . H — 10.
E . F -- 6 . 7.
W ie rz b o w a
A n to n ie g o W iw u ls ld o g o
E le k t r y c z n a
R o s s a z u u l.
15— 7 . fl.
F — 7, 8 .
C — 4. 5 .
W ąw ozy
W ię z ie n n a
W ię z ie n n y
R akow a
-
B — 8.
W ę g lo w a
W id o k
M a ła R a d li ń s k a
u -j
8.
U ła ń s k a
" D — 3 . 4 . 5.
U n iw o r s y to c k a
E -G .
u l. A d a m a M ic k ie w ic z a
P ta s ia
P u łk o w a
E — 9.
F — 7.
0.
E -3 .
F — 7.
o d z a u ł. Ś w . J o r s k i e g o d o
E . F — 8 .9 .1 0 ,
B — 5.
F — 2.
T u n e lo w a
C . D — 9 . 10 .
T u s k t \ la ń s k a
D . E — 3 . 4.
O bozow a
”
'
.
T a ta rsk a
B — 5.
E — 3.
b
T a rgow a
E — 5.
E -2 . 8.
D — 6.
Szaw eU ka
S z e re jk ls k a
S zerok a
G r a n ic z n a
Szew sk a d ro ca
-S z k a p ie m u
S z k la n n a I
S z p ita ln a
,
S z k o ln y z a u l /
E — 7.
G — II.
E — ii.
P rzesk ok
S o l n y z a u ł.
S o H a n ls k a
S o łtn n ls k n
Sosnow a
8E 2 T
S z c z y g la
Szopena
S z w a jc a r s k i z a u l.
S z w a r c o w y z a u l.
-
Ś w ir o n e k
S y h ir e k n
S y g n a ło w a
S ta rodu b sk a
A u to m o b ilo w a
soT m tek a
'
J u n k ie r s k a I
•*u T r o e k i t . b
u
U rok
N o w o ś w io c k a
N o w o ś w ie c io p r a w y z a u ł.
N o w o ń w l o c k i l e w y z n u l.
M g ły N o w o ź w lo o k i z a u l.
5KS&.
Szara
E — 7.
S tra szu n a
F — &.
S z e r e jk is k a
E — 7.
S zerok a
S z y f l z k .i ń s k a
B — 5.
S z e w s k a d r o g a F . H — 8 . U.
'S z k a p l c r n a
K. F . G — 8 .
B z k la n n a
E — 0.
S z p ita ln a
E — 7.
S łir r tin y ? n n L _
D — 8.
P r z e jn z d o w u
M a r lń s k a
Ś n ie g o w y z a u ł.
F — 8.
J u lju s z a S lo w n c k lo g o
D . E — G. 7 . ~
S łu ck a
- 4 . 5.
B -5 .
S o k o la
M ic h a ło w s k a
8 ądow n
O fic e r s k i I i u
E . F — 4.
G — b . 7,
D — 9.
D — 3.
D . E — 2.
G — 1.
I N o w o m i o j i k l z a u ł.
I I N o w o m l o . s k l z a u ł.
O b ja z d o w a
O b o z o w a w ie lk a
S u z d a ls k i z a u ł.
W i t e b s k i z a u łe k
C e r k ie w n a
R om anow ska
>
M a ła P o h u l a n k a
G ó r z y s t y ( o d W ilo t'^
Z a w a ln e j)
j
J n ż y n i o r y jn y z a u ł.
K>ttubluł.c<i«<ii<«ku • d
P o le s k a
Ż w ir o w y
7.
7.
9,
4.
D—
G —
C — 8.
U — 2. 3 .
Szańcow a
j
X )h “ - J w a
M on a sterek a
A n to k o łs k i b r z e g
P ożarow y
d lc p a
Ś w u jc ia ń s k a
Ś w ie r k o w a
Ś w io t la n a
S w ir o n o k
Sygnałowa
(
1
P ira m o u t-S ie m le n is z k i
P ir a m o n ta k l p r a w y Lauł
P i r a m o n t s k i I o w y z r fu ł.
P ir a r a o n t s k i m a ły z ń u l.
Polna
Polowy zaułek
Połocka
Połtawska
S ie ro c a
S u c lia
S u w a ls k a
Su zdabska
S y b ir
P ia s k o w a
P i e k a r s k i z a u ł.
P ie k ie łk o
P ię k n a
T w e raka
T k a c k a (p o p r z .
P o h u la n k a
7.
3,
B.
7.
,D — 0.
^ n io g o w a
8 , 9.
D — 7,
D— 7
p_y|
W i t e b s k i z a u ł.
W l ą z i o n n y z a u l.
I I I W ło d z im ie r s k i ta n i.
W i e l k a M io s t o z a ń s k n
S trych a rsk n
S tarod u b sk n
F . G . II— b,
F—
Su ch a
D—
B u w a lsk a
Szeptyckiego
D—
P rzy k ą tok
Ś n i a d e c k i c h ___________E — 5 .
O, D. E -7 .
» N o w o m l e j s . z n u ł,
I I N u w o m l e js k ł z.
N o w y ś w ia t
N o w y ś w ia t, p r . * ,
O s z m i a ń s k i z a u l.
O s z m ia ń s k i trak t
P ie sz a
Ś n ip ie k i b r z e g
R adu ń ska I
P io n e rsk a
C — 3 . 4.
D — J.
S u b ocz
P r z e ja z d o w a
S m o ln a
Ś in ig łu g o -I t y d z a
D,
N ie c a ła
N ie d ź w ie d z ia
N ie m ie c k a
P lo t r s I P a w ia
H ry b U ztd
11 L e t n y z a u ł.
B — 5,
I I — 0. 7 .
E - 5.
E — 1.
0 . D — 8.
S m o le ń s k a
H o jd a
Ś w . Ja ck a
C—7. Junkierski zauł.
J a g ie llo ń s k a
D — tl. ^ e n d u r m s k t s a u t .
Ś w . Jańnka
F>--C. Św. .Uńsks
.la r
A — 5. Jar
J a k ń b n J a s iń s k lo g i i C . D - 6 . P o r t o w a U
ś w . Jakóbska
D — 5 . S w . J a k ó b s k a II-a
B —5. 0. Jasn a
Jasna
E — 7. J u tk o w a II
J a lk o w a
0 — 9 . J ę c z m ie n n a
J ę c z m ie n n a
Ii Bernardyński zaul.
Meczetowa
N a d lc H im
N a sza
M iljo n o w a * .
Sw
1 'r o m o w a
P ro sta
S aska k ę p a
S a w ic z
C — 5.
F.
F — 4
S a p ie ż y ń s k ic
M iń s k a
M io d o w a
M u z u łm a ń s k i z a u ł.
H e tm a ń sk a
P łlim d ^ i
D . E .— 8 .
F — 6.
P roch ow a
M e tr o p o lit a ln a
G r a d z k a (M ie js k a )
H o jd a
D — 2. 3.
H — 5.
S lry c h a rs k a
S tr z e le c k a
M o js z a g o łs k a
lJ, C — 0 .
G. H - l o ,
P orzeczk ow a
P o to k
R ycersk a
M ostow a
M u r a r s k i z a u ł.
G radzka
D — 6.
R adu ń ska
Montwittowski przejazd
G roch ow a
P o rto w a
R ybny
D — 5.
D— 8.
F — b.
G o ś c i n n y z a u l.
G — 5.
P o p ła w s k a
F. G - 6.
P o p ła w s k i z a u ł.
G — 6.
R ossa
F . G . H — 7. 8.
Ity b a k i
D . E — 5.
R o s s a z a u ł.
F . G — 7,
Ł u k is z s k a
M o n t w i l l o w s . p r z . E , D — 5.
E , F — 7.
A - 5.
C . D . E — 8. 9.
R adu ń ska
M ostow a
M u r a r s k i z a u l.
M ły n o w a
F — 3. 3.
G o ś c in n a
G r a n ic z n a
A — 5 . 0.
G — 3 . 4.
F. G — 5. 6.
M a ła R a d u ń s k a
R a js k i
G r a n ic z n a
G roch ow a 1
G o łę b ia
D . E — 8 , 9.
P ó ln a
P o lo w a
P o ło ck a
P r z y ja ź ń
C. D. E - 6.
G lin ia n a
0 -8 .
P p lo s k a
L i t e r a c k i z a u l.
G a r n c a r s k a (K a z a ń s k a )
M n h o m o t a ń e lm
M arcow a
M a r ji M a g d a l e n y
E — B.
P u łk o w a
P r z y tu ln a
D — 5, 0.
C — 5.
O -O .
P od zam cze
P ta s ia
3 - g o M a ja
M a h om ctn ń sk a
M a ła
E -5 .
L i d z k i z a u l.
L i d z k i tr a k t
B u łg a r s k a 1 i II
Św
B . C — 9.
le w y z .
P r o m ie n is ta
F . G — 1.
P r o w e n t o w y z a u l.
C — 7.
M o s t o w a ( o d . W R . d o G a z .)
P row en tow a
F — 7.
0 . D — 5.
C+. I I - O . 7.
E — 7.
„
s •,
/•'* '
^ ' i i V i o t r a i i ł a\vłtT
P fw n o
P t brzeżn a
P odgórn a
P ogodna
P o h u l a n k a O . D . E — ti. 7 .
M a ła P o h u la n k a
D — 0.
P o z n u r is k a
•
E — 0.
P ożarow a
P r a c z k n m ia
Ł o k ie ć
Ł u k is z s k n
I W ło d z im ie r s k i z a u ł.
F — 1.
F — 7.
G — 7.
F — 6.
M iło s io m a
M iń s k a
P o d w a le (M o w a )
D — 8.
B - H . 9.
B — 0.
A . B — 5.
' M io d o w a
F — 8.
M y s ia
B — 8 . 9.
A d a m a M ic k ie w jc z a
B . C - S . e.
G dań ska
G ip s o w a
E — 7.
9 . 10.
- 8.
II
P o p o w s z c z y z n a jj F — 5. 6 .
Ś w . S t e fa ń s k a m a ła
F , G — 4.
C . D . E — 4.
G -7 .
P a r k o w y z a u l.
0 -7 .
P ań ska
D - 8.
P a w ia
F — 2 . 8.
P la s k i
D - 6.
P ia s k o w a
D - 8.
P i e k a r s k i z a u l.
D -B .
P ie k ie łk o
F . G — 1.
r ię k n n
P ie s z a
D -5 .
1'i j n r a k a
P i ls u d s k ic g o ^ D . E — 7.
P lu to n o w a
E — 4.
P ió ro m o n t
D . E — 5.
.
p r a w y z . E — 5.
II P on om a ra k a
K ró tk a
E — 7,
Ś w . M ic h a ls k i z. E . F - C .
G ie d y i n i o u w a k a
K rok
B o ta n ic z n a
K w a s z c ln a
D — 5.
O rzech ow o
S k w e r Ś w . Jerski
O strob ra m sk a
O s z m ia ń s k a sto r a ]
P on w sk a
K u rhan y
K u r la n d z k a
Ś w . M ik o ła ja
M ila
G a rb arsk a
G a z o w y z a u ł.
K o z ia
K o z ł o w y z a u l.
K r a w i e c k i z a u l.
C — 9.
E — 7.
B . (J — 0.
O c z c c łio w a
G — 8.
t)rz e ę z k o w e j
D . E — 5.
O strob rom sk a
F — 7.
O sz m ia ń s k a
F — 8 . 9.
O a z m la iis k l z a u l.
E — 7.
O s z m i a ń s k i t r a k t . H — 10 .
P okój
K o w i e ń s k i z a u l.
D — 8.
B — 9.
M ą tn n
G a jo w a
S z k it tn n a
W a g z a io
_
K om en d a n ck i
_
K o m in y d ro g a
P o h u la n k a o d b . R o g a t k i
S to fa ń a k i-F o r s z ta t
P o l i c y j n y z n u ł.
K o p a n ic a
o d A r a o n a ls k io j d o k o ś ć .
św . P io tra
K o ś c i o l n y z a u ł.
A g r c s t a ra u t.
K ir p ic z n a
K u r la n d z k a
M a lin o w a
I p o n o m a r s k i z a u l.
M ta roru a k a
K o b ia lk o w a
K ś f f iia
K u c h a r s k i zn u l.
K u rhan y
M a jo w a
M akow a
F a bryczn a
K ir k o to w n
J u tk ow a
G — 5.
fc o to c z o k
D u n a jk a
W ło d z im ie r s k a
D z ie ln a
K i j o w s k i z a o ł. I I
K i j o w s k i z n u ł. H I
K rzyw o k o lo
L u d w is a r s k a
G . I I — 3. 4. 6 .
Ś tv. F i l i p a
E -7 .
E . F — 6 . 7.
B— 5.
L is to p a d o w a
L i t e r a c k i z a u l.
F ie tro z n w o d s k a
D ob ra
D ob rej R a d y
D yn abu rsk a
D z ie ln a
D z ik a
D — 5.
D - 8.
L ite w s k a
L ip o w a
D ębow a
F — 8.
D — 8.
K o z ło w y z a u ł.
K r a w ie c k i z a u ł.
L id z k i z a u l.
L i d z k i tr. G . H
C udna
C zerw i in o d w o r sk n
C — 7.
K o z ia
L e tn ia
L w ow ska
M an ożow a
A — 5. tl.
D . E — 4 . ■>.
D ob ra
E — 9.
E — 9,
L e g jo n o w a
C — 7.
L o g j o n o w n B .C — 7 . 8 , 9 .
C m e n ta rn a (K łn d b .)
li.
K o s z a r o w y s n u ł. C . J>— 4.
K oszykow a
D . C — 8. 9.
IT n w ió o k l m n t.
O fi.
L o lo w o la
2 W i ę z i e n n y z a u ł.
C ie s ie ls k a
6.
5,
K oń sk a
F — 7.
K o n a n ica
F , G — 7.
T a d e u s z a K o ś c iu s z k i
E . F — 4 . 5.
K o ś c i e l n y z a u l.
D — 7.
K w ia to w a
K r a s z e w s k ie g o
D — 2 . 3 . 4.
C h m ie ln a
C h ło d n a
8 . D.
'" f ? - vA ,
K ru cza
B — 9.
K r o p n i e m y z a u l.
E — 7.
K rzyw a
A . B — 5.
C e g la n a
C e r k ie w n a
O k o c im s k a (d a ls z y c ią g )
E — li.
K rok
K r ó le w s k a
K rótk a
O r e n b u r s k i z a n l.
B o ln ic z n a
D — 3.
A . B —5.
J u lia n a K la c z k i
K o w ie ń s k a
K o w i e ń s k i z a u ł.
B y strz y ck a d ro g a
K a u k a ź fta (K a m ie n n a )
F — 7.
C h e łm s k a
C h le b o w a
f
’
B rzózk a
B azarn a
I> — 8 .
C — 8.
B —-8 . 9 .
C e r k ie w n a
1
I
/
B ra ck a
B y strz y ck a
F. G — 2.
G ó r a B o u ffa ło w a
0 — 6.
E — 8.
E— 8.
G — 5,
K o m i n y d r . F . G . H — 9.
K o n a r s k ie g o
B . 0 — 7 . S.
K o m lu k to rs k a
E — 8 . 9.
D w orzn ń sk i
F — 5.
F .— U.
K ijo w s k i z a u ł. I I
K ijo w s k i z a u ł. I II
K ir k o to w n
K o c ia
G — 7.
K o le jo w a
E . I*'— 7 . 8 .
K o m e n d a n c k i z a u ł. D — 7.
P roch od n y ta n i.
G -G .
E - 0,
A, B — V BD owbor rocwo wa a
O — « . 7.
B o b r u ja k a
B . C— 9 . U o n m b k u
Ł '— 5 .
r»—
a.
£ £ £ £ * « * - - K - 6. S ic in io n o w s k a
F . G . H — i. 3,
P o d le ś n a (A n to k o l)
B osaczk ow a
F — 4.
B r z e g A n to k e ls k i
D . E —3.
K a r a b in e r a k f
B . C — 6.
K a r a im s k a
H - 0.
K a r lz b a d z k a
B. 0 -9 .
K am a
D — .y
K a szta n o w a
E .— 3 . 4 .
A r ty le r y js k a
K — 2K. a w a l k a t a
F— 6.
K a z im ie r z o w s k i z a u l,
E — U 7.
G ł u c h y z a u l,
E -7 . 8.
K ijo w s k a
D— 8.
z a u ł. W l o d u m i r s k i Jl
D . E — 4,
B u e h a r s k a i II S ło m ia n k a
E —8.
K i j o w s k i z& ab I
I f T o iw w w
^
K o b ia lk o w a
Z a m k o w y .a u ł .
B e tle je m s k a
B i a ł y s n u ł.
B is k u p in
B obrow a
B o b r u js k *
B oczn a
B o ;u x lt w r k a
B e r fu p -fc a
B o n ifr a t e r s k a
B orow a
K a n o n icz n a
K a n o n i e r .H k a
K a r a im s k a
K a r lz b a d tk a
K a rn a
K a szta n o w a
K a w a le r y js k a
K a w a lk a ta
Ś w . K a z im ie r z a
K io jd a r ts k l z a u ł.
K ijo w s k a
D.
K a cza
K rak ow ska
O.
K ijo w s k i z a u l. 1
Snworo**k»
Antekolskn (o<l kościoła
Sw . A nny
F — 5 . o.
A n lu k o lo k n ( o d k o ś c io ła
iiw . r i o t r n * F — I . 2 . 3. 4.
A k a d e m ic k u
K — fi.
A le ja R ó ż
D -0 .
R óg
F — 10 ,
E — 7.
U - 8 . 9.
A — 5.
C — G.
O . 11 — 4 .
Z w i e r z y n i e c k a I ł. C . D . - J .
Ż o l a s n u - O h a t k a <«. I I — 7 .
Z y g m u n lo w s k a
!>. K — 6 .
2 o ln ie r s k a
Ż ó r a w in
Ż u brow a
Ż w ir o w n -G ó r n
Ż ydow ska
D — 4.
B — 5.
A— 5
t l — G.
H -- G ,
W o d o c ią g o w a
W o js k o w o -C in o n tu m a
W ó jto w s k a
P ok row sk a
A r i - h n n g i e l s k i z a u ł . II
S z p it a ln a
W ysok a
Ś w . Jerski od
L eśn a
m o stu
Z a k re to w a
Z a k r o t o w y z a u l.
Z a n ik o w a
L e tn i z b ó r
Z arzecze
Z a w n ln a
iM ■
Zbożow a
Z d r o j o w y z n u l.
P o g r a n ic z n a
Z ie lo n a
Z ja z d
Z lo ty
róg
Z w ie r z y n ie c k a
Ż o la z n a -flia tk a
N adbrzeżn a
(o d
A ra on a la k ie j d o Z ie lo n e g o
m ostu )
Ż o łn ie r s k i z. p r. i Io w y
Ż ó r a w in
Ż u brow a
Żwirowa góra
Żydow ska
l-
M ow a
Sw.
nazw a
S ta ra o a z w a
u lic .
Anny
F — .'>, il.
A n t u k o l s k a (<h I k o ś c i o ł a
•■iw. P i o t r a ’ F — 1, i n
.
A k a d e m ic k a
u lic .
S u w o r o f f it a
A u lo k o ll k a
P iotra )
(o d
k o ś c io ła
i*.
K -tf.
G u b erostorek a
A le ja R ó ż
D — tł.
A le ja R ó*
Archanielska
Artyleryjska
I)—?. U. AmbangicUka
E - 4. Artyleryjska
A u g u s t ia ń s k a
F - o . 7.
Arsonulskn
Arsonallk*
F - f l , 7.
l* e j (k o n n e j) B n to iji D
B a g a t e la
B ankow a
5.
B - 0.
K - 7.
od
M ootn
Z ie lo n e g o
do
koM -iola ś w . . l a k ó b a
W r o n i* ( L e ś n i* !)
B ankow a
B a t o r e g o t r a k t ( 1 . 1 1 , - 4 . D. P o l o c k a ( o d Ś a s . ^ K c p U B a z y J jn ń s k o
>
F - 7 . K onna
B e lm y
B c lr a o n t
B e lw e d o r s k o
I-.
7. s ,
O s tro b ra m s k a z a m o s t.
U - H - ó . B e lm o o t
H - 7 . B e lw e d e r ^ *
B en ed y k ty ń sk a
B ern a rd yń sk a
R - 6 . P r o c h o d n y tM ,l.
K -F -o .
Z a m k o w y xa u i.
B , 'i O je m s k n
H -II.
Białostocka
B i a ł y z a u ł.
B is k u p ia
B obrow a
B o b n ijs k *
iło c z n *
B o g u s ła w s k a
B e ttB p rfcs
B
a teenr sKk na
l i o nn iuf rm
t'
B e llo jtm s U
w -7 .
« .n .v p K iin u < t t a
B ia ło s to c k a
b -fl,
B i a ł y z a iił.
D w orcow a
J? f 5
,
B obrow a
fa.
lT O
r —' p.
a }*obtui*k*
G flA o ra łs J ca
_
“ —?■ Gajstn
P — 4. a
*“*
E — 0 . S ic m io n o w s k a
B orow a
F , O . H — 2 . 3 . P o d le ś n a (A n lo k o l)
llo s a c z k o w a
E- F — 7.
D w orta ń sk i
B o ta n ic z n a
F — 5 . B o ta n ic z n a
*
B ra ck a
E — U,
B rzózk a
C— 7
B ukow a
C — H. 9 .
B y strz y ck a
F. G — 2.
G ó r a B o u ffa lo w a
I> — 1».
Cechowa
I)—S.
Cedrowa
C—8.
Ceglana
• B—8. 9.
Cerkiewna
F—7.
Chełmska
1)—3.
Chlebowa
A. B—5.
Chocimska (dalszy ciąg)
D—2. 3. 4.
Chmielna
B—5.
Chłodna
E 9.
Ciasna
C—5. 8.
Ciesielska
G—4. 5.
Cmentarna
E. F—W.
Cicha
D—5.
Cudna
A —5. U.
Czerwonodwor. D—2. 3.
Dobowa
A—5. tt.
Dorownicka D. E—4. 5.
Dobra
C—7.
dobrej Bady
C—9.
Dobroczynna
E—0.
Dominikańska
E —ti.
Dominikański zaul. E—0.
Druotowski zaul.
F—3.
Dunajka
O. 11—8Dynnburska
D—8.'
Dzielna
A. B.—5. (i.
Dzika
A—6.
Dziśnicńska
E—7.
Dąbrowskiego D -5 . 0.
Fabryczna
B—0.
Filarccka (oir\u dalszy)
G. 11-3. 4. 5.
Św. Filipa
D—5.
Finna
D—4.
Fliaowa
C—5.
Franciszkański z. E—6. 7.
G a jo w a
B -9 .
G aona
K -0 .
G a rb arsk a
G a zow a
E — 0.
D -5 .
G ie d y m in o w s k a
ii.
G d ań ska
G ip s o w a
G ę s ia
0 - 5 . ti.
D. E - 0 .
B — 8.
D -8 .
B — 8 . 9.
G li n i a n a
G łę b o k a
G ł u c h y z a u l.
G o łę b ia
F -1 .
F -7 ,
F - 2 . 3.
E. F - 7 .
A — 5.
( ł. H - 1 0
G o ś c in n a
G r a n ic z n a
G roch ow a
G radzka
u. 0 - 0.
S t a r o * G r o d z ie iis . G - 7 . 8.
G rzybow a
B -9 .
H o jd a
O r e n b u r a k i z a o l.
B o ln ic z n a
C e g la n a
C e r k ie w n a
Ł o m ż y ń s k a (N o w a )
C h le b o w a
C h iw iń s k n
M an ożow a
Cudna
C zcrw n n od w orsk n
In . b a ty
"
I i.r ia .J k a
In s p e k to w i,
D ębow a
P ictr o z n w o d sk a
D . E - 7 . 8.
K ijo w s k a
'
20U|' " 'l o d u m i r s k i 11
B u cb a r a k a 1 llS Io m la iik a
K ijo w s k i z a d . I
K i j o w s k i z a o l. I I
K i j o w s k i z a o l. I I I
K ir k o to w a
J u tk o w a
k lo n o w m
^ —
^ “ toru sk a
K o b ia łk o w a
K o b ia lk o w a
K o c ia
G — 7 .' l i ś c i a
K o le jo w a
E . F — 7. 8 .
W e g z a io w n ^
K o t n o n d a n c k i z a u l. D — 7.
K om on d a n ck i
* -* .
K o m in y d r. F . G . I I — 9.
K o m in y d ro g a
K o n a r s k ie g o
B . C — 7. 8 .
P o h u l a n k a o d b .R o g a t k i
K o n d u k torsk a
E — 8 . 9 . S t e fa ń s k i-F o r s z t a t
K oń sk a
F — 7.
P o l i c y j n y z a u l.
K o p n n ic a
F . G — 7. K o p a n i c a
T a u o u s z n K o ś c iu s z k i
o d A r s o n a ls k io j d o k o ś o .
E . F — 4, b. ś w . P i o t r a
K o ś c l o l n y z a u ł.
D — 7.
K o ś c i o l n y z a u ł.
K o s z a r o w y - s n u ł . C . D — 4. A g r e s t u z a u ł.
K c iss y k o w a
D . G — B. 9.
K o*vH l»k) MHtil.
n —3.
Knwnlul/I zsiy,
K o w ie ń s k a
K o w ie ń s k i z a u ł.
K o z ia
K o z ło w y z a u ł.
E — 9.
E — 9.
D — 8.
T>— 5 .
K
K
K
K
K r a w i e c k i z a u l.
D -ft.
K r a w i e c k i z a u l.
K rok
K r ó le w s k a
K i r p ic z n a
o w ie ń s k a
o w i e ń s k i z a u l.
o /.la
o z ł o w y z a u l.
D ob ra
D ob rej B a d y
B — 9. K ru cz a
E — 7 . M a k a r jo w s k i z a u l.
K ró tk a
K rzyw a
_
A . B — 5. K rzyw a
K rzy w o k o lo
G — 5.
u P o n o m a r a k i za u ti
K u c h a r s k i z a u ł.
D — 8.
K u c h a r s k i z a u l.
K u rhan y
B — 9.
K u rhan y
K u r la n d z k a
9.
K u r la n d z k a
K w a sz e ln a
E — 7. ś w . S t e fa ń s k a m u ła
K w ia to w a
E — 7.
K w i a t o w y z a u ł.
K r a s z e w s k ie g o
B . C — 0.
G o g o la
L o lo w e la
D — 5.
Ł e g jo n o w a
0 — 7.
L e g jo n o w a B . C — 7. 8 . 9.
T rak t T rock i
L o tn ia
L w ow ska
L e tn ia
S c r g ju s /.o w . i 1 S ł o m i a n .
M o s t o w a ( o d . W i ł . d o G a z .)
P ro w e n to w a
G — 7.
F — 8.
M a jo w o
M akow a
P i a s k o w a II
P reobrażeń ska
Ł otoczek
Ś w N ik o d e m a
Ł u k is z s k a
D — 5, 0 .
M a lin o w a
1 p o n o t n a r s k l z a u l.
M a ła
M arcow a
M a r ji M a g d a l e n y
M e c z e t o w y z a u ł.
O — o!
G — 7.
E — 0.
C — 5,
M e js z a g o ls k a
M e t r o p o lit a ln a
D—
F —
Św . Jakóbskn
S a r o c ic u s k *
W o z n ie s ic ń s k A
F r a n c is z k a ń s k i z a u ł.
G a jo w a
S z k la n n a
P o d w a le (M o w a )
G ip s o w a
Ś w . M ik o ła ja
*
1 W ł o d z im i e r s k i z a u ł.
G lin ia n a
G łę b o k a
G ł u c h y /.a u ł.
G o łę b ia
G o ś c in n y z a u l.
G r a n ic z n a
G roch ow a
G r a d z k a (M ie js k a )
S t s r o -G r o d z ie ń s k a
G rzybow a
Św
P io t r a 1 P a w ia
»1 L e ś n y » n l .
E - 0 . >m V H 1 O n t l,k l l) .
.
» - « ■ 8 e r l.b k o - O a a n » o a .,r a k a
- U
In a p »k l«»»
G a r n c a r s k a f & a z n ii& k n )
2.
M ę tn a
S w . M ic h a ls k i z a u ł.
S w . M ik o ła ja
E — 0. 7
M iła
S pn sk a
M iń s k a
M io d o w a
' M io d o w a
F — 8.
M y s ia
B — 8. 9,
A d a m a M ic k io w jc z a
C. D. E -o ,
M y s ia
Św . Jerska
G — 7'
B — 5.
D — 5,
do
m o stu
M u r a r s k i z a u l.
II B e r n a r d y ń s k i z a u l.
M eczetow a
K— 3,
C — 7.
P r o m ie n is ta
P ro w e n to w y
P ry w a tn y
F. G — l
z a u ł.
C — 7.
z a u ł,
D — 7. s!
P r z e j a z d ( A n t o k o l ) F ___4 ]
P r z e ja z d o w a
,D — 0.
P rzy k ę to k
G — 1.
P rzesk ok
E — -5.
B -5 .
E - 2 . 3.
P r z y tu ln a
P r z y ja ź ń
D — 0.
R a d u iis k a
E . F -8 .9 .1 0 .
E — 9.
£ -3 .
F -7 .
C. D -8 .
R akow a
E — 8. 0.
R ossa
F . G . H — 7. 8.
R ybaki
D . E — 5.
R o s s a z a u l.
F. G -7 .
R ó w n o p o le
H . 3— 4.
R ozb ra t
C. D -8 .
R adu ń sk a
1
F - 7 . 8.
R y b n y z a u ł.
F -7 .
D.
R y m a r s k i z a u l.
R y s iu
R zoczn a
•R u d o m iń s k n
E
0
A. B
0
— 1.
— 4,
— 5.
-7 .
E -8 .
9.
P i a t : P i o t r a $ k a r g i E — fl.
Sadow a
E — 7 , 8.
S a fja n ik i
F — 0.
S n p lo ż y t is k a
F — 3 . 4.
row y
F. G- * ~
G — 5 . O.
F -C .
F — 2, 3.
E — 9 . 10 .
S en a torsk a
s io n n a
S ió s t r M ilo s ie r .
S k ła d o w a
Skopów ka
S lo m ia n k a
S ło n e c zn a
G . H — 3.
D -8 .
E -0 .
C , D - 3 . 4.
15. G — 4 .
S ło w ia ń s k a
Ś lu s a rs k a
Ś le p a
F -8 .
D . E — 9.
D — 7.
S h i s z c z y ń s k i z.
S m o le ń s k a
S m o ln a
F — 4 . r>.
O . D — 7.
Ś m ig ło g o -I ty d z a
D.
N io c a la
F -| ,
N ie d ź w ie d z ia
11— 5 ,
N ie m ie c k a
B — (i
------------------------------------------■ »
S n io g o w a
Ś n ia d e c k ic h
C — 9.
1 5 - 7 . fi.
F — 7. 8.
E — 5.
F —7
C. D. E -7 . 0 ,
I N o w o m i c j e . z a u l. D — 7
I Nowomlojtkl zaul.
II Mowomiejskl z. o __
Nowy Awiat
p '• II Nowomlojskl zaul.
Nowy ńwiat, pr. z.
Nowoćwlucka
,
lewy z. p_g* Nowoćwleolo prawy «auł.
newońwłec. mały z. p».y Nowotłwlcckl lewy zaul,
Męły NowońwLccki zaul.
O b ja z d o w a
O bozow a
F — 4
E — 1.
C . D — Z.
S a w ic z
M ostow a
M ły n o w a
F — 0,
M u z u łm a iis k i z a u l. C — 5.
Nowa Aloja
Kowogródzkn
P roch ow a
P rom ow a
P ro sta
S ask a k ęp a
M o n iu s z k i
A rzam a sk a
M o n t w iłlo w s k l p rz e ja z d
D — 5,
D — 3.
N a d lc ś n a
N asza
D . E .— 8 .
F — 0!
S & p lo ż y ń s k io
M o h y jo w s k a
M o n t w lllo w s . p r z .E .D — 5 '
M ostow a
M u r a r sk i z a u ł.
H -5 l
P ożarow a
P r a c z k a r n ia
M e js z a g o ls k a
M e tr o p o lit a ln a
q.
B . <3 - 5 !
E — 8.
G<— 7 ’
M o h y le w s k a
M o n iu sz k i
M o n lw d tło w s k a
P o to k
R ycersk a
M a ła
B o b r u j s k i z a u ł.
P l a c K a te d r a ln y
M a h o m o t a ń s k i z a u ł.
M ętn a
C. D -j,
Ś w . M ic h a ls k i z . E . F — o!
M iła
M iło s io m a
M iń s k a
G a rb arsk a
G a z o w y z a u l.
G io d y m in u w s k a
G — 5.
o p ła w s k a
F . G — (1.
o p ła w s k i z a u ł.
G
0]
o rto w a
B — 0.
orzeczk ow a
D —2 3
M a ła R a d u ń s k a
R a js k i
R adość
C — 5,
M a h om ota ń sk n
G . I I — 6 . 7. ' M a j o w a
E — 7.
M a k a r je w s k a
B . C— 9.
M a lin o w a
F a bryczn a
P
P
P
P
P u łk o w a
L o tn icz a
F — 0.
F — 7,
C. D -5 ,
3 - g o M a ja
M a h om eta ń sk e
W r o n ia
A .— 6 . 0 ,
G — 3. 4.
F . G — 5 , Q.
O . D . E — s] 9.
P ta s ia
D z ie ln a
D z ik a
D z iś n ie ń s k i z a u ł.
JSL—5 ,
0 —0.
D . E — 8 . 9.
L i t e r a c k i z a u ł.
B. E —2.
D — 6,
E — fl.
Ł o to czo k
Ł o k ie ć
Ł u k is z s k a
D r u o t o w s k i z a u ł.
D u n a jk a
W ło d z im ie r s k a
,
v « ..
^ 'i /f i o t r o
P lu n ą
P t brzeżn a
P óJ g órn a
Pogodna
P o h u la n k a O . D . E — 6 . 7.
M a ła p o h u la n k a
D — O.
P ozn ań sk a
E — 0.
L i d z k i z a u l.
L i d z k i tr a k t
B u łg a r s k o 1 i II
L ip o w a
L is to p a d o w a
B -o .
A . B — 5.
L o tn icz a
L u b e ls k a
L u d w is a r s k a
D o b r o c z y n n y z a u l.
B ła g o w le s z c z o ń s k a
Ś w . I g n a c e g o z a u l.
P lu to n o w a
P ió ro m o n t
„
„
P o p o w s z c z y z n a jj F — 5 . 0 .
B — 5.
b
. f - r S -
ais;
O fic e r s k a
O g iń s k ie g o '
O górkow a O. D
O ggir o d o w a
.
O li
lit n p ja
O m n io r y ln y
Objazdowo
Obozowa wlolkn
. Michajłowska
B udow a
p " “<T * i '
' * •
A — d.
—2
^
^ — 5.
Oficerski 1 \ u
P o lic y jn y
Mlropolska
Ogrodowa
p H m p ja
O r a n l e r y j n y z a u l-
O rzech ow a
I
S k w e r Św , J ersk l
7
O strob ra m sk a
jU s z r a if t ń s k a s t a r a j
O s z m i a ń s k i z a u l.
O s z m ia ń s k i tra k t
II
W i t e b s k i z a u ł.
W i ę z i o n n y z a u l.
I I I W ł o d z i m i e r s k i r a n i.
W i e l k a M ie s z c z a ń s k a
P ia s k o w a
P l u k a r s k i z a u l.
j
P ie k ie łk o
I
P ię k n a
P ie s z a
I
S n ip is k i b r z e g
. - i
R adu ń ska 1
P io n o rsk a
1
E — 4.
D . E — 5.
P irn m o u t-S ie m ie n ls z k i
p r a w y z . E — 5.
P ir a m o n t s k i p r a w y kaul
le w y z . E - 5 .
P ir a t n o n t s k i l e w y z a u ł.
E - 5 . • P i r a m o n t s k i m a ł y /A u ł,
O bw w W t
i P a w ł j T F —'
M on a storsk a
F — 7.
A n to k o ls k i b r z e g
F — 4.
T w crsk a
C — 0.
T k a c k a ( p o p r z . W o w lla )
C — 9.
II P on om u rsk a
K ru cza
K r ó p n ic z n y z a u ł.
E — 7,
P a r k o w y z a u l.
G — 7.
P ań ska
O — 7.
P a w ia
D — 8.
P ia s k i
F — 2 . 3.
P ia s k o w a
D -tt.
P i e k a r s k i z a u l.
D — 8,
P ie k ie łk o
D — 0,
P ię k n a
F . G — J.
P ie s z a
A — 5.
P l ja r s k a
D -5 .
P llB iid s k ic R o ^ D . E — 7 . 8 .
P o ln a
P o lo w a
P o ło ck a
P on n rska
K rótk a
F» G — 4 .
O. D. E — 4.
O rzeszkow ej
D . E — 5.
O stro b ra m sk a
F — 7.
O s z m la ń s k a
F — 8 , 9.
O s s m ia ń s k l z a u ł.
E — 7.
O s z m i a ń s k i t r a k t . H - - -1 0 .
P odzam cze
F ch ój
P o lo s k a
E -7 .
K rok
E . F — 5 . 7. B o ta n ic z n a
L is to p a d o w a
L i t e r a c k i z a u l.
E — 0. Ś w .
B
___
E a zai.....,V
m i o rł*
z ouw» s k i z a u l.
G ł u c h y Ła„ i
£ " c? n
,
„
„
S - !'
K rak ow sk a
C D. E -4 .
K ijo w s k i z a u ł. I
E -8 .
K ijo w s k i z a u l. I I
E -8 .
K ijo w s k i z a u ł. I I I
E— 8.
K ir k o to w a
G -5 .
J u lia n a K la c z k i
E — U.
L ite w s k a
L ip o w o
ś w . Ja ck a
C — 7 . J u n k i e r s k i z a u l.
J a g ie llo ń s k a
D — O. Ż » n d * r m s k l t a u ) .
Sw . Jań ska
F . - - 6 . S w . .la ftH k t
Jar
A — 5. Jat
J a k A b a J o s iń s k ie g o C .D ~ 6 . P o r t o w a II
ś w . Jakóbskn
D — 5. S w . J a k ó b s k n I l-o
l i — 5. 0. J a s n a
..J a sn a
E — 7 . J a t k o w a 11
J a tk o w a
C — 9 . J ę c z m ie n n a
J ę c z m ie n n a
B — 5. J e l o n l a
.T u le n ia
I I - O . 7,
J e r o z o lim s k a
J e r o z o lim s k a
E -5 .
Ś w . J o r s k i ( o d M o a to w o J
S w . J e r s k l z u u l.
d o k oś. " w ' Jerzego)
J e z io r n a
F — 6. J e z io r n a
J e z u ic k a
E -0 .
Ś w . Ign a cego .
Św . Ign a cego
K a szta n o w a
Artyloryjska
Kawalkata
..
E — U 7.
L i d t k i t r . G . I I — 8 . 9 . 10.
ll0 -8 ,
K a r lz b a d z k a
K am a
E — ó-
L id z k i z a u ł.
F -7 .
F — 4 . 5.
H -« .
B . C —9.
C h m ie ln a
C h ło d n a
2 W ię z ie n n y z a u l.
C ie s ie ls k a
C m e n ta rn a (K la d b .)
F — 0.
H e tm a ń sk a
H r y b lM k t
)lo £ t v
B ra ck a
B rzózk a
B azorna
B y strz y ck a d ro g a
K a u k o z t a <K a m i e n n a )
B r z e g A n to k e ls k i
K a r a b in e r s k ł
K a r a im s k a
E*—;ł* Ą
£ -2 .
K ijo w s k a
B akazU
B. O — 0.
D. h — 8 ,
S w . K a z im ie r z a
K l o jd a ó s k i z a u l.
K iu im le r t o w a k i z a u ».
!■; 5.
B a k szta
K a n o n icz n a
K n n o n ło r s k a
K a r a im s k a
K a r lz b a d z k a
K erna
K a szta n ow a
K a w a le r y js k a
K a w a lk a ta
Ś n lo g o w y z a u l.
F — 8.
J u l ju s z a S l o w n o k ie g o
D . E — fl. 7 . 8 .
S lu e k a
15— 4 . 5.
S o k o la
B — 6.
S o l n y z a u ł.
D -8 .
S o lta n is k a
B — 4 . A.
S o lta n is k a
A . B — 5,
S osn ow a
B — 5 . fl,
Spokój
B — 0. 8 .
Ś rodkow a
G . I I — 8.
S t a lo w a
E — 0.
S tara
B . C — 5 . fl.
S trom a
C -0 .
.- t o . S t o fa ń s k ft
U — 7.
S ty c zn io w a
D — fl.
S - t o S t o fa ń e k i fo r s z t a d t .
R -9 .
S t o la r s k a
H — 4 . 5.
A l e j a S y r o k o m l i 15. F — 5 .
S t r a ż a c k i z a u l.
D — 8.
S trych a rsk a
S t r z e le c k a
C — 3 . 4.
D — .).
S u b ocz
F . G . I I — 0,
Su ch a
F — 1).
S u w a ls k a
D -fl.
S z e p ty c k ie g o
D -7 .
0 — 7.
o le p u
Ś w ię c ia ń s k a
G -7 .
0 — 8 . 9.
C — 2 . 3. 4.
E. F — 4
Ś w ie r k o w a
Ś w ie tla n a
S w ir o n e k
S tr y e lia r s k u
S t a r o d iib s k a
S ie ro c a
Su ch a
S u w a ls k a
S u z d a ls k a
S u z d a ls k i z a u l.
W i t e b s k i z a u łe k
U e r k lo w iin
R om anow ska
Ś w ir o n c k
G — 0 . 7.
D — fl.
D — 3,
S y b ir
S y g n a ło w a
Szańcow a
Szara
S tru szu n a
S z e r e jk is k a
S zerok a
S z y a z k iiis k a
D . E — 2.
E -7
S y b ir s k a
S y g n n lo w it
S tu rod u ba k a
A u to m o b ilo w a
S z a w c lb k a
F — 5.
S z u r e jk is k a
E — 7.
S zerok a
&o ..
G
n i c z n in
.... B
-“ -—
u rr aa m
S z e w s k a d’ r o g a 1*.11— 8 . ił.
S zew ska d rog a
'S z k a p l e r n a
”
F* G — 8 . j^ z k a p lo r n a
'• S z k la n n a
E — 0 . -S z k la n n a 1
.
■'
S z p ita ln a
E — 7.
S z p ita ln a
.
S z k o ln v
U — 8.
S z k o ln y z a u | ,,,
C — O.
S o m iłe k a
X łt i—
J u n k ie r s k a 1
T r o c k ie g o
S z c z y g la
Szopena
S z w a jc a r s k i z a u l.
S z w a r c o w y z a u ł.
P o h u la n k a
M a ta P o h u la n k a
G ó r z y s ty ( o d W ilo u
do
Z n w n ln o j)
j
J p ż y n io r y jn y z a u l.
1
I f laubluiT uŻL -T i^kit
1
.P o le s k a
P o ln a
T a rta k i
T a r g o w a — W:
C — 5. 0
-e .--7 .-9 _ .
T a ta rsk a
E -0 .
T e a tr a ln a
J D -0.
E — 5.
F — 4.
E -8 .
Św . T eresy
T iw o li
II P on om n rsk a
P opow eka
I3o p ł a w s k a
T o p o lo w a
T o rfo w a
T ow arow a
F . * i — J.
T r a m w a jo w a
T ręba ck a
T rock a
T r w a ła
F — 2.
D. E -3 .
P orzeczk ow a
P o to k
P o ż a r o w y z a u ł.
P r a c z k a r n ia
P roch ow y
O bozow a
Ż w i r o w y z a u l.
M a ja k o w a
P ro w e n to w y
P ry w a tn y
P r z e ja z d
T ok arska
-
0 - 2 . 3.
A B — 5.
E
fl.
E— 3. 4 .
T r y n ita r s k a
T u r g ie ls k n
E -3 .
F — 7.
T u n e lo w a
(L D — 9 . 10 .
T u s k ą la ń s k a
D . E - - 3 . 4.
T yzen h au zow ska
D — 3. 4, 5.
U n iw o r s y te c k a
U rok
o d z a u ł. Ś w . J o r s k i c g o d o
u l. A d a m a M ic k ie w ic z a
P ta s ia
P u łk o w a
C 4 im n a z j a ln a
O bozow a now a
Ita d u ń sk a II
M a ła R a d u ń s k a
R a js k i
R adość
R akow a
E — ()]
B— 8.
W a p ie n n a
C — 4 . 5.
W a rsza w sk a
F — 8.
W a r s z a w s k i z a u l.
G —7
W ąw ozy
G. I i-o !
W orkow ska
D — 2, 3.
W it o ld o w a
B . C — 5. 6.
W ę g lo w a
W id o k
W ie js k a
W ie lk a
W ię z ie n n a
W ię z ie n n y
E — 7
F -1 .
G . H — 10 .
E .. F — 6 . 7 .
.
z a u ł.
C — 5.
0 -5 .
A — ft.
R ossa
E le k t r y c z n a
R o s s a z u u l.
R ó w n o p o lo
R ozb ra t
R adu ń sk a
R y b n y z a u l.
W ie rz b o w a
A n to n ie g o W iw u ls k lo g o
W ila n ó w
R y cersk a
R y m a r s k i zu u ł.
R y s ia
W iłk o m io r s k a
f
B . O . D — 4 . 5.
S w . W i n c e n t e g o E . F — 9.
W in g ry
E . F.
W ilc z a
W i l c z a ła p a
W ile ń s k a
R zeczn a
O s z m ia ń s k n
now a
P ln o Ś w . J a n a
Sadow a
S u fja n n a
W o js k . S z p it a ln a
S a p ie ż y ń s k ie r o w y
Saska
kępa
A n d r z e je w s k a
W o js k o w a
S io n n a
S z p it a ln a
S ió s tr M iło s ie r d z ia
S k ła d o w a
Skopów ka
S lo m ia n k a
S lo n o c z n a
S ło w ia ń s k a
S lu a n rs k a
S u z d a ls k i z a u l.
S ł u s z c z y ń s k i z a u l.
S m o le ń s k a
S m o ln a
O ron bu rsk a
Ś n ie g o w a
Ś w . J e r s k i z n u l. II o il M u 1 'I i a W ó j f l b o R d . k l . ^ U I s k l o g o d o u l. A d a m a
M io k io w ic z n
Ś n l o g o w y z a u l.
K nukazk a
C arogrod zk a
S o k o la
S o ln y
S o lta n is k a
W orkow a
Sosnow a
Z aw odskl
Środk ow a
S t a lo w a
S tara
P o r t o w y z a u l.
S t o fa ń s k n
Św . Ja kóbska I
S t o fa r is k l fo rn z t.
S t o la r s k a
E jo h o m a
G l u o h y z a u ł.
-
n
-I'-
^ j rfP i e -
S zopen ow ska
'N a b r z e g u
1
M agazynow a
T a rg ow a
W
W
W
W
W
D — 7.
H — 6.
A — 5.
B . C — 9.
D . E .— 5 . 0 .
io s e n n a
F . G — 4.
iś n io w a
E — 9.
ite b s k a
D . E — 5. 0.
o d o c ią g o w a
B . C — 9.
W o js k o w o -C m C n t a r n a
F . G — 3.
W ó jto w s k a
F — 3 . 4.
T a ta rsk a
T e a tr a ln a
Św . T oresy
Z ie lo n a
T ok arska
G r a n ic z n a T o p o lo w a
T o r fo w a
T ow arow a
T r a m w a jo w y z a u l.
M o ż a js k a
T rock a
D u n k ic ls k a
T r y n ita r s k a
N ik o d e m s k i z a u ł,
II
T u n e lo w a
I z m a jlo w s k a
A stra ch a ń sk a
W o la n a
F — 0.
W r ó b ln
,
D -7 .
W s z y s t k ic h Ś w itily c h
IJ. F - 7 .
W ysok a
T om a sza
Zana
z a u ł.
D w orcow a
K ir p ic z n y p rz e ja z d
W a p ie n n a
W a rszaw sk a
W a r s z a w s k i z.
W ąw ozy
L a g ie r n a
W e s o ła
U s lic k a
W id o k
W ie js k a d r o g a
W ie lk a
M o s k ie w s k a
3 - c i W ię z ie n n y
W ie rz b o w a
Tom bakow a
W ila n ó w
W ilc z a
W i lc z a ła p a
W ile ń s k a
W i łk o m io r s k a
Ś w . W in co n to g o
W o n g i e r s k i z a u łe k
W io s e n n a
iś n io w a
ite b s k a
o d o c ią g o w a
o js k o w o * C m e n ta r n a
W ó jto w s k a
P ok row sk u
A r e h a n g i e l s k i z a u ł.
W ysok a
B . C — II.
Ś w . J e rs k i o d m ostu
L eśn a
Z a k ro to w a
Z n k r e t o w y z a u l.
0 — 7.
15— fl.
Z a w a ln n
D . 15. F — fl.
Zbożow a
Z b r o j n y z a u ł.
E — 7.
Zgoda
0 - 8 . 9.
Z io lę n n
Z ja z d
Z ie lo n a
Z in z d
E — 1. 2.
F — fl.
A — 5.
C — fl.
Z lo ty IW g
O , H — 4.
JS 0 IU
^
'
"
Z w l o r s y n i o r k u H. O . D . — ft.
Ż o l a z n n - G h a t k a (1. H — 7.
Z y g m u n t o w .s k a
U . E — 6.
o ln ic r s k a
ó r a w in
Ż u brow a
Ż w ir o w a -G ó r a
Ż ydow ska
f
D -4 ,
B — 5.
A— 5
11
S z p it a ln a
Zn m k ow a
L o tn i zb ór
Zarzecze
Z a w a łn a
Zbożow a
Z < l r o j o w y z a u ł.
P o g r a n ic z n a
Z n m io js k a
Z a rzcczo
z n u l.
I ł — 8. 9.
Z u c ls z o
0 — 8.
i i a k r o t o w a I I . O . I ) - 0 . 7,
Z n k rotow y
Zam kow a
K a iw a r y js k a
W
W
W
W
Z lo ty
sta-
b• y' sst u-UjJeO 0
a i‘ ąS
L
.S ^ M a t k :
F . 0 — 7 . 8.
U ła ń s k a
P r z e ja z d o w a
M a r iń s k a
..
1 A r c liu m c ib t i.
E — ?!
G — ».
E — fl.
P o l o w y z a u łe k
P o ło c k a
P o lta w a k a
P o p ła w s k i
P ortow a I
n*
’y--
r ó g _________
Z w h T s y n ło o k a
Ż e l a z n a * ! 'ł ia t k n
N adbrzożna
(o d
A ra e*
n a ls k le j
d o Z ie lo n e g o
, m ostu )
Ż o ln io r n k l z. p r. i Io w y
Ż ó r a w ia
Ż ubrow a
Ż w ir o w a g ó r a
Żydow ska
TOWARZYSTW
SPÓŁDZIELCZYCH
ODDZIAŁ
w WILNIE
ul. Adama ^UCicJ^iewicza N r 29, dom własny.
i Instytucja Centralna u) lVarsz.au)ie.
Kapitał Z ak ładow y ĄrQ milj. mk.
Bank prowadzi wszelkie operacje w zakres
bankowości wchodzące, a mianowicie:
Przyjmuje wkłady na procentowanie. Kupuje
i sprzedaje waluty i papiery procentowe.
Udziela pożyczek na zastaw papierów pro­
centowych i różnych wartości, oraz
dyskontuje weksle.
Bank wydaje przekazy na wszystkie miej­
scowości Rzeczypospolitej P o l s k i e j .
Nadto celem rozszerzania operacji towaro­
wych Bank wybudował specjalne ma­
gazyny towarowe (przy ul. Mickie­
wicza Nr 29), mogące pomieścić około
50 wagonów towaru.
Dla SPÓŁDZIELCÓW specjalne warunki.
= iiiiiiiiimiiimiiiiiMlimmiMiMiiiiilimmiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiimiiiimiiiimiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiimiiiiii? =
nillllllllllllllllllll||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||t|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||P
I
*
«
Vf
WIELKA 66.
ODDZIAŁ M IEJSKI
ADAMA MICKIEWICZA Nr 7
(ŚWIĘTOJERSKA).
*□£34
Załatwia wszelkie
operacje w zakres
b a n k o w o ś c i w chodzące.
furoro
B A N K CZYNNY OD GODZ. 9— 3
th
jG
A
f
,
O P U K a c H ia
\ u f e w B Z A W C »32 K > €5 0/
W W ILW tŁ
.