Determinaty agresji Nieletni sprawcy zabójstw

 Nieletni sprawcy zabójstw

Prof. nadzw. dr hab. med. Janusz
Heitzman
 Klinika Psychiatrii Sądowej IPiN
 Przestępczość
nieletnich na tle
przestępczości w
Polsce
 Ogólna liczba przestępstw 1.072.042
(1998)
 Popełniane przez nieletnich
(2001)
80.000
 „ciemna liczba” (szkoła)
 Przestępstwa na terenie szkoły (ok.
100.000)
zakończone wszczętym postępowaniem
- 5%
–
Struktura przestępczości nieletnich
Płeć - 90% chłopcy
Czyny karalne popełniane przez
nieletnich
13.000 (2000)
Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu
Orzekane środki wychowawcze i
poprawcze w roku
1.200
 Zagrożenie
bezpieczeństwa
publicznego przez
nieletnich
 Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu
 Przestępstwa gwałtowne
 Nieletni sprawcy zabójstw
 6% ogólnej liczby zabójstw
 Przewaga zabójstw rabunkowych
 Wzrastająca surowość kar (do25 lat)
 Co 5 sprawca zabójstwa skazany na
25 lat jest młodociany (do 21 lat)
 Dynamika zabójstw
dokonywanych przez
nieletnich
 Obniżony wiek zabójców
(do 13 roku życia – 10 - /1991-2001/)
 Bezwzględny wzrost 4x
 1996 - 36
1997 - 36
1998 - 28 (na 1072)
2001 - 40
 Najczęstsze motywy
zabójstw
dokonywanych przez
nieletnich
 Rabunkowe
 Nieporozumienia rodzinne
 Chuligańskie
 Seksualne
 Trudne do ustalenia
 Biologiczne koncepcje
przyczyn
przestępczości
nieletnich
 Dziedziczenie cech przestępczych
 Skutek urazów płodowych
 Wczesnodziecięce uszkodzenie
mózgu
 Atypowy układ chromosomów (XYY)
 Choroby psychiczne
 Zaburzenia osobowości biologicznie
uwarunkowane (charakteropatie,
encefalopatie)
 Patologia mózgu ((TC, MNR)
 Temperamentalna
teoria przestępczości
nieletnich
 Predyspozycje dziedziczne
 Środowiskowo uwarunkowana
ekspresja cech przestępczych
 Społeczne przyczyny
przestępczości
nieletnich
 Brak wrodzonych cech przestępczych
(predyspozycji)
 Determinizm środowiskowy
 Negatywne środowisko nie wpływa na
wszystkich
Przyczyny agresywnej
przestępczości nieletnich
(Bandura, 1968)
 Modelowanie (przyswajanie
zachowań i towarzyszących im
emocji)
 Bycie ofiarą (złego traktowania)
 Zachęta ( negatywny wpływ
zewnętrzny)
 Instruowanie
 Nakłanianie (sposób niezwykły,
dziwaczny, symboliczny,
rytualny)
 Osobowościowe
uwarunkowania zabójstw
dokonywanych przez
nieletnich
 Niedojrzałość emocjonalna i
społeczna
 Niezdolność nawiązywania
pozytywnych związków
emocjonalnych
 Zaburzona samoocena, brak
samoakceptacji
 Zaburzenia procesów samokontroli
 Przewaga procesów popędowoemocjonalnych nad poznawczymi
 Interakcje czynników
determinujących i
powstrzymujących
(hamujących)
Psychologiczne czynniki
determinujące
 Zewnętrzne - wzorce i normy
społeczne
 Wewnętrzne – potrzeby, poglądy,
normy
- frustracja,
- lęk, wrogość, agresja
- negatywna samoocena
 Interakcje czynników
determinujących i
powstrzymujących
(hamujących)
Psychologiczne czynniki
powstrzymujące
 Umiejętność rozwiązywania konfliktów
 Zdolność do opozycji wobec nacisków

Pozytywna samoocena
 Psychologiczne mechanizmy
przestępczości nieletnich
(Teoria Reckalsa)
Bodźce indukujące przestępczość
agresywną
 Atrakcyjne wzory zachowań
agresywnych
 Upowszechnienie modelu „silnego
człowieka”
 Wzorzec „kariery przestępczej”
 „Sukces” to efekt zachowań
kryminalnych
 Frustracja podstawowych potrzeb
Psychologiczne
mechanizmy
przestępczości nieletnich
 Uczenie się i poglądy
 Frustracja i lęk
 Wzmożony niepokój
 Wrogość do innych
 Poczucie małej wartości
 Subiektywna perspektywa
percepcyjna
Psychologiczne
mechanizmy
powstrzymujące
przestępczość nieletnich
 Samokontrola zewnętrzna:

- pozytywny wpływ rodziny (jej
zintegrowanie)
- pozytywny wpływ środowiska
pozarodzinnego
Samokontrola wewnętrzna
- zdolność do przeciwstawienia się
zewnętrznej
presji
- zdolność rozwiązywania konfliktów
- unikanie działań ryzykownych
- pozytywna samoocena
Zaburzenia
samoregulacyjnych
mechanizmów
osobowości
 Potrzeby (frustracja)
 Emocje (lęk, niepewność,
poczucie winy)
 Postawa (antysocjalna)
Samoocena (zaniżona)
/ „to
co robię…”/


Obraz siebie (negatywny)
„jestem…”/
/
 Destruktywne sposoby
rozładowania napięcia u
nieletnich
 Zachowania zuchwałe
 Zachowania agresywne
 Zachowania brutalne
 Zachowania nieprzewidywalne
 Zachowania impulsywne
 Kategorie nieletnich
sprawców zabójstw
(M. Martin, H. Quay, M.Q.
Warren)
 Zabójcy zorganizowani:
- niewyróżniający się wśród
rówieśników
- dobry syn
- dobry uczeń
- inteligencja wyższa niż
przeciętna
 Kategorie nieletnich
sprawców zabójstw
(M. Martin, H. Quay, M.Q.
Warren)
 Zabójcy niezorganizowani:
- stałe problemy wychowawcze
- złe wyniki w nauce (pracy)
- inteligencja przeciętna i niższa
- rodzina dysfunkcjonalna
- „seryjni mordercy”
 Ocena stanu psychicznego
nieletnich zabójców
 Proporcjonalność rozwoju fizycznego
(biologicznego)
 Poziom intelektualny
 Poziom neurotyzmu
 Poziom lęku
 Poziom psychotyzmu
 Ocena stanu psychicznego
nieletnich zabójców
 Osobowość (psychopatia socjopatia,
charakteropatia)
 Poziom ekstra i introwersji
 Stopień demoralizacji
(nieprzystosowania)
 Motywacja i motywy bezpośrednie
 Prognoza
 Możliwości skutecznej resocjalizacji

Rozwój biologiczny
nieletnich sprawców
zabójstw
 Ocena stanu zdrowia matki w okresie
ciąży
 Przebieg porodu
 Wady rozwojowe OUN , innych
układów narządów
 Schorzenia przewlekłe o
wczesnodziecięcym początku
 Choroby zakaźne i inwazyjne z
konsekwencjami w zakresie patologii
OUN

Poziom intelektualny
nieletnich zabójców
(dane z opinii)
 Upośledzenie umysłowe (lekkie)
 Pogranicze upośledzenia
umysłowego
 Ociężałość umysłowa
 Pogranicze ociężałości umysłowej
 Inteligencja niższa niż przeciętna
 Inteligencja przeciętna
 Inteligencja wyższa niż przeciętna
 Inteligencja w granicach normy (?)
 Niski poziom
intelektualny –
predyspozycja
 Upośledzenie umysłowe lekkie (1 na 5 zabójców)
 Obniżony poziom intelektualny - ok. 50%
 Poziom intelektualny nieletnich zabójców
jest niższy od przeciętnej dla wieku
 Poziom intelektualny nieletnich zabójców
jest niższy niż nieletnich sprawców
innych przestępstw
 Skutki niskiego
poziomu
intelektualnego w
genezie zabójstwa (1)
 Zwiększenie sugestywności i uległości
 Obniżony krytycyzm
 Zmniejszona kontrola popędów
(afektów)
 Wzmożona impulsywność
 Ograniczone przewidywanie skutków
 Ograniczone antycypowanie kary
 Upośledzona interioryzacja norm i
wartości
 Niedojrzałość społeczna
 Skutki niskiego
poziomu
intelektualnego w
genezie zabójstwa (2)
 Upośledzenie pamięci
 Upośledzenie zdolności
logicznego myślenia,
abstrahowania i uogólniania
 Trudności w werbalizacji
własnych sądów i myśli
 Zaburzenia
osobowości nieletnich
zabójców - 90%
 Głębokie (psychopatia,
charakteropatia, socjopatia, o.
niedojrzała) – 58,3%
 Umiarkowane (rysy: psychopatyczne,
charakteropatyczne, socjopatyczne, o.
niedojrzałej) – 31,5%

Brak - 10,2%
(Badzimirowska-Masłowska, 2000)
 Neurotyzm nieletnich
zabójców
 Wyższy niż w nieprzestępczej grupie
wiekowej
Wzmożona reaktywność emocjonalna
Tendencja do kumulowania emocji
Trudności w kontrolowaniu emocji
Obniżona odporność na stres i
sytuacje trudne
 Zmienność nastroju
 Drażliwość, dysforyczność, lękliwość
 Skłonność do dekompensacji
(załamań)




 Poziom psychotyzmu
u nieletnich zabójcow
 Wg. Kwestionariusza
osobowości Eysencka EPQ-R
(pomiar neurotyzmu,
ekstrawersji, psychotyzmu i
kłamstwa)
 Skala psychotyzmu wyróżnia
osoby: psychotyczne,
psychopatyczne i
niekonwencjonalne
 Cechy psychotyzmu:
- chłód uczuciowy, złośliwość, okrucieństwo do
ludzi i zwierząt
- agresywność, despotyzm, dziwaczność
- brak przeżywania i okazywania współczucia,
izolacja

Nieprzystosowanie
społeczne nieletnich
zabójców
 Uprzednia karalność za
przestępstwa dokonywane
przeciwko mieniu
 Nadużywanie alkoholu
 Agresywne reakcje po
spożyciu alkoholu
 Negatywne środowisko
rówieśnicze
 Prostytucja (27% dziewcząt,
15% chłopców)
 Nadużywanie
narkotyków przez
nieletnich zabójców
 Regularne narkotyzowanie
się - ok. 14%
 Okazjonalny kontakt
- ok. 25%
 Motywacja sprawców
zabójstw
dokonywanych przez
nieletnich
(motywy pierwotne)
 Ekonomiczne (rabunkowe,
zdobycie środków na alkohol,
narkotyki ) – 47%
 Retorsyjno-odwetowe
(porachunki) 17,6%
 Rodzinne (zabójstwo rodziców)
16,8%
 Seksualne (przed aktem, w
trakcie, po) – 12,6%
 Erotyczne (po zerwaniu) – 5,9%
 Inne (irracjonalne)
 Motywy bezpośrednie
zabójstw
dokonywanych przez
nieletnich
 Rabunek : chęć uniknięcia
odpowiedzialności, eliminacja
świadka, lęk przed karą
(planowanie)
 Retorsyjno –odwetowe:
rozładowanie agresji, gniew
 Rodzinne: lęk, poczucie krzywdy,
zagrożenie, gniew, obrona życia
własnego lub bliskich
 Okoliczności zabójstw
dokonywanych przez
nieletnich
 Czas: mc – sierpień –wrzesień,
godz. 18-24
 Miejsce: miasto pow. 100000
(48%), wieś (34), miasto do 50000
(18%)
- mieszkanie sprawcy lub ofiary
(71%), bezpośrednie sąsiedztwo
 „Modus operandi”:
 - uderzenie nożem, narzędziem
- uduszenie
- bicie kopanie
 Okoliczności zabójstw
dokonywanych przez
nieletnich
 Zabójstwo w porozumieniu
 Planowanie
 Zamiar bezpośredni
 Nietrzeźwość (najczęściej w
retorsyjno-odwetowym ok.
90%)
 Zachowanie nieletnich
po dokonaniu
zabójstwa
 Ucieczka z mc. zabójstwa (74%)
(zacieranie śladów)
 Zawiadomienie policji,
pogotowia (11%)
 Przyznanie do winy (50%)
 Deklarowany żal i skrucha (59%)
 Obojętność (15%)
 Lęk przed karą (9%)
 Brak żalu (10%)
 Opiniowanie sądowopsychiatryczne
nieletnich sprawców
zabójstw
 Postępowanie prowadzone przez
sąd rodzinny na podstawie
ustawy o postępowaniu w
sprawach nieletnich (art.12 upn)
Biegli psychiatrzy oceniają:
- stan psychiczny nieletniego (upośledzenie
umysłowe, chorobę psychiczną, inne zakłócenia
czynności psychicznych, uzależnienie
alkoholowe, narkomanię)
- czy w/w zaburzenia psychiczne wymagają
umieszczenia celem leczenia w szpitalu
psychiatrycznym lub innym odp. Zakładzie.
- czy celem opieki wychowawczej wymaga pobytu
w odpowiedniej placówce wychowawczej lub w
domu pomocy społecznej (upośledzenie
umysłowe w stopniu głębokim)
 Opiniowanie sądowopsychiatryczne
sprawców zabójstw
 Postępowanie prowadzone przez
sąd karny na podstawie kodeksu
karnego (art.10 § 2)
Biegli psychiatrzy oceniają:
- stan psychiczny nieletniego w czasie
dokonywania zabójstwa
- zdolność rozpoznawania znaczenia
zarzucanego nieletniemu czynu i zdolność
pokierowania swoim postępowaniem
- potrzebę stosowania środka zabezpieczającego
(czy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo
powtórzenia czynu karalnego o znacznej
społecznej szkodliwości)
- zdolność uczestniczenia w dalszym
postępowaniu karnym
 Opiniowanie sądowopsychologiczne
nieletnich sprawców
zabójstw
 Ocena sprawności
intelektualnej
 Ocena dojrzałości
psychicznej i społecznej
 Ocena osobowości
nieletniego
 Prognoza społecznopsychologiczna
 Regulacje prawne
 Ustawa o postępowaniu w sprawach
nieletnich
- Art. 1 § 1
2) postępowania o czyny karalne – w
stosunku do osób, które dopuściły się
takiego czynu po ukończeniu lat 13,
ale nie ukończyły lat 17,
3) wykonywania środków
wychowawczych lub poprawczych – w
stosunku do osób, względem których
środki te zostały orzeczone, nie dłużej
jednak niż do ukończenia przez te
osoby lat 21.
 Regulacje prawne
 Ustawa o postępowaniu w
sprawach nieletnich
- Art. 12 - środki lecznicze, opiekuńcze
- Art. 14 - odniesienie do kk
- Art. 18 – odniesienie do Sądu
właściwego wg. przepisów kpk, jeżeli
zachodzą podstawy do orzeczenia wobec
nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2
kk
 Regulacje prawne
 Kodeks karny
Art. 10 § 1 Na zasadach określonych w tym kodeksie
odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po
ukończeniu 17 lat
§ 2 Nieletni, który po ukończeniu 15 lat
dopuszcza się czynu zabronionego określonego
w art. 148 § 1….. Może odpowiadać na zasadach
określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności
sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego
właściwości i warunki osobiste za tym
przemawiają, a w szczególności, jeżeli
poprzednio stosowane środki wychowawcze lub
poprawcze okazały się bezskuteczne.
§ 3 …orzeczona kara nie może przekroczyć
dwóch trzecich górnej granicy ustawowego
zagrożenia za przypisane sprawcy przestępstwo,
sąd może zastosować także nadzwyczajne
złagodzenie kary