Krztusiec – groźna choroba zakaźna

Krztusiec – groźna choroba zakaźna
Krztusiec, potoczna nazwa koklusz lub 100-dniowy kaszel (po łacinie – pertusis) – jest to groźna choroba zakaźna układu
oddechowego wywoływana przez bakterie zwane pałeczkami krztuśca (łac. Bordetella pertusis). Bakterie krztuścowe obecne
są na kontynencie europejskim, w USA, Afryce, Azji oraz w innych częściach świata. Źródłem zakażenia jest chory człowiek.
Zakażenie następuje drogą kropelkową,
drogą bezpośredniego kontaktu lub za
pośrednictwem wydzielin z dróg oddechowych
osób chorych. Szczególnie łatwo dochodzi
do zarażenia w środowisku domowym,
żłobku, szpitalu itp. Osoba zdrowa nie
może być nosicielem bakterii krztuśca.
Na krztusiec możemy zachorować
w każdym wieku. Choroba szczególnie
niebezpieczna jest u niemowląt (bardzo
ciężki przebieg i groźne powikłania).
W ciągu ostatnich lat na świecie notuje
się rocznie 10 milionów zachorowań na
krztusiec, z czego 400 tys. przypadków
kończy się zgonem. Krztusiec należy do
grupy 10 chorób zakaźnych najczęściej
powodujących zgony niemowląt do 12 mies.
życia. W obecnej sytuacji epidemiologicznej
krztuśca źródłem zakażenia niemowląt i
dzieci są ich rodzice, dziadkowie, opiekunki
oraz nastoletnie rodzeństwo.
Jak rozpoznać i leczyć?
Przebieg choroby: okres wylęgania
krztuśca wynosi 6 do 12 dni. Pierwsze objawy
choroby przypominają zaziębienie: kichanie,
cieknący nos, stany podgorączkowe,
suchy kaszel występujący dniem i nocą.
Może pojawić się zapalenie spojówek.
Chorujące dziecko ma gorszy apetyt, jest
rozdrażnione i zmęczone. Okres ten
nazywany jest okresem nieżytowym i
spowodowany jest stanem zapalnym błon
śluzowych nosa, gardła, krtani i tchawicy,
wywołanym przez bakterie krztuśca. W tym
okresie rozpoznanie choroby jest trudne.
Okres kaszlu napadowego charakteryzuje
się obecnością w drogach oddechowych
chorej osoby dużej ilości gęstej i trudnej do
wykrztuszenia wydzieliny.
Młodzież i osoby dorosłe w II okresie
choroby zgłaszają długotrwały napadowy
przewlekający się kaszel trwający dłużej
niż 3 tygodnie, nawet do 3 miesięcy,
duszność, ucisk w klatce piersiowej, wymioty.
Ze względu na nietypowe objawy
trudno jest u nich rozpoznać i leczyć
krztusiec. Błędne rozpoznanie prowadzi
do niepotrzebnych badań (wykluczających
nowotwory płuc) i naraża chorego na
groźne powikłania krztuśca, a jego
otoczenie na zarażenie się.
U starszych dzieci (od 3-go r.ż.) w II
okresie choroby występują uporczywe
napady kaszlu (głównie nocą) z charakterystycznym zanoszeniem się przypominającym
pianie koguta. Podczas napadu kaszlu
14
Kwartalnik Pacjenta
dochodzi do zaczerwienienia twarzy i
wysuwania języka. Napad kaszlu kończy
się wymiotami. Obserwuje się duszność,
bezdechy, sinicę. W czasie napadu kaszlu
dziecko kurczowo trzyma się matki. Między
napadami kaszlu stan dziecka jest dobry,
może mieć jedynie gorszy apetyt.
W II okresie krztuśca niemowlęta i
dzieci do 2-go r.ż. chorują bardzo ciężko.
Jedynymi objawami mogą być kichanie,
łzawienie oczu, gwałtowne ruchy kończyn,
„złe” oddychanie i bezdechy. Może wystąpić
również kaszel napadowy. Za drugi okres
choroby odpowiedzialne są toksyna krztuścowa i neurotoksyny.
III okres rekonwalescencji trwa 3 do 4
tygodni, jest to okres zdrowienia.
U małych dzieci dochodzi do groźnych
powikłań krztuśca: przepukliny pępkowej,
zapalenia oskrzeli, płuc, ucha środkowego,
zaburzeń neurologicznych, zapalenia opon
mózgowo-rdzeniowych, utraty słuchu,
wzroku. Najgroźniejszym powikłaniem jest
krztuścowe uszkodzenie mózgu prowadzące
do opóźnienia lub zahamowania rozwoju
psychoruchowego dziecka. 1-2% chorych
niemowląt umiera z powodu krztuśca.
Leczenie krztuśca polega na podawaniu antybiotyków zabijających pałeczki
krztuśca, leków mukolitycznych, stałego
dostępu świeżego powietrza (wietrzenie
pomieszczeń, nawilżanie powietrza)
oraz na leczeniu powikłań tej choroby.
Dziecko chore na krztusiec powinno
być hospitalizowane.
Zapobieganie i profilaktyka
Skuteczną profilaktyką krztuśca jest
systematyczne szczepienie dzieci, młodzieży
i dorosłych szczepionkami przeciwkrztuścowymi zgodnie z programami powszechnych
szczepień ochronnych. Od 2004 roku dzieci
w Polsce objęte są obowiązkowymi szczepieniami zawierającymi szczepionkę krztuścową skojarzoną z toksoidem błoniczym i
toksoidem tężcowym (szczepionka przeciw
błonicy, tężcowi, krztuścowi). Od ukończenia
6 tyg. życia do końca 3 r. ż. otrzymują 4
dawki. Dawkę przypominającą otrzymują
do ukończenia 7 r.ż. (najlepiej po ukończeniu
5 r.ż.). Otrzymują szczepionkę krztuścową
bezkomórkową. Na tym etapie kończy się
szczepienie przeciwkrztuścowe.
Po ostatniej dawce szczepienia skuteczna
odporność w organizmie utrzymuje się 5-8
lat (maks. Do 10 lat). Po przechorowaniu
krztuśca odporność utrzymuje się do 15 lat.
W krajach rozwiniętych mimo nowoczesnych szczepionek i skutecznych programów
szczepień ochronnych krztusiec stanowi
problem zdrowotny w dwóch grupach:
niemowlęta do 6-go mies. życia
(często ogranicza się szczepienia przeciwkrztuścowe ze względu na nieprawdziwe
przeciwwskazania do szczepień).
nastolatki i dorośli (spada u nich
poziom przeciwciał chroniących przed
zachorowaniem na krztusiec).
Kraje rozwinięte szukają więc rozwiązań,
które zmienią tę sytuację. Od 2005 roku
na świecie są zarejestrowane szczepionki
skojarzone (przeciwko błonicy, tężcowi i
krztuścowi). Zawierają one krztusiec bezkomórkowy oraz mniejsze ilości toksoidów
w porównaniu ze szczepionką pediatryczną.
Mogą one być stosowane od 4 r.ż. dla
dzieci, młodzieży i dorosłych jako dawka
przypominająca (booster). Są szczepionkami
bezpiecznymi. Od paru lat znalazły zastosowanie w USA, Francji, Niemczech,
Szwecji. W Polsce także są już dostępne.
Szczepionka jest zalecana dla:
nastolatków 11, 18-latków zamiast
szczepionki błonica tężec (jeżeli nastolatek
był już zaszczepiony przeciwko błonicy i
tężcowi to tę nową szczepionkę należy
podać po 5 latach),
osób powyżej 18-go r.ż. (osoby dorosłe
powinny być szczepione nową szczepionką
po upłynięciu co najmniej 10 lat od ostatniego
szczepienia tężca),
kobiet przed planowaną ciążą lub
zaraz po porodzie,
osób, które spodziewają się bliskich
kontaktów z niemowlętami (przyszli ojcowie,
dziadkowie, opiekunki),
pracowników służby zdrowia w
szpitalach i ambulatoriach.
Jest dostępna również nowa szczepionka
skojarzona przeciwko błonicy, tężcowi,
krztuścowi bezkomórkowemu i wirusowi
Polio. Przeznaczona jest dla dzieci (od 4 r.ż.),
młodzieży i dorosłych. Jako dawka przypominająca (booster) jednorazowa w obowiązkowym szczepieniu powyżej 5-go r.ż. oraz
dla osób planujących podróż do miejsc
występowania wirusa polio oraz osób ze
zranieniami narażonych na zachorowanie
na tężec.
Dokładne informacje dotyczące
nowych szczepionek skojarzonych
przekażą rodzicom lekarze pediatrzy w
naszych poradniach.
Małgorzata Wasiluk-Zasuń
Specjalista pediatra