Wpływ muzyki na rozwój dziecka

WSTĘP
Od Platona aż po współczesne rozważania na temat estetyki i znaczenia muzyki
filozofowie, krytycy, pedagodzy żywili przeświadczenie, że muzyka jest zdolna wywoływać u
słuchaczy reakcje emocjonalne. Większość traktatów poświęconych kompozycji muzycznej
i wykonawstwu podkreśla ważność komunikowania uczuć i emocji. Sztuka stanowi istotną
rolę w rozwoju dziecka i życiu dorosłego człowieka. Jednym z zadań jakie może podejmować
muzyka to równoważenie zagrożeń, jakie niesie człowiekowi współczesna cywilizacja.
Sztuka ma niwelować jednostronność zawodowego ukierunkowania, przytłaczanie
osobowości, modele życia konsumpcyjnego przez wpływ na wszechstronny rozwój
osobowości, rozwinięcia uczuć i wyobraźni, uzmysłowienie wolności i godności, kształcić
empatię. W tak postawionym zadaniu muzyka jest środkiem kształcenia humanistycznego,
uwrażliwiającego na wartości ludzkie.
Bardzo ważnym etapem rozwoju twórczej osobowości jest jej kształcenie w wieku
wczesnoszkolnym. Muzyka ma służyć rozwojowi fizycznemu, intelektualnemu,
emocjonalnemu, estetycznemu dziecka. Podstawowym środkiem, który mógłby podołać tym
zadaniom jest instytucja szkoły. To właśnie szkoła powszechna daje szansę dotarcia do
każdego dziecka, przekazuje treści zweryfikowane i uznane za wartościowe. Cechy te nie
zawsze posiadają masowe środki przekazu, które będąc podporządkowane wielu funkcjom,
kierowane są raczej prawem komercjalizacji niż polityką oświatową. Natomiast szkoła
stosując metody nauczania oparte na wynikach badań empirycznych może zorganizować dla
każdego rodzaju poznania wysiłek, daje szansę wczesnej inicjacji w kulturę. Zatem tu
powinno odbywać się podstawowe uczenie rozumienia wartości sztuki, urealniać się prawo
każdego człowieka do kultury.
Wrażliwość estetyczna powinna być właściwie rozwijana w latach dziecięcych. To właśnie
okres przebywania dziecka w przedszkolu i w niższych klasach szkolnych jest najwłaściwszy
dla rozpoczęcia poważnie traktowanej edukacji muzycznej.
Każde dziecko nosi w sobie muzykę spontaniczną, ma potrzebę muzycznej zabawy, śpiewu,
gry, tańca, tworzenia własnych śpiewanek. Posiada łatwość nauki i szybko uczy się kultury
swego środowiska. Dzieci chętnie tworzą swój muzyczny świat zabaw, w którym można
zauważyć już wiele czynności muzycznych. W Wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
kształtują się upodobania dziecka i podstawy jego osobowości. To jaką postawę przyjmie
dojrzały człowiek wypływa z odpowiedniego wyboru wartości, treści wpajanych małym
dzieciom w wieku emocjonalnej i poznawczej chłonności. W tym wieku dziecięcym
kształtują się też upodobania estetyczne i ukazuje się ich rola i miejsce wśród wielu spraw
i przeżyć. Zatem właściwie rozbudzona muzykalność i jej kształtowanie w wieku dziecięcym
z uwzględnieniem dyspozycji dziecka jest ważnym i odpowiedzialnym zadaniem pedagoga
PREDYSPOZYCJE muzyczne dziecka
Najważniejszym zadaniem w dydaktyce muzyki jest zainteresowanie dzieci muzyką
i ukształtowanie w nich przeświadczenia, że spotkania z muzyką są atrakcyjne. Spełnienie
tego zadania powinno być ważniejsze niż ciągłe korekty w precyzji wykonywania zadań
muzycznych. Muzyka wywołująca radość i szereg innych pozytywnych emocji powinna
dominować na lekcjach, by w dziecku rozbudzić radość, pobudzić aktywność. Zadaniem
nauczyciela jest także nauczyć muzykę wykonywać, tworzyć i słuchać ją. By jednak
właściwie dokonać tego, pedagog musi uwzględnić rozwój zdolności muzycznych dziecka.
Zdolnościami muzycznymi powszechnie nazywa się zespół wrodzonych i nabytych
dyspozycji natury zarówno fizycznej jak też i psychicznej. Kształcenie zawodowego muzyka
wymaga wrodzonych uzdolnień, natomiast w ogólnym wychowaniu muzycznym istotne są
podstawowe zdolności muzyczne i ogólna muzykalność dziecka.
Na zdolności muzyczne składa się uwaga, wyobraźnia, pamięć, wola, wrażliwość
emocjonalna, inteligencja, a także czynniki, które umożliwiają w sposób szczególny
spostrzeganie , pamiętanie, zestawianie cech dźwięku i utworów muzycznych. Są nimi:
Poczucie wysokości dźwięków
Już małe dziecko posiada zdolność rozpoznawania różnic pomiędzy intonacją dźwięków,
a poprzez ćwiczenia zdolność ta szybko się rozwija. Rozwój tej zdolności jest istotny, gdyż
uważa się, że w zależności od percepcji wysokości dźwięków zależy przeżycie emocjonalne
Wrażliwość na barwę dźwięków
Jest to ważna zdolność, gdyż muzyka charakteryzuje się szeroką gamą barwy brzmienia
(różne instrumenty, głos ludzki). Rozpoznawanie barwy instrumentu jest łatwe dla dziecka,
jednakże kształcenie w tym zakresie powinno być nakierowane na rozbudzenie estetycznego
odczuwania tego czynnika w utworach muzycznych.
Wrażliwość na głośność dźwięku
Zdolność odczuwania różnic głośności jest powszednia, jednak istotne dla odbioru muzyki
jest to, by e słuchaczu wykształcić umiejętność odczucia estetycznej funkcji dynamiki.
Dziecko powinno zrozumieć i przeżyć emocjonalnie różnice głośności dźwięku wchodzące
w całość utworu.
Poczucie rytmu
Kształtowanie poczucia rytmu stanowi istotny element w wychowaniu muzycznym. Jest ono
u dzieci zdolnością dość powszechną, zatem i doskonalenie jej jest dla dzieci przyjemne
i chętnie się poddają różnym ćwiczeniom i zabawom. Jednakże te od pedagoga wymagają
wiele inwencji i błyskotliwości w opracowaniu
Rozwój wymienionych zdolności muzycznych następuje w toku systematycznych kontaktów
dzieci z muzyką. Owymi kontaktami z muzyką jest śpiew, gra na instrumencie, ruch. U dzieci
w wieku wczesnoszkolnym wyraźnie zaznaczają się już indywidualne możliwości muzyczne,
które muszą być uwzględnione przy wprowadzaniu dzieci w świat muzyki.
Zadaniem muzyki w klasach początkowych jest rozwój zainteresowań muzycznych.
Rozwój procesów poznawczych
Na owy rozwój składają się spostrzeżenia jakości dźwięków, dostrzeganie zjawisk
rytmicznych, akustycznych zachodzących w otaczającym środowisku. Wpływ muzyki na
rozwój osobowości polega na kształceniu podzielnej uwagi zorganizowanej w czasie, gdyż ta
umożliwia lepszą percepcję muzyki i wykonywanie zadań muzycznych. Poprzez kontakt
z muzyką następuje intensyfikacja operacji myślowych: obserwacja przebiegów
dźwiękowych, pamiętanie i porównywanie fragmentów. Rozwija się w ten sposób
spostrzegawczość, uwaga i pamięć. Kontakt z muzyką rozwija także aktywną i twórcza
wyobraźnię. Dziecko powinno samodzielnie rozwiązywać zadania muzyczne, przez co umysł
jego oddala się od schematów i daje możliwość interpretacji
Rozwijanie wrażliwości uczyć
Funkcja ta jest związana ze sferą poznawczą i kategorią przeżycia estetycznego. W życiu
dziecka ma istotne i specyficzne znaczenie w odczuciu wartości i piękna. Za przyczyną
muzyki realizuje swoją potrzebę radości. Poprzez słuchanie muzyki słuchacz przeżywa swoje
własne stany uczuciowe. Wrażenia pochodzące z obcowania z muzyką wzbogacają sferę
uczuć dziecka.
Przeżycie muzyczne ma także wpływ na kształtowanie się moralnych postaw dzieci.
Wzruszenie jakie wywołuje muzyka w dziecku, czyni go podatniejszym na wpływy
wychowawcze. Poprzez materiał dźwiękowy, a w szczególności przez teksty piosenek
kształtowane są poglądy dziecka na istotne wartości w kontaktach społecznych, stosunku do
kraju. kultury. Istotne taż jest budzenie w dzieciach szacunku dla twórczości i dorobku
artystycznego
Wykorzystanie muzyki dla celów terapeutycznych
Działanie muzyki było znane i wykorzystywane od czasów hellenistycznych. Muzyka posiada
działanie uspokajające, może służyć usuwaniu zaburzeń w rozwoju dziecka i pojawiających
się nerwic. Muzykoterapia zaczyna obecnie zajmować coraz bardziej poczytne miejsce
w pracy d dziećmi i wprowadzenie choć pewnych elementów do zajęć lekcyjnych mogłoby
stać się pomocne w relaksacji i rekompensacji dziecka
Przeżycie muzyki
Muzyka, aby w pełni przejawić swą wartość potrzebuje wrażliwego słuchacza, którego
przeżycie staje się potwierdzeniem ukrytego w niej sensu. Słuchacz powinien odpowiedzieć
adekwatną reakcją na dzieło i jego właściwości. Zatem wartość muzyki rodzi się w jej
przeżywaniu. By ją przeżywać i rozumieć ważne jest kształcenie i uświadamianie młodych
słuchaczy w czym estetyczna wartość może się przejawiać.
W programach nauczania muzyki zawarto wybór piosenek, pieśni ludowych, posiadaj e one
wiele wartości muzyczno – dydaktycznych i stanowią podstawę muzycznych przeżyć
estetycznych. Jednak nie można poprzestać na tym. Muzyka artystyczna w odpowiednim
wyborze i poprzedzona sugestywnym komentarzem ma możliwość dotarcia do dzieci,
wzbudzić w nich zainteresowanie i emocje. Słuchanie koncertu czy symfonii poruszyć może
wyobraźnię, jest pamiętane i oceniane przez młodych słuchaczy.
Poza muzyką elementarną, ludów, artystyczną materiałem zajęć muzycznych powinno być
także ćwiczenia słuchowe, rytmiczne, wokalno – emisyjne, wykonawczo – instrumentalne.
Celem tych ćwiczeń jest przyśpieszenie i ułatwienie dojrzewania muzykalności dziecka.
Istotne jednak jest to, by każde dziecko mogło brać udział w ćwiczeniach i odnosić sukcesy,
nie odczuwając kompleksu niezdolności by nie budzić w sobie postaw obojętności czy
zniechęcenia do muzyki. Zatem nauczyciel powinien tak dobierać ćwiczenia by obudzić
i kształtować pozytywne emocje związane z tworzeniem i przeżywaniem muzyki.
Śpiew jako ekspresja muzyczna dziecka
Najstarszym znanym ludzkości instrumentem jest głos ludzki. Był on wykorzystywany do
oddawania uczyć, nastrojów jakie wyzwalały się w człowieku na wskutek różnych przeżyć.
Głos został poddany kształtowaniu artystycznemu i możemy teraz podziwiać czy wykonywać
go w pięknej technice bel canto.
Wśród dzieci możemy zauważyć jaką wykazują wielką aktywność głosową przy wyrażaniu
uczyć i nastrojów. Dzieci szybko wydają różne okrzyki i tworzą z łatwością liczne śpiewanki
Formą muzyczną najbardziej przemawiającą do młodego człowieka jest piosenka. Poprzez to,
że zawiera ona niezbyt wielki ambitu dźwiękowy i proste treści literackie nie nastręcza
trudności w wykonywaniu i może też zainteresować słowami. Piosenka poprzez tekst ułatwia
dziecku pierwszy kontakty z abstrakcja dźwiękową i zarazem stanowi podstawową formę
muzycznej ekspresji. Pojawia się jako materiał stanowiący podstawę kształcenia głosu, ale
także i jego pierwszych wyobrażeń muzycznych.
Śpiew i piosenka w nauczaniu początkowym są niezbędnym i podstawowym środkiem
umuzykalnienia, najnaturalniejszą formą ekspresji i źródłem radości.
Gra na instrumencie jako czynnik kreatywny
Dziecko w sposób spontaniczny i naturalny jest zainteresowane dźwiękiem instrumentalnym.
Marzeniem jego jest umiejętność gry na jakimś instrumencie. Możemy zaobserwować już
u małych dzieci jak naśladują ruchy gry na gitarze czy fortepianie, a ulubionym zajęciem jest
gra na „perkusji”.
Podczas gry na instrumencie w sposób wydatny rozwijają się podstawowe zdolności
muzyczne, muzykalność i słuch wysokościowy. Dzieci grające na różnych instrumentach
wyczuwają odmienność ich brzmienia i właściwości techniczne. Przeżycie emocjonalne
towarzyszące wykonywaniu utworu w zespole przeradza się często w przeżycie estetyczne.
Uczniowie poddają się nastrojowi muzyki, doznają wzruszeń.
Muzykowanie rozwija także wiele istotnych cech osobowościowych. Przyczynia się do
rozwijania procesów poznawczych, kształci uwagę, pamięć, uczy skupienia. Gra w zespole
rozwija pozytywne postawy społeczne, gdyż poprawność wykonania utworu zależna jest od
zdyscyplinowania i współudziału uczni, a to przyczynia się do poczucia odpowiedzialności.
Pozytywny skutek działania daje też odczucie satysfakcji, łączy dzieci we wspólnym
przeżywaniu.
Rytmika a ogólny rozwój dziecka
W nauczaniu muzycznym ważne miejsce zajmuje ruch. Przeżywanie muzyki związane jest z
kinetycznym odczuwaniem dźwięków i rytmu. Ta specyfika jest wrodzoną dążnością dziecka
do ruchu, którą należy uwzględnić w zajęciach muzycznych. Ruch podporządkowany muzyce
wprowadza w zajęciach szkolnych zabawę i odprężenie, zaspokaja żywą aktywność ruchową
dziecka. Zezwolenie dziecku na podporządkowanie się rytmowi muzycznemu i wyrażanie go
ruchami ciała umożliwia mu bezpośrednie aktywne przeżywanie muzyki jej wszystkich
aspektach.
Ruch przy muzyce nie tylko rozwija muzykalność dziecka, ale wpływa na cały układ
sensomotoryczny. Intensyfikują się procesy poznawcze, wyrabia się zdolność koncentracji
uwagi, kształci się orientacja i pamięć. Ruch wpływa na rozwój fizyczny przez poprawę
postawy, koordynację ruchów, wprowadza dyscyplinę wewnętrzną.
Współdziałanie w grupie zawiera też znaczenie wychowawcze. Konieczność
podporządkowania się regułom zabawy, uzależniona poprawność od jednostki wyrabia
poczucie solidarności z grupą i współodpowiedzialność. Konieczność podejmowania
szybkich decyzji kształci wolę, a proste zadania budzą radość z ich wykonywania.
Inwencja muzyczna dziecka
Uważa się powszechnie, że w wychowaniu dziecka istotne jest uznanie jego potrzeby
ekspresji uczuć i myśli, potrzebę tworzenia., poznawanie świata przez aktywne doświadczanie
go. Twórcze uprawianie muzyki zaspokaja tę potrzebę i stanowi istotny czynnik w ogólnym
rozwoju dziecka.
Ażeby sprostać tym zadaniom wymyślono programy nauczania, w których ujęto twórczą
aktywność muzyczną dziecka (Emil Jaques-Dalcroz, Karol Orff). Ta właśnie forma
wychowania prezentuje liczne walory kształcące: aktywizuje wyobraźnię, postawę twórczą,
samodzielne myślenie, poznawanie przez indywidualne doświadczanie, korygowanie
popełnianych błędów.
Celem twórczości spontanicznej jest głównie ekspresja uczuć dziecka i jego własnych
wyobrażeń. Improwizacja muzyczna prowadzi do doświadczenia różnych elementów
muzycznych (rytm, melodyka, tempo, dynamika ), co prowadzi do koncentracji uwagi
dziecka na toku muzycznym, uczy wrażliwości na struktury muzyczne i powoduje
zainteresowanie środkami muzycznego wyrazu.
W aktywnej twórczości dziecka ważną rolę odgrywa nauczyciel. Warunkiem prowadzenia
zajęć z improwizacji jest jego własna wrażliwość muzyczna i pomysłowość metodyczna.
Musi dbać oto, aby improwizacje nie były zbyt łatwe lub skomplikowane, a także żeby nie
stały się specjalnym popisem dzieci. Ważne jest tu, by wywołać proces twórczego myślenia,
wyzwolenie odwagi wypowiedzi muzycznej, a także samodzielne odkrywanie najprostszych
zasad tworzenia z dźwięków muzyki.
Doświadczenie wrażeń słuchowych
Jednym z naczelnym i specyficznym celem słuchania muzyki jest przysparzanie dzieciom
doświadczeń słuchowych. Poznanie muzyki jest niezbędnym warunkiem w kształceniu
zdolności muzycznych i formowaniu wyobraźni. Znajduje to swój wyraz w percepcji
muzycznej i w aktywnej twórczości muzycznej dziecka.
Repertuar przeznaczony do słuchania przez dzieci, młodzież oraz współwystępujące z nim
zadania muszą uwzględniać zakres możliwości percepcyjnych młodego słuchacza. Dzieciom
w wieku wczesnoszkolnym trudno jest koncentrować się na słuchanej muzyce gdy jest
wykonywana „na żywo”, trudność ta znacznie wzrasta przy odbiorze muzyki z płyty. Zatem
ważne jest by jak najbliżej ją uświadomić i uatrakcyjnić. Najchętniej dzieci słuchają muzyki
ze słowami, gdyż są one wyraźnie podane, a swą treścią budzą zainteresowanie. Muzyka
brzmiąca jakby obok tekstu zauważana jest samorzutnie i wpływa na emocjonalny odbiór
tekstu. Młodzież wzrastająca w doznaniach słuchowych już łatwiej przyswaja materiał
dźwiękowy.
W rozwijaniu w dzieciach doświadczeń muzycznych i postaw estetycznych należ dokonać
rozgraniczenia a następnie integracji doświadczenia wszerz i poświadczenia w głąb.
Pierwsze doświadczenie kształtuje się w wyniku słuchania muzyki różnej. Różnorodność ta
dotyczy rozmaitych stylów muzycznych, brzmienia, wyrazu emocjonalnego. Już w wieku
wczesnoszkolnym kształtuje się przekonanie o istnieniu różnych rodzajów i przeznaczeń
muzyki. Chroni to przed powstaniem ograniczonych schematów percepcyjnych, a kształci
elastyczną i chłonną postawę estetyczną. zdolność do emocjonalnego akceptowania muzyki
o różnych jakościach i odcieniach estetycznych.
Poprzez kształcenie doświadczenia w głąb wprowadzamy słuchacza w coraz to głębsze
struktury utworu. Poznanie utworu może ograniczać się do odczuć ogólnej atmosfery
emocjonalnej, lecz u wytworniejszych słuchaczy następuje stopniowe wnikanie
i odnajdywanie niuansów w fakturze. Muzyki można więc słuchać na różnym poziomie,
a systematyczna nauka ma prowadzić do pełniejszego poznania utworu. Praca nad rozwojem
percepcji muzycznej jest równoznaczna z kształtowaniem postaw estetycznych, odczucia
wartości i piękna są tym pełniejsze, głębsze, twórcze, im więcej młody słuchacz potrafi
w utworze zauważyć, zapamiętać, ująć strukturalnie i ocenić.
ZAKOŃCZENIE
Świat brzmień muzycznych wydaje się nieograniczony, a tylko indywidualna wrażliwość
i wyobraźnia słuchacza wyznacza granice percepcji zjawisk dźwiękowych. Dlatego tak ważne
jest by kształcić odbiorców muzyki, dla jej lepszego chłonięcia i rozumienia. Bez doznania
zmysłowego dźwięku nie ma przeżycia estetycznego dzieła. Wrażliwość na barwy i brzmienia
jest podstawą odczuwania i ujmowania wartości muzyki.
Zadaniem pedagoga, jak już wspomniano w racy jest rozbudzenie i kształtowanie
wrodzonych zdolności muzycznych, ukazanie muzycznego świata i umożliwienie w nim
właściwego poruszania się.
Dziecko obcując z muzyką i poddając się jej uzewnętrznia swoje potrzeby emocjonalne,
a także doznaje nowych. Nieświadomie zostaje poddane kształceniu swej osobowości,
rozbudzona jest w nim potrzeba coraz to nowych doznań i przeżyć. Właściwie wykorzystany
czas silnej chłonności wiedzy i doznań dziecka procentuje w jego dalszym rozwoju i w jego
dojrzałości. Zatem ważna jest rola pedagoga, który musi sobie uświadomić jak wielkie
zadanie zostało mu powierzone. Jaka zostanie rozbudzona w wychowankach emocjonalność
i rozpoczęty proces formacji osobowości poprzez muzykę, będzie to kształtowało jego
zainteresowania i postawę życiową.
W życiu człowieka przeżycia muzyki powinny zajmować ważne miejsce. Muzyka potrafi
wszystko zakląć i wydobyć magią swych akordów odczucia od prostych do wyrafinowanych.
Stanie się tak z pewnością, gdy dziecko zostanie wprowadzone i oczarowane brzmieniem
muzyki.
.
Opracowała Jolanta Dudzik