Klasa sportowa

CENTRUM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO I USTAWICZNEGO
Ul. KWIATKOWSKIEGO 17
33-101 TARNÓW - MOŚCICE
PROGRAM WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
DLA KLASY SPORTOWEJ LICEUM
OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO
O SPECJALNOŚCI – PIŁKA NOŻNA
Opracowanie:
mgr Bogusław Kwiek
Spis treści
I.
WSTĘP………………………………………………………….….3
II.
CHARAKTERYSTYKA BAZY SPORTOWEJ SZKOŁY ……..….4
III. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PIŁKI NOŻNEJ………….....5
IV. Trening piłki nożnej………………………………………. ……..6
1. Cele szkolenia piłkarskiego w klasie sportowej……………… ….....6
2. Zadania szkolenia w klasie sportowej……………………… …....…6
3. Dobór i selekcja…………………………………………………..….7
4. Zakres szkolenia w piłce nożnej……………………………….....…8
5. Kontrola i ocena procesu szkolenia piłkarskiego………….….…..10
6. Treści treningu………………………………………………....….11
V.
LITERATURA………………………………………….......….12
VI. ZAŁĄCZNIKI……………………………………………..…...13
1. Opinia – recenzja
2. Protokół Komisji WF
I. WSTĘP
Program przeznaczony jest do wykorzystania w Centrum Kształcenia Zawodowego
i Ustawicznego w Tarnowie, dostosowany do koncepcji pracy pedagogicznej szkoły, jej bazy,
sprzętu i możliwości rozwijania talentów uzdolnionej młodzieży. Celem utworzenia klasy
sportowej będzie kształcenie i wychowanie młodzieży poprzez realizację programu nauczania
obowiązującego w liceum ogólnokształcącym z jednoczesnym przygotowaniem do
wyczynowej gry w piłkę nożną, z nastawieniem na osiągnięcie wysokiego poziomu
piłkarskiego.
Naszą motywacją do utworzenia klasy sportowej jest brak takiej klasy na terenie
miasta Tarnowa, co powoduje, że wiele utalentowanej młodzieży kontynuuje naukę
w szkołach sportowych w Krakowie, Mielcu i Łodzi.
Spełnienie oczekiwanych rezultatów, zarówno pod względem rozwoju edukacyjnego jak
i sportowego, wymaga zakwaterowania uczniów z miejscowości położonych daleko od
Tarnowa w internacie. Do tego celu wykorzystane będą miejsca w internacie przy ulicy
Chemicznej.
W szkole zatrudnionych jest pięciu nauczycieli wychowania fizycznego z pełnymi
kwalifikacjami zawodowymi posiadającymi dodatkowo uprawnienia z zakresu: trener II klasy
piłki nożnej, rehabilitacji, instruktor pływania.
Powstanie klasy sportowej na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej będzie naturalną
kontynuacją szkolenia edukacyjnego i sportowego pomiędzy istniejącym Zespołem Szkół
Sportowych a oferowanymi kierunkami sportowymi Wyższej Szkoły Zawodowej
w Tarnowie.
Realizacja programu przeznaczona jest dla młodzieży w wieku 16 do 19 lat (junior
młodszy, junior starszy), wykazującej ponadprzeciętne zdolności piłkarskie.
Realizowany będzie w ciągu całego cyklu kształcenia (1 – 3 lat) w cyklach rocznych:
 trening piłkarski – 7 godzin tygodniowo,
 zajęcia obowiązkowe wychowania fizycznego przewidziane w ramowym
planie nauczania – 3 godziny tygodniowo,
Zajęcia prowadzone są codziennie w cyklach przedpołudniowych i popołudniowych.
Program szkolenia w piłce nożnej oparty jest o wytyczne PZPN i wiedzy wynikającej
z teorii i metodyki szkolenia sportowego, przewidzianego dla wieku juniora młodszego
i starszego.
Program wychowania fizycznego realizowany będzie na podstawie programu przyjętego do
realizacji
w
CKZiU
(Program
Wychowania
Fizycznego,
Sport
i Rekreacja, IV etap edukacyjny Liceum Profilowanego, Ogólnokształcącego oraz Technikum
– DKW 4014-88/01).
II.
CHARAKTERYSTYKA BAZY SPORTOWEJ SZKOŁY
Baza sportowa Szkoły to:






pełnowymiarowa Hala sportowa o wymiarach użytkowych 40 x 20 m,
sala gimnastyczna 14 x 12 m,
siłownia,
boisko trawiaste do piłki nożnej o wymiarach 60 x 38 m,
boisko asfaltowe o wymiarach 40 x 20 m,
skocznia do skoku w dal.
Baza sportowa TOSiR (na zasadzie porozumienia) to:




pełnowymiarowe boisko trawiaste do piłki nożnej,
obiekt lekkoatletyczny,
dom Sportu z krytą pływalnią i halą sportową,
hala „Jaskółka” z kompleksem boisk i siłownią.
III.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PIŁKI NOŻNEJ
Piłka nożna jest grą zespołową o charakterze walki bezpośredniej
z dozwolonym kontaktem z przeciwnikiem, ograniczonym obowiązującymi przepisami gry.
Wykorzystując działania taktyczne oparte na różnorodnych formach atakowania i bronienia –
zawodnicy występują w składach drużyn, jeden przeciwko drugiemu.
Specyficzny charakter wykonywanej pracy mięśniowej i czynności ruchowych
zawodników sugeruje wykorzystywanie w procesie szkoleniowym przede wszystkim ćwiczeń
o charakterze dynamicznym. Pod względem cech motorycznych piłkę nożną zaliczyć należy
do dyscyplin o charakterze wytrzymałościowo-szybkościowym.
Wysiłek fizyczny w przebiegu gry charakteryzuje się odpowiednim zakresem
objętości, intensywności i wielkością obciążenia. Intensywność obciążenia w grze
uwarunkowana
jest
często
nieprzewidywalnymi
działaniami
przeciwników,
a także warunkami zewnętrznymi i wewnętrznymi towarzyszącymi walce sportowej na
boisku.
Aktywność ruchowa zawodników skierowana jest na pokonanie przeciwnika przy
pełnej współpracy poszczególnych jednostek, formacji i całej drużyny. Ze względu na
różnorodność i zmienność bodźców ruchowych piłka nożna stawia szczególne wymagania
psychiczne. Zaliczyć tu należy przede wszystkim: zdolność przystosowania psychiki do
najróżnorodniejszych sytuacji, twórcze urzeczywistnienie zdolności ruchowych stosownie do
przewidywanych zamysłów przeciwnika i partnerów, podejmowanie w związku z tym
pewnego ryzyka (w przypadku nietrafnego przewidywania), zdyscyplinowanie, kontrola nad
stanami emocjonalnymi. W przebiegu ostrych spięć z przeciwnikiem konieczne jest:
wykorzystanie cech wolicjonalnych, świadomość celu, inwencja, improwizacja, wypełnienie
postawionych zadań itp.
Na uwagę zasługuje również utożsamianie się zawodników z widzami obserwującymi
mecze piłki nożnej. Obecność kibiców, ich reakcje w czasie gry, negatywne i pozytywne,
sposób dopingowania, mają duży wpływ na zaangażowanie i poziom gry zawodników.
Piłka nożna cieszy się nieustającą popularnością na całym świecie. Rozmach
i zakres tego zjawiska spowodowały, że futbolem już dawno zajęli się historycy,
socjologowie, psychologowie, a także przedstawiciele innych dyscyplin nauki.
Gra w piłkę nie wymaga drogiego sprzętu i dostępu do wielkich stadionów.
Piłka nożna przy nieskomplikowanych przepisach gry jest dynamiczną formą ruchu
o stale zmieniających się sytuacjach na boisku. Dostępność gry powoduje, że wielu
zasiadających na trybunach kibiców uprawiało lub uprawia piłkę nożną na amatorskim
poziomie. Mecze piłkarskie dzięki dobrej organizacji, oprawie medialnej - mogą stanowić
dodatkowo atrakcyjną formę rozgrywek.
W odróżnieniu od innych sportowych gier zespołowych zawodnicy piłki nożnej,
z wyjątkiem wrzutu i niektórych czynności bramkarza, używają w grze przede wszystkim
kończyn dolnych. Stwarza to oczywiście zawodnikom dodatkowe trudności, wymaga
wysokiego stopnia precyzji i dlatego sztuka operowania piłką nogami jest doceniana przez
publiczność. Chociaż piłka nożna jest grą zespołową, to jednak oparta jest również na
działalności indywidualnej zawodników. Poczucie własnej wartości i świadomość osobistego
wkładu w sukces drużyny są bardzo cenne dla każdego sportowca. Potrzeba wzajemnej
pomocy jest podstawą kombinacji taktycznych i źródłem sukcesów drużyny.
IV. TRENING PIŁKI NOŻNEJ
1. Cele szkolenia piłkarskiego w klasie sportowej:






wyszkolenie i przygotowanie zawodników w kategorii juniorów do poziomu
wymaganego w klubach ligowych,
kształtowanie ich motywacji i umiejętności niezbędnych do intensywnej pracy
treningowej,
rozumienia istoty i sensu profesjonalnego treningu i gry w piłkę nożną, skutecznych
działań w sporcie, nauce i pracy,
stymulowanie rozwoju biologiczno-zdrowotnego, osiągnięcie wysokiego poziomu
sprawności fizycznej,
kształtowanie indywidualnych umiejętności technicznych, taktycznych i sprawności
specjalnej na optymalnie wysokim poziomie piłkarskim,
reprezentowanie szkoły w rozgrywkach i turniejach międzyszkolnych na poziomie
lokalnym, wojewódzkim, makroregionalnym, ogólnopolskim, międzynarodowym.
2. Zadania szkolenia w klasie sportowej:











doskonalenie wyuczonych elementów techniki w oparciu o zwiększającą się precyzję
ruchów i szybkość ich wykonywania,
nauczanie nowych elementów techniki piłkarskiej, bardziej złożonych
i kompleksowych,
nauczanie i doskonalenie elementów taktyki indywidualnej w grze w ataku
i w obronie,
doskonalenie gry indywidualnej i zespołowej w poszczególnych systemach i ich
wariantach,
kształtowanie w oparciu o indywidualne możliwości cech motorycznych
i doskonalenie sprawności ogólnej,
nauczanie i doskonalenie sprawności specjalnej i ukierunkowanej w sferze
psychofizycznej,
przygotowanie uczniów klasy sportowej do aktywnej i systematycznej pracy
treningowej, znoszenia i tolerowania wysiłku, obciążeń treningowych,
kształtowanie wiedzy teoretycznej o piłce nożnej i istocie treningu piłkarskiego,
organizowanie udziału uczniów w rozgrywkach i grach szkoleniowo – kontrolnych,
kształtowanie cech wolicjonalnych i postaw sportowych, nawyków zdrowotnego stylu
życia,
kontrola, testowanie i sprawdziany stopnia realizacji programu, postępu w rozwoju
i szkoleniu piłkarskim.
3. Dobór i selekcja.
Selekcja sportowa polega na doborze najbardziej utalentowanych osobników, którzy
posiadają określone cechy fizyczne i psychiczne ułatwiające rozwój (rokowanie) i osiągnięcie
wysokiego poziomu w odpowiedniej dyscyplinie sportowej.
W doborze kandydatów do uprawiania wybranej dyscypliny sportowej a później
w poszczególnych etapach szkolenia niezbędne jest stosowanie selekcji sportowej, która
niestety ze sportu wyczynowego eliminuje słabsze jednostki. Należy zaznaczyć, że kandydat
na zawodnika wyczynowego powinien odznaczać się dobrym stanem zdrowia,
zainteresowaniami sportowymi, a także pracowitością.
Osiąganie wysokich wyników sportowych uzależnione jest również od odpowiednich
warunków zewnętrznych (baza szkoleniowa, zabezpieczenie materialne, fachowa opieka
trenerska i lekarska, itp.). Warunki, jakie mogą być przydatne w tym przypadku to:
uzdolnienia, wiek oraz zaawansowanie sportowe.
Kandydaci do klasy sportowej powinni przedstawić orzeczenie lekarskie o przydatności do
uprawiania sportu (piłka nożna).
Pierwszym etapem określającym zdolności i umiejętności będzie egzamin wstępny badający
poziom cech psychomotorycznych kandydatów i obejmujący wybrane próby
z Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej:
 próbę szybkości (bieg pojedynczy ze startu wysokiego na dystansie 50m – dwie
próby, lepszy czas),
 próbę zwinności (bieg 4 x 10m – dwie próby, lepszy czas),
 próbę mocy (skok w dal z miejsca – dwie próby, dłuższy skok),
 próbę gibkości (skłon tułowia w przód – jedna próba).
Drugim etapem egzaminu będzie sprawdzian, mający określić poziom umiejętności
piłkarskich i obejmujący:
 próbę żonglerki piłką stopa-głowa(liczy się ilość cykli w czasie 30 sekund),
 próbę strzału do bramki po prowadzeniu piłki slalomem - dwie próby,
 udział w grze selekcyjnej.
Reprezentanci Małopolskiego Związku Piłki Nożnej przyjmowani są bez egzaminów.
W trakcie roku szkolnego można dostać się do klasy sportowej na podstawie egzaminu
sprawności specjalistycznej, po złożeniu odpowiednich dokumentów(podanie o przyjęcie do
szkoły, świadectwo ukończenia gimnazjum, karty zdrowia i szczepień z poprzedniej szkoły,
badania lekarskiego pozwalającego na uczęszczanie do tego typu klasy).
4. Zakres szkolenia w piłce nożnej.
Przygotowanie pełnowartościowego zawodnika do gry w piłkę nożną jest bardzo złożone
i obejmuje wiele zakresów działania zorganizowanego, mającego na celu:
A.






uderzenia piłki – wewnętrzną i zewnętrzną częścią stopy, prostym, wewnętrznym
i zewnętrznym podbiciem oraz uderzenia sytuacyjne,
przyjęcia piłki – wewnętrzną częścią stopy, prostym podbiciem, podeszwą, udem,
klatką piersiową, głową oraz przyjęcia sytuacyjne,
prowadzenie piłki – wewnętrzną częścią stopy, prostym podbiciem, zewnętrznym
podbiciem, podeszwą,
strzały do bramki – wewnętrznym i zewnętrznym podbiciem, prostym podbiciem,
wewnętrzną częścią stopy, głową oraz sytuacyjne,
zwody z piłką – pojedynczy, podwójny, zwód z przeniesieniem stopy nad piłką, zwód
z obrotem tułowia, zwód przy ataku przeciwnika z tyłu,
technika gry bramkarza – chwyty piłki bez upadku, chwyty piłki
z upadkiem, piąstkowanie, wypchnięcie piłki nad poprzeczką i obok słupka, obrona
sytuacyjna, podania piłki ręką, podania piłki nogą(wykop, wybicie piłki).
B.



Nauczanie i doskonalenie gry indywidualnej w ataku:
działania z piłką – utrzymywanie piłki w grze przeciwko jednemu, dwóm lub trzem
przeciwnikom, zdobywanie pola i pozycji do podania lub strzału przez drybling,
prowadzenie piłki, ominięcie przeciwnika zwodem, wyprzedzenie, zmiana tempa
i kierunku biegu, strzały na bramkę,
działania bez piłki – zdobywanie pozycji i pola gry celem otrzymania podania
poprzez:
ominięcie
przeciwnika
zwodem,
wyprzedzenie
w pojedynku biegowym, ominięcie przeciwnika po zablokowaniu ciałem, zmiana
tempa i kierunku biegu.
C.

Nauczanie i doskonalenie techniki podstawowej:
Nauczanie i doskonalenie gry indywidualnej w obronie:
działania z przeciwnikiem będącym w posiadaniu piłki - utrudnianie
i uniemożliwianie przeciwnikowi zdobywanie pola gry i pozycji poprzez krycie,
wypchnięcie przeciwnika, zastawianie i blokowanie, odbieranie piłki i przerywanie
ataku przeciwnika – wyprzedzenie, przejęcie podania, wybicie piłki, wślizg, gra
ciałem, walka o piłkę głową w wyskoku,
działania przeciwko zawodnikowi bez piłki – utrudnianie i uniemożliwianie
otrzymania podania poprzez krycie przeciwnika, przejęcie podania, wyprzedzenie
D. Nauczanie i doskonalenie działań grupowych w ataku i obronie
(fragmenty gry):




działania grupowe w ataku – tworzenie i wykorzystywanie chwilowej przewagi
liczebnej,
umiejętność
zachowania
się
w
przypadku
równowagi
i przewagi liczebnej,
umiejętność rozwiązywania sytuacji grupowych w ataku – podania piłki na wolne
pole, podania piłki na nogi i głowę, obiegnięcie,
działania grupowe w obronie - umiejętność postępowania w sytuacjach przewagi
liczebnej atakujących, przewagi liczebnej broniących się i równowagi liczebnej,
umiejętność rozwiązywania sytuacji grupowych w obronie – krycie „każdy swego”
oraz strefą, asekuracja i przekazywanie przeciwnika, gra aktywną strefą, podwajanie
i potrajanie przeciwnika z piłką, gra na spalony, skracanie i wydłużanie oraz
zawężanie i rozciąganie pola gry.
E.
Nauczanie i doskonalenie działań zespołowych w grze:
Zakres pracy treningowej obejmuje działania zespołowe wynikające z założeń gry – wszyscy
atakują, wszyscy bronią oraz ustawienia zawodników 1 – 4 – 4 – 2 oraz 1 – 4 – 2 – 3 -1
 działania zespołowe w ataku – ustawienie się w polu gry zgodnie z przyjętą koncepcją
i rozwojem sytuacji w grze, wymienianie pozycji zajmowanych w grze przez
poszczególnych zawodników w ramach formacji i między zawodnikami różnych
formacji, wydłużanie, skracanie, rozciąganie oraz zawężanie pola gry zgodnie
z zasadami postępowania taktycznego,
 działania zespołowe w obronie – ustawianie się w grze obronnej stosownie do
ustawienia zawodników drużyny przeciwnej, gra w obronie z zawodnikiem
asekurującym(stoper lub libero), oraz bez zawodnika asekurującego(gra w linii),
wymiana pozycji wynikająca ze sposobu gry przeciwnika, skracanie i wydłużanie oraz
zawężanie i rozciąganie pola gry zgodnie z zasadami taktyki gry obronnej.
F.
Kształtowanie i doskonalenie dyspozycji motorycznych
Zakres treningu obejmuje poziom sprawności ogólnej, umiarkowanej i wynikającej ze
specyfiki gry w piłkę nożną,



rozwój sprawności ogólnej poprzez zajęcia z zakresu gier zespołowych, lekkoatletyki,
gimnastyki, akrobatyki, aerobiku, pływania realizowany w oparciu o program
wychowania fizycznego liceum ogólnokształcącego(DKW 4014-88/01),
rozwój cech motorycznych – szybkości, wytrzymałości, siły i mocy, zwinności
i gibkości, skoczności realizowany będzie poprzez stosowanie ćwiczeń i zadań
ruchowych w formach i metodach adekwatnych do celów,
kształtowanie elementów sprawności specjalnej i ukierunkowanej dla specyfiki
i charakteru ruchowego i wysiłkowego w grze w piłkę nożną.
G. Kształcenie teoretyczne
Zakres przekazywanej wiedzy powinien kształtować postrzeganie i rozumienie istoty gry
w piłkę nożną, treningu piłkarskiego, sportowego stylu życia, a w szczególności:





istoty i znaczenia treningu sportowego w karierze zawodnika,
zakresu historii olimpizmu, sportu i piłki nożnej,
sportowego i prozdrowotnego stylu życia,
przepisów gry w piłkę nożną i zasad faktycznego postępowania w grze,
założeń sportu profesjonalnego i możliwości ułożenia sobie życia poprzez grę w piłkę
nożną.
H. Odnowa psychobiologiczna
Z uwagi na duży zakres obciążeń treningowych konieczne jest stosowanie działań
regenerujących głównie w formie:


sportów uzupełniających – pływanie, tenis stołowy, inne,
zabiegi i czynności odnowy biologicznej – sauna, basen solankowy, masaże, inne.
I. Formy i metody realizacji programu szkolenia
Program szkolenia realizowany jest w formie treningów piłkarskich oraz zajęć lekcyjnych
wychowania fizycznego na boisku sportowym, hali sportowej, pływalni i innych
urządzeniach sportowych. Zawiera on formy i metody adekwatne do specyfiki treningu
piłkarskiego juniorów.
 formy treningowe – ćwiczeń stosowanych, strumieniowa, wiązana, gier małych
i dużych, fragmentów gry stałych i dynamicznych, gier szkolnych i klasyfikowanych,
 metody treningowe – powtórzeniowa, interwałowa, stacyjna i obwodowa.
5.
Kontrola i ocena procesu szkolenia piłkarskiego.
System kontroli i oceny efektów szkoleniowych obejmuje kontrolę bieżącą w formie
sprawdzianów, testów i ocen postępu w rozwoju uczniów-zawodników dla celów
dydaktycznych, ocena efektów okresowych w formie oceny rozwoju i awansu piłkarskiego
zawodników.
A. Kontrola bieżąca (dydaktyczna) obejmuje:




testy sprawności fizycznej(Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej),
sprawdziany postępu w rozwoju podstawowych cech motoryki,
sprawdziany efektów wyszkolenia technicznego,
ocena wyszkolenia techniczno-taktycznego poprzez: gry symulacyjne, udział
w grach kontrolnych i właściwych.
B. Ocena okresowa uczniów-zawodników:

półroczna i roczna ocena wyszkolenia piłkarskiego wg opracowanych
jednolitych kryteriów oceny,
opinii i oceny udziału uczniów-zawodników w grach symulacyjnych,
kontrolnych i właściwych,
awans sportowy zawodników w drużynach klubowych i reprezentacjach
okręgów i makroregionu.


6.
Treści treningu.
A. Okres przygotowawczy letni (lipiec – sierpień) uczniowie-zawodnicy trenują
w macierzystych klubach:
- ogólna sprawność biegowa,
- technika,
- taktyka.
B. Okres główny-startowy (sierpień – listopad):
- osiąganie i stabilizacja oczekiwanej formy sportowej,
- podtrzymywanie odpowiedniego poziomu sprawności ogólnej,
- doskonalenie techniki i taktyki oraz kondycji psychicznej,
- sprawdzanie skuteczności stosowanych metod w bezpośredniej walce sportowej
z przeciwnikiem.
C. Okres przejściowy (listopad – grudzień):
- czasowe obniżenie formy sportowej,
- sporty uzupełniające.
D. Okres przygotowawczy – zimowy (styczeń – marzec):
 Podokres sprawności ogólnej (6 tygodni):
- podnoszenie sprawności ogólnej,
- podnoszenie wytrzymałości ogólnej,
- wzmacnianie aparatu mięśniowego,
- ćwiczenia z zakresu techniki i taktyki(hala sportowa).
 Podokres sprawności specjalnej ( 4 tygodnie):
- dalsze wyrabianie sprawności fizycznej,
- ćwiczenia sprawności umiarkowanej i specjalnej,
- ćwiczenia z zakresu techniki i taktyki,
- zawody kontrolne.
E.
Okres główny-startowy (marzec - czerwiec):
- osiąganie i stabilizacja oczekiwanej formy sportowej,
- podtrzymywanie odpowiedniego poziomu sprawności ogólnej,
- doskonalenie techniki i taktyki oraz kondycji psychicznej,
- sprawdzanie skuteczności stosowanych metod w bezpośredniej walce sportowej
z przeciwnikiem.
V. LITERATURA
1. Bartosik Jadwiga, Horbaczewska Małgorzata – „Propozycja poziomów wymagań
z wiadomości i umiejętności oraz kryteria ocen z wychowania fizycznego w szkole
ponadgimnazjalnej” - P.W. STABIL K-ów
2. Gołaszewski Jerzy – „Piłka Nożna” - Poznań 2003
3. „Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej”
4. Praca zbiorowa – „Unifikacja nauczania piłki nożnej” - W-wa 1985
5. „Program Wychowania Fizycznego, Sport i Rekreacja, IV etap edukacyjny Liceum
Profilowanego, Ogólnokształcącego oraz Technikum” – DKW 4014 – 88/01
6. Raczek Joachim – ”Podstawy szkolenia sportowego dzieci i młodzieży” - W-wa 1991
7. Sneyers Josef – „Trening Piłki Nożnej, Program roczny” - Germany 1995
8. Talaga Jerzy – „Taktyka Piłki Nożnej” - W-wa 1988
9. Talaga Jerzy – „Technika Piłki Nożnej” - W-wa 1996
10. Talaga Jerzy – „Trening Piłki Nożnej” - W-wa 1989