Biblioteka szkolna jako szkolne centrum informacji

Biblioteka szkolna jako szkolne centrum informacji

Biblioteka szkolna jako szkolne centrum
informacji
Modele organizacyjne bibliotek szkolnych na świecie przybierają różne kształty w zależności od potrzeb, tradycji oraz możliwości ekonomicznych w danym kraju.
Śmiało można powiedzieć: jaki właściciel, taka szkoła, jaka szkoła, taka biblioteka.
Wśród tych modeli znajdziemy biblioteki bardziej tradycyjne (wypożyczalnia
i czytelnia), nowocześniejsze mediateki (gromadzące różne media, wyposażone
w sprzęt medialny i komputerowy), wielofunkcyjne centra informacyjne
i dydaktyczne, jak i takie, które sprawdzają się tylko w lokalnych warunkach (np.
bibliobusy, biblioteki publiczno-szkolne, biblioteki pełniące zarazem funkcje
ośrodka metodycznego w szkole).
W zasadzie światowym standardem w potocznym rozumieniem tego słowa stała się
już biblioteka gromadząca media przydatne w dydaktyce i wspomagające proces
nauczania (w tym oczywiście książki i czasopisma), z dostępem do Internetu, ze
skomputeryzowanym katalogiem, sprzętem medialnym oraz kopiującym
umożliwiającym nauczycielom tworzenie pomocy dydaktycznych, a uczniom
własnych dokumentów.
Biblioteka jako „przestrzeń do nauki”
Docelowym modelem, który urzeczywistnił się w wielu bibliotekach - już nie tylko
amerykańskich, ale i kanadyjskich, holenderskich, szwedzkich, duńskich - jest
biblioteka określana jako „przestrzeń do nauki” (space for learning).
Jest to miejsce, w którym uczniowie pod opieką nauczyciela przedmiotowego i w
asyście nauczyciela bibliotekarza zdobywają wiedzę, korzystając z różnorodnych
źródeł i narzędzi informacji, podążając ścieżką opracowaną wcześniej przez
nauczyciela (często również we współpracy z bibliotekarzem, zwłaszcza we
wstępnej fazie).
Pracę organizuje się indywidualnie dla każdego ucznia, ale coraz więcej uwagi
poświęca się zadaniom wykonywanym w małych, wyspecjalizowanych grupach,
gdzie funkcje są jasno określone i przydzielone poszczególnym osobom.
Placówki, które nie dysponują salami do pracy grupowej, starają się je
wygospodarować obok biblioteki, podobnie jak pomieszczenia do pracy cichej.
Jest to też przestrzeń do pracy indywidualnej po zajęciach szkolnych przygotowywania się do zajęć, pracy w kołach zainteresowań i rozwijania
własnych pasji.
W procesie reformowanej polskiej edukacji biblioteka szkolna powinna odgrywać
kluczową rolę.
Wdrażana reforma podkreśla, że podstawowym podmiotem edukacji jest osoba,
a cały proces edukacji ma na celu umożliwienie jej prawidłowego rozwoju.
Dlatego ważniejsza jest rola nauczania generatywnego, które zastąpić ma uczenie
reproduktywne. Wychowankowie naszych szkół powinni nabyć umiejętność
samokształcenia, a nauczyciele poszczególnych przedmiotów, jak i nauczyciele
bibliotekarze mają im w tym dopomóc.
Tylko w taki sposób współczesna szkoła może przygotować ucznia do dorosłego
życia w społeczeństwie, do życia twórczego i kreatywnego. Z tych nowych założeń
programowych wynika właśnie szczególna rola biblioteki szkolnej jako Szkolnego
Centrum Informacji.
Taka odmienna postać biblioteki szkolnej jest nazywana różnorodnie, np.
- multimedialne centrum informacyjne,
- szkolne centrum dydaktyczno-informacyjne,
- szkolny ośrodek informacji.
Ta różnorodność nazw jest kłopotliwa i słuszny wydaje się być apel Hanny
Batorowskiej na stronie internetowej Interklasy o ujednolicenie nazwy do
szkolnego centrum informacji (SCI). Nazwa ta jest zwięzła, czytelna, najlepiej
oddająca charakter nowej roli biblioteki w szkole.
Tak rozumiana biblioteka powinna udostępniać zarówno uczniom, jak i
nauczycielom wszelką informację w trzech podstawowych zakresach:
- tradycyjne dokumenty biblioteczne (książki i czasopisma),
- multimedialne pomoce edukacyjne,
- informacje i dokumenty dostępne w Internecie.
Wszystkie szkolne biblioteki powinny przekształcić się w Szkolne Centrum
Informacji. Wynika to z potrzeb młodzieży i jej oczekiwań wobec biblioteki
i bibliotekarza. Uczniom nie wystarcza już wyłącznie słowo drukowane w postaci
książki czy czasopisma. W XXI wiek, który znamionuje gwałtowny rozwój
komputeryzacji i technik multimedialnych oraz burzliwy rozwój Internetu,
wkroczyli oni ze znacznie większymi oczekiwaniami i ambicjami.
Mamy świadomość tego, że procesy uczenia się są tym efektywniejsze, im
poznanie wiedzy ma bardziej wielozmysłowy charakter, że pomoce multimedialne
w znaczący sposób wpływają na pobudzenie motywacji poznawczej.
Toteż szczególnie ze względu na dobro uczniów należy podejmować trud
tworzenia Szkolnego Centrum Informacji, zdając sobie sprawę, że jest to proces
czasochłonny i długotrwały. Na drodze stoi bowiem wiele problemów, z którymi w
obecnym czasie boryka się nie jedna szkoła.
Finanse
Są one pierwszym krokiem do realizacji założeń reformy oświaty, a wiadomo, że
założenia te drastycznie odbiegają od rzeczywistości.
Zatem należy szukać innych dróg, aby dofinansować biblioteki szkolne
i wyposażyć je w niezbędny sprzęt.
Najważniejsze jest poparcie inicjatywy przez dyrekcję i całe grono pedagogiczne
oraz określenie udziału wydatków biblioteki w budżecie szkoły, aby zapewnić
systematyczne jej finansowanie.
Naturalnie to nie rozwiąże wszystkich problemów, dlatego też należałoby szukać
sponsorów.
Baza
Nowoczesna biblioteka szkolna powinna dysponować odpowiednio dużą
powierzchnią, urządzoną w dobrze przemyślany i funkcjonalny sposób.
Należy przeznaczyć dodatkowe obszerne pomieszczenie dla potrzeb biblioteki,
w której znajdą się stanowiska komputerowe dla uczniów i nauczycieli, drukarka,
skaner, ksero, telewizor i wideo.
Pracownia ta powinna być wszechstronnie wykorzystywana na drodze wzajemnej
współpracy według schematu:
bibliotekarz
ÅÆ
uczeń ÅÆ
nauczyciele przedmiotów
Sprzęt komputerowy i oprogramowanie
Właściwym wyborem będzie zakupienie do biblioteki szkolnej najnowszego
programu - MOL 2000+ w wersji Windows.
Jest to produkt wykonany przy użyciu najnowocześniejszych metod
informatycznych, dlatego sprzęt powinien spełniać odpowiednie wymagania.
Przy jednym stanowisku pracy bibliotekarza minimalne wymagania systemowe to:
- procesor Intel Pentium II lub Celeron 400MHz,
- 64 MB pamięci RAM,
- dysk twardy 4 GB,
- czytnik CD-ROM,
- system operacyjny: system Windows począwszy od Windows 98 SE.
Komputery dla czytelników, w celu przeglądania katalogu, wymagania systemowe
mają znacznie niższe.
Spośród funkcji programu MOL 2000+ na uwagę zasługuje możliwość
publikowania katalogu w Intemecie, co pozwala czytelnikom odnaleźć potrzebną
im pozycję nawet w dni wolne od pracy.
W ten sam sposób mogą oni kontrolować swoje konto wypożyczeń i sprawdzić
terminy zwrotu pożyczonych książek.
Program MOL 2000+ wnosi też wiele korzyści i udogodnień dla bibliotekarzy, np.
- zawiera nowe mechanizmy ułatwiające katalogowanie,
- daje możliwość tworzenia zestawień bibliograficznych,
- opisywanie dokumentów elektronicznych według najnowszej polskiej normy,
- systematyczne publikowanie informacji o nowościach.
Ponadto specjalne mechanizmy dbają w nowym programie o bezpieczeństwo
bibliotecznej bazy danych.
Przeszkolony personel
Podstawowy kurs obsługi komputera to absolutne minimum przy podjęciu
inicjatywy tworzenia Szkolnego Centrum Informacji.
Niezbędne jest ustawiczne kształcenie i doskonalenie się w tej dziedzinie.
W przyszłości konieczne również stanie się przeszkolenie uczniów i nauczycieli
poszczególnych przedmiotów w celu zapoznania ich z warsztatem informacyjnym
biblioteki.
Współpraca z nauczycielem informatyki, zatrudnienie w przyszłości pracownika
technicznego, który dbałby o sprzęt i obsługiwał go to bardzo ważne zadania do
realizacji przy planowaniu Szkolnego Centrum Informacji. Niezbędny jest także
serwis sprzętu i oprogramowania.
Dostęp do Internetu
Bibliotekarze muszą zabiegać o to, by w bibliotekach szkolnych stanowiska
komputerowe z dostępem do sieci. Wynika to z poniższych przesłanek:
- W kilku minionych latach nastąpił burzliwy rozwój Internetu z jego zasobami
WWW, stając się najbogatszym źródłem wiedzy z różnych dziedzin. Przejście
obojętnie wobec tego faktu nie jest już możliwe.
- W Unii Europejskiej za jeden z głównych priorytetów uznano budowanie tzw.
przyjaznego społeczeństwa informacyjnego, toteż rozwój Internetu uważany jest za
kluczowy w rozwoju cywilizacji.
- Priorytetowa rola Internetu w edukacji została uwzględniona w polskiej reformie
oświatowej i opracowana w programie Interklasa.
- Sami uczniowie wykazują ogromne zainteresowanie Internetem. Zaspokaja on ich
potrzeby informacyjne związane z procesem dydaktycznym, dostarczając
wiadomości z każdej dziedziny wiedzy. Dzięki niemu młodzież może również
rozwijać i pogłębiać własne zainteresowania związane np. z muzyką, sportem,
informatyką itp.
Bardzo lubianą przez uczniów usługą internetową jest poczta elektroniczna oraz
obejmująca praktycznie cały świat rozmowy przez IRC.
Zadaniem nauczyciela bibliotekarza, nauczycieli informatyki oraz nauczycieli
przedmiotów będzie wskazanie uczniom właściwej drogi wyszukiwania
pożytecznych informacji z Internetu.
Wprawdzie podłączenie do Internetu to jedno z ostatnich ogniw w procesie
tworzenia Szkolnego Centrum Informacji, ale niezwykłej wagi. Realizuje on nie
tylko cele poznawcze, ale również wychowawcze, uczy kultury informatycznej
oraz zasad dobrego wychowania w kontaktach sieciowych. Ponadto inspiruje do
poszukiwań i do nauki języków obcych. Jednym słowem pomaga kształtować
człowieka na miarę XXI wieku.
Dydaktyka generatywna nie może istnieć bez dobrego zaplecza. Zaplecze takie
powinna stanowić nowoczesna biblioteka, pełniąca funkcję głównej
interdyscyplinarnej pracowni szkoły, w której uczniowie pod kierunkiem
nauczycieli i indywidualnie zgodnie z pasjami i zainteresowaniami, uczą się
samodzielnie zdobywać wiedzę.
Dlatego wzorem krajów wysoko rozwiniętych należy dążyć do przekształcenia
każdej szkolnej biblioteki w takie Centrum.
Jak
przekształcić bibliotekę szkolną
multimedialnej?
w
centrum
informacji
Mimo tak wielkich zmian zachodzących w dostępie do informacji, komunikacji
międzyludzkiej książka drukowana jest nadal podstawowym źródłem informacji
dla naszych uczniów.
Nowoczesna biblioteka powinna łączyć tradycję z nowoczesnością.
Jej funkcje, jak pisze Agnieszka Pietryka, to:
1. Informacja - bogaty księgozbiór podręczny, różnorodne bazy danych
uzależnione od rodzaju szkoły, dostęp do Internetu
2. Nauka - warsztat pracy dla ucznia i nauczyciela
3. Kultura - centrum życia kulturalnego szkoły: bogaty zbiór literatury pięknej, płyt
CD z muzyką klasyczną, taśm magnetowidowych, a także płyt DVD z filmami,
wieczory poezji, poranki filmowe, organizowanie wyjazdów do teatru, spotkania z
ciekawymi ludźmi, promowanie prac uczniów i nauczycieli
4. Promocja - centrum informacji o mieście czy dzielnicy, w której znajduje się
szkoła, centrum informacji o patronie szkoły
Centrum powinno służyć przede wszystkim uczniom, nauczycielom, rodzicom,
absolwentom, a także wszystkim mieszkańcom „małej ojczyzny”, na terenie której
znajduje się szkoła.
Należy je umieścić w centralnej części szkoły, aby wszyscy użytkownicy mieli
łatwy dostęp. Powinno być przestronne, odpowiednio wyposażone w możliwie
wszystkie formy dokumentów (książki, prasa, plansze, fotografie, folio- i
fazogramy, płyty CD, płyty DVD, taśmy magnetofonowe, taśmy magnetowidowe,
filmy itd.).
Poniżej przedstawiam projekt centrum, który będę starała się realizować w mojej
szkole (Zespół Szkół Nr l w Warszawie).
Oczywiście zakres realizacji planów będzie uzależniony od środków finansowych,
jakimi dysponuje szkoła, przychylności władz oświatowych, no i samych
nauczycieli.
Model Multimedialnego Centrum Informacji
Pomieszczenia centrum
MULTIMEDIALNA
SALA DYDAKTYCZNA
DZIAŁ
OPRACOWANIA ZBIORÓW
WYPOŻYCZALNIA
MULTIMEDIALNE
CENTRUM INFORMACJI
SALA POLIGRAFICZNA
CZYTELNIA
MAGAZYN
Obudowę medialną centrum zaproponowałam na podstawie analizy pracy
„Standardy wyposażenia i obudowy medialnej przedmiotów ogólnokształcących”.
Autorzy standardów podkreślają, iż „należy traktować je jako propozycję
dynamiczną, otwartą na wszelkie nowe rozwiązania metodyczne oraz
technologiczne”.
Multimedialna sala dydaktyczna (przeznaczenie)
Powinna być umieszczona obok czytelni, aby nauczyciel i uczniowie mogli
swobodnie z niej korzystać, gdy jest taka potrzeba, podczas zajęć dydaktycznych.
Tutaj każdy nauczyciel może realizować zajęcia wykorzystując dostępne media
(wideo, telewizor, komputer, wideoprojektor, radio itp.). Poza lekcjami w sali
powinny odbywać się spotkania z ciekawymi ludźmi, projekcje filmów.
Obudowa medialna
- biała tablica metalowa,
- tablica korkowa,
- ekran,
- grafoskop (rzutnik pisma),
- diaskop (rzutnik przezroczy),
- telewizor,
- czytnik telewizyjny,
- magnetowid lub magnetowid + odtwarzacz płyt DVD,
- wideoprojektor,
- komputer multimedialny z dostępem do Internetu,
- zestaw: radiomagnetofon, odtwarzacz CD, wzmacniacz, kolumny głośnikowe.
Czytelnia to serce centrum
Tutaj powinien znajdować się:
1. Bogaty księgozbiór podręczny (prasa, encyklopedie, słowniki, kompendia
wiedzy, albumy, mapy, akty prawne itd.)
2. Multimedia (encyklopedie, słowniki, programy edukacyjne, prace nauczycieli
i uczniów)
3. Płyty CD z muzyką oraz interpretacje literatury pięknej
4. Filmy na taśmach magnetowidowych i płytach DVD
5. Czytelnię należy zaopatrzyć w kilka komputerów multimedialnych
podłączonych do Internetu
6. Komputery (1-2) przeznaczone do przeglądania katalogów bibliotecznych
W czytelni użytkownicy na miejscu poszukują interesujących ich informacji,
organizowane są różnego rodzaju wystawki książek, multimediów itp.
Obudowa medialna
- komputery multimedialne z dostępem do Internetu (minimum 4),
- komputery do przeglądania katalogów bibliotecznych (l-2)
Sala poligraficzna
Każdy użytkownik centrum drukuje, kopiuje potrzebne materiały. Tutaj drukuje
się zaproszenia na różne imprezy szkolne oraz broszurki dotyczące szkoły.
Obudowa medialna
- komputer z drukarką,
- kserograf,
- przycinarka do
papieru,
- bindownica
Wypożyczalnia
To miejsce, w którym wypożycza się materiały do domu i na lekcje. Komputer w
tym pomieszczeniu potrzebny jest do rejestrowania wypożyczeń oraz sporządzania
statystyki.
Obudowa medialna
- komputer
Dział opracowania zbiorów
Tutaj opracowuje się komputerowo wszelkie materiały dostępne w centrum, aby
służyły użytkownikom - tworzy się katalogi i bazy danych. Tutaj przygotowuje się
wystawki, gazetki itp.
Obudowa medialna
- komputer multimedialny z dostępem do Internetu
- drukarka
- skaner
Magazyn
Miejsce, w którym przechowuje się pozostałe zbiory centrum z wolnym dostępem
do półek. Ze względu na znane trudności finansowe w oświacie zorganizowanie
takiego centrum nawet w nowo budowanych szkołach, będzie wielkim problemem.
Jeszcze gorsza sytuacja jest w istniejących szkołach.
W naszym Zespole Szkół mamy wielki problem z wygospodarowaniem
dodatkowych pomieszczeń na ten cel.
Dlatego sądzę, że niektóre sale będzie można ewentualnie połączyć, np. w
magazynie wygospodarować miejsce na stanowisko wypożyczania zbiorów oraz
stanowisko poligraficzne.
Wszystko będzie zależało od wielkości pozyskanego lokalu oraz od ewentualnych
zmian w projekcie centrum.
Pracownicy centrum
Praca nauczyciela bibliotekarza w centrum ulegnie zmianie.
Będzie on przewodnikiem użytkowników po zasobach
(pisemnych, audiowizualnych, multimedialnych, internetowych).
informacyjnych
Wymagać to będzie od nauczyciela bibliotekarza ciągłego doskonalenia swoich
umiejętności, szczególnie informatycznych.
W moim odczuciu w centrum, w zależności od liczby korzystających, wielkości
zbiorów, rodzaju wykonywanej pracy, powinni być zatrudnieni:
- nauczyciel bibliotekarz,
- nauczyciel specjalista od mediów (taki specjalista kształci się już w naszej
bibliotece szkolnej).
Przykładowy podział prac wykonywanych przez nauczycieli centrum:
1. Nauczyciel-bibliotekarz:
- gromadzenie zbiorów,
- opracowywanie zbiorów,
- udostępnianie zbiorów,
- prowadzenie zajęć z edukacji czytelniczej,
- współpraca z innymi bibliotekami w regionie, wycieczki uczniów do tych
bibliotek, praca pedagogiczna, propagowanie czytelnictwa np. konkursy
czytelnicze, wystawki i kiermasze książek, pogadanki o ciekawych książkach),
prowadzenie
spraw
administracyjno-biurowych,
statystyka,
sprawozdawczość,
- opieka nad aktywem bibliotecznym.
2. Nauczyciel - specjalista od mediów:
- udostępnianie zbiorów,
- prowadzenie zajęć z edukacji medialnej,
- szkolenie użytkowników centrum (uczniów, nauczycieli),
- pomoc nauczycielom w organizowaniu lekcji w centrum,
- pomoc w wydawaniu gazetki szkolnej,
- prowadzenie strony WWW szkoły,
- organizowanie wyjść uczniów do kina, teatru, na koncerty, wystawy, itp.,
- prowadzenie Punktu Informacji o Unii Europejski.
W centrum mogą być zatrudnieni tylko nauczyciele bibliotekarze, ale poza
studiami z zakresu bibliotekoznawstwa powinni mieć ukończone studia
podyplomowe z zakresu technologii informacyjnej i studia podyplomowe z
edukacji czytelniczej i medialnej.
Zadania centrum
1. Gromadzenie, opracowywanie, udostępnianie wszelkich komunikatów
medialnych.
2. Współtworzenie procesu dydaktyczno-wychowawczego szkoły:
- wykorzystywanie pomieszczeń, zasobów, sprzętu centrum do prowadzenia zajęć
lekcyjnych i pozalekcyjnych,
- umożliwienie uczniom i nauczycielom tworzenia oraz powielania różnych
informacji,
- szkolenie użytkowników centrum w celu swobodnego wykorzystywania
wszelkich źródeł informacji, w tym internetowych,
- pomoc uczniom w rozwijaniu wybitnych uzdolnień,
- pomoc uczniom sprawiającym trudności wychowawcze.
3. Koordynacja ścieżki edukacja czytelnicza i medialna - dopełnieniem lekcji
prowadzonych w centrum mogą być zajęcia prowadzone przez polonistę,
informatyka, nauczyciela wiedzy o społeczeństwie itp.
4. Współpraca z innymi bibliotekami w tworzeniu wspólnych zasobów
informacyjnych (bibliografia regionalna)
5. Regionalny Punkt Informacji Europejskiej - rozpowszechnianie informacji
związanych z Unią Europejską.
6. Zaspokojenie potrzeb kulturalnych i rekreacyjnych uczniów (wieczory poezji,
spotkania z ciekawymi ludźmi, popołudnie z filmem, wyjścia do kina i teatru).
Przedstawiony model multimedialnego centrum informacji jest propozycją, wizją,
którą staramy się realizować w naszej szkole, co - nie ukrywam - napotyka na
wiele trudności, poczynając od kłopotów lokalowych - a kończąc na potrzebach
finansowych.
Jednak zdecydowane, nowatorskie „podejście do sprawy” reprezentowane przez
dyrekcję szkoły znacznie przyspiesza naszą zamierzoną realizację centrum.
Dosyć duże nakłady finansowe z budżetu szkoły plus duże zaangażowanie
nauczycielek bibliotekarek przyczyniło się do realizacji znacznej części zamierzeń.
Programy komputerowe MOL i MOL 2000+ pozwoliły już na całkowitą
komputeryzację czynności bibliotekarskich.
Od kilku lat księgozbiór biblioteki został całkowicie opisany i skatalogowany w
ww. bazie danych.
Dysponujemy bogatym zbiorem kaset VHS z poszczególnych przedmiotów,
rozbudowujemy również filmotekę multimedialną.
W bieżącym roku szkolnym planujemy uruchomienie dwóch stanowisk
komputerowych dla uczniów z dostępem do Internetu.
Obecnie tylko nauczyciel bibliotekarz może bezpośrednio korzystać z zasobów
Internetu na komputerze przy którym pracuje.
Założyłyśmy specjalną teczkę, gdzie przechowujemy skatalogowane i opisane
wydruki z Internetu.
Wypożyczamy je chętnym uczniom do domu.
Pozostaje jeszcze kilka ważnych spraw do uzupełnienia (choćby rozbudowa
czytelni, poszerzenie zasobów multimedialnych, zakup sprzętu do powielania
informacji, czytników CD i DVD), ale jest to przecież przedsięwzięcie zamierzone
na kilka lat.
Bibliografia:
1. Jadwiga Andrzejewska, Reforma systemu edukacji a biblioteki szkolne,
„Biblioteka w Szkole” 1998 nr 11-12 s. 1-6.
2. Hanna Batorowska, Barbara Kamieńska-Czubała, Szkolne Centrum Informacji,
Kraków 2002, s. 114.
3. Biblioteki jutra. Nowa perspektywa organizacji przestrzennej i funkcjonalnej,
red. Mirosława Majewska, Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej
i Dokumentacyjnej, Warszawa 2001, s. 106.
4. Jerzy Dałek, Projekt multimedialnego centrum informacji w bibliotece liceum,
„Biblioteka Otwarta” 2001 nr 2
http://www.biblioteka.edu.pl/biuletyn/002//02.html
5. Mariusz Kąkolewicz, Standard wyposażenia szkół w urządzenia medialne
http://www.ptm.edu.pl/www/wyposaz.html
6. Agnieszka Pietryka, Od biblioteki szkolnej do centrum informacyjnego szkoły,
„Biblioteka Otwarta” 2001 nr 2\
http://www.biblioteka.edu.pl//biuletyn002/06.html