SZKOŁA GŁÓWNA SŁUśBY POśARNICZEJ

SZKOŁA GŁÓWNA SŁUśBY POśARNICZEJ
dr Józef ŁABĘDZKI
SZKOLENIE OBRONNE
MATERIAŁY DO STUDIOWANIA
(studia stacjonarne)
(Zeszyt I)
WSPÓŁCZESNE ZAGROśENIA BEZPIECZEŃSTWA KRAJU
(PRÓBA SYSTEMATYKI)
_______________________________________________
Warszawa
październik
2007 r.
SPIS TREŚCI
Od autora..................................................................................................... 3
1. Współczesne zagroŜenia bezpieczeństwa kraju - wprowadzenie..............4
1.1. ZagroŜenia polityczne …………………………………………………5
1.2. ZagroŜenia gospodarcze ………………………………......…………..5
1.3. ZagroŜenia psychospołeczne ………………………………………….6
1.4. ZagroŜenia ekologiczne ………………………………………….……6
1.5. ZagroŜenia bezpieczeństwa publicznego ………………………….…..6
1.6. ZagroŜenia militarne …………………………………………………. 6
2. Klasyfikacja zagroŜeń z uwagi na ich pochodzenie ……………………. 7
2.1. ZagroŜenia pochodzenia militarnego ………………………………… 7
2.2. ZagroŜenia pochodzenia cywilizacyjnego ……………………………. 9
2.3. ZagroŜenia pochodzenia naturalnego (będące efektem działania sił
przyrody .…… …………………………………………….…………. 15
3. Klasyfikacja zagroŜeń z uwagi na ich wielkość (skalę) ……….………. 21
Wykorzystana literatura.................................................................................21
Od autora
W zamyśle autora opracowanie niniejsze ma stanowić pomocniczy materiał do studiowania problematyki bezpieczeństwa przez studentów stacjonarnych studiów w SGSP. Z braku powszechnego dostępu do innych, skondensowanych materiałów dydaktycznych związanych z tematyką objętą programem, materiał ten powinien dostarczyć studentom wiedzę o przeznaczeniu, zasadach tworzenia, strukturach i funkcjonowaniu szeroko pojętego systemu bezpieczeństwa kraju, ze szczególnym uwzględnieniem struktur pozamilitarnych, w tym PSP.
W treściach traktujących o zagroŜeniach bezpieczeństwa - bazie dla
konstrukcji systemu bezpieczeństwa - student znajdzie odniesienie do wiedzy
o podstawowych rodzajach broni, zwłaszcza broni masowego raŜenia, w tym
o uwarunkowaniach dla ratownictwa wynikłych z bojowego uŜycia takiej
broni, a zwłaszcza z duŜej skali następstw jej uŜycia. Treści traktujące o broni
zapalającej powinny, jak się wydaje, w naturalny sposób budzić zainteresowanie przyszłych oficerów poŜarnictwa i sprowokować ich do samodzielnego
poszerzania wiedzy o tej broni. Jednocześnie poznanie fizycznych, chemicznych i raŜących właściwości bojowych środków trujących stosowanych w
dalszej i bliŜszej przeszłości, a takŜe moŜliwości ochrony przed nimi, pogłębić powinno rozumienie zasad postępowania w róŜnych sytuacjach związanych z ratownictwem chemicznym i ekologicznym.
Zarys organizacji sił zbrojnych i przeznaczenie ich członów składowych na czas wojny oraz znajomość moŜliwości podstawowego wyposaŜenia
niektórych rodzajów wojsk powinny dać studentom wyobraŜenie o moŜliwościach wykorzystania wojsk do wsparcia wyspecjalizowanych sił ratowniczych w niektórych sytuacjach (duŜe poŜary, powodzie, odgruzowanie, odtwarzanie obiektów inŜynieryjno-drogowych, ew. inne) w okresie pokoju.
„Zeszytowa” forma opracowania powinna - w zamyśle autora – umoŜliwić publikację kolejnych treści w miarę ich opracowania, a takŜe wycinkową aktualizację zmieniających się treści w miarę postępowania tychŜe zmian.
Prawdopodobnie aktualizacje dotyczyć w przyszłości mogą konsekwencji
zmian w strukturach wojska, zmian w koncepcjach uŜycia i działań wojsk, jak
równieŜ zmian w treściach róŜnych regulacji prawnych.
Autor liczy na Ŝyczliwe uwagi, pozwalające wzbogacać i doskonalić zarówno treść jak i formę opracowania z nadzieją na większą efektywność
korzystania z niego tak w czasie studiów jak i w przyszłości. Ma to umoŜliwić zamieszczanie opracowania na stronie internetowej.
1. WSPÓŁCZESNE ZAGROśENIA BEZPIECZEŃSTWA KRAJU
Tradycyjnie w społeczeństwie ukształtowany jest pogląd, Ŝe zagroŜenie
dla bezpieczeństwa kraju, a w tym jego obywateli, powodują okoliczności
związane z konfliktami zbrojnymi. Historia uczy nas, Ŝe przykre następstwa
dla całych państw i ich narodów, do „wymazania z mapy” włącznie mogą
mieć miejsce jako efekt po części wojen prowadzonych z państwami sąsiednimi, a po części zabiegów dyplomatycznych i politycznych (patrz rozbiory
Polski, zwłaszcza trzeci). Są to zagroŜenia dające się określić jako militarne i
militarno-polityczne, a mające źródła na zewnątrz kraju. Ostatnie lata spowodowały zauwaŜanie przez społeczeństwo zagroŜeń, równieŜ jak poprzednie
zewnętrznych, ale o charakterze ekonomicznym, sprowadzających się do lapidarnego powiedzenia - „bo nas wykupią”.
MoŜna powiedzieć, Ŝe zagroŜenia zewnętrzne mogą ograniczać suwerenność narodową w dowolnym wymiarze egzystencji państwowej.
RównieŜ społecznie, a szczególnie mocno, zauwaŜana jest cała grupa
zagroŜeń odczuwanych przez pryzmat zagroŜenia bezpieczeństwa osobistego,
bądź dla konkretnych osób i dóbr materialnych, a dających się sprowadzić do
określeń: bandytyzm, terroryzm, chuligaństwo, złodziejstwo, korupcja, afery
i inne. W skali kraju moŜna zagroŜenia te zaliczyć do wewnętrznych.
ZagroŜenia wewnętrzne wpływają na obniŜenie podstawowych Ŝyciowych wartości i interesów narodu i państwa, stanowiących o ich toŜsamości
oraz o moŜliwości zaspokojenia potrzeb ludzi jako członków narodu i obywateli państwa, które jest przez nich powołane i dla nich powinno funkcjonować.
ZagroŜenia niejako „pochodzenia naturalnego” - powodzie, poŜary od
pioruna, lawiny, szczególnie silny wiatr itp., na ogół nie są kojarzone z pojęciem „bezpieczeństwo”.
Do niedawna postrzegano głównie zagroŜenia militarne. Pociągało to
za sobą widzenie zagroŜeń bezpieczeństwa państwa tylko poprzez groźbę
wojny. W dalszej konsekwencji rola innych zagroŜeń była umniejszana, czy
wręcz niezauwaŜana. Nie chciano dostrzegać sprzęŜeń pomiędzy róŜnymi zagroŜeniami - zagroŜenia polityczne pogłębiają zagroŜenia gospodarcze i odwrotnie. Obydwa te zagroŜenia implikują zagroŜenia o charakterze psychospołecznym itd.
Mija epoka wojenno-twórczego podziału świata na dwa obozy wrogie
sobie ideologicznie, gospodarczo i militarnie. Obecne konflikty lokalne mają
podłoŜe ekonomiczne (Ŝywność, ropa i inne surowce, strefy wpływów ekonomicznych), religijne bądź religijno-polityczne (Bliski Wschód), etniczne
(Kurdowie, Kosowo) i nacjonalistyczno - rasistowskie (Etiopia).
Wobec malejącego zagroŜenia konfliktem zbrojnym maleją środki przeznaczane na bezpieczeństwo militarne. MoŜna powiedzieć, Ŝe udział
uwagi i środków poświęconych pozamilitarnym zagroŜeniom relatywnie
wzrósł. Spora część środków, zamiast na bezpieczeństwo militarne moŜe być
i jest w znacznej części przeznaczana na przeciwdziałanie innym zagroŜeniom.
W sumie na zagroŜenia bezpieczeństwa państwa składają się zagroŜenia:
- polityczne,
- gospodarcze,
- psychospołeczne,
- ekologiczne,
- bezpieczeństwa publicznego,
- militarne.
Wszystkie te zagroŜenia mogą być zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne.
Zawsze występują one we wzajemnych zawiązkach przyczynowo - skutkowych.
1.1. Przez zagroŜenia polityczne rozumieć naleŜy nasilenie działań sił politycznych (lub sił społecznych mających cele polityczne) uniemoŜliwiających
wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji, a przez to uniemoŜliwiających działanie, lub nawet istnienie mechanizmów realizujących interesy społeczeństwa (narodowe). ZagroŜenie takie mogą stanowić niekorzystne dla
Polski układy między państwami, uwikłanie jej w spory międzynarodowe o
charakterze przetargowym, niedopuszczanie Polski do uczestnictwa w układach polityczno-militarnych (np. w NATO) i gospodarczych (np. UE), izolowanie Polski od osiągnięć naukowych itp.
1.2. ZagroŜenia gospodarcze - naruszenie zdolności gospodarki kraju do
zaspokajania materialnych potrzeb społeczeństwa. Dotyczyć to moŜe: wytwarzania środków produkcji, podstawowych dóbr konsumpcji - głównie Ŝywności, usług transportowych - głównie międzynarodowych, wykorzystania siły
roboczej, dostosowania gospodarki kraju do warunków konkurencyjności
oraz pokonywania barier surowcowych i energetycznych.
Specjaliści zajmujący się polityką i polityką gospodarczą często upatrują przesłanek tych zagroŜeń w procesach transformacji gospodarki kraju. W
tym widzą głównie: moŜliwość doprowadzenia jej do niewydolności produkcyjnej, zrywania kontaktów gospodarczych ze wschodnimi sąsiadami, a w
konsekwencji utraty rynków zbytu na rzecz państw Europy Zachodniej, ograniczania otwartości gospodarek państw zachodnich, organizacji gospodarczych, finansowych i technologicznych. dla gospodarki RP, do przykładów
izolacjonizmu włącznie. Wszystko to powodowane jest walką o wpływy ekonomiczne (i przez to o dominację polityczną) w Europie.
1.3. ZagroŜenia psychospołeczne - kształtowanie stanu świadomości społecznej w celu wywoływania emocji sprzyjających destabilizacji państwa.
Efekty osiągane są na ogół drogą: deprecjacji systemów wartości i norm społecznych, wywoływania apatii i atmosfery zniechęcenia do pracy, utrwalania
dąŜeń populistycznych, świadomego bądź nieświadomego tworzenia warunków dla korupcji i zorganizowanej przestępczości, inne.
1.4. ZagroŜenie ekologiczne (antropogenne) – stwarza je działalność człowieka (świadoma lub przypadkowa) prowadząca do pozbawiania człowieka
warunków Ŝycia w jego naturalnym środowisku. Do stanu takiego prowadzą:
niewłaściwa działalność gospodarcza w kraju własnym i w krajach ościennych, izolacja RP od organizacji zajmujących się ochroną zdrowia i środowiska, utrudnienia w zdobywaniu ekologicznych technologii, istnienie technologii przestarzałych - zwłaszcza w energetyce, przemyśle wydobywczym i
chemicznym oraz paliwowym, ograniczanie środków na działalność zapobiegającą dewastacji przyrody.
Podobne skutki, a nawet bezpośrednie przypadki śmiertelne, mogą być
wywołane przyczynami naturalnymi. Przykłady to powodzie, poŜary lasów,
lawiny śnieŜne, wiatr o szczególnie duŜych prędkościach, (epidemie i epizootie moŜna równieŜ umownie zaliczyć do tej grupy zagroŜeń) itp.
1.5. ZagroŜenie bezpieczeństwa publicznego - potocznie rozumiane jako
brak poczucia bezpieczeństwa indywidualnego - utrata przez państwo, w róŜnym stopniu, zdolności kierowania krajem, głównie w warunkach zakłócenia
szeroko rozumianego porządku prawnego, a w efekcie niemoŜność zapewnienia ładu i porządku publicznego. Do takich zakłóceń prowadzić mogą: nasilenie terroryzmu organizacyjnego, chaosu, patologii społecznych, pozaprawna
rywalizacja o władzę, nietolerancja religijna i narodowościowa, zły stan
ochrony środowiska (patrz strajki przy wysypiskach) i inne.
1.6. ZagroŜenie militarne - przejaw dąŜności do fizycznego zdobycia terytorium RP, lub jego części, zniszczenia struktur RP, zawładnięcia zasobami
materialnymi państwa oraz jego siłą roboczą a nawet intelektem. DąŜność ta
miałaby być zrealizowana siłą militarną.
Przyczyny takich działań mogą być tradycyjne i powtarzają się historycznie. Na ogół są to: potrzeba zdobycia surowców, siły roboczej, przestrzeni, zapewnienie rynków zbytu koniecznych dla rozwoju własnego państwa,
ubóstwo, niekontrolowany wzrost zaludnienia, brak pokrycia granic państwa
z granicami etnicznymi, róŜnice w postępie technicznym, duŜa przewaga w
potencjale militarnym i gospodarczym, inne.
NiezaleŜnie od politycznego „wygasania” napięć w stosunkach między
państwami, zwłaszcza mocarstwami, groźba uŜycia siły militarnej w jakiejś
sytuacji jest zawsze realna. Egzemplifikują ją chociaŜby istniejące arsenały
róŜnych rodzajów broni, w tym broni masowego raŜenia.
Daje się zauwaŜyć, Ŝe wiele z wymienionych grup zagroŜeń to zagroŜenia dla państwa, a więc dla struktury powołanej przez naród (lub społeczeństwo wielonarodowe) dla zapewnienia temu społeczeństwu warunków do
harmonijnego oraz bezpiecznego bytu i rozwoju. Inne zagroŜenia to zagroŜenia dla ludności lub jej części, niezaleŜne od polityki, oderwane od zagroŜeń
jednoznacznie militarnych.
Przy świadomości, Ŝe prawie wszystkie zagroŜenia dla bezpieczeństwa
struktur państwa wiąŜą się z zagroŜeniami dla ludności, czy nawet są z nimi
toŜsame, a takŜe, Ŝe wiele zagroŜeń dla ludności nie koniecznie zagraŜa strukturom państwa, naleŜy upatrywać adekwatności sposobów funkcjonowania i
struktur systemu bezpieczeństwa do tych zagroŜeń.
Przedstawione powyŜej podejście do klasyfikacji zagroŜeń podporządkowane jest potrzebom tworzenia sytemu bezpieczeństwa.
Na zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu wobec tych i innych,
niewymienionych z nazwy, zagroŜeń musi być przygotowane państwo. Jego
struktury i ich funkcjonowanie tworzyć muszą skuteczny system, zapewniający to bezpieczeństwo.
2. Klasyfikacja zagroŜeń z uwagi na ich pochodzenie
2.1. ZagroŜenia pochodzenia militarnego
Dla potrzeb rozumienia istoty róŜnych zagroŜeń, głównie dla ludności,
bardziej zrozumiała jest klasyfikacja zagroŜeń militarnych uwzględniająca
ich źródła.
Według tej idei wyróŜnić moŜna:
ZagroŜenia pochodzenia militarnego, które wynikają z istnienia:
- arsenałów broni jądrowej. To zagroŜenie jest zagroŜeniem trwałym,
mimo układów i porozumień ograniczających jej ilość i badania, a takŜe konstruowanie środków do przenoszenia ładunków jądrowych do celu, itp.
Na chwilę obecną sytuacja polityczna daleka jest od doprowadzenia do
całkowitej likwidacji zasobów broni jądrowej. Ewentualne uŜycie broni jądrowej niesie w następstwach w pierwszej kolejności mechaniczne zniszczenia róŜnych, nie tylko wojskowych, obiektów w terenie oraz ludzi, jako efekt
oddziaływania powietrznej fali uderzeniowej i promieniowania cieplnego. W
drugiej kolejności wystąpią następstwa promieniowania przenikliwego i długotrwałego promieniotwórczego skaŜenia terenu. Zagadnienia te rozwinięto w
rozdziale (zeszycie) traktującym o broni jądrowej.
- arsenałów broni chemicznej. Istniejące zapasy tej broni będą z wielkim wysiłkiem ekonomicznym likwidowane do roku 2005. JednakŜe wielkie
mocarstwa będą nadal utrzymywały jej zapasy na poziomie 10% stanu posia-
dania przed zawarciem porozumień o likwidacji tej broni. Prostota technologii
produkcji oraz „niski próg”1 decyzji o jej uŜyciu to przesłanki podnoszące
realność zagroŜenia uŜyciem broni chemicznej. Za takim widzeniem zagroŜeń
ludności bronią chemiczną przemawia najnowsza historia wojen lokalnych
(patrz Wietnam, Irak). Wynika z niej, Ŝe zakazy zawarte w dokumentach
prawa międzynarodowego, dotyczące uŜycia broni chemicznej, nie są w pełni
przestrzegane. Ewentualne uŜycie broni chemicznej pociąga za sobą następstwa w postaci zatruć i podraŜnień róŜnego stopnia u ludzi i zwierząt w obszarze uŜycia i rozprzestrzeniania się bojowych środków trujących, aŜ do
zejść śmiertelnych włącznie. Ponadto na obszarach skaŜonych Ŝycie biologiczne moŜe być zakłócone na długi czas, zaleŜnie od rodzaju uŜytego środka
trującego i warunków terenowych oraz meteorologicznych. Na broń tę zawsze
„z poŜądaniem” patrzą dowódcy wojskowi, gdyŜ sprzęt bojowy raŜonych
wojsk i obiekty gospodarcze pozostają niezniszczone. Miały teŜ miejsce
przypadki terrorystycznego uŜycia broni chemicznej (patrz metro w Tokio).
Zagadnienia te rozwinięto w rozdziale (zeszycie) traktującym o broni chemicznej.
- nasycenie gospodarki toksycznymi środkami przemysłowymi (i
innymi materiałami niebezpiecznymi). To zagroŜenie jest niejako zagroŜeniem wtórnym, wynikłym z działań zbrojnych. Zbiorniki i instalacje technologiczne, w których przechowywane i przetwarzane są wymienione środki
mogą zawsze być obiektem przypadkowych bądź zamierzonych ataków czy
zamachów dywersyjnych. Zawsze istnieje prawdopodobieństwo awarii tych
urządzeń. Wskutek odejścia wielu stałych pracowników do sił zbrojnych i
zastąpienia ich osobami o mniejszym doświadczeniu, podczas wojny prawdopodobieństwo niekontrolowanego uwolnienia się do atmosfery toksycznych
środków przemysłowych rośnie. ZagroŜenie to w głównej mierze dotyczy
ludności cywilnej, jako zamieszkującej na ogół w pobliŜu obiektów (fabryk,
składów przyfabrycznych, dróg przewozu) zawierających TŚP, a tym samym
w zasięgu rozprzestrzeniania się skaŜonego tymi środkami powietrza. Dla potrzeb wojsk pomijane są na ogół następstwa uwolnienia się spod kontroli takich toksycznych środków przemysłowych, które, nawet w przypadku wysokiej ich toksyczności lub szkodliwości dla otoczenia, nie posiadają właściwości szybkiego rozprzestrzeniania się poza miejsce awarii.
1
Określenie „niski próg” decyzji jest uŜywane przez komentatorów w mediach i przez polityków.
Oznacza ono, Ŝe łatwiej jest podejmować decyzje o uŜyciu broni (tu chemicznej), skutki uŜycia
której są w miarę „sterowalne” i moŜliwe do opanowania.
2.2. ZagroŜenia pochodzenia cywilizacyjnego 2, na które składają się:
- nasycenie gospodarki róŜnymi substancjami toksycznymi i materiałami niebezpiecznymi, w tym równieŜ wymienionymi uprzednio toksycznymi środkami przemysłowymi. ZagroŜenie to sensowne jest widzieć
równieŜ w czasie pokoju jako zagroŜenie dla ludzi i środowiska naturalnego,
występujące permanentnie w efekcie samego istnienia toksycznych środków
przemysłowych i innych substancji niebezpiecznych w duŜych ilościach.
Szczególnie istotne mogą być następstwa uwolnienia się tych substancji, które łączą w sobie wysoką toksyczność ze zdolnością do łatwego rozprzestrzeniania się, głównie w powietrzu, rzadziej w wodzie. Mogą one powodować uszkodzenia (zachorowania) organizmów ludzi i zwierząt, do zejść
śmiertelnych włącznie. Skutki oddziaływania tych środków mogą występować natychmiast lub w okresie późniejszym, zaleŜnie od właściwości toksycznych danej substancji i od jej ilości (dawki) przyswojonej przez organizm
czy oddziaływującej na organizm w inny sposób. Wiele spośród tych substancji pozostawia następstwa długotrwałe, czy wręcz nieodwracalne. Niektóre
mają właściwości kancerogenne, inne uszkadzają określone organy lub nawet
mechanizmy genetyczne i skutki ich oddziaływania są powielane w kolejnych
pokoleniach. Wiele substancji nietoksycznych daje i wyniku spalania toksyczne produkty. Dotyczy to wielu powszechnie stosowanych tworzyw
sztucznych, np. PCV.
- energetyka jądrowa w państwach ościennych. Tego zagroŜenia doświadczyła Europa w 1986 roku po awarii w elektrowni jądrowej w Czernobylu. Ewakuowano ludność a miejscowości rozmieszczonych w promieniu 30
km (a niektórych nawet o 50 km). O liczbie ofiar napromieniowania trudno
jest mówić jednoznacznie. RóŜne komisje podają liczby od kilkudziesięciu
osób do kilku tysięcy. Sama procedura oceny skutków tej awarii nie jest do
końca opracowana. RóŜnice w ocenach wynikają z róŜnic w podejściu do
pomiarów promieniowania jonizującego i z faktu, Ŝe nie daje się jednoznacznie przypisać skutków konkretnego przypadku do faktu napromieniowania,
czy do faktu asymilacji przez dany organizm określonej ilości jakiegoś izotopu promieniotwórczego, będącego jednym z produktów reakcji jądrowej.
Wiele następstw da o sobie znać w okresie późniejszym - po kilkunastu latach, a nawet później. Najczęściej ma się na uwadze opóźnione objawy róŜnych zachorowań popromiennych, np. białaczkę. Uczeni prognozują wzrost
liczby kalekich urodzeń (mutantów) po dojściu do wieku prokreacyjnego
„dzieci Czernobyla”.
Przy obecnym rozmieszczeniu reaktorów jądrowych w Europie ludność
Polski moŜe być w małym stopniu naraŜona na ekspozycję promieniowania
2
Jako Ŝe źródło ich powstawania leŜy w działalności człowieka, w literaturze często określa się je
jako „antropogenne”.
jonizującego. Znacznie istotniejszym okazuje się przyswajanie sobie przez
organizm człowieka drogą pokarmową i oddechową róŜnych izotopów promieniotwórczych, które odkładając się w róŜnych organach, a w konsekwencji napromieniowując je od wewnątrz, sieją w nich spustoszenie. Najistotniejszą cechą tego zagroŜenia jest jego powszechność i niemoŜliwość całkowitej
izolacji ludzi od nich. Oznacza to w praktyce niemoŜliwość uniknięcia przez
ludność skutków kontaktu z radionuklidami3 w przypadku zaistnienia awarii
reaktora i uwolnienia się do otoczenia produktów rozpadu paliwa jądrowego.
Lapidarnie moŜna powiedzieć, Ŝe nasilenie oddziaływania na ludzi uwolnionych z reaktora jądrowego w Czernobylu nuklidów promieniotwórczych
asymptotycznie spada, ale trwać będzie jeszcze wiele lat. Awarii urządzeń
energetyki jądrowej o liczącej się skali było więcej, i to tak w Europie jak i w
Ameryce. PowaŜniejsze z nich obrazuje tabela 1.
Tabela 1.
Miejsce awarii
Windscale
Wielka Brytania
3
PowaŜniejsze awarie reaktorów jądrowych
Rok awarii Przyczyna awarii
Skutki awarii
Zapalenie grafitu w PoŜar trwający cztery dni. Sub1957
Lucerna
Szwajcaria
1969
Harrisburg
USA
1979
Czarnobyl
Ukraina
1986
reaktorze produkują- stancje promieniotwórcze skazicym pluton
ły duŜe obszary Anglii, Walii i
częściowo Skandynawii
Przegrzanie
paliwa, Uwolnione produkty rozszczezapalenie
grafitu, pienia pozostały wewnątrz skalzniszczenie rur ciśnie- nej góry, która spełniała funkcję
niowych i zniszczenie obudowy bezpieczeństwa.
reaktora
Awaria układu chło- Uwolnione produkty promieniodzenia i wydostanie się twórcze w większości pozostały
substancji promienio- wewnątrz obudowy bezpieczeńtwórczych.
stwa
Wybuch
termiczno- PoŜar trwający 10 dni.
chemiczny na skutek Napromieniowanie ze skutkiem
przegrzania
paliwa. śmiertelnym
kilkudziesięciu
Zapalenie grafitu.
osób. Silne napromieniowanie
kilkuset osób.
Ewakuacja około 115000 osób
ze strefy o promieniu 30 km
wokół elektrowni. Przesiedlenie
ludności z 29 miejscowości na
Białorusi i 4 w Rosji. Umiarkowane skaŜenie terenu w kilkunastu państwach Europy.
Radionuklidy lub nuklidy promieniotwórcze to atomy róŜnych izotopów pierwiastków promieniotwórczych oraz cząsteczki związków chemicznych zawierające takie atomy, emitujące którekolwiek
promieniowanie jonizujące. Niektóre definicje obejmują równieŜ asocjaty tych atomów i cząsteczek
związków chemicznych.
Zarówno w Windscale jak i w Czernobylu reaktory jądrowe pozbawione były obudowy bezpieczeństwa. W obydwu przypadkach wskutek błędów
popełnionych przez obsługę, po wybuchu chemicznym, który spowodował
rozszczelnienie reaktorów jądrowych, nastąpiło zapalenie się grafitu spełniającego rolę moderatora i z reaktorów wydobywały się substancje promieniotwórcze w postaci aerozolu (pyłu). Były one unoszone wraz z ogrzanym w
wyniku poŜaru powietrzem na wysokość do 1200 m, a następnie rozprzestrzeniały się w atmosferze zgodnie z kierunkiem i prędkością wiatru w warstwie powietrza, w której się znalazły. Z utworzonego obłoku promieniotwórczego, pod wpływem siły cięŜkości, opadały i osadzały się na ziemi i pokrywających ją przedmiotach, poszczególne cząstki pyłu, w tym zawierające
substancje promieniotwórcze. W rezultacie nastąpiło skaŜenie terenu. Niektóre izotopy promieniotwórcze, np. jodu jako sublimujące pozostawały w atmosferze na długo. Powietrze z promieniotwórczym aerozolem (obłokiem
promieniotwórczym) przemieszczając się nad terenem skaŜa teren pozostawiając po sobie ślad w postaci strefy skaŜonej. Dla potrzeb ocen moŜliwych
następstw skaŜenia promieniotwórczego, na bazie doświadczeń po awarii reaktorów w Windscale i w Czernobylu, strefę taką umownie podzielono na
części składowe i przypisano im odpowiednie charakterystyczne wielkości.
Wielkości te podano w tabeli 3.
Tabela 3.
Charakterystyka stref promieniotwórczego skaŜenia terenu
po awarii reaktora jądrowego
Nazwa strefy Symbol
strefy
ZagroŜenia promieniotwórczego
Umiarkowanego
skaŜenia
Silnego skaŜenia
Niebezpiecznego
skaŜenia
Szczególnie niebezpiecznego
skaŜenia
Dawka promieniowania pochłoniętego w ciągu pierwszego roku po awarii (cGy)
Moc dawki przeliczona
na 1 godz. po awarii
(cGy/h)
(oznaczenie)
Na granicy
zewnętrznej
Na granicy
wewnętrznej
W środku
strefy
Na granicy
zewnętrznej
Na granicy
wewnętrznej
M
5
50
16
0,014
0,14
A
50
500
160
0,14
1,4
B
C
500
1500
1500
5000
866
2740
1,4
4,2
4,2
14,0
D
5000
-
9000
14,0
-
Rys. 1. Graficzny obraz stref skaŜenia promieniotwórczego
(prawdopodobnego, prognozowanego, rzeczywistego)
- awaryjność urządzeń technologicznych, awaryjność konstrukcji,
wypadki i katastrofy. Połączenie wymienionych zagroŜeń w jedną grupę
poczyniono mając na uwadze wyłącznie ich „mechaniczne” następstwa.
Awarie urządzeń technologicznych i konstrukcji w róŜnych gałęziach
przemysłu oraz w budownictwie, tak komunalnym jak i zbiorowej uŜyteczności publicznej, występują z róŜną częstością. Najczęściej przyczyn tego typu
awarii moŜna się doszukać w niewłaściwym postępowaniu człowieka. Bywają wadliwe projekty urządzeń, wadliwe wykonawstwo, wadliwe materiały
konstrukcyjne, niewłaściwa obsługa urządzeń technologicznych, nieprzestrzeganie reŜimów technologicznych czy nawet mają miejsce akty sabotaŜu (
w tym terroryzm).
Przykład wadliwego połączenia nieprzemyślanego projektu z niewłaściwym doborem materiałów konstrukcyjnych i przeznaczeniem obiektu stanowi, nigdy nie oddana do uŜytku, hala widowiskowa (cyrku) na Powiślu w
Warszawie (nośna konstrukcja z duraluminium - jej odporność na wysokie
temperatury?! – ostatecznie zdemontowana).
Poza ewidentnymi stratami materialnymi, często szkodami w środowisku naturalnym, zawsze na obraŜenia, do śmiertelnych włącznie, naraŜeni są
ludzie. Stąd zagroŜenia awariami urządzeń technologicznych mieszczą się
zarówno w grupie zagroŜeń ekonomicznych jak i w grupie zagroŜeń dla ludności.
Rozmiary następstw takich awarii mogą być bardzo zróŜnicowane. Dotyczyć mogą pojedynczych osób lub niewielkiej ich liczby, na katastroficznych liczbach osób poszkodowanych kończąc. Przykłady najwaŜniejszych
awarii w przemyśle chemicznym w niedalekiej przeszłości zawarte są w tabeli
2.
Tabela 2.
Przykłady awarii w przemyśle chemicznym
skutkujące stratami ludzi lub długotrwałymi następstwami w środowisku
Nazwa i ilość Sposób uwolNastępstwa
Czas i
miejsce awarii uwolnionej
nienia
substancji
1976 r.
dioksyna
„ucieczka”
Ewakuowano na stałe około
700 osób. Grunty wyłączono
Seveso
około 3 kg przez komin
Włochy
na wiele lat z eksploatacji rolniczej.
1984 r.
izocyjanek rozszczelnienie Śmierć ponad 2500 ludzi.
Bhopala
metylu, około zbiornika
w PoraŜenia cięŜkie i średnie
stan Pradesz
5 ton
zakładach kon- około 85 000 ludzi. DługoIndie
cernu
trwałych skaŜeń środowiska
UNION CAR- nie było.
BIDE
Nieekologiczne technologie wymagają nieco innego spojrzenia. MoŜna
tu mówić o nieekologicznych technologiach w róŜnych, często nieoczekiwanych gałęziach gospodarki. W oczywisty sposób dotyczy to przemysłu chemicznego i gałęzi gospodarki z nim związanych (lakiery, nawozy, paliwa,
farmaceutyki, kosmetyki i inne). Uświadamiany społecznie jest nieekologiczny charakter technologii przemysłu wydobywczego, hutnictwa, energetyki.
Do świadomości społeczeństwa i decydentów dociera potrzeba radykalnego
poprawienia ekologiczności transportu. Coraz bardziej stanowczo mówi się
potrzebie ekologizacji rolnictwa tak z uwagi na potrzebę bardziej przemyślanego stosowania środków ochrony roślin jak i nawozów. Efekty ich stosowania są odczuwalne daleko poza miejscem stosowania wskutek spływu z wodami.
Większość skutków nieekologicznych technologii ma charakter transgraniczny, gdyŜ skaŜona atmosfera, skaŜone wody mają swój naturalny obieg
w przyrodzie niezaleŜnie od istnienia granic państwowych. Ich oddziaływanie
wynika z przekroczenia takich wielkości zanieczyszczeń środowiska, z którymi przyroda moŜe sobie poradzić w naturalny sposób. Wielkości te występując incydentalnie na ogół nie powodują trwałych następstw. Jednak ich
długotrwałe oddziaływanie w określonym rejonie prowadzi nieuchronnie do
znacznych zmian w środowisku naturalnym. W określonej perspektywie czasu, nawet pokoleń, odbije się to na warunkach Ŝycia ludzi. Transgraniczność
zagroŜeń wynikłych z nieekologicznych technologii bywa źródłem sporów
międzynarodowych i wymusza stosowne regulacje prawne, które regulują
sposoby postępowania zainteresowanych państw (np. państwa nadbałtyckie ochrona wód Bałtyku, itp.)
Określenie „wypadki” potocznie kojarzone jest z ruchem drogowym i
innymi okolicznościami związanymi z szeroko pojętą komunikacją (lotnicze,
kolejowe i inne). Zawsze mówi się przy tym o liczbie osób poszkodowanych i
o zniszczonych środkach transportu, a często takŜe o zniszczonych obiektach
inŜynieryjno - drogowych. WaŜne jest dostrzeganie związku pomiędzy liczbą
ludzi poszkodowanych i liczbą ludzi przewoŜonych. PrzewaŜnie zachodzi tu
prosta proporcja. Skala skutków w odniesieniu do poszczególnych ofiar bywa
róŜna w zaleŜności od okoliczności transportu.
Wypadki lotnicze pociągają za sobą przewaŜnie ofiary śmiertelne - częściej mówi się o katastrofach lotniczych gdyŜ giną prawie wszyscy przewoŜeni. Wypadki samochodowe pojazdów osobowych w warunkach polskich pociągają za sobą ofiary w ludziach zarówno w postaci rannych jak i zabitych.
Statystyka pozwala na określenie proporcji liczby rannych do zabitych, jako
(2-3):1, czyli bez mała co trzecia ofiara wypadku drogowego jest ofiarą
śmiertelną. Jednocześnie liczba ofiar śmiertelnych w warunkach polskich jest
w przybliŜeniu dziesięciokrotnie mniejsza od liczby wypadków samochodowych.
Wypadki kolejowe pociągają za sobą głównie zranienia przewoŜonych
ludzi. JednakŜe, co prawda nieczęsto, mają miejsce katastrofy kolejowe z
udziałem pociągów osobowych jadących z duŜymi prędkościami. MoŜe dochodzić wówczas do zderzeń (jako rezultat błędów w kierowaniu ruchem lub
awarii urządzeń kontrolnych, a nawet sabotaŜu), wykolejeń (nieprzestrzeganie
ustalonych prędkości jazdy, zły stan torowiska itp.), wykolejeń połączonych z
upadkiem z urwiska, mostu lub wiaduktu. Zderzenia i wykolejenia są szczególnie brzemienne w skutki, gdy następują w miejscach trudno dostępnych (w
tunelach, na stromych zboczach gór, na groblach, nasypach itp.). Wówczas
straty materialne i liczby ofiar są duŜe, a obraŜenia ludzi cięŜkie.
Wypadki kojarzą się równieŜ z miejscem pracy. W podstawowej masie
są to wypadki pojedyncze. Następstwa tych wypadków są zawsze specyficzne
dla danego miejsca pracy. Na budowach są to upadki z rusztowań, poraŜenia
prądem, uszkodzenia kończyn itp. W laboratoriach chemicznych są to oparzenia substancjami chemicznymi i zatrucia. W przemyśle maszynowym skaleczenia kończyn i poraŜenia prądem. W przemyśle wydobywczym dochodzą przysypania itd. Jak widać, są to niemal wyłącznie zagroŜenia dla ludzi. DąŜy się do osiągnięcia pewnego poziomu bezpieczeństwa ludzi w miejscach pracy przez przestrzeganie i doskonalenie ustaleń prawnych (przepisy
BHP) oraz przez wykorzystywanie urządzeń zabezpieczających fizycznie
przed wypadkami (osłony, odzieŜ ochronna, barierki, ścianki, itp.). Te zabezpieczenia prawne i fizyczne składają się na pewien system bezpieczeństwa bezpieczeństwo pracy.
JeŜeli w wyniku zdarzenia poszkodowanych jest duŜo, albo duŜe są
straty materialne, mówi się o katastrofie. Bywają katastrofy drogowe, kolejowe, lotnicze, budowlane, przemysłowe, ekologiczne i inne.
ZagroŜenia wypadkami i katastrofami mieszczą się w grupie zagroŜeń
dla ludności, aczkolwiek zawsze towarzyszą im skutki ekonomiczne w postaci bezpośrednich kosztów ratownictwa i leczenia ludzi poszkodowanych.
Znaczna część tych kosztów to koszty ponoszone przez długi okres jako koszty utrzymywania przez społeczeństwo osób doprowadzonych do inwalidztwa,
oraz jako róŜnego rodzaju składki ubezpieczeniowe.
2.3. ZagroŜenia pochodzenia naturalnego (będące efektem działania sił przyrody (będące efektem działania sił przyrody), na które składają się:
- wiatr o szczególnie duŜej sile,
- opady i powodzie,
- trzęsienia ziemi, tąpnięcia (i erupcje wulkanów),
- epidemie i epizootie.
Wiatr o szczególnie duŜej sile (cyklony, huragany, tornada, orkany
itp.).
Strefa geograficzna, w której połoŜona jest Polska w zasadzie nie jest
nawiedzana przez katastroficznej mocy wiatry, jak kraje leŜące na pograniczu
kontynentów i oceanów i na dodatek w strefie równikowej. Tam róŜnice temperatur mas powietrza znad kontynentu i znad oceanów, powodują termiczne
ruchy mas powietrza, wzmagane przez silne operowanie promieni słonecznych i po części przez siłę Coriolis’a, nadającą wiatrom ruch wirowy - stąd
nazwa „cyklon”. Zjawiska te powtarzają się okresowo - corocznie. Zdarzają
się cyklony o szczególnie duŜej sile. NaleŜą one do najbardziej niszczących
zjawisk przyrody, powodujących straty w ludziach i ogromne straty materialne. Zjawiska te charakteryzują się ogromną intensywnością energetyczną. Ze
względu na zasięg i czas trwania cyklony moŜna podzielić na tornada i huragany. Tornada to gwałtowne cyklony o niewielkiej średnicy i trwające krótki
czas. Obszar objęty tornadem nie przekracza zazwyczaj kilkuset metrów. Zamiera ono po przebyciu kilkunastu kilometrów. Wywołane przez nie zniszczenia ograniczają się do trasy ich przebiegu. Tornada rodzą się zaledwie w
ciągu kilkunastu minut. Nie dają więc praktycznie szansy na podjęcie środków zaradczych. Moc typowego tornado ocenia się na około 100000 MW.
Tornada składają się z dotykających gruntu i wody kolumn bardzo szybko
krąŜącego powietrza. Towarzyszą im grad i silne wyładowania atmosferyczne. Wiatry zbliŜone charakterem do tornada zdarzają się niekiedy na obszarach Polski. Na swej drodze owocują one zniszczeniami sieci energetycznej i
łączności, uszkodzeniami zabudowy, zwłaszcza wiejskiej, zniszczeniami plonów i lasów, a nawet ofiarami wśród ludności, itp.
Najbardziej niszczącym zjawiskiem przyrody, raczej niedotykającym obszarów Polski są jednak huragany, w których głównym czynnikiem
niszczącym są wiatry osiągające prędkość 150 km/h i więcej. Wiatr o tak
ogromnej prędkości wywiera duŜe parcie na przeszkody terenowe - budynki,
lasy i inne obiekty. Silne parcie na powierzchnię oceanu powoduje powstanie
fali o wysokości 15 - 20 m, która rozchodząc się niszczy porty, urządzenia
hydrotechniczne oraz obiekty na wybrzeŜu. Energia huraganów jest bardzo
duŜa. Meteorolog amerykański Ridl obliczył, Ŝe cyklon zwrotnikowy (huragan) o przekroju 700 km2 wydziela (a moŜe zuŜywa) w ciągu sekundy energię
równowaŜną pięciu wybuchom jądrowym o mocy 20kt równowaŜnika trotylowego.
Huragany są to duŜe wiry atmosferyczne, których średnica waha
się od 30 do 300km. Powietrze wznosi się w nich wokół osi pionowej obejmując często całą troposferę. Powstają one zwykle nad powierzchnią oceanów w pobliŜu równika na obydwu półkulach. Ich ruch odbywa się po paraboli ze wschodu na zachód. Cyklony w miarę przemieszczania tracą stopniowo swoją energię.
Wiadomo, Ŝe cyklony kaŜdego roku niszczą ogromne powierzchnie
państw rozmieszczonych w strefie tropikalnej, w tym równieŜ państw tak bogatych jak Stany Zjednoczone. W ostatnich latach trwają badania nad powstawaniem i przemieszczaniem się cyklonów. Rezultaty tych badań nie są
jednak na tyle zaawansowane, aby moŜna było myśleć o skutecznym oddziaływaniu na procesy powstawania i działania cyklonów. Pozostaje jedynie
przygotowanie ludzi i infrastruktury w strefach powstawania cyklonów w taki
sposób, aby niszczące działanie cyklonów ograniczyć do minimum.
Opady i powodzie są ze sobą powiązane. Naturalny system hydrotechniczny (zlewnie rzek, jeziora i morza) wykształcone są przez siły przyrody w
czasie wielu tysiącleci. Spływ wód pochodzących tak z opadów bieŜących jak
i z roztopów wiosennych następuje korytami rzek, które na ogół mają „wystarczającą przepustowość”. W przypadku nadnaturalnie duŜych opadów
deszczu oraz szczególnie intensywnych roztopów po śnieŜnej zimie zalewane
były obszary równinne nad rzekami, tworząc naturalne rozlewiska. Tym samym rozlewiska te tworzyły niejako bufor w przypadku gwałtownego przyboru wód. Rolę takiego bufora pełnią teŜ lasy, które zatrzymują w glebie i
ściółce bardzo duŜe ilości wody i łagodzą gwałtowność spływu wód rzekami.
Prowadzona przez człowieka regulacja rzek i innych cieków miała na celu
pozyskanie terenów dla potrzeb gospodarczych i pod zabudowę, kierując wody do koryt rzek przyspieszając jej spływ w dół rzek i nie dopuszczając do
lokalnych zatopień terenu. Eksploatacja lasów doprowadziła do zmniejszenia
lesistości kraju. W sumie zmniejszyły się moŜliwości „buforowania” spływu
okresowego nadmiaru wód. W przypadkach szczególnej obfitości wody (opadów, roztopów) przekraczane są moŜliwości odprowadzenia wód przez uregulowane rzeki i kanały. Sztuczne zbiorniki retencyjne teŜ nie wystarczają do
przejęcia zbyt duŜego nadmiaru wód. W sytuacjach takich dochodzi do powodzi. Niszczone są zabudowania i inne obiekty na naturalnych terenach zalewowych, wydartych przez człowieka przyrodzie. Straty materialne są wów-
czas duŜe. Bywają teŜ ofiary w ludziach. Profilaktyka przeciwpowodziowa i
ograniczanie strat z ich likwidacją są zawsze bardzo kosztowne.
Trzęsienia ziemi i erupcje wulkanów. W warunkach Polski zagroŜenia te praktycznie nie występują. Namiastką ich mogą być szkody górnicze.
Są one zjawiskiem znanym. Jednym z przejawów szkód górniczych są uszkodzenia budynków stojących na powierzchni ziemi na obszarach eksploatowanych górniczo. W skrajnych przypadkach moŜe dochodzić do zawalenia się
budynku. Szkody górnicze są następstwem obniŜania się powierzchni ziemi w
konsekwencji wybierania pokładów węgla z głębi ziemi. Czasami to obniŜanie ma charakter nierównomierny i stosunkowo gwałtowny. Mówi się wówczas o tąpaniach. Tąpania są szczególnie niebezpieczne dla górników znajdujących się pod ziemią.
Na obszarach aktywnych sejsmicznie dochodzi do zniszczeń całych
miast, lub znacznych ich części. Ofiary ludzi bywają znaczne (Pompeje, Meksyk, Tokio). Niemal znikają (lub powstają) całe wyspy (Santorin na Morzu
Śródziemnym). Ofiary trzęsień ziemi to niemal w całości ofiary walących się
budynków. Wyrzucana lawa i popioły wulkaniczne współcześnie rzadko zaskakują okoliczną ludność. Badania sejsmologów i wulkanologów pozwalają
z duŜym prawdopodobieństwem uprzedzić w porę ludność na zagroŜonych
obszarach. Straty materialne powodowane trzęsieniami ziemi są duŜe, a liczby ofiar ludzkich ogromne i skomasowane w krótkim czasie. Następstwom
trzęsień ziemi przeciwdziała się wznosząc budowle odporne na wstrząsy.
Przygotowuje się teŜ mieszkańców w zakresie postępowania na wypadek kataklizmu, a takŜe odpowiednie siły i środki (odpowiednik OC, której jednostki wyposaŜa się głównie w przydatny w ratownictwie sprzęt okolicznych
firm). Władze odbywają systematyczne przeszkolenia w kierowaniu akcjami
ratowniczymi. Przedsięwzięcia te mają na celu ograniczenie ewentualnych
następstw trzęsień ziemi.
Epidemie i epizootie4 jeszcze kilkadziesiąt lat wstecz zbierały obfite
Ŝniwo, nawet w postaci zgonów. Znane są przypadki wymierania całych narodów (szczepów indiańskich) na odrę czy inne „prozaiczne” dla Europejczyka choroby. Historycy szacują, Ŝe epidemia dŜumy w średniowieczu w Europie spowodowała zmniejszenie się liczby ludności Europy w granicach od 25
do 40%. W latach pięćdziesiątych w Polsce na Dolnym Śląsku miała miejsce
epidemia czarnej ospy zawleczona z kontynentu afrykańskiego przez podróŜnych. Odtwarzając łańcuch rozwoju epidemii, jako jego pierwsze ogniwo w
Polsce ustalono konkretną osobę - pasaŜerkę LOT-u. Ofiarami były osoby z
najbliŜszego otoczenia - rodziny, a następnie personelu medycznego i wiele
osób przypadkowych. Rygorystyczne kroki (przymusowa kwarantanna, de4
Często, nawet w publikatorach, mylnie mówi się o „epidemii wśród zwierząt”. Termin „epidemia”
odnosi się do masowych zachorowań ludzi. Masowe zachorowania zwierząt to epizootia.
zynfekcja wielu obiektów - równieŜ „na wyrost”) pozwoliły wielkim wysiłkiem i kosztami opanować i przerwać rozwój epidemii. Doświadczenia z tego
przypadku znalazły odbicie w unormowaniach prawnych dotyczących problemów tak profilaktyki jak i zwalczania epidemii ( i epizootii).
Epidemie i epizootie mają miejsce równieŜ współcześnie. JednakŜe w
następstwie osiągnięć medycyny i weterynarii ich skutki nie są tak tragiczne.
Łatwość podróŜowania po całym świecie sprzyja roznoszeniu zarazków. Dlatego zagroŜenia te zaliczyć naleŜy zarówno do wewnętrznych jak i do zewnętrznych. Jednak realizowane w tym zakresie międzynarodowe porozumienia (tworzące niejako system identyfikacji chorób, zwłaszcza zagraŜających epidemiami), w miarę skutecznie nie dopuszczają do zaskakujących i
masowych przerzutów najgroźniejszych chorób (cholera, czarna ospa, dŜuma,
tyfus) poza miejsce (kraj) ich powstania. Skutki innych, mniej groźnych dla
Ŝycia, ograniczane są szczepieniami profilaktycznymi i innymi sposobami
uodporniania organizmów (nawracające okresowo epidemie grypy).
W warunkach Europy mają teŜ miejsce róŜne epizootie np. pryszczycy
czy teŜ „choroby szalonych krów” (choroby bydła). Częste, aczkolwiek mniej
nagłośnione medialnie, są epizootie wśród zwierząt dzikich (wścieklizna, ptasia grypa i inne) powodujące znaczną redukcję zwierząt dzikich, a często duŜe
zagroŜenie dla zdrowia ludności. Lecznictwo weterynaryjne ma wypracowany
cały system postępowania w takich sytuacjach. Działanie tego systemu sprowadzić moŜna do rygorystycznej izolacji ognisk zakaŜeń, uboju i utylizacji
chorych sztuk - nawet całych ferm, poddawaniu karencji i dezynfekcji
wszystkiego, co miało i mogło mieć kontakt z chorymi sztukami. Wstrzymuje
się wywóz produktów zwierzęcych z kraju, w którym stwierdzono przypadki
zachorowań zwierząt na choroby zagraŜające epizootiami. Widać zatem, Ŝe
koszty zwalczenia epizootii mogą być duŜe - tym większe im później podjęte
zostaną przeciwdziałania, im później nastąpi właściwe rozpoznanie zjawiska.
Poza kosztami w sensie materialnym, nie do pominięcia są zagroŜenia ludzi
chorobami odzwierzęcymi np. wścieklizną.
Próba sklasyfikowania (usystematyzowania) zagroŜeń, z uwzględnieniem dotychczasowych treści, pozwala na ich graficzne przedstawienie (patrz: rys. pt. „Klasyfikacja
zagroŜeń bezpieczeństwa kraju”
Uogólniając, moŜna powiedzieć, Ŝe zaleŜnie od potrzeb podmiotu rozpatrującego zagadnienia zagroŜeń, w systematyce ich uwzględnia się bardzo
róŜne aspekty i kryteria. W grę wchodzą źródła pochodzenia zagroŜeń, ich
konfliktowy (lub nie) charakter, częstość, a za nią prawdopodobieństwo wystąpienia, obiekt zagroŜony (człowiek, środowisko, mienie), itp.
3. Klasyfikacja zagroŜeń z uwagi na ich wielkość (skalę)
Potrzeba widzenia całego spektrum zagroŜeń równieŜ pod kątem organizacji przeciwdziałania im, niejako wymusza systematyzowanie zagroŜeń z
uwzględnieniem szeroko pojętej skali (stopień natęŜenia, obszar występowania, powaga sytuacji, koszty i inne) Stosując lapidarne określenia moŜna rozróŜniać zagroŜenia wielkie, średnie i małe. Transponowanie tego podziału na
sposób dający się przełoŜyć na sferę funkcjonowania państwa pozwala przyjąć, Ŝe istnieją zagroŜenia międzynarodowe (międzypaństwowe), narodowe (krajowe), regionalne i lokalne.
ZagroŜenia międzynarodowe (międzypaństwowe) obejmują swym
zasięgiem terytoria (lub dotyczą interesów) dwóch lub więcej państw i wymagają reagowania według prawa międzynarodowego.
ZagroŜenia narodowe (krajowe, wewnątrzpaństwowe) to te, które
mogą doprowadzić do zerwania więzi społecznych, politycznych i gospodarczych w skali całego kraju lub w znaczącej jego części. Oznacza to zdarzenia
i zjawiska, które ze względu na swoje proporcje i charakter wykraczają poza
moŜliwości ekonomiczne i kompetencyjne społeczności lokalnych i regionalnych (szczebla niŜszego niŜ krajowy). Często wymagane moŜe być przyjęcie
nadzwyczajnych środków prawnych w skali kraju (np. wprowadzenie któregoś ze stanów nadzwyczajnych - stanu klęski na stosownym obszarze, lub
nawet stanu wyjątkowego) dla przeciwdziałania zagroŜeniom i ich skutkom.
Ma to na celu okresowe umoŜliwienie terenowym organom administracji korzystanie z szerszych uprawnień decyzyjnych. Takie nadzwyczajne środki
prawne mogą być przyjmowane w przypadkach: - zagroŜenia dóbr publicznych spowodowanego przez katastrofy, klęski naturalne, stany kryzysowe lub
nawet wojnę; - zagroŜenia porządku publicznego stanowiące groźbę dla wewnętrznego bezpieczeństwa państwa, jego porządku konstytucyjnego i demokracji; - zagroŜenia agresją rozumiane jako juŜ mający miejsce lub zbliŜający
się konflikt.
ZagroŜenia regionalne - w praktyce występują w granicach województwa (regionu). Przeciwdziałanie im naleŜy do kompetencji władz regionu (województwa) przy współdziałaniu struktur lokalnych (powiatów, gmin).
Przeciwdziałanie zagroŜeniom regionalnym wymaga gotowości władz centralnych do wsparcia, w razie potrzeby, struktur regionalnych. Na zagroŜenia
te składa się niemal całe spektrum zagroŜeń krajowych, tylko występujących
na mniejszą skalę, z wyłączeniem zagroŜeń o charakterze militarnym, gdyŜ
przeciwdziałanie im leŜy tylko w kompetencji władz centralnych.
ZagroŜenia lokalne – mają ograniczony zakres i leŜą w kompetencji
władz powiatu lub gminy. Ich skutki nie wpływają znacząco na funkcjonowanie województwa i państwa.
WYKORZYSTANA LITERATURA:
1. Eugeniusz Nowak „Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagroŜeń
niemilitarnych”. Wyd. AON, Warszawa 2007.
2. Eugeniusz Nowak „Logistyka w sytuacjach kryzysowych” Wyd. AON
Warszawa 2005.
3. Jerzy Kunikowski „Przygotowanie obronne społeczeństwa”. Wyd.
Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2001.
4. Michel Barier „Atlas wielkich zagroŜeń – ekologia, środowisko, przyroda”. Wydawnictwa Naukowo – Techniczne, Warszawa 1998.
5. Waldemar Kitler „Obrona Cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej
III RP”. Wyd. AON Warszawa 2001.
6. Waldemar Kitler „Obrona Narodowa III RP” Pojęcie. Organizacja.
System (Rozprawa habilitacyjna) Wyd. AON, Warszawa 2002.
7. Waldemar Kitler „Samoobrona powszechna w obronie narodowej RP”,
ZN 1/38, Wyd. AON, Warszawa 2000. Wyd. AON, Warszawa 2002.