Edukacja kulturalna poprzez teatralne środki wyrazu

Edukacja kulturalna poprzez teatralne środki wyrazu

1
Program innowacyjny koła teatralnego dla klas I – III
„Edukacja kulturalna poprzez
teatralne środki wyrazu”
Opracowała Renata Gerlach
Kwidzyn 2004 r.
2
WSTĘP
„Słyszę i zapominam,
widzę i pamiętam,
czynię i rozumiem”
(Konfucjusz)
Rozwijanie zainteresowań teatrem od wczesnych lat staje się pierwszym
etapem poznawania świata sztuki dorosłych, czyli teatru, malarstwa, muzyki.
Uczestnictwo w tym pozwala dzieciom być nie tylko odbiorcami sztuki teatralnej,
ale również daje im szansę bycia odbiorcami określonej roli lub też jej twórcami,
co ma niewątpliwie walory dydaktyczno – wychowawcze.
Trudno powiedzieć, czy dzieci, obcując od wczesnych lat z teatrem, wyrosną
na wrażliwych odbiorców – miłośników teatru, czy też ich zainteresowania tą
formą sztuki zanikną. Jednak kontakt ze sztuką ma istotny wpływ na aktywność
edukacyjną dzieci, gdyż teatr nie pozwala być biernym żadnemu uczniowi.
z teatrem dzieci rozwijają swoje
Ponadto dzięki kontaktom właśnie
zainteresowania czytelnicze, krasomówcze, kształcą uczuciowy stosunek do
książek i czasopism, odczuwają potrzebę kontaktu ze sztuką i żywo na nią reagują.
Przeżycia uczniów związane z uczestnictwem w przedstawieniu teatralnym
można wykorzystać do różnorodnych ćwiczeń w mówieniu i pisaniu. Czerpanie
tematów z różnych form scenicznych daje dzieciom możliwości, które można
wykorzystywać na zajęciach.
Uczniowie są świadomi, że ich aktywność
artystyczna sprzyja kształtowaniu się ich osobowości, kultury, bogaci ich wiedzę i
jest nowym doświadczeniem społecznym. Jednocześnie teatr jest dla nich ciekawą
formą spędzania czasu wolnego, terenem niezapomnianych wzruszeń.
Czynny kontakt ze sztuką nie tylko zapobiega monotonii pracy lekcyjnej, ale
też w znaczący sposób wpływa na podnoszenie ogólnego poziomu kulturalnego
dziecka. W ocenie zachowania się dziecka bierze się pod uwagę, obok stosunku do
obowiązku szkolnego, również kulturę osobistą, w której umiejętność posługiwania
się językiem ojczystym zajmuje pierwsze miejsce. Działalność teatralna daje
dzieciom możliwość wielostronnego doskonalenia się. Dotyczy to: umiejętności
odczytywania tekstu literackiego, wzbogacania języka czynnego i biernego,
operowania intonacją adekwatnie do przekazywanych treści, dobrej dykcji i siły
3
głosu, swobody poruszania się i mówienia w sytuacjach stresujących, doskonalenia
wymowy (nawet w przypadku wad wymagających korekty logopedycznej),
pokonywanie osobistych słabości związanych z niską samooceną, nieśmiałością,
rozwijanie wrażliwości estetycznej i aktywności twórczej.
Dzieci w młodszym wieku szkolnym potrafią się cieszyć nowymi
przeżyciami, nowymi wydarzeniami, dlatego warto im poświęcić czas, organizując
spotkania teatralne.
CELE
Cel główny:
Stworzenie
optymalnych
warunków
wszechstronnego
i
harmonijnego rozwoju dziecka, wykształcenie go na człowieka
kulturalnego i twórczego, starającego się samodzielnie funkcjonować
we współczesnym świecie.
Cele szczegółowe:
KLASA PIERWSZA
KLASA DRUGA
KLASA TRZECIA
-
-
-
-
-
-
-
Wdrażanie
do
analizy
utworu literackiego przez
inscenizacyjne
formy
słowa
wiązania
z działaniem, z plastyczną i
muzyczną ekspresją dziecka,
Rozwijanie zainteresowań
utworem literackim, sztuką
teatralną itp.,
Zapoznanie
z
kulturą
regionalną, historią naszego
miasta,
Przygotowanie
do
świadomego korzystania z
dorobku
rodzimej
i
światowej
kultury
muzycznej,
Rozwijanie zainteresowań
muzycznych,
Poznanie:
Podstawowych
dziedzin
sztuk
plastycznych
(architektura,
malarstwo,
rzeźba),
specjalności
zawodowych
(architekt,
malarz, rzeźbiarz), postaci
-
-
-
-
-
Wprowadzenie i uściślenie
znaczeń wyrazów z zakresu
przeżyć dzieci w związku z
faktami z życia codziennego,
lekturą i różnymi formami
sztuki,
Kształtowanie umiejętności
wyrażania własnego sądu o
postaciach, zdarzeniach,
Wdrażanie różnych form
inscenizacji
czytanych
tekstów, np. dramatyzacja,
teatrzyk kukiełkowy,
Uświadomienie
dzieciom
roli teatru i różnych form
sztuki w codziennym życiu,
Rozwijanie
umiejętności
wyszukiwania
opisów
przyrody
w
utworach
literackich, w obrazach, na
fotografii,
Poznanie :
Scenografii jako dekoracji
teatralnej, kostiumów aktora,
Różnych
funkcji
dzieł
plastycznych na przykładach
-
-
-
-
-
Systematyczne poszerzanie
zasobu słownikowego w
z
treściami
związku
poznawczymi, codziennymi
doświadczeniami,
spostrzeżeniami
i
przeżyciami dzieci,
dzieciom
Uświadomienie
roli literatury i poezji jako
źródła przeżyć wzruszeń i
wiedzy o świecie,
poznanie : różnych działów
sztuki użytkowej (tkactwo,
meblarstwo, ceramika),
grafiki jako jednej z
najbogatszych i masowych
dziedzin sztuk plastycznych
: obraz, ilustracja książkowa,
plakat, banknot,
różnych
form
istnienia
dzieła
plastycznego
–
oryginał, reprodukcja, kopia,
odbitka,
możliwości pełnienia tej
samej
funkcji poprzez
dzieło pochodzące z różnych
4
-
dzieł
(rysunek,
obraz,
rzeźba, płaskorzeźba),
Rytmu
jako
prawa
porządkującego
występowania
się
powtarzających
elementów,
architektury,
malarstwa,
rzeźby
i
scenografii,
portretu,
krajobrazu,
martwej natury, pomników,
Możliwości
wyrazowych
barw, kształtów, faktur,
dziedzin sztuk plastycznych,
np. portret w malarstwie i w
rzeźbie,
Metody pracy, które będą stosowane w trakcie realizacji
programu:
a.
b.
c.
d.
metody podające – uczenie się przez przyswajanie,
problemowe – uczenie się przez odkrywanie,
metody waloryzacyjne – uczenie się przez przeżywanie,
metody praktyczne – uczenie się przez działanie.
Przedstawione wyżej metody pracy można stosować nie tylko w ramach koła
teatralnego, ale jako wzbogacenie założeń i treści programowych na zajęciach.
Można również stosować je przemiennie, w zależności od sytuacji, aktywności,
możliwości i potrzeb zespołu oraz aktualnie realizowanych zadań szkolnych.
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Niniejszy program jest programem zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej.
Łączy w sobie treści edukacji literackiej z elementami kultury, plastycznej i
muzycznej.
Ideą przewodnią programu jest wykorzystanie wielokierunkowej działalności
ucznia. Program jest dostosowany do możliwości intelektualnych dziecka na tym
etapie rozwoju. Wspomaga i kierunkuje działalność ucznia, sprzyja jego
harmonijnemu rozwojowi.
Celem edukacji literackiej jest przygotowanie dziecka do odbioru dzieła
literackiego. Realizacja tego celu musi odbywać się w bezpośrednim kontakcie
dziecka z dziełem literackim, podczas którego, z pomocą nauczyciela:
- dostrzeże strukturę dzieła,
- wyodrębni jej elementy składowe i ich szczególne uporządkowanie,
- rozpozna „chwyty” stylistyczne i kompozycyjne,
- podejmie próbę rozszyfrowania znaczeń utajonych oraz próbę wyjścia poza
dosłowność tekstu,
- spróbuje doszukać się w utworze czegoś oryginalnego.
5
W edukacji plastycznej dziecko ma do czynienia z tworzeniem i odbiorem
dzieła plastycznego. Z tego też względu wyznacza się edukacji plastycznej cele:
- rozwijanie spontanicznej ekspresji dziecka,
- przygotowanie dziecka do odbioru (recepcji) dzieła plastycznego.
W edukacji muzycznej celem jest stwarzanie dziecku okazji do spontanicznej,
odtwórczej i twórczej ekspresji muzycznej, przygotowanie dziecka do odbioru i
przeżycia dzieła muzycznego.
W procesie edukacji muzycznej można wyróżnić następującą triadę aktywności
dziecka: odtwarzanie muzyki – tworzenie muzyki – percepcja muzyki.
Realizacja treści edukacji społecznej opiera się na naturalnych sytuacjach
pojawiających się w życiu dziecka, ale czasem wymaga również symulowania
różnorakich sytuacji i przedstawiania ich w postaci dramy, scenek rodzajowych,
zabaw dydaktycznych, prac plastycznych, fragmentów filmów, opowiadań itp.
Program ma charakter integralny, dający możliwość nauczycielowi w
tworzeniu własnych ośrodków tematycznych. Układ treści w programie jest
spiralny – dający możliwość dziecku zdobycie umiejętności, pogłębienie ich i
poszerzenie, ale przede wszystkim zdobycie nowych doświadczeń. Metody i formy
pracy odwołuję się bezpośrednio do przeżyć i doświadczeń dzieci.
W programie umieszczone są bloki tematyczne, tematy zajęć oraz
propozycje rozwiązań. Będzie on realizowany na dodatkowych zajęciach (dwa
razy w tygodniu) Uczestniczyć w zajęciach powinna cała klasa (lub jej większość),
ponieważ daje to możliwość kontynuacji w klasach IV – VI.
OCZEKIWANE EFEKTY
Realizacja programu będzie zależała przede wszystkim od zaangażowania
dzieci i nauczyciela. Wspólna praca powinna dawać satysfakcję obu stronom, a
efektem tego powinno być zrealizowanie zamierzonych celów.
Cele zakładają, że po zrealizowaniu programu (po trzech latach) dziecko powinno
umieć:
- w sposób kulturalny rozmawiać z kolegami i osobami dorosłymi stosując formy
i zwroty grzecznościowe,
- wypowiadać się w rozwiniętej i uporządkowanej formie na różne tematy,
- stosować w mowie elementy techniki języka mówionego :pauzy, tempo, siłę
głosu, odpowiednią intonację,
- określać miejsce akcji w utworze, potrafi wyodrębnić zdarzenia, wyrazić swój
emocjonalny stosunek wobec bohaterów głównych i drugorzędnych,
6
- recytować wiersze stosując odpowiednią intonację, tempo, pauzy, ton głosu i
akcent logiczny,
- potrafi tworzyć proste dialogi do określonych sytuacji
- wykazywać się znajomością utworów z literatury dla dzieci,
- odnosić się z szacunkiem do innych ludzi,
- słuchać uważnie informacji płynących z radia, telewizji,
- korzystać z różnych źródeł informacji,
- układać i pisać ogłoszenia, zaproszenia,
- wsłuchiwać się w odgłosy płynące z otoczenia,
- potrafi słuchać utwory muzyczne i przeżywać je,
- kojarzyć utwory muzyczne z nazwiskami kompozytorów,
- rozpoznawać instrumenty perkusyjne niemelodyczne i melodyczne,
- rozpoznawać melodie tańców ludowych i narodowych,
- określać tempo, rytm, nastrój, charakter, dynamikę i rejestr w utworze,
- rozróżniać dzieła plastyczne w malarstwie, rzeźbie, scenografii, architekturze,
grafice oraz dostrzegać walory sztuki ludowej,
- dostrzegać w otoczeniu barwy i kształty oraz zjawiska przestrzenne
- dostrzegać piękno krajobrazu rodzinnego,
- zainteresować się historią swego miasta, regionu i kraju oraz świata,
- układać opowiadania twórcze związane z treścią poznanego utworu lub według
własnego pomysłu,
- tworzyć akompaniament do piosenek i zabaw ruchowych,
- tworzyć proste tematy rytmiczne z zastosowaniem powtórzeń, wariantów i
kontrastów,
- tworzyć muzyczną ilustrację do opowiadań i wierszy,
- improwizować głosem na zadany temat,
- brać udział w zabawach, tańcach, inscenizacjach, opowieściach ruchowych,
- dobrać materiał do wykonywanej pracy,
- dostrzegać konieczność wywiązywania się z podjętych obowiązków,
- aktywnie uczestniczyć w przygotowaniach różnych uroczystości i przedstawień,
- przyjmować właściwą postawę podczas pracy,
- szanować cudzą pracę,
-
eksponować swoje możliwości i zainteresowania, chętnie współzawodniczyć w
zespole.
7
EWALUACJA
Dziecko nie może odczuwać lęku przed niepowodzeniami, tym bardziej
podczas zajęć dodatkowych, w których dobrowolnie uczestniczy. Wszyscy uczymy
się na błędach. Uczeń również ma do tego prawo, ale niepowodzenie nie powinno
zniechęcać go do podejmowania dalszych prób.
Program zakłada osiąganie
przez dziecko umiejętności twórczego
wykorzystywania zdobytej wiedzy. Zakładam, że każde dziecko będzie miało
jednakowe możliwości osiągnięcia sukcesu, ponieważ zadania będą stawiane
wielopoziomowo. W każdym dziecku należy znaleźć to „coś”, co stymulowane
będzie go mobilizowało i umożliwiało harmonijny rozwój. Dzięki temu dziecko o
mniejszych możliwościach nie będzie czuło się sfrustrowane.
Oceniając postępy dziecka (poprzez ciągłą obserwacje) wezmę pod uwagę
nie tylko jego predyspozycje do nauki, ale przede wszystkim:
A. kompetencje kluczowe ( planowanie, organizowanie, ocenianie własnych
postępów)
- skuteczne komunikowanie się w różnych sytuacjach,
- efektywne współdziałanie w zespole,
- rozwiązywanie problemów w sposób twórczy,
B. czynności wykonywane przy rozwiązywaniu problemów
- zrozumienie zadania,
- zaplanowanie rozwiązania,
- doprowadzenie zadania do końca,
- powiązanie faktów z różnych dziedzin życia,
- wyciąganie wniosków,
C. obszary aktywności ucznia
- wyobraźnia i intuicja,
- umiejętność organizacji pracy,
- rozwiązywanie zadań o charakterze otwartym
- stosowanie zdobytej wiedzy,
- komunikowanie, interpretacja, poszukiwanie informacji,
- uzasadnianie.
Po zrealizowaniu założeń programu , po klasie I, klasie II, klasie III dzieci
będą mogły wypowiedzieć się na temat zajęć, jak również wypełnić ankietę
oceniającą zajęcia.
8
ANKIETKA
Proszę, wypełnij tę ankietę. Na jej podstawie dowiem się, czy prowadzone przeze mnie zajęcia
spełniły Twoje oczekiwania.
1. Czy lubisz przychodzić na zajęcia koła teatralnego? Otocz pętlą wybrany przez
siebie znaczek.
2. Co najbardziej podobało Ci się w zajęciach?
........................................................................................
........................................................................................
3. Co Ci się nie podobało?
............................................................................................
............................................................................................
9
BLOKI TEMATYCZNE
BAWIMY SIĘ W TEATR – cykl zabaw, gier dramowych konsolidujących grupę,
ukazujących wartości współdziałania w zespole.Tworzenie etiud w grupach i
indywidualnie.
GIMNASTYKA BUZI I JĘZYKA – ćw. i zabawy kształcące poprawne i
wyraźne wymawianie głosek. Kształcenie odpowiedniej dykcji.
WIEM CO TO JEST TEATR - zapoznanie i utrwalenie pojęć związanych z
teatrem. Przybliżanie pojęć w trakcie tworzenia własnych etiud, improwizacji,
inscenizacji.
PRZEDSTAWIENIE – wspólne stworzenie własnego scenariusza, przydzielanie
ról, zabawa CASTING.
MALI TWÓRCY –próby z tekstem, doskonalenie prawidłowego intonowania
wymawianych ról, dobieranie fragmentów muzycznych, wyrażanie stanów
emocjonalnych poprzez gest, mimikę, ruch. Projektowanie strojów i dekoracji.
TEMATYKA ZAJĘĆ
Klasa I
- Oglądanie i rozróżnianie
podstawowych gatunków
filmowych: film
fabularny, dokumentalny,
animowany.
- Wzbogacenie
słownictwa z zakresu
wiedzy filmowej: kamera,
Klasa II
- Rysowanie własnego
filmu rysunkowego.
- Tworzenie fabuły
własnej historyjki
obrazkowej i
przedstawienie jej w
kadrach.
- Przygotowanie ekranu
Klasa III
- Tworzenie własnej
audycji, programu
telewizyjnego.
- Scenki dramowe
- Ćwiczenia dramowe,
oddechowe, dykcyjne,
ruchowe: scenki
rodzajowe, recytacja
10
aktor filmowy i
telewizyjny, seans
filmowy, fotos, reklama
- Zapoznanie z różnymi
rodzajami teatrów
(ogólny podział):
- teatr cieni, teatr lalki,
teatr żywego planu, teatr
jednego aktora,
- balet, opera, operetka,
- pantomima.
- Wzbogacenie
słownictwa wokół tematu
"teatr": scena,
scenarzysta, scenograf,
scenografia; sztuka,
przedstawienie,
inscenizacja, spektakl;
rola, dialog, monolog;
lalki, aktorzy, kostiumy;
stopklatka, widz.
- Uczestniczenie w
różnych spektaklach
teatralnych, spotkaniach z
ludźmi teatru.
- Udział w wystawach
artystycznych.
- Wprowadzenie pojęć:
obraz, rzeźba,
reprodukcja.
- Rozróżnianie pojęcia
"rymy".
-Sposoby wykonania
lalek.
- Scenariusz teatralny.
- Rodzaje dekoracji:
umowna i pełna.
- Umiejętności aktorskie:
- Piękna i głośna
recytacja,
telewizora z kartonu.
- Ćwiczenia dramowe,
oddechowe, dykcyjne,
ruchowe: scenki
rodzajowe, recytacja
wierszy, pantomima itd.
- Przygotowanie
przedstawienia - teatr
cieni.
- Zaprojektowanie
scenografii
- Filmy dla dzieci:
oglądanie i dyskusja.
- Programy i filmy
popularnonaukowe.
- Specyfika i zarys
historyczny teatru lalki:
- animacja lalek,
- rodzaje lalek: pacynka,
jawajka, kukła,
marionetka oraz sposoby
ich animacji,
- Spotkania i rozmowy z
ludźmi teatru: aktorami,
scenarzystą, reżyserem warsztaty teatralne.
- Sposoby wykonania
lalek.
- Umiejętności aktorskie:
- piękna i głośna
recytacja,
- ruch sceniczny,
- mimika i gest,
- dykcja,
- odgrywanie roli.
- Wprowadzenie pojęć:
płaskorzeźba i grafika.
- Plakaty, afisze
teatralne, reklama.
- Książka i jej autorzy.
wierszy, pantomima
improwizacje teatralne,
inscenizacje utworów
literackich, ćwiczenia
rytmiczne, ćwiczenia
wyciszające, ćwiczenia
koncentracji.
- Zabawy za parawanem tajemnice animacji.
- Przygotowanie
przedstawienia
kukiełkowego.
- Zapoznanie z budową i
zasadami powstawania
scenariusza.
- Projektowanie i
wykonanie kukiełek i
scenografii.
- Zapoznanie z różnymi
możliwościami i
sposobami wykonania
scenografii.
- Czytanie scenariusza.
- Praca nad tekstem
literackim - dalsze losy,
inne zakończenia
utworów.
- Układanie wierszyków
rymowanek (zbiorowo i
zespołowo).
- Układanie dialogów na
podany temat, ilustracji
lub tekstu. Próby
układania scenariusza.
- Pisanie własnych
swobodnych tekstów.
- Przygotowanie
wystawy prac: kukły,
ilustracje, książeczki.
- Techniki aktorskie -
11
- Ruch sceniczny.
- Przekazywanie
różnorodnych treści
poprzez gest ruch,
mimikę.
- Odgrywanie roli.
- Poszukiwanie własnej
interpretacji utworów.
- Doskonalenie
umiejętności czytania z
podziałem na role.
- Budzenie
zainteresowania sztuką
poprzez przeżywanie i
aktywne uczestnictwo
-Wywiad.
- Techniki aktorskie ćwiczenia praktyczne.
-Praca nad tekstem
literackim - dalsze losy,
inne zakończenia
utworów.
- Układanie wierszyków
rymowanek (zbiorowo i
zespołowo).
-Układanie dialogów na
podany temat, ilustracji
lub tekstu.
- Próby układania
scenariusza.
- Pisanie własnych
swobodnych tekstów.
- Przygotowanie wystawy
prac: kukły, ilustracje,
książeczki.
ćwiczenia praktyczne:
etiudy pantomimiczne,
improwizacje, ćwiczenia
oddechowe, głosowe i
dykcji, obraz bez ruchu,
zabawy wykorzystujące
zmysły do rozwijania
wyobraźni, ćwiczenia
rytmiczne przy muzyce.
- Oglądanie spektakli, w
których występują różne
rodzaje lalek i
zróżnicowana scenografia
( w miarę możliwości).
- Rozumienie pojęć i
włączenie ich do języka
mówionego.
- Doskonalenie
umiejętności rozróżniania
poezji od prozy.
- Określanie nastroju
tekstu literackiego.
- Rozróżnianie baśni od
innych gatunków
literackich.
- Nauka przeprowadzenia
wywiadu.
- Rozpoznawanie ról
komicznych, tragicznych,
pierwszoplanowych i
drugoplanowych.
- Doskonalenie
umiejętności wchodzenia
w rolę postaci
charakterystycznych.
- Kształcenie
umiejętności
przekazywania
różnorodnych treści
poprzez gest ruch,
12
mimikę.
- Sprawdzanie wiedzy i
nabytych umiejętności
aktorskich.
WYBRANE PRZYKŁADY ZABAW TEATRALNO - DRAMOWYCH
Poniżej przedstawiam kilka wybranych zabaw, ćwiczeń i gier, a także
propozycje zajęć, które być może zainspirują innych do tworzenia własnych ciekawszych pomysłów.
I. Ekspresja ruchowa
1. Roboty i marionetki
Tłem do zabawy może być dynamiczna muzyka elektroniczna. Każdy wybiera
sobie rolę robota marionetki, kiedy rozlega się muzyka zaczyna się taniec
charakterystyczny, dostosowany do roli. Na dany sygnał, np. przerwa w muzyce,
następuje zmiana ról, a tym samym ruchu.
2. Konstruowanie samochodu
Każdy będzie inną częścią pojazdu. Jedna osoba rozpoczyna zabawę jako część
ruchoma i wydająca dźwięki. Po kolei inne osoby przyłączają się do niej jako
kolejne elementy według pomysłów dzieci.
3. Pracujące ręce
Uczestnicy zabawy skupiają swoją uwagę tylko na rękach, ciało (mimika twarzy)
obojętne. Są pracownikami wielkiej fabryki, stoją przy taśmie wykonując
jednostajny, powtarzający się ruch. Po pewnym czasie ręce próbują nawiązać
dialog z innymi rękoma.
4. Mój ruch
Dzielimy grupę na dwie części. W dwóch rzędach dzieci stają naprzeciwko siebie.
Pierwsza osoba z rzędu podaje swój rytm (gest lub ruch ciała), każda następna robi
dokładnie to samo, dodając jeden element od siebie.
5. Akrobacja na linie
Przyklejamy na podłodze taśmę (rysujemy linię). Każdy musi przejść po linie tak,
jakby balansował na pewnej wysokości.
13
II. Rozbudzanie wyobraźni poprzez wykorzystanie zmysłów
1. Czy jestem spostrzegawczy?
Siedzimy w półkolu, przedstawiamy się kolejno podając swoje imię i kolor oczu.
Prowadzący prosi dowolną osobę, aby usiadła tyłem do uczestników i spróbowała
opisać osoby, które siedziały obok niej: ubiór (części, kolor).
2. Ruchome pomniki
Pięć-siedem osób staje w rzędzie przed grupą, przyjmują określone pozy. Wybrana
osoba obserwuje grupę, stara się zapamiętać układ. Potem odwraca się, a dwie, trzy
osoby zmieniają jeden element pozy.
3. Kto tutaj siedzi?
W rzędzie na krzesłach siada pięć-siedem osób. Jedna z nich stojąc z tyłu dotyka
włosy i ramiona każdej. Potem prowadzący zawiązuje jej oczy, zmienia się
kolejność na krzesłach. Przy pomocy dotyku trzeba odgadnąć kto kim jest.
4. Łańcuch zaufania
Cała grupa tworzy łańcuch trzymając się mocno za ręce, wszyscy mają zamknięte
oczy. Animator bardzo wolno wyprowadza grupę na spacer. Po powrocie dzieci
dzielą się swoimi wrażeniami na temat, co słyszały podczas wyprawy, którędy
wędrowały.
III. Zabawy pantomimiczne
1. Wyrażanie uczuć
Grupa staje w dwóch rzędach naprzeciwko siebie. Na umówiony znak (klaśnięcie)
energicznie przyjmują określone maski: ból, złość, strach, radość.
2. Pokazywanie koloru
Przy pomocy wybranych środków ekspresji (mimika, gest, ruch), próbujemy
pokazać wybrany przez siebie kolor. Zaczynamy od barw podstawowych.
IV. Improwizacje
1. Improwizacje w parach
a) znalazłeś kotka jakiego zawsze chciałeś mieć, ale mama była przeciwna wzięciu
go do domu. Spróbuj przekonać mamę, że temu kociakowi jest on potrzebny,
14
b) spacerujesz sobie w parku i nagle spotykasz osobę z innej planety. On (Ona)
chce wiedzieć kim jesteś, gdzie mieszkasz, co robisz, próbuje opowiedzieć ci
o sobie. Czy zrozumiecie się nawzajem? W jaki sposób dojdzie do porozumienia?
2. Improwizacje z pacynką
a) spróbuj pokazać, że pacynką jest: zmęczona, szczęśliwa, głodna, zła,
b) wyobraź sobie, że pacynką jest tobą, a ty swoją mamą. Jak mama pocieszy
zmartwioną pacynkę?
Wystawienie sztuki
Etapy pracy nad adaptacją utworu „Jaś i Małgosia”.
1. Przygotowanie dekoracji. Na scenie przedstawiona będzie jedna odsłona.
2. Praca nad dialogiem.
- wspólne opracowanie dialogów – proponowanie kwestii do wypowiedzenia oraz
dodawanie innych postaci, aby w przedstawieniu mogło wystąpić jak najwięcej
dzieci,
- opracowanie dialogów w zespołach.
3. Przydział ról. Dzieci czytają wybrane role, za każdym razem zmieniają się
rolami. Pozwala to wyłonić osoby o najlepszych predyspozycjach do odegrania
danej roli. Wybór dokonywany jest wspólnie z dziećmi (według ich sugestii).
4. Przeniesienie prób na scenę. Sceną jest wybrane miejsce na przedstawienie.
5. Wystawienie sztuki. Wystąpienie dzieci przed rodzicami oraz innymi uczniami
z klas I – III w ramach szkolnych „TEATRALII”
15
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ
Klasa II
TEMAT: Malujemy muzykę
1. Odczytanie wiersza:
Komu bliski marzeń świat,
Kto u wróżek szuka rad
Ten zostanie zaproszony
Na bal w zamku wymarzonym.
Unieś głowę, spójrz do góry,
Czarodziejski proszek z chmury
Spada, tańczy i wiruje,
Wszystkie dzieci zaczaruje.
Radość jest, a smutek znika,
Już na zamku gra muzyka.
♦ Odpowiedzi na pytanie :”Czy można malować muzykę?”
♦ Słuchanie muzyki „Marzenie” F. Schumana.
Przedstawienie kolorami wyobrażeń podczas słuchania muzyki.
Dzieci wybierają dowolne kolory kredy, pocierają nimi o sól. Kolory te wiążą
się z marzeniami. Uzyskują w ten sposób kolorowy proszek, który wsypują do
małych butelek. Zamknięte marzenia ustawiają w widocznym miejscu.
Klasa III
Temat: Pozytywy i negatywy
Opowiadanie o ulubionych i wzbudzających
niechęć postaciach filmowych, telewizyjnych, literackich.
Odgadywanie wybranych postaci poprzez prezentowanie ich ulubionych
powiedzonek, gestów lub innych charakterystycznych cech.
16
Biel i czerń w przedstawieniu postaci ( negatyw kliszy filmowej).
Klasa I
Temat: Rola teatru.
1. Zabawa wprowadzająca: MIMIKA
Dzieci dobierają się w pary. Jedna osoba zaczyna zmieniać wyraz twarzy, a druga
ją naśladuje. Potem następuje zmiana ról.
Co to jest teatr?
Teatr to sztuka nad którą pracuje wielu ludzi. Zazwyczaj praca nad
przedstawieniem wygląda tak:
- dramaturg pisze sztukę teatralną, jest to taki utwór, który opiera się na dialogu –
rozmowie,
- aktorzy otrzymują tekst i zaczynają nad nim pracować,
- reżyser ustala próby i kieruje całym przedstawieniem,
- scenograf projektuje scenografię oraz kostiumu dla aktorów,
- muzycy opracowują oprawę muzyczną, która często towarzyszy
przedstawieniu,
- próba generalna to ostatnia próba przed występem,
- premiera to pierwsze przedstawienie dla widzów,
- scena to miejsce, gdzie odbywa się przedstawienie,
- widownia to rzędy krzeseł przeznaczonych dla widzów,
- kurtyna oddziela widownię od sceny,
- plakaty to informacje o sztuce, jej miejscu i cenie biletów,
-
aktorzy – mogą występować żywi ludzie lub poruszane przez nich kukiełki,
marionetki, pacynki.
2. Zabawa MASKI
Dzieci otrzymują kartki papieru w różnym kolorze (wycinają otwory na oczy, nos,
usta). Kolory masek określają różne sposoby zachowań:
- białe maski – zachowują się nieśmiało,
- czerwone maski – dokuczają białym,
- niebieskie maski – chronią białe,
- czarne maski – uspokajają czerwone.
3. Zawieszanie na planszy wyrazów związanych z teatrem – dzieci wcześniej
zapisują je na mniejszych karteczkach.
Ciąg dalszy wymienionego wyżej hasła.
17
Temat: Cechy dobrego aktora.
1. Zabawa: Spotkanie sławnych osobistości.
Dzieci mają na plecach zawieszone kartki z nazwiskami sławnych postaci
literackich. Każdy z uczestników powinien odgadnąć, nazwisko swego bohatera. W
tym celu zadaje dodatkowe pytania.
2. Rozmowa o aktorach, których lubią dzieci. Dzieci przygotowują w grupkach
cechy dobrego aktora. Omawiają wybrane cechy motywując swoje zdanie.
3. Przygotowanie krótkich scenek przedstawiających cechy znanego bohatera.
Pozostali odgadują.
4. Autograf – każde dziecko wyobraża sobie, że jest sławną postacią i na ozdobnej
karcie składa swój cenny autograf.
Klasa III
Temat: Wierszykowe rymowanki.
1. Zabawa w rymy – dzieci wyszukują rymy do wybranych przez siebie wyrazów.
2. Wybieranie rymujących się par wyrazów ( tematycznie związanych ze sobą),
zestawienie ich w pewną kolejność – próby tworzenia zwu – czterowersów.
3. Nadanie tytułu napisanym wierszykom.
PRZYKŁADOWE INSCENIZACJE
JAŚ I MAŁGOSIA
Jaś i Małgosia idą leśną drogą.
Małgosia – Jasiu, jak tu ładnie!
Jaś – Słyszysz, ptaki śpiewają.
Małgosia – Słyszę, ktoś sapie. Kto to może być?
Spotykają misia.
Miś – To ja, miś. Bądźcie tak uprzejmi i powiedzcie czy już odleciała ta pszczoła?
Małgosia – Pszczoła? Tu nie ma żadnej pszczoły.
Miś – Czy aby na pewno? Może z resztą to była jakaś muszka? Musicie wiedzieć,
że ja bardzo nie lubię pszczół. Zawsze mi przeszkadzają, gdy zjadam moją porcję
miodku.
18
Jaś – Nie ma tu ani jednej pszczoły, misiu. Ale chyba trochę narozrabiałeś, skoro
tak boisz się spotkania z pszczołami.
Miś – Masz rację Jasiu, aż wstyd się do tego przyznać. Będę musiał przeprosić
pszczółki. A kiedy znowu się spotkamy, to poproszę je, aby mi dały miodku.
Małgosia – My też misiu będziemy się z tego cieszyć.
Jaś – A więc w drogę!
Drogę zastępuje im pszczółka.
Pszczółka – Co wam powiedział ten okropny łasuch? Ostatnio tak narozrabiał w
naszej barci, że do dziś nie możemy dojść do ładu i porządku. Poturbował też
niektóre nasze pszczółki.
Jaś – Dlaczego nie porozmawiacie z nim o tym. Przecież możecie dać mu trochę
jego ulubionego miodku.
Pszczółka – Tak, ale misiowi ciągle jest go mało. Nie nadążamy go produkować.
Małgosia – Będzie najlepiej, jak jeszcze raz omówicie wszystko w spokoju, bo
złość nic nie pomoże.
Pszczółka – Nie wiem czy to się uda, bo z misia jest straszny raptus, ale nie mamy
innego wyjścia. Trzeba będzie mu przemówić do rozsądku.
W czasie wędrówki spotykają liska.
Lisek – Witam was, Jasiu i Małgosiu. Jak się macie? Poznajecie mnie chyba?
Jaś – Poznajemy, jesteś lisek.
Małgosia – Czy dobrze się czujesz?
Lisek – Nie najlepiej. Jestem strasznie głodny. Kurnika pilnują wielkie psy
gospodarza, który mieszka pod lasem, więc nici z kurki. Zamieńcie się ze mną .
Dam wam jabłka, a wy mi kromkę chleba.
Małgosia – Dobrze, mamy dwie kromki, więc możemy dać ci jedną.
Dzieci wymieniają się z liskiem pakunkami.
Lisek – Dziękuję. Do widzenia.
Jaś – Zaczekaj lisku! Przecież te jabłka są zgniłe!
Lisek – Zgniłe? To nie może być!
Małgosia – Fe! To nieładnie tak oszukiwać!
Lisek – Proszę was nie gniewajcie się na mnie. Nie chciałem was oszukiwać, ale
już taka moja natura. Chcę mówić prawdę, ale mój pyszczek sam się mówi to,
czego nie chcę powiedzieć i łapki same wrzucały do torby te zgniłe jabłka.
Patrzcie, jaki mnie oblał rumieniec.
Małgosia – Rzeczywiście, jesteś czerwony jak rak.
Jaś – Dobrze, nie gniewamy się już na ciebie. Postaraj się jednak być grzeczny i
miły.
Dzieci idą dalej.
Małgosia – Jasiu, słyszysz? Ktoś wzywa pomocy.
19
Spotykają na drodze kózkę.
Kózka – Mee. Bardzo źle się stało!
Jaś – Co się stało?
Kózka – Pomóżcie mi. Czy możecie mi opatrzyć nóżkę, bo mnie bardzo boli?
Małgosia – No tak, mama zawsze mówiła: żeby kózka nie skakała to by nóżki nie
złamała.
Kózka – Dlaczego zaraz złamała. Nie lubię tego przysłowia.
Małgosia zawiązuje chorą nóżkę.
Jaś – Czy teraz jest ci lepiej?
Kózka – Mee. Lepiej? Zupełnie dobrze. Nigdy wam tego nie zapomnę.
Dziękuję. Do widzenia
Dzieci – Do widzenia.
W dalszej drodze spotykają kaczkę.
Kaczka – Kwa, kwa. Dola ma nieszczęśliwa. Tak właśnie w życiu bywa.
Najpierw bal, później żal, najpierw zabawa, później trudna sprawa, najpierw tłusto,
później pusto.
Jaś – Co się stało kaczko?
Kaczka - Opatrzność mi was zsyła. Wyobraźcie sobie, byłam na balu, czapla mnie
zaprosiła i nie mogłam odmówić, bo by się obraziła.
Małgosia – Ale co się potem stało?
Kaczka – Potem tańczyłam i się okropnie zmęczyłam. Zanieście mnie proszę do
mego domowego strumyka. Nogi mi się plączą i nie dojdę.
Dzieci – Dobrze zaniesiemy cię.
Dzieci przenoszą ją na drugą stronę. Zrobiło się ciemno.
Małgosia – Jasiu, już ciemno, boję się. Chyba zabłądziliśmy.
Jaś – Nie bój się Małgosiu. Zaraz rozpalę ognisko.
Dzieci przykucnęły i zasnęły. W tym czasie przyszła królowa lasu.
Królowa lasu – Cóż to ja widzę? Jakieś dzieci rozpaliły w moim lesie ognisko!
Przecież wszyscy wiedzą, że bez mego pozwolenia nie wolno niczego tu zmieniać!
Muszę zająć się tą sprawą osobiście. Gdzie podziała się Baba – Jaga?
Elf – Och, królowo! Nie rób tym dzieciom nic złego. Przecież widzisz, że są bardzo
zmęczone. W torbie mają tylko suchy chleb.
Królowa – Co z tego! Te dzieciaki mogły spalić mój las. Nie mogę im tego
podarować.
Elf – Okaż swoją łaskawość! Te dzieci nie są ci do niczego potrzebni.
Królowa – Mogę je zaczarować w dwa dorodne drzewka.
Wszystkiemu przysłuchiwały się zwierzęta.
Lisek – Dzieci śpią tak blisko domku Baby – Jagi i jej sługi – wilka. I jeszcze ta
straszna królowa chce im zrobić krzywdę. Trzeba coś temu zaradzić.
20
Zwierzęta – Należy je ostrzec. Jeżeli trafią do tego słodkiego domku, będzie z nimi
źle!
Myszka – Przybiegłam tu co tchu. Jaś i Małgosia dali mi okruszki chleba, gdy
byłam w potrzebie. Mój głos jest bardzo cichy, ale jeśli wszyscy razem zawołamy,
to może usłyszą nasze ostrzeżenie.
Małgosia – Jakieś światło. Ale to mi się chyba tylko tak zdaje.
Jaś – Nie Małgosiu, to jest jakieś światło. Podejdźmy bliżej. Tak, to domek.
Dzieci powoli odchodzą.
Zwierzęta – Nie idźcie tam! To domek Baby – Jagi i jej okrutnego wilka.
Ale dzieci już tego nie usłyszały.
Jaś – Zobacz, ten domek jest cały z ciastek i pierników.
Małgosia – Zrobimy sobie ucztę. Zjem kawałek dachu, a ty spróbuj drzwi i okna.
Jaś – Ach, jakie to smaczne.
Dzieci nie zauważyły, jak wychyla się Baba – Jaga .
B – J – Na trzydzieści słodkich kromek – kto mi tutaj chrupie domek?
Dzieci spostrzegają Babę – Jagę i wypuszczają wszystkie ciastka z rąk.
Małgosia – Jasiu, uciekajmy!
B – J – Dokąd dzieci? Już ja się wami zajmę. Dam wam jedzenie bardzo dobre:
Pączki z cukrem, jabłka i orzechy. A kiedy się najecie pościelę wam dwa ładne
łóżeczka, zaśniecie w nich. Już ja się wami zajmę.
Dzieci kładą się spać.
B – J – Hi, hi. Jak dotąd wszystko poszło gładko. Dzieci złapane, Jaś za kratką.
Ucieszy się mój sługa – wilk. Kazał sobie przygotować jakiś kąsek, kiedy wróci.
Akurat Jaś będzie już solidnie utuczony. No tak, ale co zrobię z naszą królową?
Przecież jej nikt jeszcze nie oszukał. A może mi się uda?
Baba – Jaga odchodzi.
Jaś – Słyszałaś Małgosiu? Jakie to straszne. Nie ma dla nas żadnego ratunku. W
domu nawet nie wiedzą jakie grozi nam niebezpieczeństwo.
Myszka – Dzieci nie obawiajcie się. My zwierzątka słyszałyśmy wszystko.
Spróbujemy wam pomóc. Wilk jest w drodze, trzeba się spieszyć.
Jaś – Jak nam mogą pomóc takie małe zwierzęta?
Myszka – Są tu wszystkie te, którym pomagałyście.
Pojawia się Elf.
Elf – Wiem, co chcecie zrobić. Królowa też widziała Jasia i Małgosię i chce im
zrobić coś złego, ale nie powiedziała, co.
Kaczka – To powiedz, co mamy dalej zrobić, jeśli chcesz pomóc.
Elf – Musimy wypuścić dzieci i ukryć w bezpiecznym miejscu.
W tym czasie Baba – Jaga spotyka wilka.
B – J – A ja ma dla ciebie smaczny kąsek w domu.
21
Wilk – To się świetnie składa. Bo wyznam ci, że jestem bardzo głodny. Więc
naprzód, biegiem.
W tym czasie zwierzęta otwierają klatkę z dziećmi i pomagają się im schować.
Baba – Jaga i Wilk podchodzą pod domek .
Wilk – To gdzie jest ta niespodzianka dla mnie. Jestem okropnie głodny.
B – J – Co to? Gdzie Jaś? Gdzie Małgosia?
Baba – Jaga szuka wszędzie dzieci.
Dzieci dobiegają do innych zwierząt schowanych za drzewami.
Dzieci – Dziękujemy wam za uratowanie życia.
W tym czasie zjawia się królowa.
Królowa – Cóż to moja służko. Widzę, że czegoś bardzo szukasz. Czyżbyś zgubiła
coś cennego?
Baba 0 Jaga – Ach, nie królowo, biegam tak z wilkiem dla zdrowia.
Królowa – Dla zdrowia powiadasz? A czy to zdrowie nie nazywa się przypadkiem
Jaś i Małgosia?
Baba – Jaga – Wiedziałam ,że przed tobą się nic nie ukryje. Wybacz mi.
Królowa – O, nie tego już za wiele. Teraz ty ze swoim wilkiem właź do tej klatki.
Dzieci i zwierzęta wychodzą z ukrycia.
Elf – Królowo, jesteś wspaniała.
Na skraju lasu czekają na nich rodzice.
Mama – Małgosiu, Jasiu! Gdzie wyście byli? Tak się o was martwiłam.
Tata – Co się z wami stało? Przecież nie miałyście odchodzić daleko od domu!
Małgosia – Mamusiu, tatusiu, chcieliśmy nazbierać leśnych owoców, ale
zabłądziliśmy.
Tata – Obiecajcie, że się to więcej nie powtórzy!
Dzieci – Obiecujemy!
Mama – Zaproście zwierzęta na podwieczorek.
Elf – Przyniosłem trochę smakołyków dla wszystkich z domku Baby – Jagi. Jej na
razie nie będą potrzebne.
22
SCENARIUSZ INSCENIZACJI PRZYGOTOWANEJ NA ZAJĘCIE
OTWARTE DLA RODDZICÓW
Scenariusz opracowany według książki W. Disneya , dialogi zmieniane i
dopisywane przez dzieci i nauczyciela.
„Śnieżka”
Królowa (stoi z boku sceny, przegląda się w lustrze):
- Zwierciadełko, zwierciadełko powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy na
świecie?
Zwierciadło
- Królowo, jesteś piękna jak gwiazda na niebie, ale Śnieżka jest tysiąc razy
piękniejsza od ciebie.
Królowa
- To ona jeszcze żyje? Już ja jej pokażę! (tupie nogami, denerwuje się)
Krasnale:
Czy znacie wielu krasnoludków,
Co bez kłopotów i bez smutków
Mieszkają w samym sercu kniej,
Czy znacie ich, o hej, o hej!
Czy znacie wielu krasnoludków,
Co ziemię drążąc pomalutku
Wydobywają skarby z niej,
Czy znacie ich, o hej, o hej!
- Cieszę się, że już wracamy do domku. Jestem strasznie głodny i zmęczony.
- Spójrzcie, w naszym domku pali się światło.
- Ktoś musiał się zakraść do środka, kiedy nas nie było.
- Może to zbójca?
- A może zła czarownica?
- Albo coś jeszcze gorszego!
- Ktokolwiek to jest, nie możemy stać przed oknem przez całą noc. Chodźcie z
mną!
Tymczasem Śnieżka śpi w jednym z łóżeczek krasnoludków. Wchodzą krasnale, są
bardzo zmęczeni po pracy i zdziwieni obecnością kogoś.
23
1234-
Kto siedział na moim krzesełku?
Kto jadł z mojego talerzyka?
Kto ułamał kawałek mojego chleba?
Kto zjadł moją jarzynkę?
5- Kto używał mojego widelczyka?
6- Kto kroił moim nożykiem?
7- Kto pił z mojego kubeczka?
1- A kto wchodził do mojego łóżeczka?
Wszyscy podbiegają do swoich łóżek i mówią
- I w moim też ktoś leżał!
7 podbiegł do swego łóżka i zawołał
- Ach, mój Boże! Jakie to dziecko piękne!
Cichutko na paluszkach odeszli i usiedli na krzesełkach. Tak zasnęli. Kiedy Śnieżka
się obudziła i ujrzała śpiących krasnali, przestraszyła się. A oni zapytali:
- Czy można zapytać, kim jesteś i skąd się tu wzięłaś, moje dziecko?
- Przykro mi, że was przestraszyłam, ale byłam tak okropnie zmęczona, że
zasnęłam. Nazywam się Śnieżka.
- W jaki sposób dostałaś się do naszego domku?
- Macocha kazała mnie wyprowadzić do lasu i zabić, ale strzelec zlitował się nade
mną i puścił wolno. Biegałam po lesie i tak natrafiłam na ten piękny domek.
- Jeśli zechcesz nam prowadzić gospodarstwo, gotować, prać, szyć i wszystko
utrzymywać w porządku, to możesz u nas pozostać, a niczego ci nie zabraknie.
- Jeśli zła królowa dowie się, że Śnieżka jest u nas, będzie nastawała na nasze
życie. Jestem za tym, ażeby pozbyć się Śnieżki, zanim sprowadzi na nas
nieszczęście.
- Głosujmy więc. Jestem za tym, aby Śnieżka pozostała tutaj i prowadziła nam
gospodarstwo.
- Tak! Śnieżka ma zostać tutaj.
- Dziękuję wam z całego serca. Postaram się nie przeszkadzać, ale pomagać.
- My idziemy do pracy.
- Strzeż się macochy, która może dowiedzieć się, że żyjesz i gdzie jesteś. Nie
wpuszczaj nikogo i nie otwieraj nikomu.
Wychodzi królowa
- Zwierciadełko, zwierciadełko powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy na
świecie?
- Królowo, błyszczy twa uroda, lecz jest piękniejsza Śnieżka młoda, co się
schroniła jak wieść niesie u siedmiu krasnoludków w lesie.
24
- Śnieżka musi zginąć, choćbym miała zapłacić za to życiem. Przebiorę się za
babuleńkę i pójdę do lasu do domku tych okropnych krasnali.
- Królowa już przebrana idzie do lasu szukać Śnieżki.
- Piękny mam towar i bardzo tani. ( zapukała do drzwi krasnoludków)
- Dzień dobry , dobra kobieto. Nie wolno mi nic kupować od obcych.
- Mam różny towar, ale jeśli nie chcesz nic kupić, to weź to jabłko. Jest tak
piękne jak ty. A jeżeli nie wierzysz, że jest zdrowe, to ja ugryzę kawałek.
Śnieżka po ugryzieniu, padła na podłogę.
- Biel jak śnieg, czerwień jak krew, czerń jak heban. To było kiedyś. Teraz moje
dziecko nic nie zostanie z twej urody. A kiedy wrócę do domu, moje lustro
potwierdzi, że jestem najpiękniejsza i nikt nie dorównuje mi urodą.
Krasnale zastali Śnieżkę leżącą na podłodze.
- Teraz już Śnieżka już nigdy się nie dowie jak bardzo ją kochałem.
Nadjechał królewicz:
- Gdy znalazłem wymarzoną księżniczkę, utraciłem ją na zawsze.
Podniósł Śnieżkę i pocałował w czoło.
Śnieżka obudziła się i uśmiechnęła.
- Hura, Śnieżka żyje!
- Już nigdy nie spotka cię nic złego. Zabieram cię ze sobą na zamek, gdzie
nareszcie zostaniesz moją żoną.
- A czy nie zapomnisz o nas, kiedy będziesz królowała na zamku?
- Zapomnieć o was? Jakżebym mogła! Będę was odwiedzała przy każdej okazji
25
BIBLIOGRAFIA:
1. Bobryk J., Jak tworzyć rozmawiając. Skuteczność rozmowy, P W N, Warszawa
1995,
2. Dziamska D., Zbieram, poszukuję, badam, Program nauczania dla klas I – III,
Wyd. MAG, Poznań 1999,
3. Dziedzic A., Drama na lekcjach języka polskiego, Warszawa 1992,
4. Gloton R., Clero C. ,Twórcz aktywność dziecka, W S i P, Warszawa 1985,
5. Górkiewicz J., Rozwój i kształtowanie wyobraźni dziecka, Warszawa 1992,
6. Jędrychowa M., Lektura i kultura – kształtowanie świadomośco kulturalnej
uczniów szkoły podstawowej, Wyd. Edukacyjne, Warszawa-Kraków 1994,
7. Jaworska W.(opr.), Władysław Ślewiński, Krajowa Agencja Wydawnicza,
8. Kobyliński Sz., Matejko maleńki olbrzym, Wyd. AMBER 1999,
9. Lewandowska – Tarasiuk E., Sztuka słowa w negocjacjach, Wyd. Centrum
Kreowania Liderów, 1999,
10. Leduchowski St., Tadeusz Makowski, K A W, 1985,
11. Pankowska K., Edukacja przez dramę, W S i P< Warszawa 1997,
12. Pankowska K. , Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, „Żak”, Warszawa 2000,
13. Pankowska K., Drama, zabawa, myślenie, Warszawa 1992,
14. Pawłowski T. , Wartości estetyczne, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987,
15. Starzec H., Wychowanie literackie, P W N, Warszawa 1980,
16. Tyszkowa M., Wartości w świecie dziecka i sztuki dla dziecka, P W N
Warszawa- Poznań 1984,
17. Trzeciak P., 250 razy o sztuce polskiej, N K, Warszawa 1973,
18. Wojnar I., Wychowanie estetyczne młodego pokolenia. Polska koncepcja i
doświadczenia,
19. Więckowski R., Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1995,