7 Bierkowski1_Layout 1

7 Bierkowski1:Layout 1 2015-09-23 17:28 Strona 1
HISTORIA MEDYCYNY / HISTORY OF MEDICINE
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Medycyna Sportowa / Polish J Sport Med
© MEDSPORTPRESS, 2015; 2(4); Vol. 31, 115-119
DOI: 10.5604/1232406X.1165040
Ryszard W. Gryglewski, Monika NowakowskaZamachowska
Katedra Historii Medycyny UJ CM Kraków, Polska
Chair of History of Medicine of Medical College of Jagiellonian University in Kraków, Poland
LUDWIK BIERKOWSKI JAKO PROPAGATOR
I ORGANIZATOR WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
DZIECI I MŁODZIEŻY
LUDWIK BIERKOWSKI AS A PROMOTER AND AN ORGANIZER
OF PHYSICAL EDUCATION OF CHILDREN AND YOUTH
Słowa kluczowe: Ludwik Bierkowski, wychowanie fizyczne dzieci i młodzieży,
Szkoła Gimnastyczna w Krakowie
Key words: Ludwik Bierkowski, physical education of children and youth, Gymnastic
School in Kraków
Streszczenie
Niniejszy artykuł ma charakter poglądowy. Autorzy przygotowując niniejszy tekst
korzystali zarówno z wydanych drukiem tekstów źródłowych, jak i opracowań poświęconych interesującemu nas zagadnieniu, w tym w szczególności monografii poświęconej Ludwikowi Bierkowskiemu, która wyszła spod pióra znakomitego polskiego
historyka medycyny Adama Wrzoska. Pragniemy tym tekstem przypomnieć istotną
i pionierską rolę jaką odegrał w krzewieniu kultury fizycznej wśród młodzieży jeden
z najwybitniejszych polskich chirurgów doby XIX stulecia.
Ludwik Bierkowski wybitny polski chirurg dziewiętnastego stulecia, zasłynął głównie jako pionier znieczulenia ogólnego na ziemiach polskich. Wsławił się również jako biegły operator, twórca dwóch świetnych atlasów dla studentów medycyny i lekarzy: atlasu anatomicznego przedstawiającego układ żylny, naczyniowy i chłonny człowieka oraz anatomiczno-chirurgicznego, zawierającego dokładne opisy operacji chirurgicznych wraz ilustracjami. Obie pozycje weszły do kanonu ówczesnej literatury
medycznej.
Summary
Word count:
Tables:
Figures:
References:
3132
0
0
20
This article is for illustrative purpose. The Authors, while preparing this text, benefited from both the source texts published in print and studies on the issue we are
interested in – in particular a monograph devoted to Ludwik Bierkowski, which was
written by the prominent Polish historian of medicine Adam Wrzoska. We would like
this text to recall an important and pioneering role Ludwik Bierkowski played in
promoting physical culture among young people as one of the most remarkable
Polish surgeons of the 19th century.
Ludwik Bierkowski, the distinguished Polish surgeon of the 19th century, became
famous mainly for introducing anesthesia in Poland. He also became famous as an
expert operator and an author of two great atlases for medical students and doctors: an
anatomical atlas presenting the human venous, vascular and lymphatic system and the
anatomical-surgical atlas containing detailed descriptions and illustrations of surgical
operations. Both works have entered the canon of medical literature of that time.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Monika Nowakowska-Zamachowska
Katedra Historii Medycyny, UJCM
30-034 Kraków, ul. Kopernika 7, tel. (12) 422-21-16, e-mail: [email protected]
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
10.06.2014 r.
23.11.2015 r.
115
7 Bierkowski1:Layout 1 2015-09-23 17:28 Strona 2
Gryglewski R.W. i wsp. Ludwik Bierkowski – propagator wychowania fizycznego dzieci i młodzieży
Urodził się dnia 16.VIII.1801 roku w Poznaniu,
w rodzinie szlacheckiej herbu Szreniawa, jako syn
Michała i Marii z Jabłońskich. Wstępne nauki pobierał w domu, a następnie w poznańskim gimnazjum.
Zgodnie z wolą rodziców postanowił kształcić się
w zakresie agronomii. Przez dwa pierwsze lata nabierał doświadczenia w majątku rodzinnym, następnie zapisał się do Akademii Rolniczej w Moegelin
pod Berlinem. Wyrwawszy się spod skrzydeł rodzicielskich, wziął los w swoje ręce, przerwał rozpoczętą naukę rolnictwa i w grudniu 1821 roku był już studentem medycyny w Uniwersytecie Berlińskim. Ojciec, początkowo przeciwny obranej przez syna drodze, w końcu zaakceptował ten wybór [1,2].
Już na początku studiów lekarskich, w trakcie zajęć z anatomii, Bierkowski wykazywał duże zdolności
manualne, co ogromnie ułatwiło mu wybór specjalizacji chirurgicznej. Będąc na III roku rozpoczął prace
nad atlasem anatomicznym układu naczyniowego
człowieka. Było to niezwykle ciekawe, bardzo przejrzyście przedstawione dzieło, bogato ilustrowane kolorowymi rysunkami i litografiami, z opisami w języku
niemieckim i po łacinie. Wszystkie tablice anatomiczne były własnoręcznie wykonane przez autora. Dzieło zyskało dużą popularność tak w Polsce, jak i za
granicą [1,3]. Zachęcony sukcesem wydawniczym zabrał się do opracowania drugiego atlasu, tym razem
adresowanego przede wszystkim do chirurgów. Ze
względu na opisywane w nim szczegółowe techniki
operacyjne, Bierkowski zdecydował się na praktykę
u najlepszych ówcześnie mistrzów skalpela, twórców
sławy niemieckiej szkoły chirurgicznej – Hufelanda,
Siebolda, Klugego, Graefego i Rusta. Dzięki poparciu Graefego i Rusta, udało mu się uzyskać fundusze
na świeżo ukończone dzieło. Zarekomendowali oni
atlas pruskiemu ministrowi oświaty, który z kolei przedłożył je samemu królowi. Ten zaś przeznaczył odpowiednie fundusze na pokrycie pierwszych kosztów.
Dwutomowa monografia wraz z atlasem operacji
ukazała się w Berlinie z datą 1827. Sam atlas został
odbity w trzech coraz to ozdobniejszych wydaniach,
przynosząc autorowi oczekiwany rozgłos [1,2,4].
Bierkowski nie przystąpił od razu do po studiach
do egzaminów lekarskich i doktorskich. Po dwuletnim
okresie specjalizacji u Graefego i Rusta, wybrał się
w podróż naukową odwiedzając Halle, Lipsk, Jenę,
Getyngę, Heidelberg, Monachium, Wrocław, Paryż.
W 1828 roku uzyskał stopień doktora filozofii w Jenie,
a w 1830 roku doktora medycyny i chirurgii w Lipsku.
Bez wahania zdecydował się na dodatkowe egzaminy na Uniwersytecie Wileńskim, co dawało mu prawo
wykonywania zawodu medyka, chirurga i operatora
na terenie cesarstwa rosyjskiego. Mając tym samym
konieczne uprawnienia, udał się do Warszawy. W tym
samym roku, dzięki rekomendacji Rusta został powołany na katedrę chirurgii w Krakowie. Miał wówczas ledwie 29 lat! Jednak świeżo upieczony profesor, zamiast ruszyć ku sali wykładowej, poprosił o urlop, oficjalnie celem załatwienia pilnych spraw rodzinnych.
W rzeczywistości wyjechał do Warszawy, gdzie
w noc listopadową Piotr Wysocki stanął na czele powstania, które przerodziło się niebawem w wojnę polsko-rosyjską. Do sprawy narodowej podchodził z całym entuzjazmem młodości i rozwagą, jaką winien
zachować profesor. Najpełniej mógł dopomóc ojczyźnie
jako lekarz wojskowy. Pociągnął ze sobą niemal wszystkich studentów, którzy ruszyli wraz z nim do stolicy.
116
Tu Bierkowski zorganizował wzorowo pomoc medyczną dla powstańców. Kierował szpitalem założonym w koszarach gwardii w Warszawie. Za udział
w powstaniu listopadowym, w którym wykazał się
męstwem ratując rannych żołnierzy, został odznaczony złotym krzyżem Virtuti Militari.
Po powrocie do Krakowa zabrał się za reorganizację nauczania chirurgii w murach uniwersyteckich.
Sam przedmiot, jak i klinika były mocno wówczas zaniedbane [5]. Bierkowski wyremontował sale chorych,
zwiększył ilość łóżek, unowocześnił wyposażenie
oraz instrumentarium. Dla potrzeb dydaktyki zorganizował tzw. gabinet anatomo-patologiczny, w którym
w ciągu kolejnych dziesięcioleci gromadził eksponaty i preparaty, tworząc jedną z największych tego rodzaju kolekcji na świecie. Składała się ona z odlewów gipsowych, modeli z wosku, przypadków naturalnej mumifikacji i rysunków. Założył też poliklinikę,
czyli ambulatorium dla ubogich pacjentów. Można
powiedzieć, że dzięki niemu powstał w Krakowie nowoczesny, dorównujący najlepszym, ośrodek chirurgii. W prywatnej bibliotece zgromadził duży księgozbiór, który udostępniał studentom. Zmarł z powodu
raka wątroby 27.IV.1860 roku, niemal do końca pracując naukowo i operując pacjentów [1,2,6].
Do historii chirurgii przeszedł jako pionier znieczulenia ogólnego na ziemiach polskich. W niecałe
cztery miesiące po historycznej operacji w znieczuleniu eterowym przeprowadzonej w Bostonie, 6.II.1847
roku wykonał pierwszą taką operacje na ziemiach
polskich. Od tej chwili chirurgia polska rozpoczęła nową epokę operacji bez bólu, wkraczając tym samym
w erę przyspieszonego rozwoju i nowoczesności.
Bierkowski był lekarzem z powołania. Otaczał troskliwą opieką wszystkich swoich pacjentów niezależnie od pochodzenia czy zasobów finansowych. Wspomagał również niezamożnych studentów. Prace na
polu dydaktyki traktował równie poważnie jak działalność lekarską. Wykłady prowadził bardzo systematycznie. Ich tematyka obejmowała zagadnienia z zakresu chirurgii, położnictwa, chorób wenerycznych
i okulistyki. W skład programu dydaktycznego kliniki
wchodziły zajęcia praktyczne z opatrywania ran, operacje na zwłokach, bierny udział w operacjach przeprowadzanych przez profesora i wreszcie samodzielne operacje pod jego kontrolą. Był również wydawcą
i redaktorem pierwszego medycznego czasopisma
w Krakowie „Rocznika Obejmującego Zdanie Sprawy
z Czynności Kliniki Chirurgicznej” [6] Ludwik Bierkowski sprawie właściwego wychowania młodego
pokolenia poświęcał dużo uwagi. Wychowania pełnego, a zatem opartego zarówno o konieczną wiedzę
o świecie, jak i właściwy rozwój fizyczny. Nie przez
przypadek, to właśnie on był organizatorem kursów
fechtunku dla męskiej młodzieży akademickiej [7],
którą też zachęcał do wspólnych z nim wycieczek
krajoznawczych i egzotycznych wówczas wypraw
w Tatry [8]. Ten znakomity chirurg i wykładowca, wyśmienity dydaktyk, lubiany przez swoich studentów,
łączył w sobie pasje medyczne z głębokim poczuciem patriotyzmu w służbie pozbawionego wolności
narodu. Z jednej strony bliski romantykom idealista,
z drugiej zaś trzeźwo myślący pragmatyk, zaskakiwał
wielu jasno i bezkompromisowo wyrażanymi poglądami, gotów poświecić swój wolny czas sprawom
społecznym. Stąd też jego głębokie zainteresowanie
problemami profilaktyki zdrowotnej, zwłaszcza wśród
7 Bierkowski1:Layout 1 2015-09-23 17:28 Strona 3
Gryglewski R.W. et al. Ludwik Bierkowski – a promoter of physical education of children and youth
dzieci i młodzieży, profilaktyki opartej przede wszystkim o zdobycie i utrzymanie jak największej sprawności fizycznej [9]. Tę właśnie myśl odnajdujemy w krótkim tekście zatytułowanym Kilka słów o ważności,
potrzebie i użytku gimnastyki, która ukazała się drukiem w 1837 roku [10]. Nie była to praca przeznaczona dla lekarzy, chociaż jej autorem był jeden z najwybitniejszych chirurgów tamtej doby, wówczas już od
paru lat profesor UJ. Komu zatem, liczącą czternaście stron tekstu rozprawkę poświęcał? Bierkowski
wyjaśnił to odnośnym wpisem na stronie przedtytułowej: Rodzicom troszczącym się o należyte wychowanie i zdrowie swoich dzieci [10]. Adam Wrzosek, oceniając broszurę autorstwa Bierkowskiego, podkreślał,
że nie nosiła ona znamion oryginalności, czy też własnych poszukiwań i w tym znaczeniu nie sposób jej
zaliczyć do dorobku naukowego [9]. Nie umniejsza to
jednak w niczym jej znaczenia. Główna ideą autora
było wszak zwrócenie uwagi przeciętnego czytelnika
na wciąż aktualny problem niedostatecznego kształcenia fizycznego młodego pokolenia. Miała ona zatem odegrać rolę edukacyjną i informacyjną. Towarzyszył jej też cel jak najbardziej praktyczny, a wiążący się z projektowanym otwarciem w Krakowie szkoły gimnastycznej. I w takim właśnie świetle należy interpretować jej treść.
W pierwszych, otwierających właściwy wywód Bierkowskiego zdaniach, pojawia się takie właśnie uzasadnienie. Stwierdza on we wstępie, że za ogólne pogorszenie się jakości życia, w tym jakości życia młodego
pokolenia, winne jest odejście od wychowania zgodnego z prawami natury. Jest to związane z postępem
cywilizacji ludzkiej, w której coraz większy nacisk kładzie się na rozwój umysłowy, marginalizując znaczenie wychowania fizycznego. Skutkiem powyższego
procesu dochodzi do poważnego zaburzenia harmonicznego rozwoju istoty ludzkiej. Bierkowski, jako lekarz, odwoływał się w tym miejscu do hipokratejskiej
idei równowagi, jako wyznaczającej rytm życia. Poważne braki w wychowaniu fizycznym, ujemnie wpływają na rozwój układu kostnego i mięśniowego, powodując, że kolejne pokolenia są coraz bardziej słabe i mniej odporne. Tego procesu nie są w stanie zrekompensować rozbudzone, przez wzmożoną naukę,
możliwości intelektualne. Co więcej, nadmierna stymulacja układu nerwowego i nader często towarzyszący temu stres, sprzyja pogłębianiu się kryzysu fizycznego organizmu. Bez właściwego i regularnego ćwiczenia nie można wytworzyć ani właściwej kondycji,
ani dyscypliny. Bierkowski przekonywał, że tzw. tężyzna fizyczna jest niezbędnym składnikiem pełnego
życia, dającym człowiekowi możność uniknięcia szeregu kłopotów i niebezpieczeństw [10]. Stąd z entuzjazmem przyjął i głośno wspierał ideę utworzenia
„Szkoły Gimnastycznej”, do której będą mogły uczęszczać dzieci w przedziale wiekowym od lat 8 do 18.
Przewidywano także specjalne zajęcia dla dzieci
z wadami rozwojowymi kośćca. Zajęcia miały odbywać się regularnie przez 9 miesięcy w roku, od października do czerwca. Bierkowski był autorem szczegółowego programu szkoły, na której czele stanął
[10]. Widać wyraźnie dbałość zarówno o sam układ zajęć, jak i dobór kadry, która miała odznaczać się pełnym profesjonalizmem. Strona praktyczna winna mieć
solidną podbudowę teoretyczną. Bierkowski wymienia pięć podstawowych podręczników, wedle wskazań których należy postępować. Na pierwszym miej-
scu wyszczególnia dwutomową monografię Francisco Amorosa (1770-1848) Manuel d’éducation physique, gymnastique et morale (Paris 1830), którą można uznać za pierwsze tej klasy opracowanie problematyki wychowania fizycznego. To właśnie w oparciu
o zawarte w niej założenia miała rozkwitać krakowska szkoła. Kolejne dwa zalecane przez niego opracowania wyszły spod pióra Johann Adolpha Ludwiga
Wernera Das Ganze der Gymnastik oder ausführliches Lehrbuch der Leibesübungen, etc (Meissen
1834) oraz Gymnastik für die weibliche Jugend: oder,
Weibliche Körperbildung für Gesundheit, Kraft und
Anmuth (Meissen 1834). Bierkowski zalecał także,
by za lekturę nauczyciele obierali Karla Friedricha
Koch Die Gymnastik aus dem Gesichtspunkte der
Diätetik und Psychologie nebst einer Nachricht von
der gymnastischen (Magdeburg 1830), a także Petera Heinricha Cliasa An Elementary Course of Gymnastic Exercises: Intended to Develop and Improve
the Physical Powers of Man (1825). Wyraźnie zatem
widać, że inspiracji dla własnej pracy poszukiwał
u autorów zachodnich, korzystając z nowoczesnych
i popularnych wówczas opracowań [10]. Podkreślał
przy tym, że wzorcem podstawowym, przy tworzeniu
programu szkoły gimnastycznej, są dlań rozwiązania
proponowane przez Amorose’a, lekarza hiszpańskiego pochodzenia, którego można uznać za twórcę francuskiej szkoły wychowania fizycznego [9,10, 11,12].
Co budzi pewne zdziwienie, to brak polskich nazwisk i chociażby krótkiej wzmianki o rodzinnej tradycji zainteresowania się tą problematyką. Bierkowski
nie wymienia w tym miejscu broszury Jędrzeja Śniadeckiego O fizycznym wychowaniu dzieci (1805), chociaż obserwacje jakie czynił i postulaty, które zgłaszał
były podobne, a w wielu miejscach tożsame z tym co
głosił trzy dziesięciolecia wcześniej Śniadecki [13,14,
15]. Odwoływanie się do harmonijnego, zgodnego
z antyczną zasadą wychowania młodego człowieka,
czyli do ideału wyrażonego w pojęciu kalokagathia,
jak również krytyka nadmiernego, odbywającego się
kosztem rozwoju fizycznego systemu edukacji szkolnej są u obu autorów wyraźne. Trudno wyrokować czy
Bierkowski znał, czy też nie znał pracy Śniadeckiego.
W każdym razie nigdzie na nią się nie powoływał.
Co do samej szkoły, o której wspominaliśmy powyżej, to inaugurowała ona swoją działalność już w listopadzie roku 1837. Pierwsze o niej opinie były pozytywne, o czym donosiła ówczesna „Gazeta Krakowska”.
Podkreślano, że uczniowie szkoły aktywnie uczestniczą w zajęciach na lodowisku zorganizowanym na
Stawie Zwierzynieckim a, jak ją wówczas określano „ślizgawka”, jest organizowana staraniem samego Ludwika Bierkowskiego [16]. Ten zaś poświęcał dużo czasu
i energii dla rozwoju szkoły. Wiosną 1838, w zgodzie
z literą projektu, w szkole otworzono specjalne kury
gimnastyki ortopedycznej (korekcyjnej) dla chłopców
i dziewcząt pomiędzy 6 a 15 rokiem życia. Wprowadzono także osobne zajęcia gimnastyczne dla dziewcząt. Bierkowski, w drukach ulotnych, zachęcał do korzystania z zajęć oferowanych przez szkołę, tudzież
by rozreklamować całe przedsięwzięcie organizował
publiczne pokazy gimnastyczne, w trakcie których
uczniowie mogli zaprezentować swoje umiejętności
[9]. O pierwszym z takich pokazów informowała w lipcu 1838 roku „Gazeta Krakowska” [17]. Popisy uczniów
oceniono wówczas bardzo wysoko, podkreślając zręczność i sprawność występujących młodych ludzi. Pre-
117
7 Bierkowski1:Layout 1 2015-09-23 17:28 Strona 4
Gryglewski R.W. i wsp. Ludwik Bierkowski – propagator wychowania fizycznego dzieci i młodzieży
zentowano wówczas zarówno układy gimnastyczne,
jak i ćwiczenia na przyrządach.
W drugim roku szkolnym (1838/9) Bierkowski
wzbogacił program szkolny o lekcje śpiewu i tańca.
Uzasadnieniem dla tych zajęć były wskazania medyczne. Śpiew bowiem miał służyć nie tyle umuzykalnieniu, ile być ćwiczeniem przede wszystkim wspomagającym prawidłowy rozwój płuc. Szkoła cieszyła
się coraz większą popularnością, gdyż chętnych zarówno do nauki, jak i do oglądania ćwiczeń przybywało. Do tego stopnia, że Bierkowski, aby ograniczyć
liczbę widzów, wprowadził zwyczaj biletowania. Kto
chciał oglądać popisy sprawności fizycznej musiał
odtąd wnieść drobną opłatę. Bez ważnego biletu nie
było wstępu dla osób postronnych na teren szkoły!
Taki stan rzeczy musiał z pewnością cieszyć jej założyciela i dyrektora, zachęcać do dalszej pracy. Dlatego trzeci z kolei rok szkolny (1839/40) wiąże się z organizacją osobnego, lecz przecież związanego ze
szkołą, chociażby przez osobę Bierkowskiego, „Zakładu bezpiecznego kąpania się w Wiśle”. Odtąd w okresie letnim miały się odbywać regularne kursy przeznaczone dla osób zainteresowanych nauką pływania. Był
to szczytowy moment całego przedsięwzięcia. I właśnie wówczas nastąpił nieoczekiwany kryzys. Skrupulatnie badający sprawę Adam Wrzosek podkreślał
przede wszystkim kłopoty w sferze finansów [9]. Tak
duży projekt wymagał odpowiednich nakładów pieniężnych, których Bierkowski, pomimo wysiłków i apeli
zebrać nie zdołał. Sam wyłożył ok. 5. 000 złotych polskich, lecz potrzeby były znacznie większe. Wszystko
wskazuje na to, że w 1842 roku trzeba było szkołę
rozwiązać, a tym samym rok szkolny (1840/1) był
ostatnim rokiem jej istnienia.
Nie oznaczało to końca wysiłków Bierkowskiego,
który nadal nie rezygnował z idei kształcenia fizycznego młodzieży. Realne szanse reaktywowania szkoły
pojawiły się w 1844 roku, gdy Sejm Rzeczpospolitej
Krakowskiej przeznaczył w projektowanym budżecie
sumę 3 000 złotych polskich na utworzenie szkół
gimnastycznej oraz pływania. Zwrócono się wówczas
do profesora chorób wewnętrznych UJ, Macieja Józefa Brodowicza, pełniącego wówczas funkcję komisarza rządowego przy zakładach naukowych UJ.
Brodowicz nie miał cienia wątpliwości, że to właśnie
Bierkowski powinien sporządzić i przedłożyć odpowiednie projekty wraz z koniecznymi kosztorysami [18].
Ten zadanie przed nim postawione przyjął i w krótkim
czasie przedstawił swój pomysł na urządzenie szkoły
pływania. Niebawem miał wykonać osobny projekt dla
szkoły gimnastycznej. Całość przedsięwzięcia rokowała dobrze. Brodowicz był osobą wpływową i wydawało się, że przy jego poparciu wszystko przebiegnie
w zgodzie z wolą Bierkowskiego. Tak się jednak nie
stało i to, jak można przypuszczać, z powodu nazbyt
optymistycznego stanowiska tego drugiego. Bierkowski bowiem wykorzystał całą proponowaną kwotę na
potrzeby szkoły pływania, nie pozostawiając żadnych
środków na projekt szkoły gimnastycznej [9]. Senat
Rządzący był zmuszony przedstawione mu plany odrzucić. Bierkowski i Brodowicz od tej decyzji się odwołali, sprawa zaczęła się przeciągać. Niestety, czas
nieubłaganie upływał. Wydarzenia roku 1848 przyniosły kres istnienia Rzeczpospolitej Krakowskiej. Austriacki zaborca, który wcielił Kraków w obszar cesarstwa
i przystąpił do metodycznej germanizacji wszelkich
polskich instytucji, nie był zainteresowany w łożeniu
jakichkolwiek środków na dawne projekty. Ponawiane wysiłki Brodowicza spełzły na niczym. Tym samym sprawa ostatecznie upadła [9].
Ledwie kilkuletni byt szkoły gimnastycznej Bierkowskiego wydawać się może mało istotnym fragmentem historii, epizodem, który przeszedł bez echa.
Tak jednak w naszym przekonaniu nie jest. Nie ulega
bowiem wątpliwości, że była to pierwsza przemyślana i zaplanowana próba na gruncie polskim, stworzenia teoretycznego wzorca i praktycznego wcielenia
w czyn idei powszechnego wychowania fizycznego
[19]. Wiele wskazuje na to, że zamysł i wysiłek Bierkowskiego, wspierany później przez Brodowicza, znajdował pozytywny rezonans, jak to wówczas mawiano,
„u szerokiej publiczności”. Można powiedzieć, że zasiał ziarno, które w przyszłości miało przynieść plon.
Gdy w innych już czasach, chociaż nadal bez wolnej
Polski, prof. Henryk Jordan [20] unieśmiertelni swoje
imię tworząc w latach (1888-9) Park Miejski im. Henryka Jordana, gdzie gry, zabawy i ćwiczenia fizyczne
na wolnym powietrzu miały kluczowe dla tej fundacji
znaczenie, to trudno nie dostrzec tu nawiązania do
idei obecnej w życiu miasta pół wieku wcześniej. W jakimś sensie Henryk Jordan spełnił marzenia, które kiedyś żywił Bierkowski i którym z takim oddaniem poświęcił swój czas.
Piśmiennictwo / References
1. Wrzosek A. Bierkowski Ludwik Józef. Polski Słownik Biograficzny 1936; 2: 75-6.
2. Durakiewicz M. Ludwik Józef Bierkowski (1801–1860) oraz jego rozprawa z 1852 roku: “O leczeniu wrzodów
długotrwałych, zadawnionych, za pomocą środków i sposobów szczególnych, na samem tylko doświadczeniu
opartych, mianowicie za pomocą wody ciepłej i zimnej”. Acta Angiol. 2009; 1: 32-8.
3. Bierkowski L. Abbildungen der Puls-Blut und Saug-Adern des menschlichen Körpers. Imagines arteriarum,
venarum et vasorum limphaticorum corporis humani. Berlin:1825.
4. Bierkowski L. Anatomischchirurgische Abblidungen, nebst Darstellung und Beschreibung der chirurgischen Operationen nach den Methoden von v. Graefe, Kluge,und Rust, von…mit einer Vorrede von Dr. Joh. N. Rust (I-III). Berlin: 1826.
5. Berezowski S. Nauczanie chirurgii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1809-1860.
Archiwum Historii Medycyny 1964; 4: 317-62.
6. Lejman W. Chirurgia [w:] Zarys Historii nauczania medycyny w Polsce do roku 1939 red. A. Śródka. Kraków: 2012.
7. Mrozowska K. Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1795-1850 [w:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego
w latach 1765-1850. Kraków 1965; 2: 177.
8. Talewski R. Ludwik Bierkowski (1801-1860). Pierwszy polski taternik. Archiwum Historii Medycyny 1979; 4: 433-40.
9. Wrzosek A. Ludwik Bierkowski. Rocznik Lekarski 1910-1912. p. 139-313.
10. Bierkowski L. Kilka słów o ważności, potrzebie i użytku gimnastyki, Kraków 1837.
118
7 Bierkowski1:Layout 1 2015-09-23 17:28 Strona 5
Gryglewski R.W. et al. Ludwik Bierkowski – a promoter of physical education of children and youth
11. Latte J. La gymnastique, Paris, 1948.
12. Gąsiorowski L. Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych, aż do
najnowszych, Poznań 1853; 3: 474.
13. Śniadecki J. O fizycznym wychowaniu dzieci: 1805.
14. Dudek D. Pojęcie gimnastyki w polskiej tradycji terminologicznej [w:] Tradycje i nowoczesne formy gimnastyki oraz
tańca w perspektywie kultury fizycznej. red. Ambroży T, Ambroży D, Kraków, 2010. p. 9-29.
15. Ziółkowski A, Frołowicz T. Polska koncepcja wychowania fizycznego wg. Jędrzeja Śniadeckiego. Lide 2011; 10: 4-7.
16. Gazeta Krakowska, Dział Kraków 1838; 4: 14-5.
17. Gazeta Karkowska, Część polityczna Kraków 1838; 157: 627.
18. Brodowicz M. Zakłady gimnastyczne [w:] Ważniejsze dokumenta odnoszące się do swojego udziału w sprawach
i losach Zakładów Naukowych b. W. M. Krakowa i jego Okręgu. Kraków 1974; 33.
19. Zembrzuski L. Profesor Ludwik Bierkowski jako twórca pierwszego Zakładu gimnastyczno-ortopedycznego.
Przegląd Sportowo-Lekarski 1929; 1. [osobna odbitka, Warszawa 1929].
20. Ciechanowski S. Jordan Henryk, Polski Słownik Biograficzny 1964: 11; 271-6.
119