Rozwój przywilejów szlacheckich w Polsce

Rozwój przywilejów szlacheckich w Polsce średniowiecznej (XIV – XV w.)
Przywilej
Rok
Osoba wydająca
koszycki
1374
Ludwik Węgierski
piotrkowski (I)
1388
Władysław II Jagiełło
czerwiński
1422
Władysław II Jagiełło
warcki
1423
Władysław II Jagiełło
edykt wieluński
1424
Władysław II Jagiełło
jedleńsko-krakowskie
1430-1433
Władysław II Jagiełło
1
Postanowienia
Komentarze
- stały podatek
płacony przez szlachtę
(2 grosze
z łana)
- król nie będzie
powierzał zamków
i starostw osobom
obcej narodowości
- potwierdzenie
dawnych przywilejów
- król zobowiązuje się
wykupić szlachcica
z niewoli
- zapewnienie żołdu
podczas wyprawy za
granice kraju (3
grzywny od kopii)
- nietykalność
majątkowa bez
wydany w celu
prawomocnego
zachęcenia
wyroku sądowego
szlachty do
- zakaz łączenia
wojny
w jednym ręku
z Krzyżakami
stanowisk sędziego
ziemskiego i starosty
- urzędnicy ziemscy
uzyskali kontrolę nad
miarami, wagami i
cenami w mieście (tzw.
taksy wojeowdzińskie)
- ograniczenie
wychodźstwa chłopów
- szlachta mogła
dokonać
przymusowego
wykupu folwarków
należących do
sołtysów „krnąbrnych
i nieużytecznych”
- zakaz wyznawania
husytyzmu pod groźbą
edykt wieluński
obrazy majestatu
był odpowiedzią
królewskiego
Jagiełły na
- nakaz sprawdzania
oskarżenia
przez specjalnych
o współpracę
inkwizytorów każdego
z husytami
przybywającego
z Czech
- zakaz aresztowania
szlachcica bez wyroku Wydane w zamian
sądowego (łac.
za gwarancję
neminem captivabimus
sukcesji tronu
nisi iure victum)
przez młodego
Władysława
(Warneńczyka)
Przywilej
cerekwickonieszawskie
zwołanie pierwszego
dwuizbowego sejmu
walnego
Rok
Osoba wydająca
1454
Kazimierz IV
Jagiellończyk
1493
Jan Olbracht
piotrkowski (II)
1496
mielnicki
1501
radomska konstytucja
„nihil novi”
1505
Postanowienia
- król nie będzie
powoływał
pospolitego ruszenia
ani stanowił nowych
praw bez zgody
sejmików ziemskich
- zakaz nakładania
podatków bez zgody
sejmików ziemskich
- król zobowiązuje się,
że na urząd pisarza
ziemskiego będzie
powoływał jednego
spośród czterech
kandydatów
przedstawionych mu
przez szlachtę danej
ziemi
- wyżsi urzędnicy i
dostojnicy mieli być
pozbawiani prawa do
piastowania urzędu
starosty
- utrudnienia chłopom
opuszczania wsi
- szlachta zostaje
zwolniona z ceł na
towary, które są na
„własny użytek” i na
towary
wyprodukowane na
folwarkach
- pozbawienie
mieszczan prawa
nabywania
i posiadania ziemi
Jan Olbracht
- wprowadzenie taksy
wojewodzińskiej
w miastach
(wojewodowie
ustalają ceny na
towary rzemieślnicze)
- wprowadzenie
swobody żeglugi na
wszystkich rzekach
- tylko jeden chłopski
syn mógł opuścić wieś
w ciągu roku
- cała władza
Aleksander Jagiellończyk w państwie znajduje
się w rękach senatu
- wszystkie nowe
postanowienia prawne
będą w sejmie
Aleksander Jagiellończyk wydawane tylko za
wspólną zgodą trzech
równorzędnych
czynników (króla,
senatu i posłów
ziemskich)
2
Komentarze
od tej pory
szlachta ma
zagwarantowany
wpływ na władzę
(poprzez
działalność
sejmików).
Przywilej
wiążemy z bitwą
pod Chojnicami
i zachęceniem
szlachty do
włączenia się
w konflikt
w Prusach.
szlachta uzyskuje
silną podstawę
ekonomiczną
dochodzi do
równouprawnienia
senatu i izby
poselskiej