Ocena pacjentów starszych po udarze mózgu według

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2011;8(2):63-72
artykuł oryginalny original article
Ocena pacjentów starszych
po udarze mózgu według
Skandynawskiej Skali Udarów
Assessment of older patients after stroke according
Scandinavian Neurological Stroke Scale
Wioletta Dziubek1, Joanna Kowalska1, 2, Witold Nowak2
Katedra Fizjoterapii w Medycynie Zachowawczej i Zabiegowej Wydział Fizjoterapii AWF Wrocław
Zakład Opiekuńczo-Leczniczy o Profilu Rehabilitacyjnym Zgromadzenia Sióstr Św. Elżbiety, Wrocław
1
2
Słowa kluczowe: osoba starsza, udar mózgu, Skandynawska Skala Udarów
Key words: elderly person, stroke, Scandinavian Neurological Stroke Scale
Streszczenie
Udary stanowią najpoważniejszy problem neurologiczny trwałego inwalidztwa osób dorosłych na świecie.
Pacjenci po przebytym udarze mózgu wymagają oceny wyników leczenia i rehabilitacji, oceny samodzielności, jakości życia i zdolności do pracy.
Przydatnym narzędziem, ułatwiającym ocenę, są punktowe skale udarów, które są najstarszą metodą
klinimetrii. W ciągu ostatnich lat powstało szereg skal punktowych (scoring scales) przeznaczonych dla
chorych po udarze mózgowym i szereg ich modyfikacji.
Badaniem objęto 25 osób (20 kobiet i 5 mężczyzn) w wieku 61 do 88 lat, po udarze mózgu, pacjentów
Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego o profilu rehabilitacyjnym Sióstr Elżbietanek we Wrocławiu. Badanie
zakończyły 23 osoby. Przeprowadzono je dwukrotnie: badanie wstępne oraz końcowe po 8 tygodniach.
Oceny skali uszkodzenia dokonano przy użyciu Skandynawskiej Skali Udarów.
Analizę przeprowadzono sumując punkty w punktacji prognostycznej i funkcjonalnej długoterminowej.
By umożliwić porównanie badania początkowego i końcowego, sumę punktów wyrażono w procentach
wartości maksymalnych. Rozkład punktacji prognostycznej w grupie kobiet i mężczyzn był podobny, choć
różnica średnich nie była statystycznie istotna. Można zatem sformułować wniosek, że obie punktacje
nie zależą od płci, do których były stosowane. Wyniki nie pozwoliły na wykazanie zależności punktacji
prognostycznej i długoterminowej od wieku pacjentów oraz od strony udaru. Punktacja prognostyczna
nie zależy od liczby przebytych udarów. W przypadku punktacji długoterminowej większe jej wartości
wiążą się z osobami, które przeszły jeden udar, różnica średnich, mimo że bardzo wyraźna, nie jest
statystycznie istotna.
Wnioski
1. Nie występuje związek między poprawą stanu funkcjonalnego pacjentów po udarze mózgu a płcią.
PGP 148
2. Istnieje większa szansa poprawy stanu funkcjonalnego u osób po jednym incydencie udarowym.
Adres do korespondencji:
Wioletta Dziubek-Rogowska
Wydział Fizjoterapii AWF Wrocław
al. I.J. Paderewskiego 35
51-612 Wrocław
Budynek P4
Copyright © 2010 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
64
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
Abstract
Strokes are the most serious neurological problems, that couse permanent disability in adults worldwide.
Stroke patients need an evaluation of treatment and rehabilitation, self-assessment, quality of life and
ability to work. A useful tool to facilitate assessment are scoring scales, which are the oldest area of
clinimetric. In the recent years was a series of scoring scales designed for patients after stroke.
The study included 25 people (5 women and 20 men) aged 61 to 88 years after stroke, patients of
Department of Caring with the profile of the rehabilitation of the Sisters of St. Elizabeth in Wroclaw.
23 people completed the survey. They performed twice: a preliminary study and the final after 8 weeks.
Scale damage assessment was made using the Scandinavian Stroke Scale.
The analysis was performed aggregating scoring points in the prognostic and functional long-term. To
enable a comparison study of initial and final total score is expressed as a percentage of the maximum
values. Distribution of prognostic scores in a group of men and women was similar, although average
difference was not statistically significant. It can therefore be concluded that the two scores do not
depend on gender, which have been applied. The results did not allow the demonstration of prognostic
scores based on age and long-term patients and from side of stroke. Prognostic Scoring does not depend
on the number of strokes. In the case of long-term scoring higher its value associated with people who
have had a one stroke, although the average difference is not statistically significant.
Conclusions
1. There is no relationship between the functional improvement of stroke patients
and gender.
2. There is a greater opportunity to improve the functional status of patients after
one stroke incident.
Wstęp
Udary stanowią najpoważniejszy problem neurologiczny trwałego inwalidztwa osób dorosłych na świecie. Pacjenci po przebytym udarze mózgu, wymagają oceny wyników leczenia i rehabilitacji, oceny
samodzielności, jakości życia i zdolności do pracy.
Przydatnym narzędziem, ułatwiającym ocenę, są punktowe skale udarów, które są najstarszą metodą
klinimetrii. Klinimetria jest dziedziną wiedzy medycznej, której celem jest opracowywanie i stosowanie
metod (skal) umożliwiających pomiar zjawisk klinicznych występujących u chorego [1].
Zapotrzebowanie na konieczność obiektywizacji zjawisk klinicznych wynika z określonych przez WHO
definicji trzech podstawowych następstw choroby: uszkodzenia (impairment), niepełnosprawności
(disability) i upośledzenia – zależności (handicap) [1-7]. Pociąga to za sobą potrzebę oceny stanu
klinicznego i funkcjonalnego chorych.
W ciągu ostatnich lat powstało szereg skal punktowych (scoring scales) przeznaczonych dla chorych
po udarze mózgowym i cały szereg ich modyfikacji [5, 7, 8].
Skale stosowane w celu oceny stanu chorych z chorobami neurologicznymi dzieli się na skale uszkodzeń,
skale funkcjonalne i skale oceniające jakość życia [1,7].
Wśród skal funkcjonalnych stosuje się wskaźnik Barthel, Pomiar Niezależności Funkcjonalnej (Functional
Independence Measure – FIM), Wskaźnik Funkcjonalny Repty.
65
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
Najczęściej stosowane skale uszkodzeń to: skala Glasgow (Glasgow Coma Scale) i skala Mathew (Mathew
Scale) oraz Skandynawska Skala Udarów (Scandinavian Neurological Stroke Scale – SSS).
Skale jakości życia, to krótki 36-punktowy przegląd zdrowia (Medical Outcome Study 36-Item Short-Form Health Survey – SF-36), EuroQol-5D, Wskaźnik Jakości Życia (Quality of Life Index – QLI),
Profil Wpływu Choroby (Sickness Impact Profile – SIP) i Profil Zdrowia Nottingham (Nottingham Health
Profile – NHP) [1].
Cel pracy
Celem pracy była analiza i ocena postępów prowadzonej fizjoterapii u pacjentów starszych po udarze
mózgu z wykorzystaniem Skandynawskiej Skali Udarów, przebywających w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym o Profilu Rehabilitacyjnym oraz weryfikacja hipotezy mówiącej, że ostateczny stan funkcjonalny
i efekty usprawniania uzależnione są od płci, wieku, strony niedowładu, typu oraz ilości przebytych
udarów.
Materiał i metody badań
Badaniem objęto 25 osób po udarze mózgu, przebywających w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym
o profilu rehabilitacyjnym we Wrocławiu.
Badania zakończyło 23 pacjentów (2 osoby zostały wypisane do domu lub innego ośrodka, bez możliwości przeprowadzenia badania końcowego). Od pacjentów zakwalifikowanych do projektu lub ich
rodzin (opiekunów) uzyskano pisemną zgodę na przeprowadzenie badań. Ponadto osoby te zostały
poinformowane o możliwości rezygnacji na każdym etapie badań.
W dwudziestopięcioosobowej grupie badanych było 20 kobiet (80%) i 5 mężczyzn (20%) w wieku
61 do 88 lat. Udar niedokrwienny przebyło 21 osób (84%), udar niedokrwienny wtórnie ukrwotoczniony – 3 osoby (12%), 1 osoba przebyła udar krwotoczny (4%). Niedowład lewostronny dotyczył
15 pacjentów, a prawostronny 10. Wśród badanych największą grupę stanowili pacjenci, którzy przebyli
jeden udar [tabela 1].
Tabela 1. Rodzaj i liczba przebytych udarów oraz strona niedowładu
Table 1. Type and number of completed stroke and site of paralysis
Rodzaj udaru
Niedowład
Liczba
przebytych
udarów
liczba
%
niedokrwienny
21
84
ukrwotoczniony
3
12
krwotoczny
1
4
lewostronny
15
60
prawostronny
10
40
1
21
84
2
3
12
3
1
4
66
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
Oceny uszkodzenia oraz postępów prowadzonej fizjoterapii dokonano przy użyciu Skandynawskiej Skali
Udarów (Scandinavian Neurological Stroke Scale – SSS), składającej się z dwóch punktacji – początkowej prognostycznej i funkcjonalnej długoterminowej. Część prognostyczna ocenia stan świadomości, ruchy gałek ocznych oraz siłę kończyn górnej i dolnej po stronie niedowładu. Część funkcjonalna
obejmuje stan siły kończyn górnej i dolnej, siłę ręki, orientację, mowę, porażenie nerwu twarzowego
i chód [9, 10, 11, 12]. Maksymalna możliwa do uzyskania liczba punktów wynosi w przypadku punktacji
prognostycznej – 22, a funkcjonalnej długoterminowej – 48. Im wyższa punktacja, tym lepszy stan
funkcjonalny pacjenta.
Każdy z badanych pacjentów objęty był indywidualnym programem rehabilitacji, dostosowanym do
stwierdzonych deficytów neurologicznych, z powodu udaru mózgu oraz prezentowanej wydolności
fizycznej i psychicznej. W skład rehabilitacji prowadzonej na sali gimnastycznej wchodziły: ćwiczenia
oddechowe (czynne i wspomagane), ćwiczenia bierne i czynne kończyn niedowładnych, ćwiczenia
kontralateralne i ipsilateralne, ćwiczenia równoważne i koordynacyjne, ćwiczenia czynne i z oporem
kończyn nieporażonych oraz tułowia, ćwiczenia w odciążeniu (bloczki i podwieszki) oraz z wykorzystaniem różnych przyrządów (rower i rotor ręczny) i przyborów gimnastycznych, pionizacja i nauka
chodzenia po terenie płaskim i schodach, ćwiczenia ogólnousprawniające, stosowano elementy wzorców
ruchowych metody PNF. Ćwiczenia uzupełniano fizykoterapią, stosowano: krioterapię, laseroterapię,
światłolecznictwo (lampa Sollux) oraz magnetoterapię i magnetostymulację, a także masaże wodne
oraz masaż klasyczny.
Program rehabilitacji uzupełniały: terapia mowy z logopedą (głównie osoby z afazją) oraz psychoterapia, terapia ułożeniowa, nauka samoobsługi oraz terapia zajęciowa (prowadzona przez studentów
Warsztatów Terapii Zajęciowej).
Wszystkim pacjentom planowano i uzupełniano potrzebne zaopatrzenie ortopedyczne celem prawidłowej
realizacji programu rehabilitacji i poprawy jakości życia. Zaopatrzenie obejmowało: temblaki, łuski,
podciągi na opadającą stopę, balkoniki, czwórnogi, kule łokciowe i laski.
Wykonano: badania wstępne (prognostyczne) oraz po 8 tygodniach regularnej fizjoterapii badania
końcowe (długoterminowe).
Średnie wartości procentowe, odpowiadające różnym uwzględnianym czynnikom, których wpływ na
usprawnianie analizowano, porównywano stosując nieparametryczny test Mann’a-Whitney’a. W obliczeniach wykorzystano także nieparametryczny współczynnik korelacji rangowej Spearman’a. Analizę
skuteczności usprawniania w zależności od rozpatrywanych czynników uzupełniano stosując test chi-kwadrat niezależności [13].
Wyniki badań
Wyniki testów przedstawiono w postaci zależności od: wieku, płci, strony niedowładu, typu udaru,
ilości przebytych udarów. Dwie osoby nie uczestniczyły w badaniu końcowym, stąd wynikające różnice liczebności w obu badaniach. W analizie zmian sprawności pomniejszono zatem liczebność do
23 pacjentów.
Analizę przeprowadzono sumując punkty w punktacji prognostycznej i funkcjonalnej długoterminowej.
Aby umożliwić porównanie badania początkowego i końcowego, sumę punktów wyrażono w procentach
wartości maksymalnych. Wyniki przedstawia rycina 1.
67
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
Rycina 1. Wyniki Skandynawskiej Skali Udarów
Figure 1. Results the Scandinavian Neurological Stroke Scale
Trudno utożsamiać ocenę prognostyczną z badaniem początkowym, a długoterminową z badaniem
końcowym. Dlatego w dalszej analizie obie punktacje rozpatrywano oddzielnie.
Zależność od wieku
Ocenę tej zależności przeprowadzono wyznaczając współczynnik korelacji rangowej Spearman’a pomiędzy wiekiem badanych oraz ich punktacją prognostyczną i długoterminową. Wyniki nie pozwoliły na
wykazanie zależności punktacji prognostycznej i długoterminowej od wieku pacjentów [tabela 2].
Tabela 2. Współczynniki korelacji rangowej Spearman’a wieku i punktacji prognostycznej i długoterminowej Skandynawskiej Skali Udarów
Table 2. Spearman’s rank correlation coefficients of age and predictive scoring and long-term of the
Scandinavian Neurological Stroke Scale
Punktacja
Współczynnik korelacji
Prognostyczna
0,36
Długoterminowa
0,21
Zależność od płci
Rozkład punktacji prognostycznej w grupie kobiet i mężczyzn był podobny [tabela 3]. Rozkład punktacji długoterminowej u mężczyzn przesunięty był w stronę wartości większych w stosunku do rozkładu
w grupie kobiet. Jednak różnica średnich nie była istotna statystycznie.
Zależność od strony udaru
Wprawdzie wartości średnie punktacji prognostycznej i długoterminowej wykazywały relacje przeciwne
w zależności od strony udaru. Jednak różnice średnich w obu punktacjach nie były znaczne i tym samym
statystycznie nieistotne [tabela 3].
68
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
Tabela 3. Zależność wyników Skandynawskiej Skali Udarów od płci, strony i liczby przebytych udarów
Table 3. The dependence of the results of the Scandinavian Neurological Stroke Scale by gender, the
site and the number of strokes
Płeć
Test Mann’a-Whitney’a
Punktacja
kobiety
mężczyźni
Z
p
Prognostyczna
60,9
61,8
0,24
0,81
Długoterminowa
47,3
59,9
1,06
0,29
Punktacja
Strona udaru
Test Mann’a-Whitney’a
lewostronny
prawostronny
Z
p
Prognostyczna
55,8
69,1
1,03
0,30
Długoterminowa
51,9
46,3
0,78
0,44
Punktacja
Liczba udarów
Test Mann’a-Whitney’a
1
>1
Z
p
Prognostyczna
61,3
60,2
0,45
0,65
Długoterminowa
52,0
32,6
1,65
0,10
W związku ze zbyt małą liczbą osób po udarach niedokrwiennych, ukrwotocznionych i krwotocznych,
nie było możliwości analizy zależności poprawy stanu funkcjonalnego od tego czynnika.
Zależność od liczby udarów
Punktacja prognostyczna nie zależy od liczby przebytych udarów. W przypadku punktacji długoterminowej, większe jej wartości wiążą się z osobami, które przeszły jeden udar [tabela 3]. Niższe wartości
punktowe charakteryzowały osoby po większej liczbie udarów. Jednak różnica średnich w tych obu
grupach, mimo że bardzo wyraźna, nie jest statystycznie istotna.
Tabela 4. Zależność postępów rehabilitacji prowadzonej u pacjentów po udarze mózgu od płci, wieku,
strony niedowładu, ilości przebytych udarów
Table 4. Dependence of the progress of rehabilitation in patients after stroke by gender, age, the site
of paralysis, the number of strokes
Punktacja
Płeć
Wiej
Strona
udaru
Liczba
Udarów
Skandynawska Skala Udarów
N
N
N
T?
W tabeli 4 przedstawiono zależność analizowanych czynników od uzyskanych wyników przeprowadzonych badań. Przypadki stwierdzenia zależności oznaczono literą T, a przypadki braku zależności
literą N. Oznaczeniem T(?) określono przypadki wymagające dalszego potwierdzenia na materiale
liczniejszym. W szczególności dotyczy to zależności od liczby udarów (bardzo mało przypadków tej
69
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
liczby >1). Taka sytuacja w Skandynawskiej Skali Udarów oznacza, że liczba udarów nie wpływa na
punktację prognostyczną, ale po kilku udarach punktacja funkcjonalna długoterminowa jest niższa niż
po jednym udarze.
Dyskusja
Złożoność symptomatologii udarów mózgu i ich następstw sprawiła, że stworzenie idealnej skali nie
jest możliwe. Taka idealna skala powinna być niezawodna we wszystkich przypadkach, czuła, komunikatywna, prosta w wykonaniu, powtarzalna, powinna wykazywać zmiany w stanie zdrowia w kolejnych
badaniach. W praktyce skuteczność stosowania skali udarowej zależy od jej konstrukcji oraz doświadczenia badacza [14, 15, 16].
W piśmiennictwie polskim Skandynawską Skalą Udarów posługiwali się Jaracz i Kozubski, rozszerzając
ją o Skalę Barthel, oraz badanie jakości życia skalą Sickness Impact Profile (SIP) i Indeksem Jakości
Życia (IJŻ). Autorzy zauważyli w okresie sześciomiesięcznych badań poprawę neurologiczną i funkcjonalną pacjentów, a największy postęp dokonał się w obu przypadkach w okresie pierwszych trzech
tygodni od udaru [10].
Woldańska-Okońska i wsp. [17, 18] w przeprowadzonych badaniach zależności postępowania rehabilitacyjnego od płci i wieku, nie stwierdzili znaczenia tych dwóch determinantów dla późnych wyników
rehabilitacji. Również przedstawione wyniki badań wskazują na brak związku zależności postępowania
rehabilitacyjnego od płci oraz wieku pacjentów. Zatem nawet najstarsze osoby, zarówno kobiety jak
i mężczyźni po udarze mózgu, mogą czerpać korzyści z prowadzonej fizjoterapii i poprawiać swój stan
funkcjonalny.
Także strona udaru w grupie pacjentów Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego nie miała wpływu na punktację
prognostyczną i długoterminową Skandynawskiej Skali Udarów. Potwierdzają to w swoich badaniach
Czernicki i wsp. Strona udaru nie stanowi kryterium prognostycznego i nie odgrywa znaczącej roli
w późnej ocenie wyników rehabilitacji [19]. Pacjenci z niedowładem lewostronnym, a także prawostronnym, mogą osiągać podobne rezultaty prowadzonego usprawniania, ponieważ, jak podkreśla Stępniak
i wsp., dla pacjenta, szczególnie geriatrycznego, nie jest ważny w chorobie stopień niedowładu, ale
zdolność do samoobsługi [20].
Przeprowadzone badania wykazały również, że niższe wartości w SSS zdobyły osoby starsze, po większej liczbie udarów. Można zatem wnioskować, że większa liczba udarów stanowi czynnik pogarszający
rokowanie, szczególnie długoterminowe. Wartości te wprawdzie były nieistotne statystycznie, co mogło
być spowodowane bardzo małą liczebnością osób po większej liczbie udarów (cztery osoby). Wymaga
to zdecydowanie potwierdzenia na większej liczbie osób po kilku udarach.
Bożek-Sochacka i Kwolek [21] w przeprowadzonych badaniach stwierdzili, że chorzy po przebytym
kolejnym udarze mózgu powinni mieć możliwość usprawniania, tak samo jak osoby po pierwszym
udarze mózgu. Otrzymane wyniki wskazują wręcz na zwrócenie większej uwagi i zintensyfikowanie
prowadzonej terapii u pacjentów po kolejnym udarze, tak aby w jak najkrótszym czasie osiągnęli oni
optymalny dla siebie stan funkcjonalny.
Kwolek i wsp. [22] oraz Miller i wsp. [16] w swoich pionierskich badaniach stwierdzili, że prowadzenie
wczesnej, kompleksowej i ciągłej rehabilitacji zapewnia poprawę funkcjonalną pacjentów po udarze
mózgu nawet z ciężkimi powikłaniami kardiologicznymi i internistycznymi. Należy tylko dążyć do pierwotnego ustabilizowania stanu klinicznego, a następnie wdrożyć postępowanie usprawniające indywidualnie zaplanowane do danego pacjenta.
Badania oraz liczba istniejących skal oceniających pacjentów po udarze mózgu pokazują, że wydaje
się celowe stworzenie i przyjęcie w Polsce zunifikowanego systemu oceny stopnia uszkodzenia i stanu
funkcjonalnego tychże chorych. Pozwoli to na rzeczowe i wnikliwe porównywanie wyników obserwacji
klinicznych dokonywanych w różnych ośrodkach i przez różnych badaczy [23, 24].
70
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
Wnioski
1. Poprawa stanu funkcjonalnego i efekty usprawniania pacjentów starszych po udarze mózgu
ocenianych Skandynawską Skalą Udarów nie zależą od wieku, płci i strony udaru.
2. Większą poprawę stanu funkcjonalnego po systematycznej 8 tygodniowej fizjoterapii zaobserwowano u osób starszych po jednym incydencie udarowym.
3. Przeprowadzone badania wymagają potwierdzenia otrzymanych wyników na większej
grupie osób.
Piśmiennictwo
[1] Drużbicki M, Pacześniak-Jost A, Kwolek A Metody klinometryczne stosowane w rehabilitacji
neurologicznej. Przegl Med Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007; 3: 268–274.
[2] Opara J Skale udarów, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej 1999; 7-74.
[3] Opara J Possibilities of objective evaluation of treatment and rehabilitation effects after stroke. Pol Merk
Lek 1998; 6(36): 336-339.
[4] Heerkens Y.F. Brandsma J.W, Van Ravensberg C.D Impairments and disabilities – the difference:
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
proposal for adjustment of the international classification of impairments, disabilities and handicaps.
Phys Ther 1994; 430-442.
International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps. A manual of classification
relating to the consequences of disease. Geneva, WHO 1980.
Orgogozo J.M The concepts of impairment, disability and handicap. Cerebrovasc Dis, 1989; 2-6.
Kowalska J, Wolińska A, Moskal J, Kaźmierski R Ocena stanu klinicznego pacjentów po przebytym
udarze mózgu według skal NIHSS i Skandynawskiej z wykorzystaniem technik video. Nowiny Lek 2001;
70, Supl. I, 160-167.
Orgogozo JM Advantages and disadvantages of neurological scales. Cerebrovasc Dis 1998; suppl.2,
1.
Lindenstrom E, Boysen G, Christiansen L.W Reliability of Scandinavian Neurological Stroke Scale.
Cerebrovasc Dis, 1991; 1: 103-107.
Jaracz K, Kozubski W Jakość życia chorych po udarze mózgu (wyniki wstępne). Post Rehab 1999; 13(2):
45-54.
Opara J Klinimetria w udarach mózgu. Wydawnictwo AWF Katowice 2005; 2-13, 30-34.
Opara J, Opieczonek T Czy istnieje potrzeba stworzenia polskiego systemu oceny stopnia uszkodzenia
i funkcji u chorych po udarze mózgu? Neurol Neurochir Pol 1995; 29(5): 795-798.
Ferguson G. A, Takane Y Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. PWN Warszawa, 1997.
Czernicki J, Brola W Jakość życia po udarze mózgu. Post Rehab 1999; 13(2): 37-44.
Jaracz K, Pochylska J Wpływ rehabilitacji na stan funkcjonalny chorych po udarze mózgu. Post Rehab
1996; 10(3): 15-25.
Miller E, Śliwiński Z, Cabak A Wczesna rehabilitacja po udarze mózgu i przebytym przeszczepie serca.
Fizjoterapia Pol 2007; 7(3), 351-354.
Woldańska-Okońska M, Czernicki J Ocena wyników rehabilitacji kobiet i mężczyzn po udarze
niedokrwiennym mózgu. Post Rehab 1999; 8(2): 5-10.
Woldańska-Okońska M, Czernicki J Przydatność oceny motoryki ogólnej ciała w różnych grupach
wiekowych w prognozowaniu wyników rehabilitacji chorych po udarze mózgu. Post Rehab 1999; 8(2):
11-17.
71
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
[19] Czernicki J, Woldańska-Okońska M Wpływ strony niedowładu połowiczego na wyniki rehabilitacji
chorych po udarach mózgu. Post Rehab 1999; 8(1): 63-68.
[20] Stępniak U, Orłowski T, Augustajtys B Rehabilitacja chorych z niedowładami połowiczymi pochodzenia
naczyniowego. Balneologia Pol 1996; 37(1-2): 53-56.
[21] Bożek-Sochacka A, Kwolek A Wyniki rehabilitacji chorych po kolejnym udarze mózgu. Przegl Med
Uniwersytetu Rzeszowskiego 2006; 4(4): 265-270.
[22] Kwolek A, Szydełko M, Domka E Granice przeciwwskazań do rehabilitacji po udarze mózgu. Udar
Mózgu 2005; 7(1): 31-37.
[23] Kwolek A Postępy w leczeniu i rehabilitacji osób po udarze niedokrwiennym mózgu. Rehab Med 2002;
6(1): 9-22.
[24] Sznek A Zespół objawów ubytkowych współistniejących z niedowładem połowiczym u chorych po
przebytym udarze mózgu. Fizjoterapia 1996: 4(3): 11-13
Revieved/Zrecenzowano 29.06.2011r
Accepted/Zatwierdzono do druku 07.07.2011r.
72
Wioletta Dziubek i wsp.: Skandynawska Skala Udarów
KOMUNIKAT REDAKCJI
Zaproszenie do publikacji
Redakcja uprzejmie zaprasza
do nadsyłania
pełnotekstowych artykułów oryginalnych
i krótkich doniesień badawczych
mieszczących się w tematyce czasopisma
wcześniej niepublikowanych
oraz nieprzedłożonych do innych wydawnictw,
celem rozważenia Publikacji w Psychogeriatrii Polskiej
Wszystkie przedłożone artykuły
zostaną niezależnie zrecenzowane.
Wydawca Psychogeriatrii Polskiej
Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
50-119 Wrocław, ul. Nożownicza 4/8
http://www.fozp.org.pl
e-mail: [email protected]