FOTOGRAFOWANIE PROFILÓW GLEBOWYCH Stosowanie

FOTOGRAFOWANIE PROFILÓW GLEBOWYCH Stosowanie

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X , Z. l, W A R S Z A W A 1969
W ITOLD PLIC H TA
FOTOGRAFOWANIE PROFILÓW GLEBOWYCH
K atedra G leb ozn aw stw a U n iw ersy tetu im. M ikołaja K opernika w T oruniu
Stosowanie fotografii jako jednej z wielu metod utrw alania morfologii
profilu glebowego staje się coraz bardziej powszechne. Zdjęcia profilów
glebowych wykonuje się zarówno dla celów naukowych, dydaktycznych,
jak i muzealnych. Jest rzeczą prawie niemożliwą prowadzenie porównaw­
czych badań morfologiczno-glebowych bez dobrze wykonanej dokumen­
tacji fotograficznej. Również bardzo duże zastosowanie znajduje foto­
grafia dla celów dydaktycznych. Zrozumiałe jest, że żaden zakład pro­
wadzący dydaktykę praktycznie пЦ dysponuje taką możliwością, aby
zademonstrować swoim słuchaczom w terenie większą ilość typów gle­
bowych. Dobrze wykonane barw ne przezrocza w dużym stopniu ułatw iają
spełnienie tego zadania.
SPRZĘT
Dobrze jest dysponować dwoma aparatam i fotograficznymi, służącymi
do równoległego fotografowania na m ateriale światłoczułym czarno-białym i barwnym. N ajpraktyczniejszym i aparatam i są lustrzanki jed­
noobiektywowe z .pryzmatem pentagonalnym i wymiennym urządzeniem
wziernikowym na matówkę. Można polecić następujące aparaty: P raktisix (6X6 cm), z małoobrazkowych (24X36 mm) Praktina, Practica lub
Exakta. Przezrocza w ykonuje się prawie wyłącznie za pomocą aparatów
małoobrazkowych, między innym i ze względu na będące w powszech­
nym użyciu aparaty projekcyjne dla tego form atu. Dla druku pożądane
jest robienie barw nych przezroczy na większym formacie.
Oprócz aparatów fotograficznych należy mieć masywny statyw z gło16 — R o c z n ik i g le b o z n a w c z e t. X X , z. 1
242
wicą przegubową (kulową) i panoramiczną, światłomierz bardzo czuły
(najlepiej światłomierz na fotooporachX lampę błyskową (elektronową),
komplety filtrów i obiektywów wymiennych. Bardzo przydatny jest
szczególnie obiektyw szerokokątny. Konieczne jest również posiadanie
wężyka spustowego i pędzelka do czyszczenia aparatów.
Jako m ateriału światłoczułego używa się raczej błon niskoczułych,
które odznaczają się drobnym ziarnem, dużą zdolnością rozdzielczą i od­
powiednią kontrastowością. Tymi własnościami odznaczają się filmy
czarno-białe NP 10 DIN i NP 18 DIN. Ostatnio ukazały się na rynku do­
skonałe filmy do fotografowania profilów glebowych NP 15 DIN. Do wy­
konania diapozytywów używa się filmów barw nych odwracalnych na
światło dzienne UT 16 DIN.
Ze sprzętu ,,niefotograficznego” należy wymienić: składaną dwukolorową łatę mierniczą, wzorzec czterech barw podstawowych, komplet
cyfr do num eracji profilów i płat brezentu. Brezent można wykorzystać
do położenia pod kolana w czasie fotografowania lub do zasłonięcia pro­
filu, w razie potrzeby, w celu uniknięcia rażących plam słońca na po­
wierzchni fotografowanej.
PRZY G O TO W AN IE ODKRYW KI
Odkrywka powinna być odpowiednio usytuowana w stosunku do słoń­
ca, to znaczy tak, aby promienie nie padały wprost na fotografowaną
ścianę. Unikamy w ten sposób na profilu ostrych cieni i plam słońca.
Glebę z dołu wyrzucam y na boki, żeby nie zanieczyścić widocznej na
zdjęciu powierzchni gleby i roślinności. Następnie preparujem y po­
wierzchnię profilu tak, aby wszystkie charakterystyczne elem enty stru k ­
tury gleby były wyraźnie widoczne. W zależności od typu gleby i m a­
teriału zaznaczają się one wyraźniej na ścianie wilgotnej, w innym przy­
padku na wysuszonej. Korzenie roślin i szkielet powinny lekko w ysta­
wać ponad powierzchnię profilu, co zwiększa plastyczność zdjęcia.
Do przygotowanego w opisany sposób profilu przykładam y składaną
łatę mierniczą, tak aby jej początek pokrywał się z powierzchnią gleby,
następnie wzorzec z czterema barwam i podstawowymi i kolejny num er
odkrywki.
W Y K O N A NIE ZDJĘCIA
A parat fotograficzny ustawia się na statyw ie z głowicą przegubową
(kulową) i zakłada odpowiedni obiektyw, najczęściej szerokokątny, aby
obejmował całą powierzchnię profilu. Dobrze jest, jeśli widoczna jest
również powierzchnia gleby i szata roślinna.
F o tografow an ie p ro filó w gleb ow ych
243
N ajtrudniejszą i najbardziej kłopotliwą spraw ą w czasie fotografo­
wania jest właściwe oświetlenie profilu. Na ogół korzystam y ze światła
sztucznego, rzadziej naturalnego. Składa się na to wiele powodów:
— przy świetle naturalnym bardzo trudno uzyskać równomierne
oświetlenie całego profilu; do dolnej części odkrywki dociera mniejsza
ilość światła, co powoduje zniekształcenie stopnia zaczernienia na czarno-białych zdjęciach i zmiany barw y na kolorowych.
— jesteśm y ograniczeni porą dnia, szczególnie jeśli chodzi o zdjęcia
barwne, co spowodowane jest nieodpowiednim składem spektralnym
św iatła słonecznego rano i późnym popołudniem;
— w lesie, szczególnie liściastym, przefiltrow ane przez korony drzew
światło dzienne ma w swoim składzie zbyt dużo promieni zielonych. Wy­
konane w tych w arunkach zdjęcia barw ne m ają odcień zielony.
W przypadku gdy trzeba korzystać ze światła naturalnego w nieod­
powiednich w arunkach stosujem y filtry do fotografii barw nej;
— filtr różowy 101 (R 6) zapobiega błękitnem u zadymieniu przy zdję­
ciach w cieniu i przy zakrytym niebie,
— filtr różowy 102 (R 12) o działaniu silniejszym od poprzedniego
zapobiega silnemu zadymieniu niebieskozielonemu, na przykład gdy foto­
grafujem y pod drzewami w lesie, szczególnie liściastym, lub przy po­
chm urnym niebie,
— filtr jasnoniebieski 110 (B 1,5) przyczynia się do prawidłowego o d ­
dania barw przy fotografowaniu w porach dnia, gdy słońce znajduje się
nisko nad horyzontem,
— filtr niebieski średni 111 (B 3) oddaje prawidłowe barw y przy
obiektach o barwie żółtoczerwonej, gdy słońce znajduje się nisko nad
horyzontem.
N ajbardziej odpowiednim źródłem światła jest lampa elektronowa,
która ma światło zbliżone do naturalnego. Pozwala to nam na łączenie
obu rodzajów światła w czasie naświetlania.
Bardzo trudne jest określenie czasu ekspozycji. Jest to spowodowane
tym, że najczęściej korzystam y z kombinowanego światła sztucznego i na­
turalnego. Dlatego też konieczne jest posiadanie dobrego, czułego światło­
mierza. P rzy określaniu czasu naśw ietlania za pomocą światłomierza dla
filmu czarno-białego uwzględnia się najciemniejsze partie profilu, dla
film u barwnego — jaśniejsze. Posługując się lampą elektronową należy
pamiętać, że zdolność oświetlenia przedm iotu przez lampę jest zmienna.
Zależy ona między innymi od głębokości, szerokości odkrywki i barw y
gleby. Rzeczą prawie konieczną jest wykonanie co najm niej trzech zdjęć
tego samego obiektu przy różnych czasach naśw ietlania lub przysłonie.
W zależności od tego, jak czytelne ma być zdjęcie czarno-białe lub
jeśli profil ma wiele szczegółów, w ykonujem y serię zdjęć jego poszczę-
244
W. P lich ta
gólnych części (rys. 1). W czasie robienia zdjęć należy tak ustawiać apa­
rat fotograficzny, aby oś optyczna obiektywu była prostopadła do profilu
glebowego. Poszczególne odbitki łączymy w odpowiedniej kolejności
i sklejam y ze sobą.
Kys. 1. Szczegółow a fotografia profilu gleb ow ego
A d etailed photograph of so il p rofile
Można fotografować nie tylko profile glebowe, ale także dokumento­
wać nasilenie efektów jakiegoś procesu glebotwórczego, na przykład sto­
pień zbielicowania, zestawiając ze sobą szereg profilów o różnym stopniu
zbielicowania.
Nieodzownym uzupełnieniem fotografii profilu glebowego jest zdjęcie
szaty roślinnej i krajobrazu. W czasie fotografowania krajobrazu często
zachodzi konieczność wykonania panoramy. Robi się ją z jednego punktu
(rys. 2) ze statyw u z głowicą panoramiczną. Przestaw ienie aparatu w cza­
Rys. 2. W yk on yw an ie zdjęć p an oram icz­
nych (schem at)
E x ecu tion o f panoram ie p ictures
(schem e)
- -
sie fotografowania nie pozwala na dokładne połączenie odbitek ze sobą.
Do wykonania zdjęć krajobrazu używamy obiektywu standartowego.
Obiektyw szerokokątny, jak i w ąskokątny daje zbyt silne zniekształcenie
perspektywy.
Na zakończenie jeszcze kilka uwag ogólnych o fotografowaniu na
barw nych filmach odwracalnych. Kopie z przezroczy w ykonuje się na
F oto g ra fo w a n ie p ro filó w g leb ow ych
245
specjalnych filmach UD 1 lub na filmach odwracalnych barwnych, na
światło dzienne, jeśli stosujem y do podświetlania lampę elektronową, al­
bo na filmach na światło sztuczne, jeśli używamy lam py żarowej.
Z przezroczy barw nych można również wykonać zdjęcia czarno-białe
dowolnego formatu, po uprzednim sporządzeniu negatywu czarno-białego
za pomocą zestawu uniwersalnego do Exakty. Sposób ten nadaje się szcze­
gólnie do robienia zdjęć profilów glebowych, które wykonane wprost na
m ateriale czarno-białym w ykazują często mniej szczegółów.
Często powstaje pytanie czy fotografować na filmie barw nym odwra­
calnym, czy negatywowym. Przede wszystkim zależy to od celu, do ja­
kiego jest przeznaczone zdjęcie. Tutaj wymienimy najważniejsze zalety
przezroczy w porów naniu z kolorowymi odbitkami na papierze:
— przezrocza m ają znacznie większą skalę kontrastowości, która w y­
nosi 1 : 200, gdy dla papieru wynosi ona tylko 1 : 30; w związku z tym
przezrocze ma znacznie większą ilość szczegółów; jest ono bardziej pla­
styczne;
— wykonanie pozytywu na papierze wymaga dodatkowego procesu,
który powoduje dalsze zniekształcenie barw;
— przezrocza oglądamy w pomieszczeniu zaciemnionym i nie mamy
możliwości porównania z naturalnym i barw am i otoczenia i dlatego w ydają
się one nam bardziej zbliżone do naturalnych,
— wykonanie zdjęcia barwnego na papierze wymaga znacznie więk­
szego nakładu pracy,
— przezrocza mogą być oglądane jednocześnie przez wiele osób, na­
tomiast jakość odbitki wyświetlonej przez episkop jest znacznie gorsza.
LIT ER A TU R A
[ 1 ] F i e d l e r H.J., H o f f m a n F., S c h m i e d e l H.: D ie U n tersu ch u n g der
B öden. V erlag T. S tein k o p ff, D resden u. L eip zig 1964.
[2 ] R e u t e r G.: F arb ige R eproduktion von B o d en p ro filen . Z eitsch . f. P fl. D üng.
u. B od enkun de, B. 6 8 (113), H. 1, W einheim , B erlin 1955.
[3] W a t t e r О.: F otografia barw na. W yd. P rzem . L ek. i Spoż., W arszaw a 1965.
В.
ПЛИХТА
Ф О ТО ГРАФ И РО ВАН И Е П О ЧВЕН Н Ы Х Р А З Р Е З О В
К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я У н и в е р с и т е т а и м . М и к о л а я К о п е р н и к а в г. Т о р у н ь
Р е з юме
А втором и зл ож ен ы правила ф отограф ировани я почвенны х р азр езов и дана
опись необходим ого оборудования.
246
W. P lich ta
W . P L IC H T A
T A K IN G PH O TO G R A PH S OF SO IL PR O FILE S
D e p a r tm e n t o f S o il S c ie n c e , C o p e r n ic u s U n iv e r s it y in T o ru ń
S u mma r y
T he p rin cip les of ta k in g photographs of so il p ro files a re d iscu ssed and th e
a d eau ale eq u ip m en t are p resen ted by th e author.