Budowa geologiczna Polski

BUDOWA GEOLOGICZNA POLSKI NA TLE BUDOWY GEOLOGICZNEJ
EUROPY
I. Budowa geologiczna Europy
II. Charakterystyka jednostek tektonicznych Polski
III. Surowce mineralne Polski
I. BUDOWA GEOLOGICZNA EUROPY
Źródło: Świat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Książnica- ATLAS, WarszawaWrocław 2005
W Europie możemy wyróżnić wielkie jednostki tektoniczne:
1. Obszar fałdowań prekambryjskich – zajmuje wschodnią część kontynentu i jest
jego najstarszą częścią. Powstał w prekambrze i składa się z:
§ Platformy Wschodnioeuropejskiej (tarcza krystaliczna przykryta płytą osadową),
sięgającej od gór Ural na wschodzie po linię dyslokacyjną przechodzącą przez
Polskę na zachodzie (polecam artykuł pt. „Polski szew” znajdujący się na stronie
geograficznej IV LO)
§ Tarcz krystalicznych: Fennoskandzkiej (=Bałtyckiej) na Półwyspie
Skandynawskim i Ukraińskiej na południu między rzekami Don i Dniestr.
Jednostka ta występuje w północno-wschodniej Polsce.
2. Obszar fałdowań paleozoicznych – część Europy, która powstała w erze
paleozoicznej podczas orogenezy kaledońskiej i orogenezy hercyńskiej.
Zaliczamy do tej jednostki:
§ Kaledonidy: Góry Skandynawskie, Góry Kaledońskie, Góry Grampian, Góry
Pennińskie oraz góry północnej Irlandii
§ Hercynidy, czyli góry i zapadliska śródgórskie. Zaliczamy do nich: góry Ural,
Góry Świętokrzyskie, Masyw Czeski z Sudetami, , Masyw Reński, góry Harz,
Wogezy, Schwarzwald, Masyw Armorykański, Masyw Centralny, Masyw
Iberyjski, Masyw Korsyki i pn Sardynii, Basen Polski, Basen Północnoniemiecki,
Basen Południowoniemiecki, Basen Paryski, Basen Akwitański.
3. Obszar fałdowań kenozoicznych, czyli góry i zapadliska śródgórskie, które
powstały w czasie orogenezy alpejskiej. Zajmują one całą południową część
kontynentu. Zaliczamy do nich:
§ alpidy; Góry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie, Bałkan,
Karpaty
§ zapadliska: zapadlisko rzeki Ebro, Zapadlisko rzeki Pad, Basen Panoński,
Zapadlisko Podkarpackie, rów tektoniczny Renu, rów tektoniczny Rodanu
1
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
W Polsce występują elementy należące do wszystkich głównych prowincji
tektonicznych Europy (zaznaczyłam je pogrubiona czcionką).
II. JEDNOSTKI TEKTONICZNE POLSKI
Źródło: Atlas Geograficzny Świat Polska. PPWK wydawnictwo Nowa Era, Wrocław 2004
Na terenie Polski możemy wyróżnić 10 jednostek tektonicznych:
1. Platforma Wschodnio-europejska
• Jest najstarszym elementem budowy geologicznej Polski
• Zbudowana jest z tarczy krystalicznej (tworzą ją skały metamorficzne i
magmowe) przykrytej płytą osadową (w obrębie osadów występują luki
stratygraficzne – brakuje serii osadowych okresów, w których obszar ten
był terytorium lądowym i był narażony na działanie czynników
zewnetrznych)
• Podlegała ruchom tektonicznym w prekambrze
• Zajmuje NE część obszaru Polski. Na zachodzi kończy się linią
dyslokacyjną (linią T-T) biegnącą od Kołobrzegu po Przemyśl
• Na jej obszarze w obrębie Polski wyróżniamy 6 jednostek (3 wyniesienia i
3 obniżenia). W przypadku wyniesień tarcza leży blisko powierzchni Ziemi
a w przypadku obniżeń – głęboko. Wśród wyniesień wyróżniamy: Łeby,
Mazursko – suwalskie, Sławatycz. Wśród obniżeń wyróżniamy:
Nadbałtyckie (Perybałtyckie), Podlaskie, Nadbużańskie
• W obrębie platformy występują surowce mineralne – patrz mapa na końcu
opracowania oraz rys. 1 przedstawiający okres ich powstania
2. Sudety:
• Uważa się je za orogen hercyński ale należy pamiętać, że ich wschodnia
część została po raz pierwszy sfałdowana w orogenezie kaledońskiej
2
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
•
Orogenezie hercyńskiej towarzyszył silny wulkanizm i plutonizm, czego
dowodem są stożki wulkaniczne np. wulkan Ostrzyca oraz pokrywy
bazaltowe a także granitowe intruzje magmowe: Karkonoszy, Strzelina,
Strzegomia
• Maja budowę zrębową. Możemy znaleźć tutaj uskoki tektoniczne, zrębu,
rowy tektoniczne (np. Kotlina Kłodzka). Masywy skalne zostały
zdyslokowane (poprzesuwane wzdłuż linii uskoków). Ruchom
tektonicznym podlegały w czasie orogenezy alpejskiej i od tego momentu
mają rzeźbę zrębową.
• Surowce mineralne – patrz mapa
3. Góry Świętokrzyskie – zostały sfałdowane zarówno w orogenezie kaledońskiej jak
i hercyńskiej dlatego zalicza się je do hercynidów. Surowce mineralne – patrz
mapa
4. Zapadlisko Śląsko – krakowskie
• powstało na przedpolu Sudetów jako zapadlisko podgórskie w czasie
orogenezy hercyńskiej.
• W jego obrębie występują liczne pokłady węgla kamiennego wieku
karbońskiego
5. Wał kujawsko – pomorski
• powstał w erze mezozoicznej na skutek sfałdowania osadów zalegających w
płytkim, epikontynentalnym morzu, rozciągającym się w tzw. bruździe polsko
– duńskiej pomiędzy Górami Świętokrzyskimi a Danią.
• Obszar ten znajdował się w suchym i gorącym klimacie co sprzyjało
wytrącaniu się soli i gipsów.
• Sole kamienne występują na obszarze wału w formie diapirów (wysadów
solnych) i są eksploatowane np. w Kłodawie (mapa rozmieszczenia surowców)
Diapir. Autor: Wojciech Stankowski
6. Niecka Brzeżna
• Powstała w tym samym okresie co Wał kujawsko – pomorski, po jego
wschodniej stronie
• Graniczy bezpośrednio z platformą wschodnio-europejską przykrywając
uskokowo zapadającą się linię dyslokacyjną
• Surowce mineralne – patrz mapa
7. Niecki: szczecińska, mogileńska, łódzka i miechowska
• Leżą po zachodniej stronie wału i powstały razem z nim w mezozoiku
• Surowce - mapa
3
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
8. Monoklina Przedsudecka
• Powstała w mezozoiku
• Tworzą ja warstwy skalne zapadające się w kierunku NE, czyli w kierunku
niecek
• Surowce – patrz mapa
9. Karpaty
• Są to młode góry fałdowe
• Powstały na skutek ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej
• Mają budowę płaszczowinową
• Powstały na skutek zamykania sie geosynkliny oceanu Tetydy, który rozciągał
sie na południu Europy
• Z geologicznego punktu widzenia dzielą sie na 3 jednostki
o Tatry – ich część granitowa (Tatry Wysokie) to intruzja magmowa
wieku hercyńskiego. Na ten trzon krystaliczny nasunęły się
płaszczowiny: wierchowa i reglowa, które powstały w orogenezie
alpejskiej
Budowa geologiczna Tatr. Źródło: Geografia w zadaniach i testach. Kop, Kucharska
o Pieniński pas skałkowy o budowie wapiennej
o Karpaty fliszowe (czyli Beskidy i Bieszczady). Zbudowane są z fliszu,
czyli osadów, które odkładały się w coraz płytszej geosynklinie z nowo
wypiętrzonych gór. Flisz składa się z naprzemian ległych warstw
piaskowców, łupków, wapieni i margli. Osady te później zostały
sfałdowane tworząc płaszczowiny, z których powstała ta część Karpat
Flisz karpacki w dolinie Wetlinki
4
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
o Surowce mineralne – patrz mapa
10. Zapadlisko Podkarpackie – jest zapadliskiem przedgórskim, które powstało na
skutek wypiętrzenia się Karpat w orogenezie alpejskiej
Surowce mineralne – patrz mapa
Rozmieszczenie surowców mineralnych Polski
Źródło: Świat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Książnica- ATLAS, WarszawaWrocław 2005
5
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
rys. 1 Okres powstawania złóż mineralnych Polski.
Źródło: Świat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Książnica- ATLAS, WarszawaWrocław 2005
6
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
7
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com