pobierz/download - Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu

Klasyfikacja krajobrazu. Teoria i praktyka. Problemy Ekologii Krajobrazu. 2008, t. XX. 379-384.
Wal�ory wiz�al�ne rośl�inności spontanicznej na dac�ac�
poprzemysłowyc� b�dynków w Warszawie
Visual aspects of spontaneous vegetation on roofs of abandoned
industrial buildings in Warsaw
Karol� Wojciec� C�yl�iński1, Beata Fornal�–Pieniak2
�atedra Roślin Ozdobnych, Wydział Ogrodnictwa i �rchitektury �ra��obrazu, SGGW,
ul. Nowoursynowska 166, 02-776 Warszawa, Polska, e-�ail: chylinski@�ail.pt
2
�atedra Ochrony Środowiska, Wydział Ogrodnictwa i �rchitektury �ra��obrazu, SGGW,
ul. Nowoursynowska 166, 02-776 Warszawa, Polska, e-�ail: [email protected]
1
________________________________________________________________________________
Abstract. In landscapes under high anthropopresure, such as urban industrial zones, plants often establish the�selves
without hu�an interference not only in the ground but also on abandoned buildings and other structures. �he �ain purpose
of this paper is to describe visual aspects of spontaneous vegetation on roofs of abandoned industrial buildings in Warsaw.
floral characteristic and visual aspects of plant cover of the research stands, frequency factor and he�eroby of occurred
species were investigated. �he do�inant spring colour aspect was brown (especially in tree species). In the autu�n ti�e
�ost of the flowers were bloo�ing in war� colours especially yellow. �he species of the highest frequency factor was Betula
pendula. �his species was the �ost co��on but their frequency reached only 7% of all the species. Rare species (frequency
factor = 25%) were the greatest group – 40% of total species. Spontaneous vegetation of abandoned industrial buildings
were do�inated by �esohe�erobs. Spontaneous flora enriched visual-esthetic values of urbanized areas. �his shows that
spontaneous vegetation is a sort of “green spot” in industrial urban landscape. �oreover, species and co��unities occurring
in the highest cover could be reco��ended as a cheap and easy to grow plant �aterial in recultivation of abandoned areas
and �ight enrich the species assort�ent suitable in designing new extensive roof gardens.
słowa kluczowe: kra��obrazy �ie��skie, wizualne aspekty roślinności
key words: urban landscapes, visual aspects of vegetation
Wprowadzenie
Roślinność �a wpływ na estetykę kra��obrazu �ie��skiego i bezpośrednio oddziaływu��e na sferę sensoryczną
człowieka Janecki (1983). �ra��obraz ten ��est �odyfikac��ą dawnie��szych środowisk, które zostały przekształcone
przez celowe lub nieświado�e działanie człowieka (�ey 1990). Roślinność na obszarach zurbanizowanych pełni
wiele funkc��i, �.in. kli�atyczną, hydrologiczną, aerosanitarną, glebochronną i glebotwórczą, oraz plastyczną,
czyli estetyczną i kra��obrazową (Zi�ny et al. 1990, Czerwieniec, Lewińska 2000). Gatunki roślin synantropi��nych
są elastyczne, co do zadarniania obszarów o trudnych warunków siedliskowych, nieraz tworzą “niechciane”
zbiorowiska roślinne w kra��obrazie �ie��ski�. �a grupa roślinności występu��ąca w �iastach ��est popularny�
zagadnienie� opracowywany� przez wielu autorów prac naukowych �.in. Janecki (1983), Witosławski (1990),
Jackowiak (1998), Florgård (2000), Sudnik-Wó��cikowska i Galera (2005), Zi�ny (2005), �urner et al. (2005).
379
Chyliński W. et al.
Po�i�o tak licznych publikac��i naukowych badania w zakresie roślinności synantropi��ne�� �iast nie obe���u��ą
charakterystyki gatunków roślin wykształcone�� na dachach budynków poprze�ysłowych lub �ieszkalnych.
Ninie��szy artykuł dotyczy charakterystyki walorów wizualnych roślinności spontaniczne�� porasta��ące�� dachy
budynków poprze�ysłowych na przykładzie �iasta Warszawy (Polska).
Materiał i metodyka pracy
Badania prowadzono na terenie �. st. Warszawy. Warszawa zna��du��e się w centralne�� części Polski, w dolinie
Wisły, szer. geogr. 52o18’–52o06’, dł. geogr. 20o55’–21o08’, na wysokości 77 do 89 � n.p.�. (ryc. 1). Na badany�
obszarze �o�na �ówić o kli�acie u�iarkowany� z niski�i opada�i zi�ą. Średnia te�p. roczna wacha się
w granicach 7,5 – 9,0oC a średnia roczna su�a opadów: 500 – 600 �� (�atuszkiewicz 2001). Wszystkie
badane obiekty zna��dowały się na obszarach prze�ysłowych w granicach �iasta. Są to: budynek 1 – na
terenie FSO, Praga Północ, budynek 2 – na terenie FSO, Praga Północ, budynek 3 – na terenie byłe�� Fabryki
�o�ów �archo�in, Białołęka, budynek 4 – na terenie prze�ysłowy� dzielnicy Wola. Wszystkie obiekty były
wybudowane w latach 50-tych i 60-tych XX w. Powierzchnia dachów wynosiła 2220 – 2500 �2. W budynkach 1,
2 i 3 zaprzestano u�ytkowania w latach 90-tych nato�iast budynek 4 nigdy nie został wykończony.
Badania terenowe przeprowadzono w latach 2004-2005. Wykonano 60 zd��ęć fitosoc��ologicznych na powierzchni
25 �2 wg �etody Braun-Blanqueta (1951). Przeprowadzono analizy florystyczne, które obe���owały: walory
dekoracy��ne poszczególnych gatunków roślin z uwzględnienie� długości i okresu kwitnienia, koloru kwiatów
i liści wg Szafera (1986) oraz Senety i �olatowskiego (1997). Określono równie� częstotliwość (frekwenc��ę)
występowania (�ornaś, �edwecka-�ornaś 2002) poszczególnych gatunków roślin na badanych obiektach, a
tak�e udział roślin o ró�ne�� skali he�erobii (Ch�iel 1993). Współczynnik frekwenc��i (F) obliczono za �ornasie�
i �edwecką-�ornaś (2002) według wzoru:
F=
LST
100%
OLT
gdzie: LS� – liczba stanowisk za��ętych przez takson,
OL� – ogólna liczba taksonów.
He�erobia obrazu��e stopień przekształcenia ekosyste�ów. Zakres he�erobii został przedstawiony w syste�ie
współczynników liczbowych w skali 100 punktowe��. Wzrasta��ące wartości liczbowe oznacza��ą nasilenie
przeobra�enia szaty roślinne��. Z�nie��sza��ące się wartości liczbowe charakteryzu��ą szatę roślinną reagu��ącą
u��e�nie na wszelkie prze��awy antropopres��i (Ch�iel 1993).
Wyniki
Na dachach opuszczonych budynków pofabrycznych wyró�niono 15 gatunków roślin, t��: Agrostis gigantea,
Betula pendula, Calamagrostis epigejos, Erigeron canadensis, Pinus sylvestris, Populus alba, Poa pratensis,
Populus x canescens, Populus nigra, Populus tremula, Salix caprea, Sambucus nigra, Solidago virgaurea, Thlaspi
arvense, Taraxacum officinale. Rośliny te charakteryzu��ą się ró�ny�i barwa�i kwiatów w okresie wegetac��i, t��.
�ółta, biała, czerwona, brązowa, zielona i szara. Na��większa ró�norodność kolorystyczna kwitnących roślin ��est
od kwietnia do sierpnia. �o�inu��ą gatunki roślin kwitnące na kolor �ółty, biały i brązowy np. Solidago virgaurea,
Sambucus nigra, Calamagrostis epigejos (tab. 1).
Gatunkie� o na��wy�szy� współczynniku frekwenc��i był Betula pendula (ryc. 2). Nie�nie�� ��ednak gatunek ten
wykazał się na��ni�szą częstotliwością występowania (ryc. 3). Gatunki rzadkie (współczynnik frekwenc��i = 25%)
okazały się gatunka�i o na��większe�� częstotliwości (40%).
Flora dachów poprze�ysłowych reprezentu��e stopień �ezohe�erobny (49,7 – średni wskaźnik he�erobii).
�o�inu��ą gatunki o stopniu �ezohe�erybny� (współczynnik liczbowy he�erobii od 30 do 50) np. �grostis
gigantea, Betula pendula. Wyró�niono tylko ��eden gatunek – Thlaspi arvene, który reprezentu��e roślinę o
zakresie euhe�erobny� (współczynnik he�erobii od 51 do 70 - trwała i intensywna antropopres��a) (ryc. 4).
380
Walory wizualne ...
Ryc. 1. Lokalizac��a poszczególnych obiektów na terenie Warszawy (1 – FSO, 2 – FSO, 3 – była Fabryka �o�ów �archo�in,
4 – Wola)
Fig 1. �he localization of the researched ob��ects in Warsaw
�abela 1. Gatunki roślin, ich długość kwitnienia i kolorystyka kwiatów
�able 1. Plants species, blosso�ing ti�e and colours of flowers
dł�gość kwitnienia oraz kol�orystyka kwiatów
miesiąc
gatunek
III
IV
V
Agrostis gigantea
br
Betula pendula
budynki wg nr
VI
VII
VIII
z
z
z
br
br
Erigeron canadensis
b. �
b, �
b, �
�
sz
Populus x canescens
br
Populus tremula
sz
Salix caprea
sz
b, �
�
III
I, II
I, II, IV
z
z
z
IV
I, II, III
cz
I, II
II, IV
sz
III
b
Sambucus nigra
b
�
Solidago virgaurea
Taraxacum officinale
b, �
br
cz
Populus nigra
I, II, IV
sz
z
Poa pratensis
I, II, IV
I, II, III, IV
br
Populus alba
X
br
Calamagrostis epigejos
Pinus sylvestris
IX
�
IV
�
�
�
�
Thlaspi arvense
b
b
b
b
b
b
kolory kwiatów: z - zielony, br - brązowy, b - biały, � – �ółty, sz – szary, cz – czerwony
flowers’ colours: z – green, br – brown, b – white, � – yellow, sz – grey, cz - red
I , II, IV
IV
b
III
381
Chyliński W. et al.
Ryc. 2. Współczynnik frekwenc��i poszczególnych gatunków (%)
Fig. 2. �he coefficient of selected species frequency (%)
Ryc. 3. Częstotliwość występowania gatunków roślin
Fig. 3. Frequency of species occurance
Ryc. 4. Spontaniczne gatunki roślin o ró�ny� stopniu he�erobii na dachach opuszczonych budynków pofabrycznych
Fig. 4. Espontaneous plant species of different he�erobic level on roofs of postindustrial buildings
382
Walory wizualne ...
Dyskusja
�ra��obraz to wycinek przestrzeni (Richling, Solon 1998). �ą przestrzenią w kra��obrazie �ie��ski� są tak�e dachy
budynków poprze�ysłowych porośnięte roślinnością spontaniczną. Badania dotyczące spontaniczne�� flory
porasta��ące�� dachy budynków poprze�ysłowych dowodzą, i� te sa�e gatunki roślin rosną w tych “specyficznych”
warunkach ��aki�i są dachy, co na powierzchni zie�i np. Calamagrostis epigejos, Betula pendula itd. (tab. 1).
Gatunki roślin, które zadarnia��ą powierzchnię na dachach są głównie zaliczane do roślin pionierskich np. z klasy
Epilobietea angustifolii. Ponadto na badanych obiektach po��awią się gatunki leśne z klasy Vaccinio-Piceetea,
które zastały równie� zaobserwowane w kra��obrazie �ie��ski� przez Cho��ackiego (1991). Brak w literaturze
infor�ac��i, czy powierzchnie budynków poprze�ysłowych porośnięte roślinnością spontaniczną zostały
równie� uwzględnione w tych danych. Ponadto, stwierdzono tak�e, i� rośliny charakteryzu��ą się stopienie�
�ezohe�erobny�. Zakres �ezohe�erobny, ��ak poda��e Ch�iel (1993), spowodowany ��est oddziaływanie�
czynników antropogenicznych. Otrzy�ane wyniki badań dowodzą, i� gatunki roślin, które rosą na dachach
budynków poprze�ysłowych odpowiada��ą panu��ący� warunko� �ie��ski�. Zalecane ��est przeprowadzenie
dalszych badań w ty� zakresie na innych dachach budynków poprze�ysłowych, które stanowią obiekty
niezagospodarowane i są prawdopodobnie zasiedlane przez gatunki roślin o ró�nych walorach dekoracy��nych
kwiatów, liści i pokro��u. Ró�norodność kolorystyczna kwiatów roślinności spontaniczne��, a zwłaszcza do�inac��a
ciepłych barw na budynkach poprze�ysłowych, wpływa na ulepszenie walorów estetycznych �iasta (Zerbe et
al. 2003). Ponadto gatunki te wykształca��ą się “sa�oistnie” w trudnych warunkach siedliskowych, bez celowych
nasadzeń. Ich du�e walory plastyczne w odbiorze wizualny� nale�ałoby wykorzystać w kształtowaniu terenów
zieleni �iasta (tak�e ekstensywnych zało�eń na dachach), co wywarłoby wpływ na z�nie��szenie nakładów
finansowych związanych z pielęgnac��ą danych obiektów i obszarów �ie��skich. Zi�ny i in. (1990) zwrócili uwagę
na to, i� roślinność w �ieście �a przewa�nie charakter �ozaikowy, a działalność inwestycy��na w �iastach
przyczynia się do likwidac��i naturalnych zbiorowisk roślinnych (�ndrze��ewski 1975, Godefroid 2001). Biorąc pod
uwagę wy�e�� wy�ienione tezy wynika, i� nie powinno się bagatelizować roślinności spontaniczne�� i nale�y ��ą
wko�ponować, zaakceptować i wykorzystać przy rekultywac��i kra��obrazu zurbanizowanego.
Wnioski
1. Barwy ciepłe kwiatów roślinności spontaniczne�� (t��. �ółty i brązowy oraz biały ��ako kolor neutralny) wzbogaca��ą
walory dekoracy��ne kra��obrazu �iasta.
2. Na��bardzie�� spektakularny� był aspekt wiosenny i letni (ze względu na porę kwitnienia) oraz aspekt ��esienny
przebarwia��ących się liści.
3. Na��dłu�szy� okrese� kwitnienia charakteryzowało się przy�iotno kanady��skie (Erigeron canadensis) z
�ółto-białą barwą kwiatostanów oraz tobołki polne (Thlaspi arvense) z białą barwą kwiatów.
Literatura
�ey W., 1990. Historical approaches to urban ecology. �ethods and first results fro� a case study (Lübeck,
Ger�any). Urban Ecology. SPB �cade�ic Publishing bv. �he Hague. �he Netherlands.
�ndrze��ewski R., 1975. Proble�y ekologicznego kształtowania środowiska w �ieście. Wiado�ości Ekologiczne
XXI, 3. 23-31.
Braun-Blanquet J., 1951. Pflanzensoziologie, 2 �ufl., Springer Verlang, Wien.
Cho��nacki J., 1991. Zró�nicowanie przestrzenne roślinności Warszawy. Wyd. UW, Warszawa.
Czerwieniec �., Lewińska J., 2000. Zieleń w �ieście. IGPi�, �raków.
Florgård C., 2000. Long-ter� changes in indigenous vegetation preserved in urban areas. Land. Urb. Plann.
52. 101-116.
Godefroid S., 2001. �e�poral analysis of the Brussels flora as indicator for changing environ�ental quality.
Landscape and Urabn Planning 52. 203-224.
383
Chyliński W. et al.
Jackowiak B., 1998. Struktura przestrzenna flory danego �iasta. Studiu� �etodyczno-proble�owe. Wyd.
Nauk. Bogucki, Poznań.
Janecki J., Sawczuk E., 1990. Utilisation of synsnthropic vegetation in urban conditions. Proble�s of protection
and �anage�ent of the ecological environ�ent on urbanized areas. Scientific Se�inar Warsaw, June
28-29/1990.
�ornaś J., �edwecka-�ornaś �., 2002. Geografia roślin. PWN, Warszawa.
�atuszkiewicz W., 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski [�he guide of plant co��unities
of Poland]. PWN Scientific Publishers, Warsaw, Poland.
Richling �., Solon J., 1998. Ekologia kra��obrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Seneta W., �olatowski J., 1997. �endrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Sudnik-Wó��cikowska B., Galera H., 2005. Floristic differences in so�e anthropogenic habitsts in Warsaw.
�nnals of Botany Fennici 42. 185-193
Szafer W., 1986. Rośliny Polskie, to� 1 i 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
�urner �., Lefler L., Freed�an B., 2005. Plant co��unities of selected urbanized areas of Halifax, Nova Scotia,
Canada. Landscape and Urban Planning 71. 191-206.
Witosławski P., 1990. Spatial analysis of the flora of an urbanized area on the exa�ple of the city of Łódź.
Proble�s of protection and �anage�ent of the ecological environ�ent on urbanized areas. Scientific
Se�inar Warsaw, June 28-29/1990.
Zerbe S., �auer U., Sch�itz S., Sukopp H., 2003. Biodiversity in Berlin and its potential for nature conservation.
Landscape and Urabn Planning 62. 139-148.
Zi�ny H. et al., 1990. Enzy�atic activity of the Warsaw soils in dependence on the degree of anthropopresure
and plant cover. Proble�s of protection and �anage�ent of the ecological environ�ent on urbanized
areas. Scientific Se�inar Warsaw, June 28-29/1990.
384