1814- norweska rewolucja?

1814- norweska rewolucja?
17. maja jest w Norwegii dniem świątecznym. Dzieci w całym kraju chodzą w pochodach z
orkiestrami dętymi i machają flagami. Świętujemy fakt, że 17. maja 1814 roku Norwegia otrzymała
własną konstytucję. W owym roku w Norwegii zaszło wiele zmian. Unia z Danią, trwająca od
średniowiecza, została rozwiązana. Pomimo, że Norwegia zawarła unię ze Szwecją, jej
niezależność zwiększyła się. Otrzymaliśmy własny parlament i własny rząd.
Król Karl Johan siedzi dumnie na koniu przed pałacem. Francuski bohater rewolucji, który później
został królem Szwecji i Norwegii, przygląda się widokowi miejskiej parady ulicznej. Jak mogło do
tego dojść, że Norwegia i Szwecja zjednoczyły się pod panowaniem jednego króla, po tylu
stuleciach norweskiego podporządkowania duńskiej władzy? I co znaczyła nowa konstytucja dla
norweskiego społeczeństwa?
Konstytucja Norwegii
Niewielu ludzi chciało całkowitego zerwania unii z Danią przed rokiem 1814. Norwegowie cieszyli
się większą swobodą pod panowaniem duńskiego króla, niż reszta ludności Europy. Jednak wielu
ludzi w Norwegii chciało, aby kraj zyskał bardziej niezależną pozycję. W 1814 roku spełniło się ich
marzenie. Po raz pierwszy w historii Norwegia otrzymała konstytucję.
Konstytucja formułuje podstawowe zasady kierowania społeczeństwem. Zapisane w niej prawa
opisują kto posiada władzę w kraju, kto ma prawa wyborcze i jakiego rodzaju prawa mają
mieszkańcy. Przed rokiem 1814 król, jako monarcha absolutny, miał pełnię władzy w kraju. Teraz
ludzie mieli otrzymać możliwość decydowania.
Przed rokiem 1814 król był władcą absolutnym, ludziom nie było wolno współdecydować.
Zgromadzenie Konstytucyjne
W kwietniu 1814 roku 112 mężczyzn ze wszystkich zakątków kraju przybyło do Eidsvoll w
Akershus by spisać norweską konstytucję. Do jej przygotowania potrzebowali tylko sześciu
tygodni. W USA przygotowanie projektu konstytucji zajęło jedenaście lat. Francuską napisano w
dwa lata. Mężowie z Eidsvoll wzorowali się na konstytucji amerykańskiej i francuskiej. We
wszystkich trzech konstytucjach znajdowały się dwie ważne zasady: zasada suwerenności narodu
oraz zasada podziału władzy.
Zasada suwerenności narodu: ludzie mają prawo do powstania przeciw rządowi z którego nie są
zadowoleni i do wybrania nowego rządu
Zasada podziału władzy: władza musi być podzielona na trzy człony: władza ustawodawcza
(zgromadzenie narodowe), władza wykonawcza (rząd i król) oraz władza sądownicza (sądy)
Negocjacje w sprawie konstytucji odbywały się w zabudowaniach Eidsvoll.
Jak podzielono władzę?
Wcześniej król był monarchą absolutnym. Teraz władza została podzielona na trzy. Według nowej
konstytucji władza powinna być podzielona między króla, rząd, parlament i sądy.
Parlament został wybrany z ludu i miał odbywać trzymiesięczne obrady raz na trzy lata. Zadaniami
parlamentu było uchwalanie praw, ustalanie podatków, przyznawanie dotacji oraz rozpatrywanie
propozycji rządu.
Król zachował dużą część władzy. Decydował o tym kto zasiadał w rządzie, był zwierzchnikiem sił
zbrojnych i nadzorował stosunki z innymi państwami. Dodatkowo mógł podejmować ważne
decyzje w czasie, gdy parlament nie obradował.
Król miał także prawo veta. Pojęcie veto pochodzi z łaciny i oznacza „nie pozwalam”. Król miał
prawo odmówić zatwierdzenia nowych praw, przyjętych przez parlament. Jednak prawo veta
jedynie opóźniało wprowadzenie prawa. Jeśli bowiem parlament trzykrotnie przegłosował
uchwalenie tego samego prawa, za każdym razem po nowych wyborach parlamentarnych, nowe
prawo zaczynało obowiązywać niezależnie od opinii króla.
Sądy miały sądzić na podstawie praw uchwalonych przez parlament. Prawo gwarantowało od teraz
możliwość karania tylko po skazaniu prawomocnym wyrokiem. Sąd Najwyższy jest najwyższą
instytucją sądowniczą. Sędziowie byli powoływani przez króla, ale ani król, ani parlament, nie
mogli wpływać na ich pracę.
Pomimo że konstytucja dała królowi dużą władzę, jego władza była ograniczona, ponieważ kraj
otrzymał teraz pochodzący z wyborów parlament, który miał współuczestniczyć w rządzeniu.
Większość treści konstytucji z 1814 roku pozostała niezmieniona i składa się na obecną
konstytucję.
Kto otrzymał prawa wyborcze?
Ludzie mieli zdecydować kto zasiądzie w parlamencie. Ale nie wszyscy byli dopuszczeni do
głosowania: prawa wyborcze mieli tylko mężczyźni powyżej 25 roku życia, byli bądź obecni
urzędnicy, posiadacze lub dzierżawcy gospodarstw rolnych mający je przez określony czas, oraz
mieszkańcy miast z ziemią rolną określonych rozmiarów. Kobiety nie miały praw wyborczych.
Zasady głosowania spowodowały, że tylko nieco ponad jedna trzecia męskiej części ludności mogła
głosować w wyborach parlamentarnych. Jednak i tak było to znacznie więcej osób z prawem
wyborczym, niż w innych krajach europejskich w owym czasie.
Wcześniej król miał pełnię władzy. Teraz władza została rozdzielona między króla, rząd, parlament
i sądy.
Zgromadzenia Narodowe w różnych krajach
Norwegia: Storting
Szwecja: Riksdag
Dania: Folketing
Wielka Brytania: Parlament
Niemcy: Bundestag
Włochy: Izba Deputowanych
Francja: Izba Deputowanych
USA: Kongres
Nie wszystkie kraje mają tak wiekową konstytucję jak norweska. W Afganistanie nowa konstytucja
z 2004 roku została uchwalona po 25 latach wojny domowej. W nowej konstytucji zawarty jest
między innymi zapis, że mężczyźni i kobiety mają mieć jednakowe prawa i obowiązki, oraz że
mają być respektowane międzynarodowe prawa człowieka.
Wolność słowa i druku, ale nie wolność religijna
Pod autokratycznymi rządami duńsko-norweskimi obowiązywał zakaz krytykowania króla. Ludzie
mogli zostać skazani na wieloletnie więzienie, jeśli napisali coś negatywnego na temat króla, bądź
sposobu w jaki rządzono społeczeństwem. W nowej konstytucji wprowadzono wolność druku i
słowa. Odtąd ludzie mogli mówić i pisać to co chcieli. W ten sposób umożliwiono swobodną
dyskusję oraz wyrażanie swoich poglądów.
Paragraf 2. konstytucji z 1814 roku mówił, że Żydzi nie mieli prawa wjazdu do Norwegii. Poeta
Henrik Wergeland zaangażował się mocno na rzecz usunięcia tego paragrafu, zwanego żydowskim
paragrafem. Napisał na ten temat zarówno artykuły, jak i wiersz. Paragraf żydowski usunięto
dopiero w 1851 roku, a więc sześć lat po śmierci Henrika Wergelanda.
Pomimo, że konstytucja dawała królowi dużą władzę, jego swobodę ograniczał fakt ustanowienia
parlamentu wybieranego przez ludność, który współuczestniczył w rządzeniu.
Fragment Konstytucji z 1814 roku
§ 1. Królestwo Norwegii jest wolnym, niepodzielnym i niezależnym królestwem […]
§ 2. Wyznanie ewangelicko-augsburgskie pozostaje oficjalną religią państwową. […] Jezuici i
zakony nie mogą być tolerowane. Żydom w dalszym ciągu zabrania się wstępu do królestwa.
§ 3. Władzę wykonawczą sprawuje król [..]
§ 49. Ludność sprawuje władzę poprzez parlament […]
§ 50. Prawa wyborcze przysługują tylko norweskim obywatelom którzy ukończyli 25 lat, mieszkają
na terenie kraju co najmniej 5 lat oraz albo
- a. są lub byli urzędnikami
- b. posiadają lub dzierżawią ziemię od czasu dłuższego niż 5 lat
- c. są mieszkańcami miasteczek albo posiadają gospodarstwo lub pole uprawne w miasteczku lub
osadzie, którego wartość wynosi co najmniej 300 srebrnych talarów.
§ 96. Nikt nie może zostać osądzony z pominięciem prawa, lub ukarany bez wyroku. […]
§ 100. Powinna obowiązywać wolność druku. Nikt nie może zostać ukarany za napisanie
czegokolwiek, niezależnie od treści, co zostało wydrukowane lub wydane, pod warunkiem że nie
zachęcał on otwarcie, lub demonstrował nieposłuszeństwa wobec prawa, pogardy wobec religii,
moralności, lub władzy konstytucyjnej, oporu przeciw tym wskazaniom, lub dopuścił się fałszywych
i oszczerczych oskarżeń wobec kogoś. Śmiałe wypowiedzi na temat rządzenia krajem i wszelkich
zagadnień są dozwolone.
Znajdź odpowiedź
1
Wyjaśnij jak nowa konstytucja podzieliła władzę.
2
Pod jakimi względami norweska Konstytucja znalazła się pod wpływem francuskich i
amerykańskich ideałów rewolucyjnych?
3
Co rozumie się pod pojęciem veta?
4
Kto według Konstytucji z 1814 roku otrzymał prawa wyborcze?
Dyskutuj!
5
Dlaczego wiele krajów chciało cenzurować to co mówili i pisali ich mieszkańcy? Czy
obecnie istnieją nadal państwa stosujące cenzurę?
6
Co uważasz za najważniejsze w Konstytucji?
Zadanie
7
Sporządź obraz ilustrujący jedną z treści zawartych w norweskiej konstytucji. Możesz
narysować samodzielnie, lub wykorzystać zdjęcia znalezione w gazecie, książce lub
internecie.
8
Przygotuj przemówienie dla dzieci z okazji 17. maja, w którym wytłumaczysz dlaczego
świętujemy ten dzień.
9
Wyobraź sobie, że masz uczestniczyć w demonstracji domagającej się usunięcia
10
żydowskiego paragrafu. Przygotuj plakat na tę demonstrację.
Najmłodszy reprezentant w Eidsvoll miał 17 lat i nazywał się Thomas Konow. Znajdź
więcej informacji na jego temat. Podaj źródła którymi się posługiwałeś.
Do źródeł!
11
Wejdź na stronę internetową www.nb.no/baser/1814. Przeczytaj drugi artykuł Konstytucji z
17. maja 1814 roku i porównaj go z drugim artykułem obowiązującej obecnie Konstytucji.
a
Co się zmieniło?
b
Co stanowiło Twoim zdaniem przyczynę zmiany?
12
Wejdź na stronę internetową www.nb.no/baser/1814. Przeczytaj pięćdziesiąty artykuł
Konstytucji z 17. maja 1814 roku i porównaj go z pięćdziesiątym artykułem obowiązującej
obecnie Konstytucji.
a
Co się zmieniło?
b
Co stanowiło Twoim zdaniem przyczynę zmiany?
Podsumowanie
Norwegia otrzymała własną konstytucję w 1814 roku. Konstytucja bazowała na ideałach
amerykańskiej i francuskiej rewolucji, dotyczących wolności słowa i trójpodziału władzy pomiędzy
króla i rząd, zgromadzenie narodowe oraz sądy.