Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej: Sytuacja obywateli

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej: Sytuacja obywateli

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA)
MEMO / 9 listopada 2009 r.
Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej:
Sytuacja obywateli Unii narodowości romskiej,
zamieszkujących inne państwa członkowskie
W dniu dzisiejszym Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA)
przedstawia swoje sprawozdania porównawcze na temat:
•
Sytuacji obywateli Unii narodowości romskiej, przemieszczających się i
zamieszkujących inne państwa członkowskie
•
Wybranych pozytywnych inicjatyw wspierania obywateli Unii
narodowości romskiej, przemieszczających się i zamieszkujących inne
państwa członkowskie
Wymienione sprawozdania FRA są częścią wspólnego działania na rzecz
swobody przemieszczania się i migracji Romów, zainicjowanego w 2008 r. przez
Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Komisarza Praw Człowieka
Rady Europy, Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE
(ODIHR) oraz Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych OBWE.
Sprawozdania przedstawiono w dniu 9 listopada 2009 r. podczas
międzynarodowej konferencji zorganizowanej wspólnie przez wymienione
organizacje.
Obywatele Unii Europejskiej mają prawo do przemieszczania się i
osiedlenia w dowolnym miejscu na terytorium Unii Europejskiej, pod
warunkiem spełnienia określonych kryteriów. Prawo to, istotne dla
osiągnięcia integracji europejskiej, zostało włączone do Karty Praw
Podstawowych Unii Europejskiej (art. 45). Z badań przeprowadzonych
przez Agencję wynika jednak, iż wielu obywateli Unii narodowości
romskiej, osiedlających się w innym państwie członkowskim w
poszukiwaniu lepszych warunków życia nadal doświadcza rasizmu,
dyskryminacji i wykluczenia. W najnowszym sprawozdaniu opublikowanym
przez Agencję podkreślona została sytuacja Romów i stojące przed nimi
wyzwania w egzekwowaniu cytowanych praw. Na postawie dowodów
przedstawionych w sprawozdaniu, Agencja zaleca Unii Europejskiej i
państwom członkowskim przyjęcie określonych działań promujących
1
spójność społeczną, w celu zapewnienia wszystkim obywatelom realnej
możliwości korzystania z przysługującego im prawa do swobodnego
przemieszczania się.
Zgodnie ze słowami dyrektora FRA, Mortena Kjaerum: „Każdy obywatel Unii ma
prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium UE.
Doświadczenia Romów stanowią reprezentatywne odzwierciedlenie sytuacji
korzystania z prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu, dla wielu
spośród najsłabszych grup społecznych Unii. W tym sensie sytuacja Romów
służy jako papierek lakmusowy: skutki odczuwane przez niektóre z najsłabszych
grup obywateli UE są istotnym wskaźnikiem wyzwań stojących przed wszystkimi
obywatelami na terytorium Unii”.
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI
Kto się przemieszcza?
Według szacunków Eurostatu około 8 mln obywateli Unii korzysta z przysługującego im
prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu, co stanowi w przybliżeniu 1,6%
całkowitej populacji Unii. Nie istnieją oficjalne dane na temat pochodzenia etnicznego
obywateli, którzy skorzystali z danych praw.
Z tego też powodu nie ma oficjalnych danych na temat liczby Romów, którzy skorzystali
z prawa do swobodnego przemieszczania się na terytorium UE. Badanie wykazało, że
najczęściej przemieszczają się grupą społeczną są młodzi mężczyźni i kobiety; dzieci
towarzyszą rodzicom w niektórych przypadkach.
Zróżnicowane doświadczenia przy przekraczaniu zewnętrznych
granic strefy Schengen
Ogòlne doświadczenia respondentòw w kontaktach z urzędnikami
granicznymi/wizowymi w krajach przeznaczenia okazały się być dość pozytywne,
jakkolwiek ankietowani narodowości romskiej byli częściej narażeni na pewne
trudności, m.in. domaganie się łapówek przez skorumpowanych urzędników,
podczas opuszczania i powracania do kraju swego pochodzenia.
Respondenci byli świadomi przysługującego im ogólnego prawa do
przemieszczania się i pobytu, niemniej wykazywali się znacznie mniejszą
znajomością konkretnego i często skomplikowanego zakresu praw i obowiązków
dotyczących osiedlenie się obywateli Unii w innym państwie członkowskim.
Czynniki „wypychające” i „przyciągające” Romów do migracji:
2
ubóstwo, poszukiwanie zatrudnienia i rasizm
Romowie korzystają z przysługującego im prawa do swobodnego
przemieszczania się i pobytu z powodu istotnych czynników „wypychających” i
„przyciągających”:
Ubóstwo spowodowane bezrobociem oraz rasizmem to główne czynniki
„wypychające” Romów do opuszczania kraju pochodzenia. Czynniki te są
potęgowane przez kryzys gospodarczy i nasilające się brutalne ataki na Romów
w niektórych państwach.
Do czynników „przyciągających” Romów do niektórych krajów przeznaczenia
należy dążenie do osiągnięcia wyższych standardów życia, w szczególności
perspektywa znalezienia legalnego lub nielegalnego zatrudnienia.
„W Rumunii mogę liczyć na co najwyżej jeden posiłek dziennie; w Finlandii
na trzy posiłki dziennie. Na tym polega różnica”.
Wywiad z romskim mężczyzną, Finlandia, 09.05.2009 r.
„My, Romowie, istniejemy, ale nie istniejemy; ponieważ nie liczymy się w
istotnych kwestiach [...].Tutaj jestem dobrze traktowana, nigdy nie myślałam,
że ludzie będą mnie tak dobrze traktowali”.
Wywiad z romską kobietą, Hiszpania, 02.03.2009 r.
Nigdy nie spotkałam się z żadną formą dyskryminacji. Przyjechaliśmy tutaj
tylko z powodów ekonomicznych. Jesteśmy obywatelami UE i jako tacy mamy
prawo jechać dokądkolwiek w Unii bez kontroli ze strony władz krajowych czy
międzynarodowych, bo jesteśmy Romami”.
Wywiad z romską kobietą, Wielka Brytania, 30.03.2009 r.
Integracja
Doświadczenia Romòw związane z warunkami lokalowymi, opieką zdrowotną,
szkolnictwem i opieką społeczną są dość zròżnicowane. We wszystkich krajach
objętych badaniem wielu respondentów wskazywało na dwa główne problemy:
trudności ze znalezieniem zatrudnienia na legalnym rynku pracy w kraju
przeznaczenia oraz trudności z zarejestrowaniem pobytu.
3
„W przypadku rumuńskich Romów, jeżeli nie mają oni dokumentu
[świadectwo zarejestrowania], nie mogą zapłacić za wodę, nie mogą zawrzeć
umowy o dostarczanie elektryczności i nie mogą wejść na drogę do
zatrudnienia […]. W ten sposób ci ludzie nie istnieją”.
Wywiad z urzędnikiem prowincji Neapol, Włochy, 05.03.2009 r.
Brak zgłoszenia pobytu = brak praw gospodarczych i społecznych
Wielu Romów ma problemy z zarejestrowaniem pobytu. Wywołuje to efekt
domina. W konsekwencji mogą oni mieć bowiem utrudniony dostęp do pewnych
podstawowych praw obywatelskich i politycznych oraz gospodarczych i
społecznych, m.in. prawa głosowania w wyborach lokalnych i europejskich, jak
również do krajowych systemów opieki zdrowotnej, mieszkalnictwa socjalnego,
opieki społecznej oraz działań na rzecz integracji z rynkiem pracy, takich jak
pomoc w poszukiwaniu zatrudnienia czy szkolenia zawodowe lub językowe.
Wykluczenie z systemu opieki społecznej, wynikające z powyższych problemów,
niewspółmiernie wpływa na kobiety, dzieci, osoby starsze i osoby z
niepełnosprawnością.
Jako że przygotowywana jest odpowiedź na sytuację Romów z innych państw
członkowskich, w ogólnych strategiach wsparcia i zapewniania niezbędnych
środkòw, należy uwzględnić wrażliwość na takie kwestie jak m.in płeć, wiek i
niepełnosprawność.
Na podstawie ustaleń wynikających ze sprawozdań Agencja zaleca:
⇒ Państwa
członkowskie
powinny
zapewnić
zgodność
wszelkich
podejmowanych działań, które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na
obywateli Unii Europejskiej pochodzenia romskiego, z zasadami określonymi
w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz z dyrektywą w sprawie
równości rasowej, która wyraźnie zabrania bezpośredniej i pośredniej
dyskryminacji.
⇒ Władze lokalne, w ścisłej współpracy z rządami krajowymi, powinny zbadać i
uchylić wszelkie środki i te rodzaje polityki, które nie są zgodne z dyrektywą w
sprawie swobodnego przepływu.
⇒ Państwa członkowskie powinny zapewnić prawidłową transpozycję dyrektywy
2004/38/WE w sprawie obywateli (jak zaznaczono w najnowszym
sprawozdaniu Komisji Europejskiej), zgodnie z zasadami określonymi w
Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
4
⇒ Państwa członkowskie powinny ułatwić korzystanie z podstawowego prawa
do swobodnego przemieszczania się i pobytu poprzez opracowanie aktywnej
polityki krajowej nastawionej na włączenie obywateli. Powinno się to odbyć w
drodze konsultacji, z uwzględnieniem doświadczeń i interesów władz
lokalnych, społeczeństwa obywatelskiego oraz samych obywateli Unii
Europejskiej.
⇒ Państwa członkowskie powinny usunąć praktyczne przeszkody w
rejestrowaniu pobytu, zapewniając spójność procesów i wymogów
rejestracyjnych na szczeblu lokalnym.
⇒ Państwa członkowskie powinny w pełni wywiązywać się ze swojego
prawnego obowiązku rozpowszechniania informacji na temat praw i
obowiązków obywateli Unii i członków ich rodzin, związanych z kwestiami
swobody przemieszczania się i pobytu, w szczególności za pośrednictwem
mediów ogólnokrajowych i regionalnych.
⇒ Państwa członkowskie powinny opracować lub udoskonalić politykę
włączenia Romów oraz działania mające na celu zaspokojenie potrzeb
przede wszystkim obywateli Unii narodowości romskiej z innych państw
członkowskich.
⇒ Państwa
członkowskie
powinny
zapewnić
wszystkim
dzieciom
przebywającym na terytorium tych państw, niezależnie od statusu
administracyjnego, pełny i równy dostęp do obowiązkowej edukacji. Przy
zapisach do szkół należy znieść wszelkie wymogi związane z rejestracją
pobytu.
⇒ Państwa członkowskie i władze lokalne powinny opracować, przedstawić
opinii publicznej oraz rozpowszechniać informacje na temat wymogów
związanych z rejestracją pobytu w języku lub językach innych państw
członkowskich UE, w tym w językach mniejszości, np. w języku romskim.
⇒ Władze lokalne powinny zapewnić zarejestrowanym obywatelom Unii równy
dostęp do mieszkań socjalnych.
⇒ Władze lokalne powinny opracować i wdrożyć działania interwencyjne,
mające na celu przede wszystkim integrację obywateli Unii narodowości
romskiej z lokalnym rynkiem pracy.
5
Kontekst sprawozdania:
•
W celu zbadania, jak obywatele Unii korzystają z przysługującego im prawa
do swobodnego przemieszczania się na terytorium Unii, Agencja uruchomiła
w 2008 r. duży projekt badawczy opierający się na ankietach
przeprowadzonych w terenie. 1 Badanie zostało przeprowadzone w 2009 r. w
Finlandii, Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i we Włoszech, co dało
szeroki obraz doświadczeń obywateli Unii narodowości romskiej w krajach
„przyjmujących”.
Kontekst informacji o Romach:
• Termin „Romowie” używany jest jako określenie zbiorowe obejmujące grupy
ludzi o mniej więcej zbliżonych cechach kulturowych, mających wspólną
historię stałej marginalizacji w społeczeństwach europejskich, takie jak Roma,
Sinti, Trawelerzy, Aszkali, Kale itp. 2 Dane o liczbie Romów w Unii
Europejskiej oparte są na szacunkach, jako że brakuje danych na poziomie
krajowym. Zgodnie z tymi danymi szacunkowymi w UE mieszka ok. 10 mln
Romów.
Kontekst właściwego prawodawstwa UE:
•
Artykuł 18 Traktatu WE stanowi, że każdy obywatel Unii ma prawo do
swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw
członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w
niniejszym Traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania. Odnośne
ograniczenia i warunki można znaleźć w dyrektywie 2004/38/WE w sprawie
prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania
się i pobytu na terytorium państw członkowskich, Dz.U. L 158 z 30 kwietnia
2004 r. („dyrektywa w sprawie obywateli”). Państwa członkowskie miały
wprowadzić w życie przepisy wykonawcze i administracyjne niezbędne do
zapewnienia zgodności z dyrektywą do dnia 30 kwietnia 2006 r.
•
W lipcu 2009 r. Komisja Europejska przedstawiła wytyczne na temat prawa
do swobodnego przemieszczania się i pobytu obywateli Unii i członków ich
rodzin. Wytyczne składają się z trzech rozdziałów: wjazd i pobyt obywateli
Unii i członków ich rodzin; ograniczenia prawa do swobodnego
przemieszczania się i pobytu ze względu na kwestie porządku publicznego
lub bezpieczeństwa publicznego; oraz nadużycia i oszustwa.
1
Przeprowadzenie badania zlecono Europejskiemu Centrum Praw Romów (ERRC), które
współpracowało ze stowarzyszeniem Dialog Europejski (ED), Europejskim Biurem Informacji nt.
Romów (ERIO), Fińską Ligą Praw Człowieka, Fundación Secretariado Gitano (FSG) oraz
Fédération nationale des associations solidaires (FNASAT).
2
FRA świadoma jest stanu debaty dotyczącej używania terminu „Romowie” i nie jest jej intencją
„asymilacja” kulturowa członków wymienionych grup lub innych grup do społeczności Romów.
6
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/09/311&for
mat=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en
Sprawozdania FRA są dostępne na stronie internetowej http://fra.europa.eu
W razie pytań prosimy o kontakt z Waltrud Heller z zespołu ds. mediów
Agencji Praw Podstawowych:
E-mail: [email protected]
Tel.: +43 158 030 - 642
7