Ocena oceny z wf

trudne tematy – ocena szkolna
Ocena
oceny z wf
– w publikacjach różnych autorów
Ocenianie jest nierozłącznie związane
z procesem nauczania.
Jest elementem niezbędnym procesu
realizacji celów dydaktyczno-wychowawczych, ważnym zarówno dla
ucznia, jak i dla samego nauczyciela.
n EWELINA GUTKOWSKA-WYRZYKOWSKA
Ocena z wychowania fizycznego od lat jest przedmiotem zainteresowania teoretyków i praktyków
edukacji fizycznej. Nie ma osoby, która by negowała
potrzebę ewaluacji ucznia, chociaż sprawia ona wiele problemów. Poszukiwanie doskonałego systemu
oceniania uczniów z tego przedmiotu było inspiracją
licznych badań naukowych i wielu publikacji na ten
temat. Mimo tak różnorodnych działań, problem roli
i zadań jakie ma spełniać ocena w szkolnym systemie
edukacji pozostaje ciągle otwarty, czego dowodem są
liczne artykuły poświęcone problematyce oceniania,
opublikowane w latach 2008–2011 w czasopismach
specjalistycznych.
Dwukrotnie dokonywałam przeglądu prac podejmujących to zagadnienie i na jego podstawie można,
zauważyć że w okresie 1950–2007 ewaluacji z wychowania fizycznego dokonywano przy pomocy następujących kryteriów: sprawności fizycznej, umiejętności
ruchowych, stosunku do przedmiotu i wiedzy z zakresu kultury fizycznej.
Sposób postrzegania oceny ucznia ukazany w niniejszych publikacjach prowokuje pytanie: Jakie kryteria oceny ucznia z wychowania fizycznego funkcjonują
w rzeczywistości szkolnej? Czy nadal podstawowy wyznacznik ewaluacji z wychowania fizycznego stanowi
sprawność fizyczna ucznia? Te zapytania wzbudziły
moją ciekawość, a tym samym sprowokowały poniższe rozważania.
1
Problematyka oceny szkolnej z wf
W formułowaniu ocen stale istnieje problem dla nauczyciela sprowadzający się
do pytań: co oceniać, które obszary pracy ucznia
powinny być oceniane stopniem szkolnym? postawy,
wiadomości, umiejętności praktyczne, frekwencja,
postęp w sprawności fizycznej, postęp umiejętności ruchowych, działalność na rzecz szkolnej kultury
fizycznej, udział w zawodach sportowych, a może
udział w zajęciach pozalekcyjnych? które z wymienionych należy uznać za podstawowe kryteria oceny
ucznia z wychowania fizycznego?1
Wiele stosowanych w praktyce szkolnej sposobów
oceniania wychowanków uwzględnia przede wszystkim wyniki testów, sprawdzianów oraz innych prób.
Taka forma oceny sprowadza ucznia do roli przedmiotu w procesie nauczania i wychowania, w którym długość pomiaru zadania ruchowego czy ilość poprawnie
wykonanych czynności motorycznych decyduje o ocenie. Myślę, że większość wychowanków obserwując
ten proces zniechęca się do aktywnego uczestnictwa
w zajęciach szkolnej kultury fizycznej. Moim zdaniem
wszelkiego rodzaju testy powinny stanowić wyłącznie
źródło diagnozy oraz planowania dalszej pracy wychowawcy fizycznego. Mogą one być źródłem informacji
dla ucznia o poziomie jego rozwoju w badanych cechach motorycznych, a tym samym uświadamiać go
E. Gutkowska-Wyrzykowska, Problematyka oceny szkolnej z wychowania fizycznego w czasopismach polskich z lat 1950–1990, Wychowanie
Fizyczne i Zdrowotne, 2009, 2.
10
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne
2
3
4
5
wiadomości warunkują prawidłowe umiejętności praktyczne w obszarze kultury fizycznej i zdrowia4.
W publikacjach poświęconych problematyce oceny z wychowania fizycznego z okresu 2008–2012 autorzy prezentowali również inne sugestie dotyczące
oceniania.
Różni autorzy – różne oceny
Ewa Czerska (2008)5 – uwzględniając ogólne założenia i funkcje oceny szkolnej zauważa, że powinna
ona dotyczyć obserwowalnych zmian w osobowości
ucznia, zarówno w sferze fizycznej jak i intelektualnej,
emocjonalnej oraz społecznej. Zdaniem autorki winno
uwzględniać się tempo rozwoju biologicznego wychowanka oraz jego zainteresowania i predyspozycje.
Zwraca ona uwagę na to, iż należy przywiązywać
większą wagę do oceniania
i monitorowania aktywności fizycznej niż sprawności fizycznej. Takie stanowisko zajmują władze oświatowe w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z dnia 7 września 2004 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów (Dziennik Ustaw Nr 199, poz. 2046). To
E. Gutkowska-Wyrzykowska, Problematyka oceny szkolnej z wychowania fizycznego w czasopismach polskich z lat 1991–2007, Wychowanie
Fizyczne i Zdrowotne, 2009, 3.
Tamże.
A. Kantanista, O humanizm w ocenianiu w ocenianiu z wychowania fizycznego. Problematyka kontroli i oceniania oraz propozycja przedmiotowego sytemu oceniania z wychowania fizycznego, Lider,2007,1.
E. Czerska, Przedmiotowy system oceniania z wychowania fizycznego, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2008, 7.
nr 11 grudzień 2012
11
trudne tematy – ocena szkolna
nad czym musi więcej popracować. System oceny wychowanka powinien odbywać się w taki sposób, aby
zachęcić go do aktywnego uczestnictwa w lekcjach
wychowania fizycznego, zniwelować stres, uaktywniać
do samorealizacji własnych potrzeb ruchowych i zainteresowań, kształtować postawę do kultury fizycznej,
pomóc w przyswojeniu umiejętności ruchowych związanych z wyborem sportu całego życia, a jednocześnie pozwolić na uzyskiwanie lepszych ocen. Sposób
oceny ma ułatwić kształtowanie pozytywnej postawy
młodego człowieka wobec kultury fizycznej i przygotować go do świadomego i czynnego uprawiania ćwiczeń ruchowych zarówno podczas edukacji szkolnej
jak i w życiu dorosłym niezależnie od uzdolnień ruchowych czy niedoskonałości samego ciała2.
Każdy nauczyciel wychowania fizycznego wielokrotnie stawiał sobie pytanie: czy umiejętności praktyczne z zakresu kultury fizycznej powinny być oceniane stopniem szkolnym?
Uzyskanie każdego rodzaju umiejętności, niezależnie w jakiej dziedzinie życia, uwarunkowane jest przede
wszystkim chęciami osoby zainteresowanej. Nauczyciel może na bieżąco obserwować poziom umiejętności
ruchowych wychowanka – zmian i postępów w rożnych
dziedzinach związanych z podejmowaniem aktywności
fizycznej. Przyswojone przez ucznia umiejętności praktyczne mogą stanowić warunek zadowalającego udziału w kulturze fizycznej w życiu dorosłym.
Kształtując postawy wiemy, że mamy modelować
właściwy stosunek ucznia do określonego przedmiotu. Kształtowanie postaw jest „elementem” wychowania, którego efekty trudniej jest ocenić od samego
nauczania. Kształtowanie postaw poprzez samodzielne podejmowanie zadań ma związek ze świadomym
stosunkiem do własnego organizmu i jego potrzeb,
poczuciem odpowiedzialności, samooceną własnej
sprawności lub umiejętności . Wychowawca fizyczny
poprzez kształtowanie szeroko rozumianych postaw
ma wyposażyć swoich wychowanków w taki zasób
wiedzy i umiejętności, aby każdy z nich dążył do samokształcenia, samodoskonalenia i samokontroli własnego organizmu przez całe swoje życie3.
Czy poziom wiadomości z zakresu szkolnego wychowania fizycznego należy poddać ocenie stopniem szkolnym? Podobnie jak A. Kantanista twierdzę, że „nie ma
(...) dobrej praktyki bez dobrej teorii i odwrotnie”. Autor
zauważa, że pewien zespół wiadomości może warunkować świadome uczestnictwo w kulturze fizycznej. Poza
tym podkreśla, że intelektualizacja ucznia powoduje
dokonywanie odpowiednich wyborów, podejmowanie
decyzji w trosce o swoje ciało. Zaznacza, że stosowne
trudne tematy – ocena szkolna
zarządzenie wyraźnie określa, iż przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego należy
w szczególności brać pod uwagę wysiłek
wkładany przez ucznia w wywiązywanie
się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć (rozdział 2, § 7). Zaproponowany przez Czerską systemy oceniania
pozwalają na obiektywną ocenę wkładu pracy wychowanka, ponieważ dotyczą one wszystkich sfer aktywności
bez preferowania żadnej z nich. Autorka zauważa że wszystkie obszary są dostępne dla każdego ucznia i w każdym
z nich może wykazać się on w dostępny
dla siebie sposób. Poza tym przedstawione sposoby oceniania uwzględniają
możliwości, potrzeby i zainteresowania
wychowanka, wymagają od niego uczestnictwa w planowaniu i organizowaniu własnego procesu kształcenia. Publikacja ta
może być podpowiedzią dla nauczycieli,
gdyż ukazuje doskonałe schematy do
opracowywania własnych, być może
doskonalszych regulaminów oceniania ucznia z wychowania fizycznego.
Aneta Walkiewicz, Magdalena Domańska (2008)6 – analizując badania wiedzy
z wybranych zagadnień kultury fizycznej uczniów łowickich szkól, dostrzegają, że najlepiej opanowali oni
zagadnienia dotyczące kompetencji dbałości o ciało.
Zauważają, iż znaczna grupa uczniów poprawnie odpowiedziała na pytania dotyczące wpływu aktywności ruchowej na organizm (97,35 %),o zachowaniu
bezpieczeństwa podczas ćwiczeń (82,8%), oraz na
znajomość ćwiczeń wzmacniających poszczególne
parte mięśniowe (62,3%). Najgorsze wyniki uczniowie
uzyskali w segmencie dotyczącym umiejętności diagnostyki ciała. Zdaniem autorek, zadawalające jest to,
iż uczennice znają wpływ ruchu na organizm i znają
prawidłowe postawy podczas rywalizacji sportowej.
Ewelina Gutkowska-Wyrzykowska (2010)7 –
przedstawiła opinie uczniów i nauczycieli nt. kryteriów
oceny z wychowania fizycznego. Autorka wskazuje, że
uczniowie i ich nauczyciele preferują te same przesłanki – charakteryzujące postawę ucznia oraz jego cechy
motoryczne. Dostrzega iż, taka forma oceny uwzględnia
kompetencje instrumentalne i aksjologiczne wychowanka, a tym samym nawiązuje do koncepcji wychowania fizycznego proponowanej przez Henryka Grabowskiego8.
6
7
8
9
10
11
12
Paweł Woźny (2010)9 – zauważa, iż
nauczyciel poddający sporadycznie kontroli i ocenie postępów swoich uczniów
doprowadza do zmniejszania poziomu
motywacji, koncentracji i zaangażowania się w proces dydaktyczno-wychowawczy. Podkreśla, że tylko
właściwie zaplanowane, systematyczne, częste
kontrole pozwolą rozwijać się uczniom, doprowadzając do eliminowania pojawiających się
błędów, przezwyciężania słabości i uprzedzeń,
pokonywania lęków, wznoszenia się ponad
przeciętność. W swojej publikacji autor zaproponował wiele różnorodnych zadań, testów, rozwiązań z wybranych form aktywności fizycznej
najczęściej realizowanych w szkole, które mogą
posłużyć nauczycielom do własnych przemyśleń
związanych z ocenianiem wychowanka.
Kazimierz Żegnałek (2010)10 – podkreśla, że
ocenianie jest jednym z podstawowych obowiązków nauczyciela a zarazem jedną z najważniejszych umiejętności – wchodzących w skład jego
kompetencji dydaktycznych. Autor zauważa, że
umiejętność ta wywołuje największe kontrowersje i emocje w rzeczywistości szkolnej, które wynikają nie tyle z braku wiedzy nauczycieli
na temat oceniania, a raczej ze świadomego ich
postępowania, często sprzecznego z posiadaną przez
nich na ten temat wiedzą. W swoich rozważaniach dotyczących oceniania ucznia autor skupił się na skali
ocen, składnikach oceny oraz jej funkcji selekcyjnej;
przedstawia wyniki sondażu diagnostycznego, który
przeprowadził wśród studentów pedagogiki. W debatowaniu nad tymi zagadnieniami Żegnałek wykorzystał
opinie studentów pedagogiki trzech różnych uczelni (AP w Siedlcach, WSP TWP w Warszawie, PWSZ
w Koninie). W artykule pojawia się bardzo interesująca
argumentacja towarzysząca wypowiadanym przez studentów opiniom. Myślę, że ta publikacja może skłonić
wielu wychowawców fizycznych do refleksji nad własną praktyką w zakresie oceniania.
Grażyna Kosiba (2009)11 – podkreśla ważność
tego, co wyeksponuje sam nauczyciel. Czy wystawi
on uczniowi, stopień za bezwzględny czas uzyskany
w biegu, czy też wykorzysta ocenę jako „narzędzie
do podnoszenia efektywności procesu dydaktyczno-wychowawczego, wykorzystując znaną prawidłowość, według której zachowania nagradzane ulegają wzmocnieniu, karane zaś stłumieniu”12. Autorka
próbuje przyjrzeć się istniejącym tendencjom w oce-
A. Walkiewicz, M. Domańska, Ocena poziomu wiadomości – z wybranych zagadnień kultury fizycznej, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne,
2008, 10.
Tamże.
H.Grabowski, Co koniecznie trzeba wiedzieć o wychowaniu fizycznym, Kraków 2000.
P. Woźny, Kontrola i ocena na wychowaniu fizycznym –przykładowe zadania i testy, Lider, 2010, 9.
K. Żegnałek, Polemiki i kontrowersje – co i jak oceniać z wychowania fizycznego, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2010, 3.
G. Kosiba, Ocena z wychowania fizycznego – w koncepcjach i opinii nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów, Wychowanie Fizyczne
i Zdrowotne, 2009, 11.
H. Grabowski, Teoria fizycznej edukacji, Warszawa 1997.
12
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne
Stosowane w praktyce szkolnej
sposoby oceniania uwzględniają
przede wszystkim wyniki testów,
sprawdzianów oraz innych prób.
Stanisław Żołyński (2011)13 – zauważą, że środowisko nauczycieli w kwestii oceny z wychowania
fizycznego jest podzielone. Jedni w swojej pracy stawiają na pierwszym miejscu wynik sportowy, a drugim jest bliżej do wychowawców fizycznych. Autor,
jest zdania, że poglądy nauczycieli co do przedmiotu
oceny z wychowani fizycznego ewoluują w kierunku
bardziej podmiotowym i humanistycznym. Dostrzega
dylemat dotyczący oceny celującej z wychowania fizycznego. Za co i komu należy ją wystawić? Analizując
wypowiedzi 396 uczniów szkół podstawowych i 269
gimnazjum dostrzega, iż ocena celująca ich zdaniem
winna być możliwa dla wszystkich uczniów, a nie tylko
tych którzy reprezentują szkołę. Respondenci uważają,
ze nauczyciel wystawiając ocenę powinien uwzględniać: obowiązkowość, aktywność na zajęciach, wzorowe zachowanie w szerokim ujęciu, systematyczne
uczestniczenie w lekcji, właściwe wykonywanie poleceń oraz inne przejawy szeroko rozumianej postawy.
Stąd też ocena celująca ma spełniać funkcję nagrody
za wzorowe wypełnianie obowiązków (w szeroko rozumianym znaczeniu) wobec wychowania fizycznego.
Poza tym należy stworzyć warunki do uzyskania oceny
13
14
celującej wszystkim uczniom, niezależnie od posiadanej przez nich sprawności i umiejętności ruchowych.
Zdaniem autora ocenę tą można z całą pewnością
wystawić tym uczniom, którzy swoją wzorowa postawą (w szerokim ujęciu) i wzorowym zachowaniem
udowadniają na każdej lekcji, że są warci najwyższej
oceny. Zaś sprawność fizyczna w żadnym przypadku
nie powinna przesądzać o tej ocenie. Nauczyciel musi
pamiętać, że to uczeń jest najważniejszym elementem
całego procesu dydaktyczno- wychowawczego, zaś
ocenianie winno wspierać i motywować wychowanka,
a nie go zniechęcać
Wiesław Osiński, Michał Bronikowski, Jerzy
Maciaszek, Adam Kantanista (2008)14 – dostrzegają zmianę akcentów w ocenianiu ucznia z wychowania
fizycznego i przeniesieniu ich na kryteria zaangażowania, stosunku do przedmiotu, postaw prospołecznych,
włożonego wysiłku w ćwiczenia i stałą troskę o swoją
kulturę fizyczną.
Ewaluacja ucznia z wychowania fizycznego jest
szczególnie trudna ze względu na to, że zakłada ono
zarówno kształtowanie ciała i ducha. Nauczyciel musi
umieć wybrać do systemu kontroli i oceny takie wartości, które będą obiektywnie oddawać osiągnięcia
uczniów – aktywizować ich, jak i nauczycieli.
Jestem podobnego zdania jak wielu nauczycieli wychowania fizycznego, że ocenianiu nie należy poddawać wrodzonych predyspozycji biofizycznych wychowanka, ale jego postawę, zaangażowanie i aktywność
samokształceniową w dążeniu do osiągnięcia pełnej
świadomości potrzeb własnego ciała i podejmowania
działań w kierunku poprawiania i pomnażania zdrowia.
Uwagi podsumowujące
W moim odczuciu, system oceniania zaproponowany przez nauczyciela powinien zachęcać ucznia
do aktywnego, systematycznego uczestnictwa w zajęciach szkolnej kultury fizycznej. Przejawianie aktywnej
S. Żołyński, Komu ocena celująca z wychowania fizycznego, Lider,2011, 1/239
W. Osiński i in., Ocena z wychowania fizycznego w świetle współczesnej filozofii edukacyjnej i osiągnięć nauk o kulturze fizycznej, Lider,
2008, 4.
nr 11 grudzień 2012
13
trudne tematy – ocena szkolna
nianiu funkcjonującym w rzeczywistości szkolnej po
wprowadzeniu ostatniej reformy edukacji. Analizując
środowisko 43 krakowskich szkół podstawowych
i gimnazjalnych próbuje określić kryteria oceny okresowej i rocznej, sposoby oceniania oraz wdrażania
uczniów do samokontroli i samooceny w wychowaniu
fizycznym funkcjonujących obecnie. Autorka w swojej
publikacji sugeruje, ze kolejne zmiany w szkolnym
wychowaniu fizycznym, których wdrażanie rozpoczęło
się od nowego roku szkolnego 2009/2010, mogą mieć
wpływ na obraz i kryteria oceny z wychowania fizycznego. Podpowiada, że każdy z nas – wychowawców
fizycznych, opracowując nowe bądź przerabiając dotychczasowe koncepcje oceny, musi zastanowić się
nad jej priorytetami. Zauważa, że kryteria oceny powinny odzwierciedlać zawarte w nowych podstawach
programowych założenia i przyczyniać się w coraz
większym stopniu do aktywności ruchowej wychowanka, motywować go i zachęcać, a nie stać się przyczyną jego absencji ze szkolnych zajęć wychowania
fizycznego.
trudne tematy – ocena szkolna
postawy przez młodzież na lekcjach będzie oddziaływało na zakres ich umiejętności ruchowych i poziom sprawności fizycznej. Każdy z wychowawców
fizycznych ma świadomość, że uczestnictwo w kulturze fizycznej jest uzależnione przede wszystkim od
stanu świadomości na temat wartości ciała, a dopiero
wtórnie od jego sprawności. Dlatego też wychowanie
fizyczne powinno zapewnić zarówno doraźne kształtowanie ciała, jak i kształtowanie osobowości troskliwej
wobec ciała. Nauczyciel wychowania fizycznego musi
wykazać się logicznym myśleniem i praktycznym wykorzystaniem zasady indywidualizacji w swojej pracy
dydaktyczno-wychowawczej.
Niezależnie od sytuacji zawsze oceniając ma obowiązek pamiętać, aby kierować się wyłącznie dobrem
wychowanka. Chcąc wywołać pozytywne zmiany
w jego edukacji fizycznej winien stwarzać uczniom takie warunki, aby każdy z nich mógł odnieść sukces na
miarę swoich możliwości. Oceniając jest zobligowany
uwzględnić indywidualne możliwości jednostki, a nie
kierować się wykazem kryteriów sprawnościowych
właściwych dla danej populacji młodzieży czy tabel
określających umiejętności ruchowe.
15
Nauczyciel wf musi wykazać się logicznym myśleniem i praktycznym wykorzystaniem zasady indywidualizacji w swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej.
Na podstawie przeanalizowanych publikacji można stwierdzić, iż „nie ma chyba w pedagogice zagadnienia, z którym wiązałyby się tak różne i czasem tak sprzeczne poglądy, jak zagadnienia oceny
szkolnej”15.
Dokonany przegląd piśmiennictwa pokazuje, że
nie ma jednolitych poglądów w sprawie oceny z wychowania fizycznego i że ta problematyka budziła
duże zainteresowanie. Powyższa analiza wskazuje, iż
w niniejszym okresie ocenę wystawiano na podstawie następujących kryteriów: sprawności fizycznej,
umiejętności ruchowych, stosunku do przedmiotu
oraz wiedzy z zakresu kultury fizycznej. W przedstawionych propozycjach oceny można zauważyć ogólny
brak odniesienia do teoretycznych koncepcji wychowania fizycznego.
mgr Ewelina Gutkowska-Wyrzykowska
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny
w Siedlcach
W. Okoń, O postępie pedagogicznym, Warszawa 1970.
Śniegowy bedeker narciarski
Śniegi suche
Puch świeży – lekki puszysty, od –8°C skrzypiący. Ulubiony nośny śnieg doświadczonych narciarzy. Utrudniający podchodzenie ze względu na głębokie zapadanie się narciarza. Przy zjeździe ślady nart zasypują
się – śnieg fantastycznie „kurzy”.
Puch zsiadły – pod wpływem własnego ciężaru; po kilkudziesięciu godzinach przekształcony z puchu świeżego. Łatwiejszy dla mniej doświadczonych narciarzy.
Gips przewiany – śnieg zbity przez wiatr w twarde płaty, zaspy lub formy śnieżno-lodowe. Najczęściej
występuje w miejscach odsłoniętych i na graniach. Zwiększa szybkość narciarza się, gdyż narty się nie
zapadają. Wymagana ostrożność!
Gips zbity – większe powierzchnie twardego, mocno ubitego przez wiatr śniegu, ciężkiego i suchego. Mniej
zapada się niż gips przewiany. Stawia znaczny opór przy ewolucjach narciarskich. Narty głęboko zapadają się, tworząc wyraźne ślady o ostrych krawędziach
Śnieg zmrożony płatkowy – powstaje z krystalizacji mgły. Występuje w par ach szczytowych, często na
podłożu puchu zsiadłego. Łatwe poruszanie się, o ile podłoże jest twarde.
Szreń (szreń łamliwa) – cienka powłoka lodowa, pod którą znajduje się puch zsiadły. Jeśli łamie się pod
nartami, uniemożliwia wykonywanie płynnych manewrów. Skręty – przeważnie w wyskoku lub przez
„przestępowanie”.
Lodoszreń matowa – silniej zlodowaciała niż szreń. Nie załamuje się pod ciężarem narciarza, ale zwiększa
ryzyko upadku podczas trawersów lub zjazdów. Częstym efektem jazdy po lodoszreni jest niekontrolowane zsuwanie się po stoku z coraz większą szybkością.
Lód – praktycznie wyklucza jazdę na nartach. Upadki bolesne i niebezpieczne, szczególnie na stromiznach.
14
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne