Innowacyjność przedsiębiorstw w aspekcie wzrostu

Transkrypt

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 453
EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 8
295
2007
KATARZYNA SZOPIK
INNOWACYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW
W ASPEKCIE WZROSTU KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI
Zgodnie z definicją OECD „konkurencyjność oznacza zarówno zdolność firm,
przemysłów, regionów, narodów lub ponadnarodowych ugrupowań do sprostania międzynarodowej konkurencji, jak i do zapewniania relatywnie wysokiej stopy zwrotu od
zastosowanych czynników produkcji i relatywnie wysokiego zatrudnienia na trwałych
podstawach” 1 . Konkurencyjność odnosi się również do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. W warunkach gospodarki rynkowej działalność gospodarcza ma sens
ekonomiczny, gdy przyczynia się do wypracowania nadwyżki w stosunku do poniesionych nakładów. Podmioty niewypracowujące tej nadwyżki są eliminowane z rynku.
Uwolnione zasoby produkcyjne, energia i przedsiębiorczość mogą wówczas zostać wykorzystane w innej działalności 2 . Za konkurencyjne można zatem uznać takie przedsiębiorstwo, które prowadząc swoją działalność w sposób sprawny i efektywny zdolny jest do
osiągania celów założonych w strategii działalności.
Konkurencyjność przedsiębiorstwa zależna jest od jego potencjału. Potencjał
konkurencyjności definiowany jest jako system zasobów materialnych i niematerialnych
umożliwiających przedsiębiorstwu zastosowanie optymalnych instrumentów skutecznego
konkurowania na rynkach globalnych 3 . Można więc uznać, że ściśle wiąże się z posiadanymi przez niego zasobami czy też umiejętnościami. Nie wszystkie jednak elementy
zasobowe przedsiębiorstwa mają jednakowe znaczenie przy budowaniu przewagi konkurencyjnej.
Przy określaniu poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw szczególne znaczenie
mają wskaźniki dotyczące nauki, techniki i innowacji prezentujące poziom konkurencyjności technologicznej i innowacyjnej krajów. Za najczęściej używane uznaje się 4 :
1
Industrial Structure Statistics 1994, OECD, Paris 1996 [w:] M. J. Stankiewicz, Konkurencyjność
przedsiebiorstwa, TNOiK, Toruń 2005, s. 36.
2
J. W. Bossak, W. Bieńkowski: Międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju i przedsiębiorstw,
Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004, s. 17.
3
M. J. Stankiewicz (red.): Budowanie potencjału konkurencyjności przedsiębiorstwa, TNOiK, Toruń
1999, s. 78.
4
A. Zielińska-Głębocka (red.): Potencjał konkurencyjny polskiego przemysłu w warunkach integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s. 36.
296

Katarzyna Szopik
całkowite wydatki na B+R jako procent PKB,
struktura wydatków na B+R w podziale na: wydatki rządowe, wydatki wyższych
uczelni, wydatki sektora przedsiębiorstw,
bilans płatniczy technologii;
zgłoszenia patentowe wewnętrzne i zewnętrzne;
udział kraju w patentach zgłoszonych przez Stany Zjednoczone;
liczba pracowników naukowo-badawczych na 10 tys. zatrudnionych;
liczba publikacji naukowych, intensywność prac badawczo-rozwojowych w przemyśle
(wydatki na B+R w przedsiębiorstwach jako procent wartości dodanej);
import technologii (technologie zawarte w towarach importowanych);
wydatki na innowacje (wprowadzenie nowego produktu, wyrobu zmodernizowanego
lub nowego procesu wytwórczego) jako procent całkowitego obrotu.
Przedsiębiorstwa zmierzające do utrzymania stałej przewagi konkurencyjnej
zmuszone są do usprawniania prowadzonej działalności oraz podejmowania działań
zmierzających do jej doskonalenia. Można to osiągnąć dzięki prowadzeniu działalności
innowacyjnej, która prowadzi do realizacji celów rozwojowych przedsiębiorstwa, jak
również sprzyja powstawaniu nowych dziedzin i sektorów działalności gospodarczej.
W szczególności natomiast prowadzą one do 5 :

odnowienia i rozszerzenia asortymentu produkcji i usług oraz związanych z nimi rynków;
uruchomienia nowych metod produkcji, zaopatrzenia i dystrybucji;
zastosowania zmian w metodach zarządzania, organizacji pracy, warunkach pracy
i kwalifikacji siły roboczej.
Innowacyjność gospodarki kraju zależy od szeregu czynników determinujących
zakres oraz poziom jej działania. Za główne czynniki innowacyjności i konkurencyjności
przedsiębiorstwa można uznać 6 :

zdolność inwencji, kreowania i podejmowania innowacji,
umiejętność chłonności innowacji,
zdolności strukturalne wzmocnienia pozycji konkurencyjnej, czyli potencjalne możliwości powiększenia udziału w rynku, tkwiące w posiadanej infrastrukturze technicznej i organizacyjnej,
kompetencje rozwoju innowacyjności produktowej oraz asortymentu na bazie posiadanego potencjału techniczno-technologicznego i finansowego,
zdolności innowacyjne potencjału techniczno-technologicznego, oznaczające stopień
atrakcyjności i innowacyjności posiadanej techniki i technologii,
5
J. Baruk: Korzyści z innowacji w firmach zachodnich, „Nowator” 2004, nr 10, s. 8.
6
J. Pawłowski: Diagnoza potencjału innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw, Przegląd
Organizacji, nr 5, rok 2005, s. 29.
Innowacyjność przedsiębiorstw w aspekcie wzrostu konkurencyjności…

297
zdolność finansowania działań innowacyjnych i działań wspierających konkurencyjność rynkową.
Statystyki wykazują, że nakłady na działalność innowacyjną polskich przedsiębiorstw przemysłowych, mimo ich niskiego poziomu, rosną z roku na rok. W roku 2004
w porównaniu z rokiem 2000 ich wartość wzrosła o 3182,3 mln zł. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych w latach 2000-2004 przedstawia
rys. 1.
Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych
w latach 2000-2004 (w mln zł)
20000
15000
12234,7
11501,4
13848,1
15511,6
15417
2003
2004
10000
5000
0
2000
2001
2002
Rysunek 1. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych w latach
2000-2004 (w mln zł).
Źródło: Nauka i technika w 2004 r., GUS, Warszawa 2005, s. 83.
Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w największym stopniu wiąże się z zakupem nowych maszyn i urządzeń technicznych, mimo iż w roku 2004 w stosunku do
roku poprzedniego wartość nakładów inwestycyjnych na maszyny i urządzenia techniczne nieco zmalała. W następnej kolejności wydatki związane z poziomem innowacyjności
przedsiębiorstw dotyczą nakładów inwestycyjnych na budynki i budowle oraz grunty.
Wielkość tych nakładów w roku 2004 wzrosła w stosunku do roku 2003 o niebagatelne
1157,6 mln zł. Istotna jest również wielkość nakładów na działalność B+R jako jednego
z głównych źródeł innowacji. Zauważalna jest jednak znaczna obniżka wydatków na tę
sferę w stosunku do roku 2003. W najmniejszym stopniu inwestowało się w zakup nowych technologii w postaci dokumentacji i praw, marketing dotyczący nowych i zmodernizowanych wyrobów oraz szkolenia personelu związane z działalnością innowacyjną,
mimo, iż nakłady na dwie ostatnie pozycje znacznie wzrosły (nakłady na szkolenia wzrosły o o 40%, natomiast na marketing wzrosły aż o 90%). Strukturę nakładów na działalność innowacyjną według rodzajów działalności innowacyjnej w latach 2000-2004 przedstawia rys. 2.
Wewnątrz polskich przedsiębiorstw, jak i w ich otoczeniu występuje szereg barier innowacyjności, które wskazują na konieczność prowadzenia odpowiednio ukierun-
Katarzyna Szopik
298
kowanej polityki gospodarczej, zwłaszcza przemysłowej i proinnowacyjnej, przyjaznej dla
przedsiębiorstw poszukujących i wdrażających innowacje 7 . Można wymienić bowiem
następujące przeszkody we wdrażaniu innowacji 8 :

trudności w sprostaniu wymogom dotyczącym polityki proinnowacyjnej państwa,
uwarunkowania prawne,
brak zapotrzebowania klientów,
wysokie oprocentowanie kredytów,
brak środków finansowych,
wysokie koszty.
Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych
wg rodzajów działalności innowacyjnej w latach 2000-2004 (w mln zł)
12000
9813,9
10000
9221,6
8692,1
8000
6601,8
6305
6000
4000
3574,6
3000,4
2742,1
2000
0
2778,7
2417
1716,3
1570
1286,9
1176,4
96,9
392,7
135,3
2000
219,8
83
318
1160
743,7
413,5
2001
Działalność B+R
budynki, budowle i grunty
szkolenie personelu związane z dział. innowacyjną
26,6
2002
208,7
26,7
2003
213
436,4
404,2
39,6
2004
Zakup nowej technologii
maszyny i urządzenia techniczne
marketing dotyczący nowych wyrobów
Rysunek 2. Struktura nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych
według rodzajów działalności innowacyjnej w latach 2000-2004 (w %).
Źródło: Nauka i technika w 2004 r., op. cit., s.83.
Dlatego też w odniesieniu do źródeł finansowania działalności innowacyjnej
w przedsiębiorstwach przemysłowych, zdecydowanie dominuje kapitał własny, kredyty
bankowe natomiast mają drugorzędne znaczenie. Przedsiębiorstwa w niewielkim stopniu
7
A. Lozano-Platonoff, D. Miłaszewicz, S. Sysko-Romańczuk: Innowacyjność polskich firm, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw nr 1/2006, s. 55.
8
K. Poznańska: Konkurencyjność a innowacyjność polskich przedsiębiorstw [w:] Zeszyty Naukowe
Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 951,Wrocław 2002, s. 209.
Innowacyjność przedsiębiorstw w aspekcie wzrostu konkurencyjności…
299
korzystają z funduszy budżetu państwa oraz bezzwrotnych środków pozyskanych z zagranicy. Strukturę nakładów na działalność innowacyjną według źródeł finansowania
w latach 2000-2004 przedstawia rys. 3.
Struktura nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych
wg źródeł finansowania w latach 2000-2004
90
80
78,9
76,3
71,9
65,4
70
66,9
60
50
40
30
20
10
22,4
17,7
13,7
1,5
2,9 5,6
6,2
1,5
2,7
1
0
2000
17,7
10,5
2001
własne
kredyty bankowe
pozostałe
0,7
2002
15,6
13,7
0,7
1
2003
1,1
1,1 3,3
2004
otrzymane z budżetu państwa
pozyskane z zagranicy
Rysunek 3. Struktura nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych
według źródeł finansowania w latach 2000-2004 (w %).
Źródło: Nauka i technika w 2004 r., op. cit., s.86.
Wkroczenie Polski w struktury unijne sprawia, że niezbędnym elementem funkcjonowania przedsiębiorstw powinna stać się działalność innowacyjna. Przedsiębiorstwem innowacyjnym określa się przedsiębiorstwo inteligentne, przedsiębiorstwo przyszłości, charakteryzujące się dużą elastycznością, zaangażowaniem w sprawy jednostki,
pełnym wykorzystaniem potencjału pracy zespołowej, silnymi kompetencjami podstawowymi, zamiłowaniem do różnorodności 9 . Bez prowadzenia działalności innowacyjnej
trudno jest podejmować kwestię konkurowania z przedsiębiorstwami zachodnimi na
rynku globalnym. Konieczna jest jednak świadomość decydentów, że innowacje są kluczowym czynnikiem rozwoju przedsiębiorstw. Oczywiście duże znaczenie we wspieraniu
działalności innowacyjnej, ma polityka konkurencji realizowana przez państwo. Ma ona
na celu m.in. promocję innowacji, finansowanie sfery badawczo-rozwojowej przedsiębiorstw, rozwój technologiczny i innowacyjny poprzez wspieranie instytucji proinnowa-
9
Sosnowska A.: Zarządzanie firmą innowacyjną, Difin, Warszawa 2000, s. 13.
Katarzyna Szopik
300
cyjnych (parki technologiczne, centra transferu technologii, inkubatory przedsiębiorczości). Generalnie można jednak stwierdzić, że prowadzenie działalności innowacyjnej
w przedsiębiorstwach oraz efektywne ich wdrażanie może w rezultacie być jednym
z narzędzi wzrostu ich wartości oraz umocnienia pozycji konkurencyjnej.
INNOVATIVE ACTIVITY IN COMPANIES
IN THE ASPECT OF INCREASING COMPETITIVENESS
The companies running toward to keep constant competition advantage are
forced to improve their activity. Reaching this aim is possible thanks to innovative activity which lead to realization of companies develop targets and is conductive to creation
of new fields and sectors of economy activity as well. Article brings up the problem of
competition and innovative activity in the companies with basic indexes describing the
condition of innovative activity in Poland.
Translated by Katarzyna Szopik
LITERATURA:
1. Baruk J.: Korzyści z innowacji w firmach zachodnich, „Nowator” 2004, nr 10;
2. Bossak J. W., Bieńkowski W.: Międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju i przedsiębiorstw, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004;
3. Lozano-Platonoff A., Małaszewicz D., Sysko-Romańczuk S.: Innowacyjność polskich
firm, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” nr 1/2006;
4. Pawłowski J.: Diagnoza potencjału innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw, „Przegląd Organizacji” 2005, nr 5;
5. Poznańska K.: Konkurencyjność a innowacyjność polskich przedsiębiorstw [w:]
Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 951,Wrocław 2002;
6. Sosnowska A.: Zarządzanie firmą innowacyjną, Difin, Warszawa 2000;
7. Stankiewicz M. J.: Budowanie potencjału konkurencyjności przedsiębiorstwa, TNOiK,
Toruń 1999;
8. Stankiewicz M. J.: Industrial Structure Statistics 1994, OECD, Paris 1996, Konkurencyjność przedsiebiorstwa, TNOiK, Toruń 2005;
9. Zielińska-Głębocka A.: Potencjał konkurencyjny polskiego przemysłu w warunkach
integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003.