Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność

Piotr Dzikowski*
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na
działalność przedsiębiorstw przemysłowych
w Wielkopolsce w latach 2011-2012
Wstęp
Przedsiębiorstwa angażują się w działalność innowacyjną, aby
osiągnąć różne cele. Z punktu widzenia aktualnego rozwoju gospodarczego, najważniejszym czynnikiem kształtującym efekty ekonomiczne jest sukces poszczególnych firm. Czynnikiem przyczyniającym się do
osiągnięcia sukcesu mogą być innowacje w obrębie produktu, procesu,
organizacji i marketingu. Wśród najważniejszych efektów, występujących na skutek wprowadzania innowacji, należy wymienić: zwiększenie
asortymentu, wejście na nowe rynki, poprawę jakości, zwiększenie elastyczności produkcji, zwiększenie zdolności produkcyjnych, obniżenie
jednostkowych kosztów pracy, ograniczenie jednostkowej materiało
i/lub energochłonności produkcji, ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego i wypełnienie przepisów i norm.
Głównym celem pracy jest identyfikacja efektów, występujących na
skutek wprowadzenia w przedsiębiorstwie innowacji i analiza ich
wpływu na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych,
funkcjonujących w Wielkopolsce w latach 2011-2012. Hipotezą badawczą jest założenie, że rodzaj efektu wprowadzania innowacji, determinuje podejmowaną działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych w Wielkopolsce. Źródłem danych przedstawionych w artykule są
badania prowadzone w Zakładzie Innowacyjności i Przedsiębiorczości
na Wydziale Ekonomii i Zarządzania na Uniwersytecie w Zielonej Górze, finansowane ze środków statutowych zakładu. W artykule zaprezentowano zbiór danych dotyczący działalności innowacyjnej w sektorze przedsiębiorstw przemysłowych, w Wielkopolsce w latach 20112012. W części teoretycznej pracy dokonano przeglądu efektów wpro-
Dr, Zakład Innowacji i Przedsiębiorczości, Wydział Ekonomii i Zarządzania,
Uniwersytet Zielonogórski, [email protected], 65-246 Zielona Góra,
ul. Podgórna 50
*
160
Piotr Dzikowski
wadzania innowacji oraz podstawowych zagadnień związanych z innowacją i działalnością innowacyjną przedsiębiorstw.
1. Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa
Zgodnie z założeniami tradycyjnej teorii innowacji, proces innowacyjny ma charakter liniowy. Nieliniowość i systemowość innowacji zostały uwypuklone przez szkołę ewolucyjną i neoshumpeterowską,
w której proces innowacyjny na poziomie przedsiębiorstwa jest postrzegany, jako układ wzajemnie powiązanych aktywności. Rezultatem tego
interaktywnego procesu jest innowacja [Świadek, 2008, s. 9-10]. Występuje wiele różnych definicji dotyczących innowacji, ale najważniejsze są:
(1) ujęcie innowacji jako procesu lub (2) jako rezultatu jego wykonania
[Dolińska, 2010, s. 13]. W pierwszym znaczeniu zgodnie z poglądem
A. Stawasza, definiujemy proces innowacyjny, który obejmuje powstanie pomysłu, prace badawczo-rozwojowe i projekt, produkcję i upowszechnienie [Stawasz, 1999, s. 24-25]. Zgodnie z drugą koncepcją, innowacja jako rezultat odnosi się do jakiegokolwiek dobra, usługi lub
pomysłu, który jest postrzegany przez odbiorcę jako nowy [Pomykalski,
2001, s. 17]. Do celów niniejszego opracowania przyjęto definicję innowacji sformułowaną przez ekspertów OECD, zgodnie z którą, za innowację rozumie się wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego
produktu (wyrobu, usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej
lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji
miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem [OECD, 2008]. Istnieje wiele
rodzajów innowacji [Janasz, Kozioł, 2007, s. 19]. Wyróżnia się innowacje
społeczne, dotyczące stosunków międzyludzkich i innowacje techniczne, dotyczące zmian w technice i technologii [Ileczko, 1979, s. 499-512].
Innowacje techniczne dzielą się na trzy grupy: innowacje produktowe,
procesowe i organizacyjne [Moszczyński, 1994, s. 10]. Wprowadzanie na
rynek nowych lub istotnie ulepszonych produktów to innowacja produktowa. Innowacja procesowa dotyczy sposobu wytwarzania lub zastosowania istniejących dóbr. Celem innowacji organizacyjnej jest podniesienie sprawności działania organizacji [Janasz, Kozioł, 2007, s. 20].
Wyróżnia się trzy stopnie nowości innowacji: produkty i procesy nowe
na skalę światową, produkty i procesy nowe w skali kraju lub branży
oraz produkty i procesy nowe tylko dla danego przedsiębiorstwa [Janasz, Kozioł-Nadolna, 2011, s. 18]. Innowacje to skutek prowadzonej
przez przedsiębiorstwo działalności innowacyjnej obejmującej wszelkie
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
161
działania naukowe, techniczne, organizacyjne, finansowe i komercyjne,
które prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji [GUS, 2010]. Podstawowe rodzaje działalności innowacyjnej to:
(a) działalność badawczo-rozwojowa (B+R), (b) zakup gotowej wiedzy w
postaci patentów, licencji, usług technicznych, (c) nabycie innowacyjnych maszyn i urządzeń niezbędnych do wytworzenia nowych procesów i produkcji nowych wyrobów [Janasz, Kozioł-Nadolna, 2011, s. 19].
Działalność innowacyjna wymaga nakładów na: (a) prace badawczo rozwojowe, dotyczące przede wszystkim innowacji w obrębie produktów i procesów, (b) technologie niematerialne (prawa do korzystania
z patentów i wynalazków nieopatentowanych, licencje, know how, znaki towarowe,), (c) zakup zaawansowanych maszyn, urządzeń, sprzętu
lub oprogramowania komputerowego, a także gruntów i budynków
(w tym ulepszeń i napraw), (d) szkolenia personelu i marketing nowych
oraz ulepszonych produktów (e) pozostałe działania obejmujące prace
projektowe, planowanie i testowanie nowych produktów i usług, procesy produkcyjne i metody dostarczania [Dwojacki, Hlousek, 2008, s. 49].
Ważną rolę w nadawaniu kształtu i tempa procesów innowacyjnych odgrywa współpraca przedsiębiorstw z zewnętrznymi podmiotami. Struktura i charakter zbudowanych powiązań przedsiębiorstwa ze
źródłami informacji, wiedzy, technologii, praktyk postępowania oraz
zasobów ludzkich i finansowych, ma olbrzymi wpływ na jego działalność innowacyjną. Przedsiębiorstwa mogą współpracować z podmiotami reprezentującymi sferę nauki lub B+R, z administracją państwową
oraz pozostałymi podmiotami rynkowymi takimi jak: konkurenci, dostawcy i klienci. Wszystkie te grupy, pełnią rolę źródeł wiedzy i technologii dla działalności innowacyjnej i mogą dotyczyć każdego z czterech
wcześniej wymienianych typów innowacji [Świadek, 2011, s. 51]. Rodzaj
powiązania zależy od charakteru przedsiębiorstwa i rynku, na którym
ono działa [Dierkes, 2003, s. 9-10].
2. Rodzaje efektów działań innowacyjnych
Podejście innowacyjne wymaga od przedsiębiorstw takiego kształtowania produktów (usług), procesów, organizacji i przekazu marketingowego, aby móc zaspokoić potrzeby nie tylko obecnych, ale i przyszłych klientów. Pozwala to zwiększyć obszar oddziaływania przedsiębiorstwa i osiągnąć cele strategiczne i finansowe [Janasz, 2009, s. 42].
Według A.H. Jasińskiego [Jasiński, 1997, s. 38-39] działalność innowa-
162
Piotr Dzikowski
cyjna przedsiębiorstw jest pochodną rozwiązań systemowych funkcjonujących w gospodarce. Do czynników ekonomicznych wpływających
na podejmowaną działalność innowacyjną zalicza się: założenia polityki
innowacyjnej kraju, regionu, wielkość nakładów na innowacje, źródła
ich finansowania, ryzyko ekonomiczne związane z ich wdrażaniem,
koszty, przychody i zyski ze sprzedaży innowacji [Dolińska, 2010, s. 56].
Każdy rodzaj innowacji wymaga podjęcia określonych działań innowacyjnych. Różny jest obszar oddziaływania poszczególnych rodzajów innowacji. Innowacje w obrębie produktu dotyczą głównie efektów
w obszarze konkurencji, popytu i rynku i mają za zadanie: zastąpić produkty wycofywane z rynku, poszerzyć ofertę przedsiębiorstwa w zakresie wyrobów i usług, stworzyć produkty przyjazne dla środowiska naturalnego, zwiększyć lub zachować udział w rynku, umożliwić przedsiębiorstwu wejście na nowe rynki zbytu. Ponadto, spodziewane jest
podniesienie jakości wyrobów i usług, obniżenie zużycia materiałów
i energii oraz osiągnięcie sektorowych standardów technicznych. Innowacje w obrębie procesu dotyczą skrócenia czasu reakcji na potrzeby
klientów, zwiększenia elastyczności produkcji lub świadczenia usług,
zwiększenia mocy produkcyjnych lub usługowych, obniżenia zużycia
materiałów, skrócenia cyklu produkcyjnego, poprawy warunków pracy
i wypełnienia wymogów regulacyjnych. Innowacje organizacyjne są
ukierunkowane na doskonalenie organizacji i miejsca pracy w zakresie.
poprawy komunikacji i interakcji pomiędzy pracownikami, lepszego
współdzielenia się informacjami i wiedzą, wzrostu zdolności adaptacyjnych związany z nowymi potrzebami klientów i ogólnej poprawy warunków pracy. Innowacje marketingowe dotyczą zarówno klientów
wewnętrznych, jak i zewnętrznych przedsiębiorstwa [OECD, 2008,
s. 111-113].
3. Charakterystyka próby badawczej na tle struktury
przemysłowej Wielkopolski
Prezentowany zakres badania dotyczy innowacji w sektorze przedsiębiorstw przemysłowych, traktuje o innowacjach na poziomie firmy
i uwzględnia dyfuzję do poziomu „nowość dla firmy”. Zidentyfikowano
zbiór efektów, jakie wystąpiły na skutek wprowadzenia działań innowacyjnych. Zbadano związki występujące pomiędzy efektami a poszczególnymi rodzajami prowadzonej działalności innowacyjnej. Badanie przeprowadzono w Wielkopolsce, w której ważną pozycję zajmuje
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
163
przemysł. Stanowi on źródło utrzymania dla około 1/3 ogółu pracujących i dostarcza główną część produktu krajowego brutto wytwarzanego w Wielkopolsce [WARP, 2009]. Cechą charakterystyczną wielkopolskiego przemysłu jest przewaga małych i średnich przedsiębiorstw
prywatnych. Największy wkład w wielkość przychodów ze sprzedaży
produkcji przemysłowej, mają przedsiębiorstwa produkujące artykuły
spożywcze (21,8%). Kolejne miejsce zajmuje produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (14%). Duży udział posiada produkcja
mebli (6,6%), produkcja urządzeń elektrycznych (6,6%) oraz produkcja
wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (6,5%) [GUS, 2012]. W roku
2011 produkcja sprzedana przemysłu województwa osiągnęła wartość
ponad 114 mld zł (10,4% produkcji sprzedanej przemysłu w Polsce) [Regiony Polski, 2012, s. 22].
W badaniu uczestniczyło 918 przedsiębiorstw, w tym 283 mikro
(31%), 329 małych (36%), 240 średnich (26%) i 66 dużych (7%) przedsiębiorstw. Struktura technologiczna przedsiębiorstw odpowiada w przybliżeniu danym prezentowanym przez Główny Urząd Statystyczny tzn.
494 przedsiębiorstwa reprezentują niską technikę (54%), 268 przedsiębiorstw reprezentuje średnio-niską technikę (29%), 127 firm pochodzi
ze średnio-wysokiego poziomu techniki (14%), a w sektorze wysokiej
techniki jest 29 firm (3%). Poziomy technologii zostały opracowane
i zdefiniowane na podstawie intensywności działalności badawczorozwojowej (relacja poziomu nakładów na B+R do przychodów ze
sprzedaży) dla krajów OECD w 1997 roku [Hatzichronoglou, 1997,
s. 6-7]. Ze względu na charakter własności firmy, dominują przedsiębiorstwa krajowe – 804 (87%), kapitał zagraniczny jest reprezentowany
przez 50 firm (6%), a kapitał mieszany reprezentuje 65 przedsiębiorstw
(7%).
Część metodyczna analizy wykorzystuje modelowanie probitowe
dzięki, któremu można określić szansę zajścia różnorodnych zachowań
innowacyjnych w zależności od efektu [Świadek, 2008, s. 119-132]. Ze
względu na fakt, wykorzystania zmiennych o charakterze binarnym,
szukane relacje mają postać równań liniowych, w których dodatni znak
występujący przy parametrze oznacza, że prawdopodobieństwo zajścia
zdarzenia innowacyjnego jest wyższe dla określonego efektu, niż w pozostałej zbiorowości. W modelowaniu probitowym zmienna zależna ma
postać jakościową.
164
Piotr Dzikowski
4. Efekty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw
Analiza udzielonych odpowiedzi pokazuje, jakie efekty uzyskują
przedsiębiorstwa, które podejmują działalność innowacyjną. Rysunek 1
przedstawia, procentową liczbę wskazań (odpowiedzi pozytywnych)
w ramach poszczególnych efektów. Najczęściej osiąganym efektem, około 59% wskazań jest poprawa jakości. Ponad 51% wskazań dotyczy
zwiększenia asortymentu. Wejście na nowe rynki 29% wskazań, zwiększenie zdolności produkcyjnych niemal 28% wskazań, a obniżenie jednostkowych kosztów pracy to około 25% wskazań. Pozostałe efekty są
rzadziej osiągane. Wysoka liczba wskazań w zakresie poprawy jakości
i zwiększenia asortymentu wskazuje, że aktywność innowacyjna badanych przedsiębiorstw, dotyczy wprowadzania ulepszeń i działań mających zaspakajać jak najszerszą grupę klientów. W następnej części analizy, podjęto próbę zbadania relacji, pomiędzy podejmowanym rodzajem
działalności innowacyjnej a osiąganym efektem. W tym celu, zbudowano modele istotne statystycznie, w których zmiennymi zależnymi są
rodzaje działalności innowacyjnej, a zmiennymi niezależnymi, opisane
w pierwszej części analizy efekty.
Dla każdego modelu, obliczono prawdopodobieństwo określające
zajście danego zdarzenia i prawdopodobieństwo nie wystąpienia danego zdarzenia. Ogółem sporządzono 162 modele, z których 114 (70,37%)
jest istotnych statystycznie.
Rysunek 1. Efekty występujące na skutek wprowadzenia w przedsiębiorstwie innowacji uporządkowane malejąco według % wskazań
Poprawa jakości
58,93%
Zwiększenie asortymentu
51,42%
Wejście na nowe rynki
29,08%
Zwiększenie zdolności produkcyjnych
27,78%
Obniżenie jednostkowych kosztów pracy
24,73%
Wypełnienie przepisow i norm
16,67%
Zwiększenie elastyczności produkcji
16,56%
Ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego
15,69%
Ograniczenie jednostkowej materiało i/lub
energochłonności produkcji
11,11%
0%
10%
20%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
30%
40%
50%
60%
70%
165
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
Rysunek 2 przedstawia czynników mające największy wpływ na
działalność innowacyjną przedsiębiorstwa. Im większa liczba modeli
istotnych statystycznie, tym większe znaczenie czynnika.
Rysunek 2. Procentowy rozkład liczby zbudowanych modeli istotnych statystycznie dla poszczególnych czynników uporządkowany malejąco
Wejście na nowe rynki
88,89%
Ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego
83,33%
77,78%
Poprawa jakości
Zwiększenie asortymentu
72,22%
Obniżenie jednostkowych kosztów pracy
66,67%
Ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji
66,67%
Zwiększenie zdolności produkcyjnych
61,11%
Zwiększenie elastyczności produkcji
61,11%
55,56%
Wypełnienie przepisow i norm
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Duża liczba otrzymanych modeli wskazuje, że przedsiębiorstwa
podejmują określone działania innowacyjne. Mała liczba modeli, może
oznaczać niską świadomość przedsiębiorstw w danym zakresie lub
osiągnięcie przez przedsiębiorstwa określonego poziomu, na którym nie
ma już potrzeby podejmowania działań innowacyjnych. Analiza wskazuje, że największym wyzwaniem jest wejście na nowe rynki. Natomiast
wypełnienie przepisów i norm wymaga najmniejszej ilości działań innowacyjnych. Rysunek 2 przedstawia procentowy rozkład liczby zbudowanych modeli statystycznie istotnych, uporządkowany malejąco.
W dalszej części opracowania każdy z czynników zostanie poddany
analizie statystycznej.
Tablica 1. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej „wejście na nowe rynki”
PrawdopodoPrawdopodobieńRodzaj działalności
Wejście na
bieństwo
stwo
Innowacyjnej
nowe rynki
nie wystąpienia
zajścia zdarzenia
zdarzenia
Nakłady na działalność
+,37x-0,48
0,46
0,32
B+R
166
Inwestycje w dotychczas
niestosowane środki
trwałe
a) budynki, lokale i grunty
b) maszyny i urządzenia
techniczne
c)oprogramowanie komputerowe
Wprowadzanie nowych
wyrobów
Implementacja nowych
procesów technologicznych :
a)metody wytwarzania
b) systemy okołoprodukcyjne
c) systemy wspierające
Współpraca z dostawcami
Współpraca z konkurentami
Współpraca z krajowymi
JBR
Współpraca z zagranicznymi JBR
Współpraca z odbiorcami
Współpraca innowacyjna
ogółem
Piotr Dzikowski
+,25x+0,58
0,80
0,72
+,47x-0,86
0,35
0,20
+,23x+0,32
0,71
0,63
+,56x
0,71
0,50
+,49x+0,24
0,77
0,60
+,34x+0,56
0,82
0,71
+,24x-0,17
0,53
0,43
+,54x-0,59
0,48
0,28
+,48x-0,89
0,34
0,19
+,31x-0,82
0,31
0,21
+,50x-1,89
0,08
0,03
+,53x-1,60
0,14
0,06
+64x-2,30
0,05
0,01
+,33x-1,01
0,25
0,16
+,38x-0,38
0,50
0,35
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Wejście przedsiębiorstwa na nowe rynki, najczęściej wymaga implementacji nowych procesów technologicznych (0,82), inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,8), takie jak: maszyny i urządzenia techniczne (0,71), oprogramowanie komputerowe (0,71) oraz wprowadzenie nowych wyrobów (0,77). Najrzadziej, przy wchodzeniu na
nowe rynki, przedsiębiorstwa podejmują współpracę z zagranicznymi
JBR-mi (0,05) i z konkurentami (0,08). Tablica 1 zawiera modele istotne
statystycznie dla zmiennych zależnych, opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej „wej-
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
167
ście na nowe rynki”. Z tablicy 2 wynika, że „ograniczenie szkodliwości
dla środowiska naturalnego”, wiąże się najczęściej z inwestycjami
w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,89), w tym inwestycjami
w maszyny i urządzenia techniczne (0,83), implementacją nowych procesów technologicznych (0,88), w tym: oprogramowania komputerowego (0,69) oraz wprowadzaniem nowych wyrobów (0,79). Natomiast
niewiele przedsiębiorstw współpracuje, nad ograniczeniem swojej szkodliwości dla środowiska naturalnego, ze szkołami wyższymi (0,1) oraz
krajowymi JBR-mi (0,19). Prawdopodobieństwo inwestycji w dotychczas
niestosowane środki trwałe (0,89), jest blisko dziewięciokrotnie wyższe,
niż w przypadku podjęcia współpracy ze szkołami wyższymi (0,1). Tablica 2 zawiera modele probitowe dla zmiennych zależnych, opisujących
działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej „ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego”.
Tablica 2. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej „ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego”
Ograniczenie
Prawdopo- PrawdopodoRodzaj działalności
szkodliwości
dobieństwo bieństwo
innowacyjnej
dla środowiska zajścia zda- nie wystąpienia
naturalnego
rzenia
zdarzenia
Nakłady na działalność
+,44x-0,44
0,50
0,33
B+R
Inwestycje w dotychczas
niestosowane środki trwa+,65x+0,57
0,89
0,72
łe:
a) budynki, lokale i grunty
+,26x-0,75
0,31
0,23
b) maszyny i urządzenia
+,64x+0,30
0,83
0,62
techniczne
c)programowanie kompu+,39x+0,10
0,69
0,54
terowe
Wprowadzanie nowych
+,48x+0,30
0,79
0,62
wyrobów
Implementacja nowych
procesów technologicz+,61x+0,57
0,88
0,72
nych:
a)metody wytwarzania
+,35x-0,15
0,58
0,44
b) systemy okołoproduk+,41x-0,49
0,47
0,31
168
cyjne
c) systemy wspierające
Współpraca z dostawcami
Współpraca z szkołami
wyzszymi
Współpraca z krajowymi
JBR
Współpraca z odbiorcami
Współpraca innowacyjna
ogółem
Piotr Dzikowski
+,29x-0,78
+,37x-0,78
0,31
0,34
0,22
0,21
+,69x-1,95
0,10
0,03
+,66x-1,55
0,19
0,06
+,30x-0,96
0,26
0,17
+,49x-0,35
0,56
0,36
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Przedsiębiorstwa poprawiają jakość najczęściej implementując nowe procesy technologiczne (0,82) i inwestując w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,80), w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,71)
oraz oprogramowanie komputerowe (0,62). Ponadto wprowadzają nowe wyroby (0,72). Natomiast najrzadziej współpracują nad poprawą
jakości z konkurentami (0,06) i z krajowymi JBR-mi (0,10). Tablica 3
przedstawia, modele probitowe dla zmiennej niezależnej „poprawa jakości”.
Tablica 3. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej „poprawa jakości”
Prawdopodo- PrawdopodoRodzaj działalności
Poprawa jabieństwo
bieństwo
innowacyjnej
kości
zajścia zdanie wystąpierzenia
nia zdarzenia
Nakłady na działalność B+R
+,40x-0,61
0,42
0,27
Inwestycje w dotychczas nie+,46x+0,39
0,80
0,65
stosowane środki trwałe:
a) budynki, lokale i grunty
+,35x-0,92
0,28
0,17
b) maszyny i urządzenia
+,37x+0,18
0,71
0,57
techniczne
c)programowanie kompute+,33x-0,04
0,62
0,49
rowe
Wprowadzanie nowych wy+,49x-0,10
0,72
0,54
robów
Implementacja nowych proce+,58x+0,34
0,82
0,63
sów technologicznych:
metody wytwarzania
+,50x-0,40
0,54
0,35
169
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
b) systemy okołoprodukcyjne
c) systemy wspierające
Współpraca z dostawcami
Współpraca z konkurentami
Współpraca z krajowymi JBR
Współpraca innowacyjna ogółem
+,50x-0,73
+,33x-0,93
+,24x-0,86
+,42x-1,98
+,33x-1,62
0,41
0,27
0,27
0,06
0,10
0,23
0,18
0,19
0,02
0,05
+,29x-0,44
0,44
0,33
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Zwiększenie asortymentu, wiąże się najczęściej z inwestycjami
w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,79), a zwłaszcza w zakup
maszyn i urządzeń technicznych (0,70) oraz oprogramowania komputerowego (0,62). Ponadto, najczęściej przedsiębiorstwa poszerzają swój
asortyment, poprzez implementację nowych procesów technologicznych
(0,79) i wprowadzanie nowych wyrobów (0,78). Najmniej wykorzystywanymi sposobami zwiększania asortymentu jest współpraca z dostawcami (0,27) i z odbiorcami (0,23), a także współpraca ze szkołami wyższymi (0,06). Tablica 4 przedstawia, modele istotne statystycznie dla
zmiennej niezależnej „zwiększenie asortymentu”.
Tablica 4. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej „zwiększenie asortymentu”
PrawdopoPrawdopodobieństwo
Rodzaj działalności
Zwiększenie
dobieństwo
nie wystąInnowacyjnej
asortymentu
zajścia zdapienia zdarzenia
rzenia
Nakłady na działalność B+R
+,27x-0,51
0,41
0,30
Inwestycje w dotychczas nie+,34x+0,48
0,79
0,69
stosowane środki trwałe:
a) budynki, lokale i grunty
+,44x-0,95
0,31
0,17
b) maszyny i urządzenia tech+,29x+0,24
0,70
0,60
niczne
c) oprogramowanie kompute+,32x
0,62
0,50
rowe
Wprowadzanie nowych wyro+,77x
0,78
0,50
bów
Implementacja nowych proce+,32x+0,50
0,79
0,69
sów technologicznych:
a)metody wytwarzania
+,45x-0,33
0,55
0,37
170
b)systemy okołoprodukcyjne
Współpraca z dostawcami
Współpraca z szkołami wyższymi
Współpraca z odbiorcami
Współpraca innowacyjna ogółem
Piotr Dzikowski
+,24x-0,55
+,25x-0,85
0,38
0,27
0,29
0,20
+,67x-2,21
0,06
0,01
+,35x-1,10
0,23
0,14
+,29x-0,42
0,45
0,34
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Najczęściej ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji, następuje w wyniku implementacji nowych procesów
technologicznych (0,90), w tym zastosowaniu nowych metod wytwarzania (0,68). Przedsiębiorstwa inwestują również w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,87), w tym maszyny i urządzenia techniczne
(0,77) oraz oprogramowanie komputerowe (0,69). Najmniejszą rolę
w procesie ograniczania materiało i/lub energochłonności produkcji odgrywa, współpraca ze szkołami wyższymi (0,10) oraz współpraca z krajowymi JBR-mi (0,14). Tablica 5 przedstawia, istotne statystycznie modele probitowe dla zmiennej „ograniczenie jednostkowej materiało i/lub
energochłonności produkcji”.
Tablica 5. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim i zmiennej niezależnej „ograniczenie jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji”
Ograniczenie
PrawdopodoRodzaj działalno- jednostkowej
Prawdopodobieństwo
bieństwo
ści
materiało i/lub
nie wystąpienia zdazajścia zdainnowacyjnej
energochłonności
rzenia
rzenia
produkcji
Nakłady na dzia+,33x-0,40
0,47
0,34
łalność B+R
Inwestycje w dotychczas niesto+,54x+0,60
0,87
0,73
sowane środki
trwałe:
a) budynki, lokale
+,35x-0,75
0,34
0,22
i grunty
b) maszyny i
urządzenia tech+,41x+0,35
0,77
0,63
niczne
c) Oprogramowa+,37x+0,12
0,69
0,55
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
nie komputerowe
Implementacja
nowych procesów
technologicznych:
a) metody wytwarzania
c) systemy wspierające
Współpraca z
szkołami wyższymi
Współpraca z krajowymi JBR
Współpraca z odbiorcami
Współpraca innowacyjna ogółem
+,70x+0,60
0,90
0,72
+,63x-0,17
0,68
0,43
+,28x-0,77
0,31
0,22
+,58x-1,87
0,1
0,03
+,36x-1,45
0,14
0,07
+,31x-0,94
0,27
0,17
+,27x-0,30
0,49
0,38
171
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Tablica 6. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej „obniżenie jednostkowych kosztów pracy”
Obniżenie
PrawdopoPrawdopodobieńjednostRodzaj działalności
dobieństwo
stwo
kowych
innowacyjnej
zajścia zdanie wystąpienia
kosztów
rzenia
zdarzenia
pracy
Nakłady na działalność B+R +,24x-0,43
0,43
0,33
Inwestycje w dotychczas
+,36x+0,57
0,82
0,71
niestosowane środki trwałe
b) maszyny i urządzenia
+,44x+0,29
0,77
0,61
techniczne
Wprowadzanie nowych
+,23x+0,32
0,71
0,62
wyrobów
Implementacja nowych pro+,40x+0,56
0,83
0,71
cesów technologicznych:
a)metody wytwarzania
+,45x-0,21
0,60
0,42
b) systemy okołoprodukcyj+,22x-0,48
0,40
0,31
ne
c) systemy wspierające
+,30x-0,81
0,30
0,21
Współpraca z szkołami
+,33x-1,87
0,06
0,03
wyzszymi
172
Współpraca z krajowymi
JBR
Współpraca z odbiorcami
Współpraca innowacyjna
ogółem
Piotr Dzikowski
+,53x-1,57
0,15
0,06
+,28x-0,98
0,24
0,16
+,25x-0,33
0,47
0,37
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Analizowane przedsiębiorstwa obniżają jednostkowe koszty pracy,
najczęściej w wyniku implementacji nowych procesów technologicznych (0,83), w tym zastosowanie nowych metod wytwarzania (0,60),
poprzez zastosowanie inwestycji w dotychczas niestosowane środki
trwałe (0,82), takie jak maszyny i urządzenia techniczne (0,77) oraz
wprowadzanie nowych wyrobów (0,71). Obniżenie jednostkowych
kosztów pracy, najrzadziej uzyskiwane jest w ramach współpracy z odbiorcami (0,24), z krajowymi JBR-mi (0,15) i ze szkołami wyższymi
(0,06). Tablica 6 zawiera modele istotne statystycznie dla zmiennej niezależnej „obniżenie jednostkowych kosztów pracy”.
Tablica 7. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej „zwiększenie elastyczności produkcji”
PrawdopodoZwiększenie
PrawdopodoRodzaj działalności
bieństwo
elastyczności
bieństwo
Innowacyjnej
nie wystąpieprodunkcji
zajścia zdarzenia
nia zdarzenia
Nakłady na działal+,40x-0,44
0,49
0,33
ność B+R
Inwestycje w dotychczas niestosowane
+,58x+0,60
0,88
0,72
środki trwałe:
a) budynki, lokale i
+,48x-0,80
0,38
0,21
grunty
b) maszyny i urzą+,41x+0,33
0,77
0,63
dzenia techniczne
c)oprogramowanie
+,30x+0,11
0,66
0,54
komputerowe
Wprowadzanie no+,53x-0,30
0,80
0,62
wych wyrobów
Implementacja nowych procesów tech+,77x+0,55
0,91
0,71
nologicznych:
173
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
a)metody wytwarzania
b) systemy okołoprodukcyjne
c) systemy wspierające
Współpraca z odbiorcami
+,52x-0,18
0,63
0,43
+,50x-0,51
0,50
0,30
+,29x-0,78
0,31
0,22
+,36x-0,97
0,27
0,17
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Zwiększenie elastyczności produkcji, najczęściej odbywa się poprzez implementację nowych procesów technologicznych (0,91), inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,88), w tym maszyny
i urządzenia techniczne (0,77) i oprogramowanie komputerowe (0,66),
oraz wprowadzanie nowych wyrobów (0,80). Najrzadziej uzyskuje się
efekt zwiększenia elastyczności produkcji, w rezultacie inwestycji w systemy wspierające (0,31) i współpracy z odbiorcami (0,27). Niemniej jednak w porównaniu do wcześniejszych analiz prawdopodobieństwo najrzadziej wykorzystywanego działania (0,27) jest tylko około 3 krotnie
mniejsze, niż najczęściej stosowanego instrumentu (0,91). Tablica 7
przedstawia, zbiór uzyskanych modeli istonych statystycznie dla
zmiennej niezależnej „zwiększenie elastyczności produkcji”.
Tablica 8. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej „zwiększenie zdolności produkcyjnych”
Zwiększenie
Prawdopodo- PrawdopodoRodzaj działalności
zdolności pro- bieństwo
bieństwo
Innowacyjnej
dukcyjnych
zajścia zdanie wystąpierzenia
nia zdarzenia
Nakłady na działalność B+R
+,45x-0,50
0,48
0,31
Inwestycje w dotychczas
+,56x+0,51
0,86
0,70
niestosowane środki trwałe :
a) budynki, lokale i grunty
+,46x-0,85
0,35
0,20
b) maszyny i urządzenia
+,52x+0,26
0,78
0,60
techniczne
c)oprogramowanie kompu+,30x+0,07
0,65
0,53
terowe
Wprowadzanie nowych
+,42x+0,27
0,75
0,60
wyrobów
Implementacja nowych pro+,72x+0,49
0,89
0,69
174
cesów technologicznych
a)metody wytwarzania
b) systemy okołoprodukcyjne
c) systemy wspierające
Współpraca z odbiorcami
Piotr Dzikowski
+,62x-0,27
0,64
0,40
+,53x-0,58
0,48
0,28
+,35x-0,84
+,32x-1,00
0,31
0,25
0,20
0,16
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Zwiększenie zdolności produkcyjnych, najczęściej odbywa się poprzez implementację nowych procesów technologicznych (0,89), inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,86), w tym maszyny
i urządzenia techniczne (0,78) oraz oprogramowanie komputerowe
(0,65) a także wprowadzanie nowych wyrobów (0,75). Najrzadziej, badany efekt jest uzyskiwany w wyniku wprowadzania systemów wspierających (0,31) i współpracy z odbiorcami (0,25). Tablica 8 opisuje wyliczone modele istotne statystycznie dla zmiennej niezależnej „zwiększenie zdolności produkcyjnych”.
W tablicy 9 zostały przedstawione, modele, istotne statystyczne dla
zmiennej niezależnej „wypełnienie przepisów i norm”. Podobnie jak
w przypadku poprzednio analizowanych związków, najczęściej przedsiębiorstwa uzyskują badany efekt, w wyniku implementacji nowych
procesów technologicznych (0,92), w tym zastosowanie nowych metod
wytwarzania (0,60) i inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,82), w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,79) a także inwestycje w oprogramowanie komputerowe (0,66). Najrzadziej badane przedsiębiorstwa, wypełniają narzucone przepisy i normy w oparciu
o współpracę z odbiorcami (0,27) i krajowycmi JBR-mi (0,16).
Tablica 9. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej „wypełnienie przepisów i norm”
Prawdopo- PrawdopodoWypełnienie
Rodzaj działalności
dobieństwo bieństwo
przepisów i
innowacyjnej
zajścia zda- nie wystąpienia
norm
rzenia
zdarzenia
Nakłady na działalność B+R
+,27x-0,41
0,44
0,34
Inwestycje w dotychczas
niestosowane środki trwałe
+,33x+0,60
0,82
0,72
(w tym)
b) maszyny i urządzenia
+,49x+0,32
0,79
0,62
175
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
techniczne
Oprogramowanie komputerowe
Implementacja nowych procesów technologicznych:
metodywytwarzania
b) systemy okołoprodukcyjne
c) systemy wspierające
Współpraca z krajowymi
JBR
Współpraca z odbiorcami
+,30x+0,11
0,66
0,54
+,87x+0,55
0,92
0,70
+,40x-0,17
0,60
0,43
+,29x-0,47
0,43
0,32
+,57x-0,84
0,39
0,20
+,54x-1,52
0,16
0,06
+,35x-0,97
0,27
0,17
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Zakończenie
Przeprowadzona analiza wykazała, że najczęstrzymi efektami występującymi na skutek wprowadzenia w przedsiębiorstwie innowacji są:
poprawa jakości i zwiększenie asortymentu. Natomiast ograniczenie
jednostkowej materiało i/lub energochłonności produkcji oraz ograniczenie szkodliwości dla środowiska naturalnego, są efektami osiąganymi najrzadziej. Wejście na nowe rynki i ograniczenie szkodliwości dla
środowiska naturalnego, stanowią największe wyzwanie dla badanych
przedsiębiorstw, gdyż ich osiągnięcie wymaga podjęcia największej ilości różnorodnych działań innowacyjnych. Najmniej wymagającymi efektami w zakresie aktywności innowacyjnej są: wypełnienie przepisów
i norm oraz zwiększenie elastyczności produkci i zdolności produkcynych. Większość założonych efektów jest osiągana poprzez działania
wewnętrzne, takie jak: implementacje nowych procesów technologicznych, w tym zastosowanie nowych metod wytwarzania oraz inwestycje
w dotychczas niestosowane środki trwałe, takie jak maszyny i urządzenia techniczne oraz oprogramowanie komputerowe. Szczegółowa analiza poszczególnych relacji w zakresie badanych efektów wskazuje, że
przedsiębiorstwa wielkopolskie wykorzystują w pierwszej kolejności
własne środki i zasoby. Współpraca z podmiotami funkcjonującymi
w sferze nauki (jednostki PAN, krajowe i zagraniczne JBR-y, szkoły
wyższe), nie jest podstawowym instrumentem rozwoju przedsiębiorstw.
Natomiast coraz częściej, występuje współpraca z dostawcami, odbiorcami a nawet konkurentami, co jest charakterystyczne dla przedsiębiorstw funkcjonujących w sektorze średnio-wysokiego poziomu tech-
176
Piotr Dzikowski
niki oraz sektorze wysokiej techniki. Biorąc pod uwagę fakt, że struktura
technologiczna przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu odpowiada
danym prezentowanym przez GUS tzn. ponad 54% badanych przedsiębiorstw reprezentuje niską technikę, intensywność działań innowacyjnych należy do wysokich na tle kraju, ale odbiega znacząco od standardów krajów rozwiniętych. Przeprowadzona analiza potwierdziła, że
określony rodzaj efektu wprowadzania innowacji, determinuje podejmowaną działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych.
Literatura
1. Dierkes M. (2003), Visions, Technology, and Organizational Knowledge:
An Analysis of the Interplay between Enabling Factors and Triggers of
Knowledge Generation w: John de la Mothe and Dominique Foray
(ed.), Knowledge Management in the Innovation Process, Kluwer Academic Publishers, Boston.
2. Dolińska M. (2010), Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy, PWE,
Warszawa.
3. Dwojacki P., Hlousek J. (2008), Zarządzanie innowacjami, Centrum
Badawczo-Rozwojowe, Gdańsk.
4. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009 (2010),
GUS, Warszawa.
5. Hall B., Lerner J. (2009), The financing of R&D and innovation, NBER
Working Paper, National Bureau of Economic Research.
6. Hatzichronoglou T. (1997), Revision of the high technology sector and
product classification, STI Working Papers 1997/2,OECD, Paryż.
7. Ileczko B. (1979), Podstawy typologiczne ogólnej teorii innowacji, Zagadnienia Naukoznawstwa, nr 4.
8. Janasz W. (2009), Innowacje w strategii rozwoju organizacji w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa.
9. Janasz W., Kozioł K. (2007), Determinanty działalności innowacyjnej
przedsiębiorstw, PWE, Warszawa.
10. Janasz W., Kozioł-Nadolna K. (2011), Innowacje w organizacji, PWE,
Warszawa.
11. Jasiński A.H. (1997), Innowacje i polityka innowacyjna, Wydawnictwo
Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
12. Komuniat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa wielkopolskiego
w sierpniu 2012 r (2012), Urząd Statystyczny w Poznaniu, Nr 8/2012.
13. Moszczyński J. (1994), Międzynarodowe standardy metodologiczne statystyki z zakresu innowacji technologicznych, KBN, Warszawa.
Wpływ efektów wprowadzania innowacji na działalność…
177
14. OECD (2008), Podręcznik Oslo, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie polskie, Warszawa.
15. Pomykalski A. (2001), Zarzadzanie innowacjami, PWN, WarszawaŁódź.
16. Przemysł (2009), Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
http://www.wielkopolska-region.pl/index.php?aid=110363045041c8
107250925, dostęp dnia 20.11.2012.
17. Regiony Polski (2012), Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa.
18. Stawasz E. (1999), Innowacje a mała firma, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
19. Świadek A. (2008), Determinanty aktywności innowacyjnej w regionalnych systemach przemysłowych w Polsce, Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
20. Świadek A. (2011), Regionalne systemy innowacji, Difin, Warszawa.
Streszczenie
W pracy zbadano relacje zachodzące pomiędzy efektami wprowadzania
innowacji a różnymi rodzajami działalności innowacyjnej przedsiębiorstw
przemysłowych, funkcjonujących w Wielkopolsce w latach 2011 i 2012. Założono, że rodzaj efektu wprowadzania innowacji determinuje podejmowaną działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych. Najczęściej występującym efektem wprowadzania innowacji jest poprawa jakości i zwiększenie asortymentu. Najbardziej wymagającymi efektami wprowadzania innowacji są:
wejście na nowe rynki, ograniczenie szkodliwości przedsiębiorstwa dla środowiska naturalnego oraz poprawa jakości. Natomiast najmniej wymagające według badanych przedsiębiorców jest wypełnienie przepisów i norm.
Słowa kluczowe
przemysł, działalność innowacyjna, efekty innowacji, innowacja
The impact of innovation effects on activities of industrial enterprises
in Wielkopolska in 2011-2012 (Summary)
The study shows the relationships between innovation effects and innovation activities of industrial enterprises in Wielkopolska region between 2011
and 2012. It is assumed that a given innovation effect determines a given innovation activity. The most common innovation effect is to improve quality of
products and product assortment. The most demanding innovation effect is to
enter new markets, reduce environmental impact and improve quality. According to the survey the least demanding challenge is to fulfill new rules and
standards.
178
Piotr Dzikowski
Keywords
innovation activities, innovation effects, innovation, industry