do pobrania - Małopolska Szkoła Administracji Publicznej

Transkrypt

Wstęp
WSTĘP
W ostatnich latach związki Polski ze Wspólnotami Europejskimi uległy
znacznemu zacieśnieniu, zarówno dzięki poszerzeniu zakresu podejmowanej
współpracy, jak też nowym jej formom. Z kraju – beneficjenta, otrzymującego
jedynie bezzwrotną pomoc, stajemy się krajem – partnerem, przygotowującym
się do pełnego członkostwa w Unii Europejskiej, a w konsekwencji uczestnictwa w jej strukturach. Oznaczać to będzie także udział Polski w unijnych funduszach strukturalnych oraz dostęp do zwiększonej puli środków finansowych.
W tym kontekście zasadniczego znaczenia nabiera uzyskanie przez polskie
instytucje i organizacje zdolności do skutecznego ubiegania się o środki unijnych funduszy i ich efektywnego wykorzystania dla rozwiązywania różnych
kwestii publicznych – społecznych i gospodarczych.
Celem niniejszego poradnika z jednej strony jest prezentacja informacji
dotyczących szeroko pojętej problematyki środków funduszy pomocowych i
funduszy strukturalnych UE, z drugiej zaś, przedstawienie sposobów ubiegania się o te środki. Praca składa się z dwóch części. W pierwszej, stanowiącej
wprowadzenie w tematykę, zarysowano przebieg procesów integracyjnych
oraz opisano ewolucję polityki strukturalnej Wspólnot. Następnie przedstawiono politykę pomocową Unii Europejskiej z polskiej perspektywy, w
szczególności zaś zasady funkcjonowania programu Phare. Druga część, dotyczy zarządzania projektami zgodnie z regułami stosowanymi w Unii
Europejskiej. Zawarto w niej szereg praktycznych wskazań, pomocnych do
prawidłowego przygotowania wniosków o finansowanie konkretnych przedsięwzięć.
Poradnik powstał z inicjatywy Ministerstwa Gospodarki oraz Polskiej
Agencji Rozwoju Regionalnego (PARR), jako materiał pomocniczy, mający
służyć przeprowadzaniu szkoleń dla przedstawicieli administracji publicznej.
Przygotowały go natomiast Małopolska Szkoła Administracji Publicznej
Akademii Ekonomicznej w Krakowie i Fundacja Edukacji Ekonomicznej.
Organizacje te na zlecenie PARR lub też samodzielnie organizują szkolenia z
problematyki objętej tym poradnikiem. Poradnik adresowany jest przede
wszystkim do przedstawicieli administracji państwowej i samorządowej. Na
pewno jednak jego treść warta jest zainteresowania radnych wszystkich
szczebli oraz osób działających w organizacjach pozarządowych. W tym kontekście należy koniecznie podkreślić, że poradnik zawiera jedynie podstawowe
i syntetycznie ujęte informacje. Niewątpliwie przybliża on czytelnikowi problemy korzystania z funduszy UE, ale zapoznanie się z nim nie jest równoznaczne ze zdobyciem praktycznych umiejętności. Te mogą zostać wykształcone
tylko poprzez interaktywne szkolenie i własną praktykę. Wynika to nie tylko z
charakteru i złożoności spraw omawianych w poradniku, ale także z tego, że
szczegółowe kwestie nie są całkowicie i ostatecznie unormowane i uregulowane. Cały mechanizm funduszy strukturalnych (przedakcesyjnych i
członkowskich) jest stale i będzie w przyszłości modyfikowany, tak po stronie
unijnej, jak i polskiej. Dlatego bardzo szczegółowe kwestie techniczne nie
mogą być przedstawione w poradniku, gdyż ten uległby szybkiej dezaktualizacji. Poradnik więc wprowadza w problematykę, natomiast dopiero praktyczne
7
8
Korzystanie z funduszy Unii Europejskiej
szkolenie umożliwia zdobycie umiejętności korzystania z funduszy unijnych.
Sednem tych umiejętności jest między innymi zdolność do dalszego
samodzielnego zdobywania nowych informacji i wzbogacania własnego warsztatu w zakresie programowania przedsięwzięć i projektów oraz ich finansowania z uwzględnieniem środków UE.
Słowniczek pojęć stosowanych w poradniku
SŁOWNICZEK POJĘĆ STOSOWANYCH W PORADNIKU
ACQUIS
COMMUNAUTAIRE
Całość praw, norm i regulacji obowiązujących w Unii Europejskiej, nazywany potocznie dorobkiem prawnym
Unii. W jego zakres wchodzi porządek prawny, zasady
prawne i orzecznictwo.
AGENDA 2000
Popularna nazwa dokumentu „Agenda 2000. Unia Europejska rozszerzona i silniejsza”, zawierającego propozycje reform tego ugrupowania w latach 2000-2006. Zgodnie z jego założeniami gruntownie zmodyfikowane zostaną: wspólna polityka rolna i strukturalna oraz przeprowadzona zostanie reforma finansów UE. Dokument
określa ponadto podstawowe założenia dotyczące
wspierania procesu integracji z krajami stowarzyszonymi.
BENCHMARKING
Metoda zarządzania mająca na celu poprawę kondycji i
konkurencyjności firmy. Polega na prowadzeniu w sposób ciągły kontrolowania produktów, usług i sposobów
produkcji w stosunku do najbardziej zaawansowanych
technologicznie konkurentów.
CEL
Zmniejszanie różnic w poziomie rozwoju gospodarczego i społecznego między najbiedniejszymi i najbogatszymi regionami oraz zapewnienie wewnętrznej spójności (kohezji) Unii. Realizowany jest poprzez respektowanie następujących zasad: pomocniczości, dodawalności, partnerstwa, koncentracji środków i programowania.
POLITYKI REGIO-
NALNEJ
UNII
EUROPEJSKIEJ
DZIENNIK URZĘDOWY
(ang. Official Journal of European Community) – dzienWSPÓLNOTY EUROPEJ- nik urzędowy, w którym publikuje się wszelkie decyzje
SKIEJ
organów Wspólnot.
EUROPEJSKA
KLASYFI-
KACJA DZIAŁALNOŚCI
(EKD)
EURO (NASTĘPCA
ECU)
Obowiązujący w Polsce od 1993 r usystematyzowany
zbiór rodzajów działalności społeczno-gospodarczych
występujących w gospodarce narodowej. Służy do klasyfikowania danych, sporządzania porównań międzynarodowych oraz klasyfikowania podmiotów gospodarczych.
Europejska jednostka monetarna i waluta Unii Europejskiej. W tej walucie przyznawana jest pomoc UE dla krajów stowarzyszonych.
9
10
EUROPEJSKA WSPÓL- (ang. European Atomic Energy Community, EURATOM) –
NOTA ENERGII ATOMO- powstała w 1957 r. na podstawie traktatu zawartego w
WEJ
Rzymie przez: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg,
RFN i Włochy, w celu tworzenia warunków rozwoju przemysłu atomowego. Jedna z trzech Wspólnot Europejskich współtworząca UE. Na mocy tzw. Układu Brukselskiego w 1965 r. EURATOM posiada wspólną ze Wspólnotą Europejską Komisję i Radę.
EUROPEJSKA WSPÓLNOTA GOSPODARCZA
(EWG)
(ang. European Economic Community, EEC) – utworzona
1 stycznia 1958 r. na podstawie Układu w Sprawie Ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zwanego Traktatem Rzymskim z dnia 25 marca 1957 r. EWG
utworzyło 6 państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy. Głównym jej celem było utworzenie
integracyjnego ugrupowania państw europejskich. Z
chwilą wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej w
1993 r. zmieniła nazwę na Wspólnoty Europejskie.
EUROPEJSKA WSPÓLNOTA WĘGLA I STALI
(ang. European Coal and Steel Community, ECSC) –
układ zawarty 18 kwietnia 1951 r. na okres pięćdziesięciu lat między krajami członkowskimi Belgią, Francją,
Holandią, Luksemburgiem, RFN i Włochami. Celem jego
było zniesienie ceł i ograniczeń w obrocie węglem i stalą, wytyczenie ogólnej polityki w tej dziedzinie, ustalenie
kwot produkcji, cen wyrobów i wielkości nakładów inwestycyjnych.
EUROPEJSKI BANK
INWESTYCYJNY
(ang. European Investment Bank, EIB) – utworzony na
podstawie Traktatu Rzymskiego w celu finansowania
projektów rozwoju słabiej rozwiniętych regionów Unii
Europejskiej oraz projektów dotyczących modernizacji
przedsiębiorstw i kredytowania przedsięwzięć mających
znaczenie dla więcej niż jednego państwa.
EUROPEJSKI FUNDUSZ
ORIENTACJI I GWARANCJI ROLNICTWA
(ang. European Agriculture Guidance and Guarantee
Fund, EAGGF – częściej jednak używa się skrótu pochodzącego z języka francuskiego FEOGA) – utworzony w
1962 r., jako podstawowe narzędzie finansowe polityki
rolnej. Fundusz nie stanowi autonomicznej jednostki budżetowej, jest włączony do budżetu Wspólnoty. Wysokość redystrybuowanych za jego pomocą kwot wynosi
niemal połowę wszystkich wydatków Unii. W ramach FEOGA działają dwie sekcje: Sekcja „Gwarancji” i Sekcja
„Orientacji”, lecz tylko tę drugą należy uważać za fundusz strukturalny. Sekcja „Orientacji” stanowi w przybliżeniu 8% funduszu i ma na celu finansowanie wspólnych
akcji strukturalnych w zakresie: podwyższania produktywności i wprowadzania postępu technicznego, zapewnienia racjonalnego rozwoju produkcji rolnej, akcji pomocy i zmiany infrastruktury wiejskiej, działań na rzecz
dywersyfikacji produkcji, ochrony środowiska, rozwoju
agroturystyki i modernizacji gospodarstw rolnych.
EUROPEJSKI FUNDUSZ
ROZWOJU REGIONALNEGO
(ang. European Regional Development Fund, ERDF) –
fundusz strukturalny wspierający działania zmierzające
do zmniejszania dysproporcji rozwojowych pomiędzy
regionami Unii Europejskiej, między innymi poprzez
współfinansowanie realizacji 1 i 2 celu Polityki Strukturalnej. Głównym jego zadaniem jest zmniejszanie nierówności regionalnych oraz wzmacnianie spójności wewnętrznej przestrzeni krajów UE. W szczególności finansowane są przedsięwzięcia: służące ochronie środowiska przyrodniczego, inwestycyjne w zakresie infrastruktury technicznej oraz związane z tworzeniem nowych
miejsc pracy i uruchamianiem wewnętrznego potencjału
rozwojowego regionów, służące rozwojowi regionalnemu poprzez badania naukowe i transfer technologii.
EUROPEJSKI FUNDUSZ
SOCJALNY
(ang. European Social Fund, ESF) – fundusz strukturalny
utworzony na mocy Traktatu Rzymskiego w celu zwiększenia możliwości zatrudnienia oraz popierania ruchliwości przestrzennej i aktywizacji zawodowej ludności
Wspólnoty Europejskiej.
FINANSOWY INSTRUMENT ORIENTACJI
RYBOŁÓWSTWA
(ang. Financial Instrument for Fisheries Guidance, FIFG)
– utworzony w 1993 r., jako instrument regulacji rybołówstwa i gospodarki morskiej. Obok pomocy technicznej,
jego zadaniem jest zapewnienie równowagi pomiędzy
zasobami morskimi a ich wykorzystaniem, poprawa warunków gospodarowania w sektorze przetwórstwa rybnego oraz zapewnienie właściwego funkcjonowanie rynku rybnego.
FUNDUSZE
Środki finansowe przeznaczane na restrukturyzację i
modernizację gospodarki w wybranych regionach i sektorach Unii Europejskiej. Wyróżnić można następujące
fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Socjalny, Europejski
Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa oraz Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa. Budżet Funduszy na lata 1994-99 wynosi ponad 141 mld Euro.
RALNE
STRUKTU-
FUNDUSZE SPÓJNOŚCI (ang. Cohesion Fund, CF) – utworzony w 1994 r. w celu
wspierania krajów członkowskich, których PKB na jednego mieszkańca nie przekracza 90% średniej w UE. Dotyczy to następujących krajów: Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Irlandii (ta ostatnia w związku z osiągniętym poziomem rozwoju gospodarczego, od 2000 r. nie będzie objęta pomocą ze strony CF). Fundusz interweniuje w
trzech obszarach dotyczących: środowiska, infrastruktury transportowej oraz pomocy technicznej.
11
12
INICJATYWA
KRAJOWA
Program operacyjny związany z wykorzystywaniem pomocy finansowej Unii Europejskiej w ramach funduszy
strukturalnych. Inicjatywa krajowa musi być zgodna z
Ramowym Programem Wsparcia.
INICJATYWY WSPÓLNO- (ang. Community Initiatives, CI) – opracowywane są na
TOWE
podstawie wytycznych ustalanych przez Komisję i ich
zadaniem jest rozwiązywanie problemów o zasadniczym
znaczeniu dla całego ugrupowania. Ze względu na ich
charakter są one zarządzane przez odpowiednie Dyrekcje Generalne Komisji Europejskiej. Akcje wspólnotowe
uważane są za jedno z największych osiągnięć w dziedzinie integracji krajów współtworzących Unię Europejską. W ich ramach zapoczątkowano kilkaset programów,
na realizację których przeznacza się niemal 9% wszystkich środków funduszy strukturalnych. Inicjatywy wspólnotowe dofinansowują programy prowadzone przez
określone podmioty działające w danym kraju członkowskim. Taka formuła programów przyczyniła się do ściślejszej współpracy pomiędzy krajami członkowskimi a
strukturami europejskimi i lepszego wykorzystania środków. Po 2000 r. liczba Inicjatyw Wspólnoty zostanie
ograniczona do trzech, które będą koncentrować się na:
współpracy transgranicznej, ponadnarodowej i międzynarodowej nastawionej na stymulowanie regionalnego
rozwoju gospodarczego, rozwoju rolnego oraz współpracy nakierowanej na zwalczanie dyskryminacji i nierówności w zakresie dostępu do zatrudnienia.
INNOWACYJNE AKCJE
ROZWOJU REGIONALNEGO
JEDNOLITY AKT
EUROPEJSKI
Przedsięwzięcia mające na celu promowanie nowoczesnego podejścia do rozwoju w skali jednostek regionalnych i lokalnych, w tym wspierania współpracy w wymianie doświadczeń między różnymi aktorami uczestniczącymi w stymulowaniu rozwoju regionalnego i lokalnego.
Podejmowane w zasadzie z inicjatywy Komisji Europejskiej, obejmują projekty pilotażowe, testujące nowe pomysły w zakresie rozwoju regionalnego i lokalnego.
(ang. Single European Act) – dokument podpisany w
1986 r. w Luksemburgu i w 1987 r. w Hadze przez dwanaście państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Akt
ten zapowiadał utworzenie z dniem 1 stycznia 1993 r. jednolitego rynku, a w tym: harmonizację przepisów prawa,
ujednolicenie narodowych norm i regulacji, eliminację
barier w przepływie towarów, usług, siły roboczej i kapitału, wzmocnienie ekonomicznej i społecznej jedności
krajów Wspólnot Europejskich.
JEDNOSTKA KONTRAK- (ang. Central Contracting and Financing Unit CCFU) –
TUJĄCO-FINANSUJĄCA
agendy administracji państwowej zajmujące się realizacją projektów o charakterze ponadresortowym i mających na celu wsparcie administracji publicznej.
JEDNOSTKA REALIZUJĄCA PROJEKTY
(ang. Implementing Agency, IA) – zgodnie z nową orientacją Phare, agenda realizująca projekty na poziomie resortu (przetargi, kontraktowanie, monitorowanie i płatności). Jednostki tego typu funkcjonują przy ministerstwach i urzędach centralnych, właściwych w sprawach
realizacji działań integracyjnych. W poprzedniej edycji
program Phare odpowiadały im Jednostki Zarządzające
Programem (ang. Programme Management Unit, PMU).
KAPITAŁ
WYSOKIEGO
(ang. venture capital) – kapitał lokowany w nowe produkcyjne przedsięwzięcia wiążące się z ryzykiem, podjęte przez osoby inne niż właściciele. Kapitał ten dostarczany jest w znaczącej mierze przez instytucje wyspecjalizowane w jego dostarczaniu, a także w mniejszym
stopniu przez banki. Kapitał ten najczęściej lokowany
jest w sektorze innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw charakteryzujących się wysokim tempem
wzrostu.
KOMITET INTEGRACJI
EUROPEJSKIEJ (KIE)
Kolegialny, naczelny organ administracji rządowej, którego zadaniem jest programowanie i koordynowanie polityki integracyjnej Polski z Unią Europejską oraz działań dostosowawczych Polski do standardów europejskich, koordynowanie działań administracji państwowej w zakresie otrzymywanej pomocy zagranicznej, a także koordynacja przedsięwzięć związanych z pozyskiwaniem i wykorzystywaniem środków pochodzących z pomocy zagranicznej.
KOMISJA WSPÓLNOT
EUROPEJSKICH
(ang. Commission of the European Communities) – na
podstawie tzw. Układu Brukselskiego Komisja EWG i Euratomu oraz Wysoka Władza EWWiS w 1967 r. połączyły
się w jeden organ wykonawczy – Komisję Wspólnot Europejskich, zwaną także Komisją Europejską. Członkowie Komisji są mianowani przez rządy państw Wspólnot
na okres 4 lat. Komisja sprawuje szeroki zakres kompetencji: nadzór nad stosowaniem postanowień Traktatu
Rzymskiego, udzielanie zaleceń i opinii, przygotowanie i
wdrażanie decyzji Rady Ministrów, prowadzenie negocjacji z krajami trzecimi, zarządzanie funduszami strukturalnymi. Organizacyjnie Komisja dzieli się na 23 Dyrekcje Generalne i Sekretariat Generalny oraz agendy.
MEMORANDUM FINAN-
Coroczne uzgodnienie między Komisją Wspólnot Europejskich i rządem RP, określające wielkość bezzwrotnych funduszy przekazywanych w ramach programu
Phare oraz cele, na które środki te będą przeznaczone.
Określa także tryb przekazywania pomocy, kompetencje
oraz odpowiedzialność odpowiednich organów za realizację projektów.
RYZYKA
SOWE
13
14
MONITORING
Stała i ciągła obserwacja ilościowych oraz jakościowych
zmian pewnych wielkości, mająca na celu zapewnienie
informacji zwrotnych na temat skuteczności i efektywności systemu (programu), a także jego kontrolę i zmianę
(jeśli to uzasadnione).
NARODOWY PROGRAM
PRZYGOTOWANIA DO
CZŁONKOSTWA W UNII
EUROPEJSKIEJ (NPPC)
Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w 1998 r.,
wskazujący działania, które są niezbędne do właściwego przygotowania Polski do przyjmowania acquis communautaire.
NARODOWY KOORDYNATOR POMOCY
(ang. National Assistance Coordinator, NAC) – Szef Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, odpowiedzialny za
koordynację programowania i wdrażania programów pomocowych realizowanych w Polsce. Do 1998 r., funkcja
ograniczała się do koordynowania pomocy wyłącznie z
programu Phare, stąd nosił on nazwę Narodowego Koordynator Phare (ang. National Phare Coordinator,
NPC).
PARTNERSTWO DLA
CZŁONKOSTWA
(ang. Accession Partnership) – dokument Unii Europejskiej określający priorytetowe dziedziny wymagające
dostosowania do standardów Unii Europejskiej w procesie przygotowania krajów kandydujących do członkostwa.
(ang. Programme Authorising Officer, PAO) – urzędnik
PEŁNOMOCNIK DS.
REALIZACJI PROGRAMU odpowiedzialny w imieniu Rządu RP za realizację danego programu w ramach Phare.
PARLAMENT EUROPEJ- (ang. European Parliament) – utworzone na podstawie
Traktatu Rzymskiego zgromadzenie parlamentarzystów
SKI
(wybieranych w drodze wyborów bezpośrednich przez
obywateli krajów członkowskich) o charakterze doradczym i kontrolnym. Wraz z poszerzaniem swoich uprawnień przyjęło nazwę Parlamentu Europejskiego. Parlament posiada kompetencje do współdziałania w procesie ustawodawczym, uchwalania budżetu Wspólnot,
sprawowania nadzoru nad działalnością Rady Ministrów
i Komisji Europejskiej oraz powoływania i odwoływania
jej członków. Liczy 518 deputowanych, a jego siedziba
mieści się w Strasburgu.
PEŁNOMOCNIK RZąDU
DS. OBSŁUGI ŚRODKÓW FINANSOWYCH
POCHODZąCYCH Z UNII
EUROPEJSKIEJ
(ang. National Authorising Officer, NAO) – podsekretarz
stanu w Ministerstwie Finansów, szef Narodowego Funduszu Środków Finansowych z UE, odpowiedzialny za
obsługę przepływów finansowych oraz kontrolę finansową środków z UE i środków budżetowych przeznaczonych na wspófinansowanie programów pomocowych.
PERSEUSZ
System sprawozdawczości stosowany w programie
Phare.
PHARE
(ang. Poland and Hungary Assistance for Restructuring
Their Economies) – program bezzwrotnej pomocy na
rzecz restrukturyzacji gospodarek Polski i Węgier uruchomiony w 1990 r. Z czasem objął kolejne kraje Europy
Środkowej i Wschodniej: Bułgarię, Czechosłowację, Jugosławię, NRD, Albanię, Rumunię, Estonię, Litwę, Łotwę
i Słowenię. Obecnie programem objęte są następujące
kraje: Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska,
Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry.
POROZUMIENIE O POWOŁANIU ŚRODKOWOEUROPEJSKIEJ STREFY WOLNEGO HANDLU
(ang. Central European Free Trade Agreement, CEFTA) –
podpisane w 1992 r. przez Czechy, Polskę, Słowację i
Węgry (dołączyły do nich Słowenia, Rumunia i Bułgaria),
zakładające powstanie wolnej strefy handlu między sygnatariuszami w okresie do 8 lat. Przyjęto w nim harmonogram redukcji stawek celnych i barier pozataryfowych
we wzajemnym handlu.
PRODUKT KRAJOWY
(PKB)
Miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze
zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie
od tego, kto jest ich właścicielem. PKB w przeliczeniu na
mieszkańca (tzw. PKB per capita) używany jest jako jeden z najbardziej popularnych wskaźników służących
ocenie stopnia zamożności poszczególnych krajów.
PRZEDAKCESYJNY
INSTRUMENT POLITYKI
STRUKTURALNEJ
(ang. Instrument for Structural Policies for Pre-Accession, ISPA) – fundusz UE, którego celem będzie pomoc
w dostosowaniu poziomu rozwoju infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony środowiska w
państwach kandydujących do Unii do jej standardów.
Czas jego funkcjonowania przewidziany jest na lata
2000-2006, a w jego gestii będzie około 1 miliard Euro
rocznie. Odpowiednikiem funduszu ISPA jest funkcjonujący w krajach UE Fundusz Spójności. Priorytetowymi
celami funduszu będą: ochrona środowiska, rozwój infrastruktury transportowej, połączenie systemów komunikacyjnych z infrastrukturą krajów członkowskich UE,
budowa transeuropejskich sieci transportowych.
BRUTTO
15
16
PRZEDAKCESYJNY
INSTRUMENT WSPARCIA DLA ROLNICTWA I
OBSZARÓW WIEJSKICH
(ang. Support for Pre-accession Measures for Agriculture and Rural Developement, SAPARD) – program pomocowy UE, którego celem będzie wspieranie modernizacji
rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich. Każdy z krajów
kandydujących samodzielnie zadecyduje, które z priorytetów z zakresu polityki rolnej, przedstawionych przez
UE, będą w ramach SAPARD realizowane. Fundusz rozpocznie działalność w 2000 r. i będzie funkcjonować
przez okres 7 lat. Przewiduje się, że na realizację programów pomocy będzie dysponować kwotą rzędu 500
milionów Euro rocznie. Jego głównym zadaniem będzie
przygotowanie krajów kandydujących do UE, do bezpośredniego stosowania mechanizmów wypracowanych w
ramach Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji
Rolnictwa.
RADA EUROPEJSKA
(ang. European Council) – tworzą ją szefowie rządów
wszystkich państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Formalnie działa od 1974 r. Posiedzenia odbywa
dwa razy do roku. Do najważniejszych kompetencji Rady należą: zarządzanie wyborów do Parlamentu Europejskiego oraz podejmowanie decyzji o terminie przyjęcia
nowych państw członkowskich.
RADA MINISTRÓW
WSPÓLNOT
EUROPEJSKICH
(ang. Council of Ministers of European Communities) –
Rada jest podstawowych organem decyzyjnym i legislacyjnym Wspólnot Europejskich. Tworzą ją przedstawiciele rządów wszystkich krajów członkowskich po jednym z każdego państwa. Przewodnictwo sprawowane
jest na zasadzie półrocznej rotacji przez przedstawicieli
poszczególnych krajów.
RAMOWY PROGRAM
WSPARCIA
(ang. Community Support Framework, CSF) – dokument
formułowany przez Komisję Europejską na podstawie
konsultacji z poszczególnymi krajami, dotyczący przygotowanych przez nie planów rozwoju regionalnego
(plany te mogą być sporządzane dla poszczególnych regionów lub też łącznie dla całego kraju). Ramowy program wsparcia zawiera analizę sytuacji w regionie i
przegląd sytuacji w kraju, definicję strategii rozwoju,
podstawowe priorytety działania, zdefiniowane ilościowo cele dla każdego priorytetu, wstępną ocenę społeczno-ekonomicznych skutków działań, ich kosztorys, procedury monitorowania i oceny programów.
SPECJALNY PROGRAM (ang. Special Preparatory Programme, SPP) – program
PRZYGOTOWAWCZY DO pomocowy w ramach programu Phare, wspierający dziaFUNDUSZY STRUKTUłania przystosowujące polską administrację do korzyRALNYCH
stania z funduszy strukturalnych. Program dysponuje
kwotą 9 mln euro. Dotychczas opracowano projekty wykorzystania środków w zakresie: przygotowania strategii rozwojowych, dotyczące ustanowienia podstaw prawnych i administracyjnych dla funduszy strukturalnych,
Funduszu Spójności oraz programów pomocy przedakcesyjnej ISPA i SAPARD, a także programów rozwoju regionalnego dla trzech regionów: śląskiego, podkarpackiego i warmińskiego.
SYSTEM ZDECENTRALI- (ang. Decentralised Implementing System, DIS) – zbiór
zasad i procedur realizacji projektów, określających
ZOWANEGO WDRAżAprzygotowywanie i przeprowadzanie przetargów, umoNIA PHARE
wy, płatności, standardowe dokumenty itp.
TRAKTAT RZYMSKI
Popularna nazwa Układu w sprawie utworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, zawartego 25 marca
1957 r. w Rzymie.
TRAKTAT O UNII
EUROPEJSKIEJ
Umowa międzynarodowa zawarta w 1992 r. w Maastricht
(tzw. Traktat z Maastricht), będąca podstawą dalszych
działań integracyjnych w Europie. Na jej podstawie zdefiniowano tzw. trzy filary Unii Europejskiej. Odpowiednio
do nich Traktat składa się z 3 zasadniczych części, które
dotyczą: 1) zmian w traktatach powołujących trzy Wspólnoty Europejskie (Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejska
Wspólnota Węgla i Stali); 2) stworzenia systemu Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa; 3) koordynacji w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
UKŁAD BRUKSELSKI
Układ w sprawie powołania Wspólnej Rady i Wspólnej
Komisji, jako organów wspólnych dla trzech Wspólnot
Europejskich, zawarty w 1965 r. w Brukseli.
17
18
UKŁAD
STOWARZYPOLSKI ZE
WSPÓLNOTAMI EUROPEJSKIMI (ZWANY
UKŁADEM EUROPEJSKIM)
Podpisany 16 grudnia 1991 r. w Brukseli. W preambule
zapisano, że najważniejszym celem Polski jest stanie się
pełnoprawnym członkiem Wspólnoty, a stowarzyszenie
ma pomóc w Polsce w realizacji tego celu. Układ ustala
okres przejściowy, trwający maksymalnie 10 lat, w ciągu
którego Polska miała stać się pełnoprawnym członkiem
Wspólnoty. Układ postanawiał, że z dniem 1 stycznia
1999 r. Polskę i Wspólnoty połączy strefa wolnego handlu towarami przemysłowymi. W przypadku produktów
rolnych, Wspólnoty zobowiązały się do stopniowego obniżania ceł i tzw. opłat zmiennych na szereg towarów
eksportowanych przez Polskę, w zamian za co Polska z
chwilą wejścia do Unii obniży o 10% cło na towary stanowiące 15% importu rolnego ze Wspólnot.
UNIA EUROPEJSKA
(UE)
Pojęcie używane na określenie państw integrującej się
Europy, wskazujące na kolejny etap współpracy między
krajami członkowskimi. UE nie posiada odrębnej
podmiotowości prawa międzynarodowego, opiera się na
dotychczas istniejących organach trzech Wspólnot Europejskich. Unia obejmuje tzw. trzy filary: I filar – problematykę ekonomiczną, II filar – politykę zagraniczną i
bezpieczeństwa, III filar – sprawy wewnętrzne i wymiar
sprawiedliwości.
UNIA GOSPODARCZA
I WALUTOWA
(ang. Economic and Monetary Union) – jej realizacja stanowi jedną z trzech zasadniczych płaszczyzn integracyjnych w ramach jednoczącej się Europy. Zapisy dotyczące harmonogramu działań prowadzących do utworzenia
UGW znalazły się postanowieniach Traktatu o Unii Europejskiej. Podstawą jej będzie uzgadnianie i prowadzenie
przez UE jednolitej polityki fiskalnej i pieniężnej, w celu
stabilizacji cen.
WDRAżANIE
Proces obejmujący kontraktowanie usług, dostaw i robót
stanowiących zasadniczy element jego realizacji. Wdrażanie rozpoczyna się z momentem przyjęcia planu strategicznego określającego cele programu, zakres jego działania i czas jego realizacji. Ważnym instrumentem dla
sprawnej realizacji programu jest Plan Pracy (ang. Workplan), będący w istocie uszczegółowieniem i rozbudowaniem planu strategicznego. Jest to dokument planistyczno-sprawozdawczy o charakterze finansowym i merytorycznym. Przedłożenie Planu Pracy jest warunkiem koniecznym akceptacji budżetu i harmonogramu przedsięwzięcia i umożliwia wystąpienia (poprzez złożenie raportu
inicjującego program ang. Inception Report) o pierwszą
zaliczkę na realizację programu. W oparciu o plan strategiczny i Plan Pracy przygotowuje się Zakresy Zadań i Obowiązków (ang. Terms of Reference) jako podstawowe dokumenty potrzebne do uruchomienia procedur przetargowych na realizację poszczególnych komponentów projektu. Wdrażanie podlega stałemu procesowi monitorowania,
oceny i analizy postępu prac, tak przez Komisję Europejską jak i krajowe instytucje zarządzające programem.
O
SZENIU
PROGRAMU
WSPÓLNOTA EUROPEJ- (ang. European Community, EC) – obecna nazwa EuroSKA
pejskiej Wspólnoty Gospodarczej stanowiąca zasadniczy element tzw. pierwszego filaru (sprawy gospodarcze) funkcjonowania Unii Europejskiej. Zmiana celów i
nazwy Wspólnoty nastąpiła na mocy Traktatu o Unii Europejskiej w 1993 r.
WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW
(WNP)
Nowa forma organizacji państw byłego Związku Radzieckiego powołana przez Federację Rosyjską, Ukrainę
i Białoruś na podstawie porozumienia w 1991 r. Obecnie
obok państw założycieli członkami ugrupowania są: Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan,Turkmenistan i Uzbekistan.
WSPÓLNOTY EUROPEJ- Określenie oznaczające trzy Wspólnoty tworzące Unię
SKIE
Europejską: Europejską Wspólnotę Energii Atomowej,
Wspólnotę Europejską (d. EWG) oraz Europejską Wspólnotę Węgla i Stali.
ZAKRES
WYMAGAŃ
I OBOWIąZKÓW
ZINTEGROWANE PROGRAMY ŚRÓDZIEMNOMORSKIE
(ang. Terms of Reference, TOR) – zakres wymagań, który
ma na celu dostarczenie potencjalnym wykonawcom już
na etapie przetargu wszystkich istotnych informacji dotyczących charakteru prac, które powinny zostać wykonane w ramach projektu. TOR stanowi część późniejszej
dokumentacji przetargowej i umowy z wykonawcą. Stąd
wszyscy ubiegający się o kontrakty muszą dobrze poznać jego strukturę i treść oraz przyjąć właściwą strategię napisania wniosku (aplikacji), będącego w istocie
odpowiedzią na TOR.
(ang. Integrated Mediterranean Programmes, IMP) –
programy uruchomione wraz z przyjęciem Hiszpanii i
Portugalii, w celu wsparcia położonych nad Morzem
Śródziemnym regionów Grecji, Francji i Włoch, zagrożonych ze strony producentów hiszpańskich i portugalskich.
19
Fundusze strukturalne Unii Europejskiej
n
21
CZĘŚĆ I
1. CHARAKTERYSTYKA POLITYKI STRUKTURALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ
1.1. Procesy integracyjne w Europie Zachodniej
Procesom integracyjnym zachodzącym w państwach Europy Zachodniej po II
Wojnie Światowej przyświecały przede wszystkim motywy polityczne. Europa
wyniszczona działaniami wojennymi utraciła swe znaczenie na scenie międzynarodowej. Poszukiwano więc koncepcji takiego ułożenia stosunków pomiędzy krajami regionu, które zapobiegałoby konfliktom zbrojnym, w szczególności odradzaniu się niemieckiego militaryzmu. W późniejszym okresie decydującego znaczenia nabrała współpraca gospodarcza, choć polityczne tło integracji zachowało swą ważność. Przede wszystkim chodziło o osłabienie ekonomicznej dominacji w gospodarce światowej – Stanów Zjednoczonych i Japonii.
Pierwszym krokiem na drodze integracji europejskiej było powołanie na
mocy odpowiednich traktatów trzech Wspólnot:
E Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali w 1952 r.1;
Wspólnoty Europejskie
E Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej w 1957 r. (EWG, obecnie Wspólnota Europejska);
E Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EURATOM)2 w 1957 r.
Sygnatariuszami trzech traktatów założycielskich Wspólnot było sześć krajów, a mianowicie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy.
Integracja w ramach EWG miała zostać zrealizowana w ciągu dwunastoletniego okresu składającego się z dwóch etapów. W pierwszym planowano
utworzenie unii celnej, natomiast drugi miał się zakończyć powstaniem wspólnego rynku.
Część zamierzeń udało się zrealizować w terminie – utworzono unię celną
(1968 r.), wprowadzono wspólną politykę rolną, a nieco później handlową. Ponadto EWG rozpoczęła koordynację współpracy w innych dziedzinach, jak polityka: socjalna, przemysłowa, energetyczna, regionalna, fiskalna i walutowa.
Dynamika procesów integracyjnych została zahamowana w latach 70. przez
recesję wywołaną kryzysem naftowym i załamaniem się światowego systemu
monetarnego. W następstwie tych zjawisk nie doszło do utworzenia wspólnego rynku, a co więcej przez protekcjonistyczną politykę poszczególnych krajów
zostały wzmocnione bariery w przepływie towarów i usług. Osłabło tempo
wzrostu gospodarczego, nastąpił spadek międzynarodowej konkurencyjności
1. Celem EWWiS było stworzenie wspólnego rynku węgla i stali. W związku z tym między krajami członkowskimi zostały zniesione cła importowe, cła eksportowe i inne podobne opłaty, a także ograniczenia ilościowe w przepływie towarów objętych traktatem założycielskim. Przedsiębiorstwom operującym na rynku zapewniono jednolite zasady konkurencji. EWWiS prowadzi wspólną politykę cenową i finansową oraz działalność badawczo-rozwojową. Ma duże doświadczenie w
zakresie uzgadniania programów restrukturyzacyjnych i prowadzenia polityki socjalnej
2. Utworzenie EURATOM-u było wyrazem aspiracji państw europejskich do rywalizacji z mocarstwami światowymi w dziedzinach związanych z energią atomową.
Euroskleroza
22
Biała Księga
Traktat z Maastricht
WAŻNE !
Wspólnoty oraz powiększenie się luki technologicznej w stosunku do USA i
Japonii. Poszerzenie ugrupowania o nowe kraje członkowskie (reprezentujące
przeważnie niższy poziom rozwoju gospodarczego) dodatkowo wzmocniło te
negatywne procesy. Wraz z zahamowaniem integracji „w głąb”, pojawiło się
wiele dodatkowych problemów społeczno-gospodarczych, z których najbardziej widocznym był wzrost bezrobocia do poziomu przeciętnie 11%. W konsekwencji okres do połowy lat 80. został określony mianem „eurosklerozy”, na
oznaczenie stagnacji w procesach integracyjnych.
Przełamanie zastoju nastąpiło dopiero w roku 1985, kiedy to Komisja
Wspólnot Europejskich przedstawiła w tzw. Białej Księdze program powrotu
do idei wspólnego rynku. Program ten, obejmujący wprowadzenie kilkuset aktów prawnych, został w zasadniczej części zrealizowany w założonym terminie.
Właściwa reforma instytucji wspólnotowych rozpoczęła się dwa lata później
uchwaleniem Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE). Zgodnie z jego założeniami doszło do utworzenia rynku wewnętrznego, czyli obszaru bez granic, o
swobodnym przepływie towarów, usług, ludzi i kapitału. Kolejnym etapem integracji było podpisanie w 1992 r. w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej
– na mocy którego utworzono unię gospodarczą i walutową. Przypieczętowaniem procesów integracyjnych na tym etapie stało się wprowadzenie w 1999 r.
wspólnej waluty – Euro.
KALENDARIUM UZYSKANIA CZŁONKOSTWA WE WSPÓLNOTACH EUROPEJSKICH
1958 – Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy
1973 – Wielka Brytania, Dania i Irlandia
1981 – Grecja
1985 – Hiszpania i Portugalia
1995 – Austria, Finlandia i Szwecja
n
23
CZĘŚĆ I
ETAPY MIĘDZYNARODOWEJ INTEGRACJI GOSPODARCZEJ
WAŻNE !
1. Strefa wolnego handlu – kraje członkowskie znoszą między sobą cła i
ograniczenia ilościowe, jednocześnie pozostawiają narodowe taryfy celne
oraz prowadzą samodzielną politykę handlową wobec krajów trzecich.
2. Unia celna – jej powstanie wiąże się ze zniesieniem barier w przepływie
towarów, ustanowieniem wspólnej dla członków taryfy celnej oraz ujednoliceniem polityki handlowej wobec krajów spoza unii.
3. Wspólny rynek – oznacza wprowadzenie swobody przepływu czynników
produkcji, kapitału i siły roboczej.
4. Unia gospodarcza – oznacza dokonanie harmonizacji narodowej polityki gospodarczej każdego kraju członkowskiego z polityką handlową ugrupowania.
5. Pełna integracja gospodarcza – kraje w niej uczestniczące całkowicie
ujednolicają politykę gospodarczą i powołują organ ponadnarodowy, posiadający kompetencje do wydawania wiążących decyzji dla państw członkowskich.
Unia Europejska stanowi nowy etap współpracy między krajami członkowskimi. Jednakże nie jest ona ani nową organizacją, ani nie posiada podmiotowości prawa międzynarodowego. Unia stanowi umowne określenie na osiągnięcie kolejnego, wyższego stopnia integracji przez kraje europejskie. Traktat
o Unii Europejskiej w zasadzie nie zmienił zakresu funkcjonowania trzech
Wspólnot, natomiast zajął się koordynacją i zacieśnieniem współpracy w
szczególnie istotnych obszarach ich działalności, zwanych filarami:
E I filar – problematyka ekonomiczna;
E II filar – polityka zagraniczna i bezpieczeństwa;
E III filar – sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości.
Trzy filary Unii
Europejskiej
24
Mapa 1
Państwa członkowskie i kandydujące do Unii Europejskiej
n
25
CZĘŚĆ I
W miarę pogłębiania się integracji krajów Europy Zachodniej, chęć przystąpienia do ugrupowania deklarowały kolejne państwa. Na mocy zawartych
umów, krajami stowarzyszonymi ze Wspólnotami stały się następujące państwa Europy Środkowej i Wschodniej: Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Litwa, Łotwa, Estonia i Słowenia. Formalne wnioski o członkostwo w Unii Europejskiej zgłosiły także Turcja, Malta oraz Cypr.
1.2. Instrumenty polityki strukturalnej Unii Europejskiej
W Traktacie Rzymskim ustanawiającym EWG jego sygnatariusze w preambule stwierdzili, że celem Wspólnoty jest harmonijny rozwój i zmniejszenie różnic między regionami. Zawarto także deklarację utworzenia Europejskiego
Funduszu Socjalnego oraz Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (FEOGA) – jako zasadniczych instrumentów przyszłej polityki strukturalnej. Faktycznie wspólną politykę strukturalną zaczęto prowadzić dopiero na początku
lat 70. przy okazji organizowania wspólnego rynku rolnego, czemu służył FEOGA, a właściwie jego wydzielona cześć – Sekcja Orientacji. W okresie
późniejszym, działania służące promowaniu długookresowych zmian podjęły
dwa dalsze fundusze: Europejski Fundusz Socjalny3 (ESF) i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF). W początkowym okresie zarówno koncepcja, jak i sposób funkcjonowania tych funduszy były powszechnie krytykowane. Zarzucano im niską efektywność, brak spójności działania oraz szczupłość środków przeznaczanych na cele strukturalne. Jednocześnie potwierdzono konieczność prowadzenia skutecznej polityki strukturalnej, gdyż znacznemu pogłębieniu ulegały zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego
państw członkowskich i poszczególnych regionów.4 Tendencje dysharmonijnego rozwoju nasiliły się po kolejnym rozszerzeniu Wspólnot Europejskich, tym
razem o kraje słabiej rozwinięte gospodarczo – Grecję, Hiszpanię i Portugalię.
W konsekwencji podjęto szereg działań mających na celu dostosowanie
funkcjonowania funduszy strukturalnych do nowych wymagań. U podstaw
wprowadzanych reform leżała idea spójności gospodarczej i społecznej określona w Jednolitym Akcie Europejskim, nakazująca wsparcie krajów i regionów o niższym poziomie rozwoju gospodarczego. W konsekwencji podwojono
środki finansowe wykorzystywane w ramach wspólnotowych funduszy strukturalnych oraz utworzono Fundusz Spójności przeznaczony dla Grecji, Irlandii,
Hiszpanii i Portugalii. Traktat z Maastricht uczynił z zasady spójności zasadniczy element konstrukcji europejskiej.
Narzędzia polityki strukturalnej Unii Europejskiej tworzą fundusze strukturalne i inne instrumenty finansowe.5
3. ESF utworzono w 1958 r., lecz rzeczywistą aktywność podjął w latach 70.
4. Na przykład pod koniec lat 80. PKB per capita w 25 najbardziej rozwiniętych regionach
Wspólnoty był niemal trzykrotnie wyższy niż w tej samej liczbie regionów najsłabszych, zaś stosunek stóp bezrobocia wynosił jak 1do 4.
5. Nazwa „fundusze strukturalne” pojawia się w rozdziale „Spójność gospodarcza i społeczna”
Traktatu z Maastricht.
Kraje stowarzyszone
z UE
26
Tab. 1
Narzędzia polityki strukturalnej Unii Europejskiej
Fundusze Strukturalne
Inne instrumenty polityki
strukturalnej UE
·
Europejski Fundusz Socjalny (ESF) –
1958
·
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa
(FIFG) – 1993
·
Europejski Fundusz Orientacji i
Gwarancji Rolnictwa (FEOGA) – 1962
·
Fundusz Spójności – 1994
·
Europejski Bank Inwestycyjny (EIB) – 1958
·
Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego (ERDF) – 1975
·
Europejska Wspólnota Węgla i Stali
(ECSC) – 1958
Europejski Fundusz Socjalny (ESF)
Jest najstarszym z funduszy strukturalnych, a jego zadanie polega na promocji
wykształcenia oraz mobilności geograficznej i zawodowej pracowników wewnątrz Wspólnoty. Tym samym jest on instrumentem kształcenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz promocji zatrudnienia. Dysponuje budżetem w wysokości około 6 mld Euro rocznie, co stanowi przeciętnie 7% wydatków Unii Europejskiej. Do początku lat 70. podstawowym celem funduszu było podejmowanie działań na rzecz zagwarantowania zatrudnienia osobom bezrobotnym (zwłaszcza na południu Włoch), poprzez ułatwienia w przemieszczaniu się do stref lub sektorów z niedoborem zatrudnienia, a także ułatwienie niepełnosprawnym dostępu do rynku pracy. Reguły i zakres działania funduszu wielokrotnie podlegały zmianom w latach 70. i na początku lat 80. Obecnie ESF zajmuje się działalnością w następujących obszarach:
E finansuje kształcenie zawodowe;
E prowadzi akcje na rzecz osób bezrobotnych wiele lat pozostających bez
pracy, młodzieży, osób mających trudności z wejściem na rynek pracy oraz
pracowników zagrożonych zwolnieniami;
E prowadzi działalność na rzecz poprawy struktury kształcenia i systemów
zatrudnienia.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (FEOGA)
Utworzony w 1962 r., jako podstawowe narzędzie finansowe wspólnej polityki
rolnej. Fundusz nie stanowi autonomicznej jednostki budżetowej; jest włączony do budżetu Wspólnoty. Wysokość alokowanych za jego pomocą kwot wynosi ponad 40 mld Euro rocznie, co stanowi niemal połowę wszystkich wydatków Unii Europejskiej. W ramach FEOGA działają dwie sekcje: Sekcja „Gwarancja” i Sekcja „Orientacja”. Tylko tę drugą należy w zasadzie uważać za fundusz strukturalny. Sekcja „Orientacja” stanowi w przybliżeniu 8% funduszu i
ma na celu finansowanie wspólnych akcji strukturalnych w zakresie:
E podwyższania produktywności i wprowadzania postępu technicznego;
E racjonalnego rozwoju produkcji rolnej;
n
CZĘŚĆ I
27
E dywersyfikacji produkcji;
E ochrony środowiska;
E rozwoju agroturystyki i modernizacji gospodarstw rolnych.
Pomoc kierowana jest do rolników, przedsiębiorstw, samorządów i innych
instytucji publicznych działających w sferze rolnictwa.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF)
Fundusz utworzono w 1975 r. i jego powstanie stanowi początek prawdziwej
europejskiej polityki regionalnej. W początkowym okresie ERDF funkcjonował dzięki systemowi kwot przydzielanych poszczególnym krajom, z których
dane państwa miały możliwość finansowania swoich projektów. Później ustanowiono sekcję pozakwotową, czyli środki o pozyskanie których kraje członkowskie muszą między sobą konkurować. ERDF finansuje przede wszystkim
rozwój regionalny i lokalny poprzez wsparcie inwestycji infrastrukturalnych
oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Przyczynia się do wyprowadzania regionów z zapaści i izolacji poprzez współfinansowanie rozwoju sieci komunikacyjnych, telekomunikacyjnych, energetycznych, urządzeń hydrotechnicznych oraz infrastruktury socjalnej (wyposażenie sanitarne, szkoleniowe). Ponadto wspiera on działania na rzecz wzrostu konkurencyjności regionów poprzez inwestycje: w przedsiębiorstwa produkcyjne, w sferze usług otoczenia
przedsiębiorczości, w ochronie środowiska oraz w zakresie badań, transferu
technologii, a także rozwoju i innowacji. Pomoc kierowana jest głównie do instytucji publicznych, przedsiębiorstw i stowarzyszeń. Fundusz dysponuje budżetem w wysokości ponad 10 mld Euro rocznie.
PODSTAWOWE
ZASADY REALIZACJI PROGRAMÓW FINANSOWANYCH Z FUNDUSZY
STRUKTURALNYCH
Zasada dodawalności – kwoty przekazywane z funduszy mają być tylko
uzupełnieniem środków zgromadzonych na realizację danego projektu przez
odpowiednie władze krajowe, lokalne i organizacje pozarządowe.
Zasada koncentracji – skuteczność interwencji funduszy zależy od skoncentrowania działań na stosunkowo nielicznych, ale za to precyzyjnie określonych celach.
Zasada partnerstwa – nakładająca obowiązek ścisłej współpracy pomiędzy
Komisją Europejską a odpowiednimi podmiotami po stronie kraju beneficjenta, zaangażowanymi w realizację projektów.
Zasada programowania – nakłada obowiązek podejmowania decyzji w
oparciu o wieloletnie programy rozwoju i inne dokumenty planistyczne, umożliwiające zgromadzenie niezbędnych informacji dla sprawnego i efektywnego
osiągania celów.
Zasada pomocniczości (subsydiarności) – według której w pierwszym rzędzie należy zapewnić rozwiązywanie problemów na możliwie najniższych
szczeblach administracji przy wykorzystaniu zasobów lokalnych, natomiast pomoc z funduszy strukturalnych powinna być uruchamiana w drugiej kolejności, w razie konieczności wzmocnienia i uzupełnienia działań władz lokalnych
WAŻNE !
28
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (FIFG)
Został utworzony w 1993 r. i dotyczy rybołówstwa oraz gospodarki morskiej.
Obok udzielania pomocy technicznej, jego zadaniem jest zapewnienie równowagi pomiędzy zasobami morskimi a ich wykorzystaniem, poprawa warunków
gospodarowania w sektorze przetwórstwa rybnego oraz zapewnienie właściwego funkcjonowanie rynku rybnego. Wielkość alokowanych środków oscyluje w granicach 0,6 mld Euro rocznie.
Fundusz Spójności (CF)
Fundusz Spójności został utworzony w 1994 r. w celu wspierania krajów członkowskich, których PKB na jednego mieszkańca nie przekracza 90% średniej6
dla krajów UE. W szczególności chodziło o: Hiszpanie, Portugalię, Irlandię i
Grecję. Fundusz Spójności interweniuje w trzech obszarach: ochrony środowiska, infrastruktury transportowej (ze szczególnym uwzględnieniem sieci transeuropejskich) oraz pomocy technicznej, w tym studialnego opracowania projektów. Dysponuje budżetem w wysokości 2 mld Euro rocznie. Projekty finansowane przez CF nie mogą otrzymywać wsparcia pochodzącego z funduszy
strukturalnych. W przeciwieństwie do nich, Fundusz Spójności nie działa poprzez programy, lecz finansuje konkretne projekty po selekcji dokonanej
przez Komisję Europejską w porozumieniu z państwem beneficjentem.
Tab. 2
Struktura wydatków Unii Europejskiej w mld Euro w 1997 r.
Pozycja
Kwota
Udział w całości
wydatków (w %)
Wspólna polityka rolna
41,3
48,8
Polityka strukturalna
23,3
27,6
w tym:
ERDF
10,8
12,8
FEOGA „Orientacja”
3,9
4,6
ESF
6,1
7,2
CF
1,9
2,3
FIFG
0,6
0,7
Inne
19,9
23,6
Ogółem
84,5
100,0
6. PKB per capita w UE kształtuje się na poziomie 17 tys. Euro.
n
CZĘŚĆ I
29
Europejski Bank Inwestycyjny (EIB)
Został utworzony na podstawie Traktatu Rzymskiego (1957 r.) w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju wspólnego rynku poprzez finansowanie realizacji projektów w drodze przyznawania kredytów i gwarancji finansowych.
Bank został wyposażony w osobowość prawną i autonomię finansową. Kredyty EIB przyznawane są zarówno podmiotom publicznym, jak i osobom prywatnym, działającym w niemal wszystkich sektorach gospodarki. Bank finansuje
tylko część kosztów inwestycji (do 50%), uzupełniając fundusze własne kredytobiorcy i inne źródła finansowania. Okres spłaty kredytu wynosi przeważnie
7–12 lat. W przypadku inwestycji infrastrukturalnych może sięgnąć do 20 lat.
EIB może interweniować w ramach funduszy strukturalnych w celu pobudzania wyodrębnionych słabo rozwiniętych obszarów krajów Unii Europejskiej.
Dysponuje kapitałem własnym rzędu 95 mld Euro. Pożyczki EIB zasadniczo
mogą przybrać postać tzw. indywidualnych pożyczek (minimalna kwota 20 mln
Euro) bądź tzw. pożyczek globalnych przeznaczonych wyłącznie dla banków i
instytucji finansowych.
Europejska Wspólnota Węgla i Stali (ECSC)
Także ECSC wspiera przekształcenia strukturalne w UE poprzez udzielanie
kredytów, na cele modernizacyjne oraz restrukturyzację zatrudnienie w hutnictwie i górnictwie węgla kamiennego. Są one przyznawane na rzecz podmiotów prowadzących działalność we wspomnianych branżach bądź inwestorom z
zewnątrz, tworzącym nowe miejsca pracy dla zwalnianych pracowników.
1.3. Mechanizm funkcjonowania funduszy strukturalnych
W rozwoju funkcjonowania funduszy strukturalnych w obszarze polityki regionalnej można wyróżnić następujące etapy:
Etap I (1967-83) – nakreślenie ogólnego zarysu polityki regionalnej
W Komisji Europejskiej utworzono Dyrekcję Generalną Polityki Regionalnej,
której zadaniem było wypracowanie koncepcji wspólnotowej polityki regionalnej. W okresie tym rozpoczął działalność fundusz strukturalny ERDF. Jego interwencja odbywała się w ten sposób, iż każde państwo członkowskie mogło
się ubiegać o określoną część budżetu funduszu (kwotę mu przypadającą),
która następnie była zwracana w postaci refundacji wydatków i kosztów związanych z realizacją projektów. W 1979 r. ustanowiono tzw. sekcję pozakwotową ERDF, która zaczęła służyć prowadzeniu programów wspólnotowych, finansowanych niezależnie od wkładów poszczególnych krajów.
Etap II (1984-88) – wprowadzenie do programowania
W 1985 r. utworzono tzw. Zintegrowane Programy Śródziemnomorskie, mające przygotować wejście Hiszpanii i Portugalii do Wspólnoty. Zasady ich
działania stanowiły prawdziwą rewolucję w działaniu funduszy strukturalnych.
Etapy funkcjonowania
funduszy strukturalnych
30
Operacje na Rzecz
Zintegrowanego Rozwoju
Odtąd operowały one w poszczególnych państwach w sposób skoordynowany.
Zintegrowane programy opierały się na wykorzystaniu środków kilku funduszy strukturalnych w określonych strefach i regionach, przez okres kilku lat.
Doszło jednocześnie do „stowarzyszenia” kilku państw w jednolitym programowaniu służącym realizacji wspólnych celów dotyczących rozwoju podobnych regionów. Jednolite programowanie odbywało się z udziałem krajowej i
lokalnej administracji zainteresowanych państw. Zintegrowane Programy
Śródziemnomorskie – stanowiące nowe podejście do zagadnień polityki regionalnej – wywołały żywotne zainteresowanie innych krajów Wspólnoty, upatrujących w nich uprzywilejowany sposób interwencji strukturalnej. W odpowiedzi na oczekiwania pozostałych państw, w 1987 r. ustanowiono Operacje na
Rzecz Zintegrowanego Rozwoju (OID), będące wieloletnimi programami
skupiającymi aktywność wielu aktorów zainteresowanych rozwojem regionalnym.
WAŻNE !
FORMY POMOCY FUNDUSZY STRUKTURALNYCH
1. Współfinansowanie programów operacyjnych.
2. Współfinansowanie krajowych programów sektorowych.
3. Udzielanie dotacji podmiotom publicznym.
4. Współfinansowanie projektów.
5. Doradztwo i szkolenie.
Etap III (1989-99) – programowanie
Przyjęcie Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE) spowodowało uznanie polityki regionalnej za jedną z najważniejszych kompetencji Wspólnoty. W konsekwencji, w celu zapewnienia harmonijnego jej rozwoju, włączono do Traktatu
Rzymskiego nowy rozdział noszący nazwę „Spójność gospodarcza i socjalna”.
JAE narzucał Komisji Europejskiej przygotowanie reformy funduszy strukturalnych, aby stały się skutecznym instrumentem rozwoju gospodarczego i społecznego. Przewidziano podwojenie środków przeznaczonych dla funduszy
strukturalnych oraz głęboką zmianę ich funkcjonowania. Reforma oznaczała
przede wszystkim tworzenie w każdym kraju członkowskim operacyjnych programów na poziomie regionalnym i krajowym. Wiele programów zostało zapoczątkowanych bezpośrednio z inicjatywy Komisji Europejskiej, czyli w ramach tzw. Inicjatyw Wspólnotowych (patrz tab. 3).
n
31
CZĘŚĆ I
Tab. 3
Inicjatywy Wspólnotowe realizowane w latach 1994-99
Lp.
Nazwa
Kwota
w mld Euro
Obszar działalności
1.
ADAPT
1,6
Dostęp do informacji o zatrudnieniu dla ludności w wieku
produkcyjnym
2.
INTERREG II
3,4
Współpraca przygraniczna, rozwój sieci energetycznych
3.
LEADER II
1,7
Rozwój lokalny na obszarach wiejskich
4.
REGIS II
0,6
Pomoc dla regionów peryferyjnych
5.
NOW
YOUTHSTART
HORIZON
INCLUSION
1,8
Integracja społeczna i zawodowa kobiet, ludzi młodych,
niepełnosprawnych, bezrobotnych
6.
REACHER II
0,4
Konwersja obszarów górniczych
7.
RESIDER II
0,6
Konwersja obszarów zdominowanych przez przemysł
stalowy
8.
RETEX
0,6
włókienniczy
9.
KONVER
0,7
zbrojeniowy
10.
SMEs
1,0
Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich
przedsiębiorstw
11.
URBAN
0,8
Rewitalizacja obszarów miejskich
12.
PESCA
0,3
Restrukturyzacja rybołówstwa
13.
PEACE
0,3
Wspieranie procesów pokojowych w Irlandii Północnej
Łącznie
13,8
Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej działalność funduszy strukturalnych została skoncentrowana na realizacji sześciu priorytetowych celów, a
mianowicie:
E cel nr 1: promocja rozwoju i dostosowanie strukturalne regionów
opóźnionych;
E cel nr 2: przekształcenie regionów peryferyjnych, regionów granicznych
lub części regionów głęboko dotkniętych kryzysem przemysłowym;
E cel nr 3: zwalczanie długoterminowego bezrobocia i ułatwianie integracji zawodowej młodzieży i osób narażonych na wykluczenie z rynku pracy;
E cel nr 4: ułatwienie przystosowania pracowników do przemian w przemyśle i systemach produkcji;
E cel nr 5a: przyśpieszenie adaptacji struktur rolnych w ramach reformy
wspólnej polityki rolnej (i rybołówstwa) oraz rozwijanie przedsięwzięć
związanych z zasobami leśnymi;
Cele polityki
regionalnej UE
32
E cel nr 5b: promocja rozwoju stref wiejskich w perspektywie reformy
wspólnej polityki rolnej;
E cel nr 6: (przyjęty w 1995 r., po przystąpieniu Finlandii i Szwecji do Unii
Europejskiej) – rozwój regionów słabo zaludnionych.
Kryteria identyfikacji
obszarów problemowych
W tym kontekście szczególnego znaczenia nabrało określenie precyzyjnych
kryteriów identyfikacji obszarów problemowych. W przypadku regionów celu
pierwszego, podstawowym miernikiem była wielkość PKB w przeliczeniu na
jednego mieszkańca, ustalona na podstawie danych za trzy lata poprzedzające
objęcie danego regionu pomocą. Warunkiem jej zastosowania był konkretnie
poziom PKB per capita nie przekraczający 75% poziomu przeciętnie rejestrowanego w całej Wspólnocie. Natomiast dla zidentyfikowania regionów celu
drugiego musiały jednocześnie być spełnione następujące warunki: przeciętne
bezrobocie wyższe niż średnie we Wspólnocie (w okresie poprzedzających
trzech lat), udział w zatrudnieniu w przemyśle równy lub wyższy niż przeciętny dla Wspólnoty (w okresie 15 lat), znaczący spadek zatrudnienia w przemyśle. Realizacja celów 3 i 4 dotyczy całego obszaru Unii Europejskiej. Dla określenia obszarów celów 5a i 5b przyjęto szereg mniej precyzyjnych kryteriów takich jak: liczba zatrudnionych w rolnictwie, udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego, poziom rozwoju gospodarczego, peryferyjność położenia
geograficznego itp. Obszary celu 6, to regiony w których na 1 km2 przypada
mniej niż 8 osób.
Koncentracja działalności funduszy na realizacji wyżej wymienionych celów, z jednej strony miała służyć zmniejszeniu istniejących różnic rozwojowych
między regionami (tzw. cele zregionalizowane 1, 2, 5b, 6), z drugiej, zaś oddziałując odrębnie na poszczególne kraje, podnosić ich konkurencyjność i
możliwości rozwoju (tzw. cele horyzontalne 3, 4, 5a). Wielkość środków funduszy strukturalnych wydatkowanych na realizację danych celów w poszczególnych latach wynosiła: 65-70% dla celu 1, 11% dla celu 2, dla celów 3 i 4 blisko 11%, dla celu 5 – 10% , natomiast dla celu 6 poniżej 1%.
Etap IV (2000-2006) – reforma funduszy strukturalnych
Agenda 2000
Na ostatnim szczycie Unii Europejskiej (Berlin 1999 r.) przyjęto kompleksową reformę finansów Unii wynikającą z przygotowanego dwa lata wcześniej
dokumentu Agenda 2000. Największe zmiany dotyczyć będą wysokości wpływów do budżetu ugrupowania oraz finansowania wspólnej polityki rolnej. Wysokość kwot przeznaczonych na politykę strukturalną na lata 2000-2006 została zachowana na poziomie zbliżonym do poprzedniego okresu (213 mld Euro,
z czego 195 mld Euro zasili fundusze strukturalne). Blisko 70% budżetu funduszy strukturalnych (135 mld Euro) zostanie przeznaczonych dla regionów
słabo rozwiniętych, w których PKB per capita jest niższy od 75% poziomu
przeciętnego dla UE. Z funduszy strukturalnych ma być finansowanych jedynie 50% kosztów projektów. Przyjęte ustalenia przewidują przyjęcie do ugrupowania kolejnych państw, na pomoc dla których przewidziano 80 mld Euro.
Przewidziano zwiększenie koncentracji środków poprzez zmniejszenie liczby
n
33
CZĘŚĆ I
priorytetów-celów i ograniczenie dostępu do programów. Określone zostały
nowe cele funduszy strukturalnych, które przedstawiają się następująco:
E cel 1: wsparcie dla regionów o dochodzie per capita poniżej 75% średniej w Unii, obejmujący też regiony peryferyjne i regiony obecnego
celu 6. W ramach tego celu, nacisk zostanie położony na inwestycje produkcyjne i zrównoważony rozwój;
Nowe cele polityki
regionalnej UE
E cel 2: wsparcie dla obszarów wymagających transformacji gospodarczej,
obejmujący wszystkie problemowe obszary przemysłowe, wiejskie i miejskie nie objęte celem 1, w których konieczne są przedsięwzięcia restrukturyzacyjne;
E cel 3: wsparcie działalności na rynku pracy oraz walkę z długotrwałym
bezrobociem (dawny cel 3 i 4) – zatrudnienie, edukacja i szkolenie, w obszarach, które nie są objęte celami 1 i 2.
Tab. 4
Szacowane wydatki funduszy strukturalnych w latach 2000-2006 w mld Euro
Nr celu
Fundusz przyporządkowany
realizacji celu
Cel 1
ERDF
ESF
Cel 2
ERDF
69,7
ESF
22,5
11,5
ESF
24,1
12,4
10,4
5,3
FIFG (interwencje poza celem 1)
1,1
0,6
Pozostałe
1,0
0,5
195,0
100,0
Inicjatywy Wspólnotowe
Łącznie 2000-2006
FIFG
% budżetu
funduszy
135,9
Cel 3
FEOGA
Kwota
w mld Euro
Komisja Europejska także w przypadku Inicjatyw Wspólnotowych zadecydowała o dokonaniu koncentracji celów i środków. Liczba CI zostanie zmniejszona z 13 dotychczasowych do 4, a ich udział w wydatkach funduszy strukturalnych i CF zmniejszy się z obecnych 9% do 5,4%. Będą dotyczyły następujących obszarów:
E przygranicznej, ponadnarodowej i międzyregionalnej współpracy stymulującej rozwój regionalny oraz harmonijnego i zrównoważonego planowania regionalnego (INTERREG);
E ekonomicznej i socjalnej konwersji obszarów miejskich dotkniętych kryzysem (URBAN);
E rozwoju obszarów wiejskich (LEADER);
E ponadnarodowej współpracy na rzecz zwalczania wszelkiej dyskryminacji i nierówności w dostępie do zatrudnienie (EQUAL).
Inicjatywy wspólnotowe
34
Komisja Europejska przewiduje także możliwość uruchamiania – na zasadzie wyjątku i przy użyciu niewielkich środków – przedsięwzięć innowacyjnych
(ang. innovative operations), takich jak studia, pilotażowe projekty, wymiana
know-how, które mogą prowadzić w przyszłości do uruchomienia nowych programów. Przykładem takich innowacyjnych przedsięwzięć są niektóre projekty realizowane w ramach programu ECOS-Ouverture, wspomagającego bezpośrednią współpracę między miastami i regionami, w tym także z krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
W powiązaniu z celami polityki strukturalnej UE, finansowane będą w
szczególności następujące przedsięwzięcia:
E inwestycje produkcyjne tworzące miejsca pracy;
E usługi na rzecz małych firm (doradztwo, transfer technologii, marketing
itp.) wzmacniających potencjał rozwoju regionalnego i lokalnego oraz dywersyfikujących aktywność gospodarczą;
E podstawowa infrastruktura gospodarcza (transport, telekomunikacja,
energetyka, odpady i kanalizacja, rekultywacja terenu, parki przemysłowe);
E badania (B+R) i innowacje technologiczne;
E infrastruktura edukacyjna i zdrowotna, usługi szkoleniowe;
E poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybołówstwa,
ochrona jakości lokalnej produkcji rolnej, dywersyfikacja działalności gospodarczej na obszarach wiejskich (przede wszystkim poprzez turystykę);
E ochrona środowiska i dziedzictwa natury;
E konserwacja zabytków i rozwój zasobów kultury;
E rewitalizacja depresyjnych obszarów miejskich;
E współpraca ponadnarodowa, wymiana doświadczeń, tworzenie sieci
współpracy i koordynacji;
E promocja zatrudnienia młodych ludzi, bezrobotnych lub zagrożonych
bezrobociem i społecznym wykluczeniem, poprzez pośrednictwo pracy
oraz szkolenie, zapewnianie równych szans dla kobiet i mężczyzn;
E rozwijanie nowych umiejętności zawodowych wynikających z potrzeb
rynku pracy, dostosowanie do tego organizacji szkolenia i rekrutacji personelu.
n
35
CZĘŚĆ I
Tab. 5
Wybrane pozycje budżetu UE na lata 2000-20067 w mld Euro
Wyszczególnienie
Wydatki ogółem
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Razem
2000-2006
Kwota
%
92,0
93,4
100,3
102,0
103,1
105,0
107,0
702,8
100,0
„15”rolnictwo
40,9
42,8
43,9
43,8
42,8
41,9
41,7
297,8
42,4
„15” polityka
strukturalna
32,0
31,5
30,9
30,3
29,6
29,6
29,2
213,1
30,3
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
21,7
3,1
–
–
6,5
9,0
11,6
14,2
16,8
58,1
8,3
16,0
16,0
15,9
15,8
16,0
16,2
16,2
112,1
15,9
w tym:
Pomoc
Przedakcesyjna
Nowi
Członkowie
Pozostałe
1.4. Programy wewnętrzne Unii Europejskiej
Programy realizowane w danym kraju członkowskim mogą otrzymać wsparcie
ze strony Unii Europejskiej tylko wtedy, gdy są zgodne z tzw. Ramowym Programem Wsparcia (CSF). Ramowy program wsparcia, przygotowany wspólnie
z krajem członkowskim, zawiera analizę sytuacji w danym państwie, definiuje
strategię rozwoju oraz podstawowe priorytety, których realizacja powierzona
będzie poszczególnym programom UE. Inaczej rzecz się przedstawia w przypadku Inicjatyw Wspólnotowych, które opracowywane są na podstawie wytycznych ustalanych przez Komisję Europejską i ich zadaniem jest rozwiązywanie problemów o zasadniczym znaczeniu dla całego ugrupowania. Stanowią
one często uzupełnienie Ramowych Programów Wsparcia właściwych dla poszczególnych krajów.
Inicjatywy Wspólnotowe dofinansowują projekty realizowane przez określone podmioty działające w danym kraju członkowskim. Taka ich formuła
przyczynia się do ściślejszej współpracy pomiędzy krajami członkowskimi a
strukturami europejskimi oraz lepszego wykorzystania środków. Ze względu
na swój charakter są one zarządzane przez poszczególne Dyrekcje Generalne
Komisji Europejskiej, odpowiednie dla sektora, w którym funkcjonuje dany
program. W ramach Inicjatyw Wspólnotowych zapoczątkowano ponad 400
programów, na realizację których przeznacza się niemal 9% wszystkich środków funduszy strukturalnych.
7. Przy założeniu że od 12 stycznia 2002 r. do Unii przystąpi kolejnych sześć krajów.
Ramowy Program
Wsparcia (CSF)
36
Programy wewnętrzne
UE
W Unii Europejskiej funkcjonuje bardzo duża liczba programów, których
ze względu na obszerność tematyki nie sposób w niniejszym poradniku dokładnie opisać. Poniżej przedstawione zostały krótkie charakterystyki wybranych
programów Unii Europejskiej, do których nasz kraj uzyskał dostęp.8
SOCRATES – celem programu jest promowanie europejskiego wymiaru
kształcenia na wszystkich poziomach nauki oraz koncepcji uczenia się przez
całe życie w aspekcie kreowania europejskiej tożsamości i jedności. Realizację
programu przewidziano na lata 1995-99, a jego budżet wynosi 920 mln Euro.
SOCRATES składa się z kilku podprogramów:
E ERASMUS – dotyczy szkolnictwa wyższego. Zasadniczym celem jest
wspieranie europejskiej współpracy wyższych uczelni z krajów członkowskich i stowarzyszonych, poprzez wyjazdy pracowników i studentów, wspólne opracowywanie programów nauczania oraz ustalanie i wprowadzanie
jednakowych kryteriów oceny przedmiotów;
E COMENIUS – celem jego popieranie nawiązywania współpracy przez
instytucje kształcące na poziomie średnim, podstawowym i przedszkolnym;
E LINGUA – ma na celu wsparcie nauki i nauczania języków obcych w Europie. Składa się z kilku odrębnych akcji, których celem jest kształcenie nauczycieli języków obcych, rozwój narzędzi i metod nauczania, realizacja
wspólnych projektów edukacyjnych;
E ODL (ang. Open and Distance Learning) – kształcenie otwarte i na odległość; program służy promowaniu nowych środków kształcenia, umożliwiających bardziej elastyczne nauczanie, zarówno co do czasu, jak i miejsca;
E Adult Education (kształcenie dorosłych) – celem programu jest promowanie idei uczenia się przez całe życie. Projekty realizowane w jego ramach
skierowane powinny być na ogólne kształcenie dorosłych z uwzględnieniem szeroko pojętej idei europejskiej, a także wspierać instytucje prowadzące edukację dorosłych na różnych poziomach;
E ARION – celem programu jest prowadzenie akcji na rzecz lepszego poznania systemów edukacyjnych obowiązujących w różnych krajach oraz
organizowanie wyjazdów studyjnych specjalistów w zakresie szkolnictwa;
E NARIC – to budowana w ramach programu SOCRATES sieć narodowych ośrodków informacji, zajmujących się porównywaniem kształcenia w
poszczególnych krajach z punktu widzenia wykorzystania możliwości płynących z utworzenia wspólnego rynku, a co za tym idzie otwartego europejskiego obszaru edukacji.
8. W 1995 r. Polska, podobnie jak inne kraje stowarzyszone, podpisała Protokół Dodatkowy do
Układu Europejskiego, na mocy którego uzyskała dostęp do niektórych programów wspólnotowych. Nasz kraj uczestniczy na równych prawach z państwami członkowskimi UE w realizacji
programów z zakresu edukacji, kształcenia i wychowania młodzieży (Leonardo da Vinci,
SOCRATES, Młodzież dla Europy). Ponadto rząd RP zadeklarował chęć przystąpienia do kolejnych programów wspólnotowych: z zakresu kultury (ARIENE, RAPHAEL, KALEIDOSCOPE, Media II), efektywnego wykorzystania energii (SAVE II), zintegrowanego programu
MŚP oraz V Ramowego Programu Badań i Rozwoju Technologicznego.
n
CZĘŚĆ I
LEONARDO DA VINCI – program służy promocji i poprawie jakości
kształcenia i szkolenia zawodowego. W obrębie programu realizowane są:
projekty pilotażowe, międzynarodowe projekty wymiany i staży, projekty badań i analiz.
MŁODZIEŻ DLA EUROPY – program wspiera finansowo i merytorycznie
projekty młodzieżowe, a także promuje współpracę i wymianę międzynarodową młodzieży w wieku 15-25 lat z państw członkowskich Unii Europejskiej
oraz Islandii, Lichtensteinu, Norwegii, Rumunii, Węgier, Czech i Polski.
LIFE II – program wspiera innowacyjne działania dla przemysłu w zakresie ochrony środowiska naturalnego i przyrody. Jest kierowany przede wszystkim do administracji terenowej, organizacji pozarządowych, inwestorów i jednostek badawczo- rozwojowych.
SAVE II – program propaguje racjonalne zużycie energii w obrębie Wspólnoty. W jego ramach realizowane są projekty poprawiające wydajność energetyczną i charakteryzujące się innowatorskim sposobem rozwiązania problemu.
SME – program wspiera działania na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) uważanych za stymulatory rozwoju gospodarki państw członkowskich. W ramach programu dofinansowywane są: udział MŚP w transferze
technologii, targi, kontrakty kooperacyjne, dotacje do instytucji zajmujących
się finansowaniem przedsięwzięć typu „venture capital”, szkolenia, seminaria,
konferencje itp.
RAPHAEL – program ma przyczynić się do zacieśnienia więzi między narodami Europy, a projekty podejmowane w jego ramach powinny: posiadać
wymiar europejski, chronić europejskie dziedzictwo kulturowe, przyczyniać
się do rozwoju wymiany kulturalnej oraz inicjować współpracę ekspertów pochodzących z krajów partnerskich.
KALEIDOSCOPE (2000) – program ma stymulować działalność w dziedzinie kultury oraz twórczość artystyczną w Europie, a także promować uczestnictwo w kulturze. Jego celem jest również promocja wiedzy i upowszechnianie kultury.
INTERREG – program wspierający rozwój współpracy transgranicznej.
Oprócz regionów UE, biorą w nim udział: Albania, Czechy, Węgry, Polska,
Słowacja i Słowenia. Przedmiotem współpracy mogą być: wspólne plany rozwoju, pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój sieci turystycznych,
transportowych i telekomunikacyjnych, zapobieganie degradacji środowiska,
rozwój obszarów wiejskich, szkolenie pracowników i zatrudnienie.
Program Gminy i Miasta Bliźniacze – celem programu jest wspieranie wymiany osób i pomysłów w zakresie konkretnych projektów, organizowanych w
ramach współpracy miast i gmin bliźniaczych. Preferowane są projekty, w
których biorą udział regiony peryferyjne, uczestniczy większa liczba regionów
lub zaangażowana jest młodzież do lat 18.
Phare BALTIC PROJECT FACILITY – program ma na celu wspieranie
rozwoju regionalnego i lokalnego w basenie Morza Bałtyckiego. Budżet wynosi 12 mln Euro. Program obejmuje finansowanie: seminariów i warsztatów dla
władz lokalnych i regionalnych, działań innowacyjnych w sferze współpracy regionalnej, projektów współpracy oraz wymiany kulturalnej i oświatowej. PhaB lti P j t F ilit d i li i
t
d
37
38
E Baltic Small Project Facility (Program Małych Projektów Bałtyckich) –
o jego środki ubiegać mogą się władze lokalne i regionalne oraz ich stowarzyszenia z bałtyckich krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W projekcie bierze udział minimum dwóch partnerów w tym jeden z Litwy, Łotwy,
Estonii lub Polski i jeden z Unii Europejskiej. Finansowane są projekty o
wartości od 10 tys. do 100 tys. Euro, a dofinansowanie nie może przekroczyć 80% kosztów projektu;
E Micro Projects (Mikro Projekty) – mogą w nich uczestniczyć te same
podmioty jak w przypadku Bałtyckiego Programu Małych Projektów. Wielkość dofinansowania nie powinna przekroczyć 10 tys. Euro, zaś 20% kosztów projektu musi być finansowane przez partnerów z Unii Europejskiej
i Europy Środkowej i Wschodniej;
E Phare/INTEREG Projects in Baltic Sea Region – program finansujący
projekty wspólnie z programem INTERREG w zakresie współpracy transgranicznej.
ECOS-OUVERTURE – początkowo działały dwa odrębne programy
ECOS i Ouverture, które następnie w 1995 r. złączono w jeden program, przeznaczony na wspieranie współpracy regionów, miast lub jednostek terytorialnych Unii Europejskiej z partnerami pochodzącymi z krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Współpraca odbywa się w różnych formach – wymiana osobowa, warsztaty, seminaria, przygotowanie materiałów promocyjnych.
Nadrzędną zasadą jest osiąganie wzajemnych korzyści przez uczestniczących w
niej partnerów. Wymagana jest z ich strony finansowa partycypacja w wysokości minimum 25% całości kosztów danego projektu, przy czym istnieje możliwość zastąpienia wkładu gotówkowego aportem rzeczowym lub świadczeniem
pracy. Projekty dotyczą zagadnień związanych z administracją, rozwojem regionalnym, usługami publicznymi, ochroną środowiska i poszanowaniem energii. Budżet programu na lata 1997-99 wynosi 24 mln Euro.
n
39
CZĘŚĆ I
2. Środki pomocowe Unii Europejskiej z polskiej perspektywy
2.1. Pomoc Unii Europejskiej dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej
Udzielanie pomocy krajom trzecim stanowi ważny element polityki Unii Europejskiej. W przypadku państw Europy Środkowej i Wschodniej realizowana
pomoc dotyczyła wsparcia procesów demokratyzacji i urynkowienia ich gospodarek. Miała ona przede wszystkim charakter rzeczowy (składały się na nią dostawy produktów spożywczych i środków do produkcji rolnej), a w ograniczonym zakresie także finansowy i techniczny. W miarę postępu procesów transformacji charakter pomocy uległ zmianie: krajom – beneficjentom zaoferowano głównie wsparcie finansowe oraz doradztwo. W ostatnich latach zasadniczym celem polityki pomocowej stało się bezpośrednie wsparcie przygotowań
krajów regionu do przystąpienia do Unii Europejskiej.
Najważniejszym programem pomocowym skierowanym do krajów Europy
Środkowej i Wschodniej jest Phare (ang. Poland and Hungary: Assistance for
Restructuring their Economies). Obok Phare istnieją również inne programy
wsparcia dla krajów powstałych po rozpadzie bloku socjalistycznego: program
TACIS dla państw wchodzących w skład byłego Związku Radzieckiego oraz
Mongolii (poza republikami bałtyckimi objętymi Phare) i program OBNOVA,
dla państw powstałych po rozpadzie Jugosławii.9
NA CZYM POLEGA POMOC ZAGRANICZNA?
Pomoc zagraniczna w największym uproszczeniu polega na przekazywaniu
zasobów z kraju dawcy do kraju biorcy. Transfer dóbr i usług odbywa się na
nierynkowych zasadach, z pozakomercyjnych motywów dawcy. Środki pomocowe przeważnie pochodzą ze źródeł państwowych, datków społecznych, a
także instytucji prywatnych.
Zgodnie z definicją przyjętą przez OECD, państwowa pomoc rozwojowa
musi być przyznawana na zasadach preferencyjnych i przynajmniej w 25% stanowić pomoc bezzwrotną. Zasadniczym celem udzielania takiej pomocy jest
stymulowanie rozwoju gospodarczego i reform demokratycznych w państwach
rozwijających się.
Program Phare powstał pod koniec 1989 r. w celu udzielania bezzwrotnej pomocy na rzecz restrukturyzacji gospodarek Polski i Węgier, a następnie objął kolejne kraje Europy Środkowej i Wschodniej: Bułgarię, Czechosłowację, Jugosławię i NRD (1990 r.), Albanię, Rumunię (1991 r.), Estonię, Litwę, Łotwę i Słowenię (1992 r.). Z krajów powstałych po rozpadzie Jugosławii jedynie Słowenia
pozostała w programie Phare, a inne kraje uczestniczą w programie OBNOWA.
Po zjednoczeniu z Republiką Federalną Niemiec, obszar byłej NRD stał się automatycznie adresatem polityki strukturalnej Unii Europejskiej.
9. Program OBNOVA został ustanowiony w 1996 r., a do tego czasu Bośnia i Hercegowina oraz
Republika Macedonii korzystały ze środków programu Phare. Obecnie OBNOVA działa w
j
hk j h B ś iiH
i i Ch
ji i M d ii
Phare
WAŻNE !
40
Wieloletnie Programy
Indykatywne
Krajowy Program
Operacyjny
Kraje Europy Środowej i Wschodniej podzieliły się na dwie grupy – te,
które zgłosiły gotowość przystąpienia do UE (Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry) oraz kraje które tego nie zrobiły (Albania, Bośnia i Hercegowina, Serbia i Chorwacja). W krajach pierwszej grupy (ang. candidate countries), Phare zorientowane jest
przede wszystkim na udzielaniu pomocy w przygotowaniach do członkostwa w
UE, podczas gdy w krajach nie kandydujących (ang. non-candidate countries)
Unia Europejska wspiera procesy transformacji gospodarczej zasadniczo w ramach programu OBNOVA.
Phare zasadniczo posługuje się dwoma instrumentami: pomocą techniczną
(doradczą) i finansowym wsparciem inwestycji. Pomoc techniczna polega na
przekazywaniu wiedzy specjalistycznej i kształceniu umiejętności praktycznych. Realizowana jest poprzez: przeprowadzanie badań i analiz, prowadzenie
prac nad harmonizacją przepisów i standardów prawnych, organizację szkoleń
oraz powoływanie zespołów doradczych. Początkowo pomoc techniczna była
udzielana przez instytucje i ekspertów pochodzących z krajów UE. Obecnie
jest ona realizowana głównie przez krajowych specjalistów.
Phare wspiera działania inwestycyjne na dwa sposoby. Pierwszym obszarem zainteresowania programu są studia wykonalności, które pozwalają na
dobre przygotowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego. Drugi kierunek działania stanowi bezpośrednie finansowanie inwestycji (głównie w zakresie infrastruktury niezbędnej do efektywnego funkcjonowania przedsiębiorstw) oraz
udzielanie dotacji przedsiębiorstwom. Komisja Europejska traktuje pomoc inwestycyjną, zarówno w aspekcie instytucjonalnym, jak i finansowym, jako uzupełnienie krajowej polityki strukturalnej danego państwa. Wynika to z założenia, że warunkiem efektywnego wykorzystania pomocy unijnej jest prowadzenie narodowej polityki strukturalnej, w tym polityki rozwoju regionalnego.
Realizacja narodowych programów Phare opiera się na Wieloletnich Programach Indykatywnych (ang. Multi-annual Indicative Programmes, MIP),
Krajowych Programach Operacyjnych (ang. Country Operational Programmes,
COP) i Sektorowych Programach Operacyjnych (ang. Sector Operational Programmes, SOP). Środki finansowe ujęte w ramach Wieloletnich Programów
Indykatywnych są rezerwowane dla poszczególnych państw w horyzoncie kilku lat. Wieloletnie Programy Indykatywne są wzajemnie uzgadniane i podpisywane przez Komisję Europejską oraz dany kraj. Definiują one cele i priorytety programu, planowany harmonogram działań dla poszczególnych sektorów oraz wielkość środków przewidywanych na ich realizację.
Komitet zarządzający Phare co roku dokonuje podziału kwot otrzymanych
z budżetu UE między kraje uczestniczące w programie, uwzględniając przy
tym postępy w transformacji gospodarczej i społecznej. Poszczególne państwa
corocznie uzgadniają z Komisją Europejską priorytetowe cele, których osiągnięciu służyć ma pomoc z Phare. Dla każdego kraju corocznie przygotowywany jest Krajowy Program Operacyjny (w porozumieniu z Komisją Europejską), który definiuje specyficzne obszary zainteresowania Phare (tzw. komponenty) na realizację których będą przeznaczane środki finansowe. Wraz z Krajowymi Programami Operacyjnymi podpisywane są Sektorowe Programy
Operacyjne, które stanowią rozwinięcie i uszczegółowienie komponentów z
punktu widzenia sektorów gospodarek krajów beneficjentów (działania, har-
n
CZĘŚĆ I
monogramy, budżety programów). Zarówno krajowe, jak i sektorowe programy operacyjne są opiniowane przez Komitet Zarządzający Phare, po czym Komisja Europejska podpisuje z krajem członkowskim umowę o finansowaniu
programu w danym roku (Memorandum Finansowe).
W 1998 r. nastąpiła zmiana w procesie planowania pomocy dla krajów kandydujących. Od tej pory podstawą przyznawania pomocy jest unijny dokument
„Partnerstwo dla członkostwa”, a podpisywane corocznie Memoranda Finansowe muszą uwzględniać priorytety w nim zawarte. W tym zakresie nastąpiło
odejście od wieloletnich programów indykatywnych.
Phare stanowi wydzieloną linię budżetową Komisji Europejskiej. Można
wyróżnić następujące sposoby dysponowania środkami w jej ramach:
Programy narodowe – są one negocjowane każdorazowo przez poszczególne kraje z UE, a kwoty przekazywane w ich ramach finansują wyłącznie projekty przeznaczone na wsparcie różnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego danego państwa stowarzyszonego. Obejmują blisko 80% środków wydatkowanych w ramach Phare.
Programy transgraniczne – (stanowią zazwyczaj sztywną pozycję w budżecie Phare), mają na celu wsparcie rozwoju obszarów przygranicznych (w stosunku do granicy UE) kraju ubiegającego się o członkostwo w Unii Europejskiej. Koncentrują się przede wszystkim na finansowaniu infrastruktury i
ochrony środowiska. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej, realizacja
tych programów jest współfinansowana ze środków Inicjatywy Wspólnotowej
INTERREG, której zadaniem jest stymulowanie współpracy pomiędzy regionami UE.
Programy wielonarodowe – stworzone zostały w celu pogłębienia współpracy pomiędzy krajami, które pragną przystąpić do Unii Europejskiej. Środki przeznaczone są na: budowę dróg, rozbudowę sieci telekomunikacyjnych,
przesyłanie energii, ochronę środowiska, pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw, ujednolicanie norm i standardów, rozwój administracji publicznej i
zwalczanie przestępczości.
Programy horyzontalne – służą integracji europejskiej poprzez wspieranie
współpracy pomiędzy organizacjami z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, z partnerami pochodzącymi z Unii Europejskiej oraz państw objętych
programem TACIS. Programy te są tworzone oraz zarządzane przez Komisję
Europejską i stanowią przeciętnie 5% budżetu Phare. Od 1994 r. wiele poprzednich programów wielonarodowych zostało zamienionych na programy
horyzontalne. Wspierają rozwój: demokracji (Democracy Programme), partnerstwa (Patnership Programme), badań z zakresu nauk ekonomicznych
(ACE Programme) oraz działania socjalne (LIEN – Programme).
2.2. Program Phare z polskiej perspektywy
2.2.1. Wielkość środków pomocowych uzyskanych w ramach Phare
Od początku jego funkcjonowania Polska jest największym odbiorcą środków
przekazywanych w ramach programu Phare. Łącznie w latach 1990–98 przyznano Polsce 1,74 mld Euro (około 27% całego budżetu Phare na ten okres).
41
Typy programów Phare
42
Stopień wykorzystania
funduszy z Phare
Stopień zakontraktowania tych funduszy wynosi 87%, a wykorzystania 71%.
Biorąc pod uwagę wartość przyznanej pomocy w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest ona jednak znacznie niższa od średniej dla krajów regionu. W latach 1993-96 wskaźnik ten kształtował się przeciętnie na poziomie 20,8 Euro,
co sytuuje Polskę na jednym z ostatnich miejsc wśród krajów-beneficjentów.
Średnia wartość tego wskaźnika dla 12 krajów Europy Środkowej i Wschodniej wyniosła bowiem 27,5 Euro.
Postanowienia Układu Europejskiego na temat pomocy finansowej przewidują, iż jej wielkość będzie zależała od potrzeb kraju stowarzyszonego oraz
oceny jego rozwoju gospodarczego. Pomoc ma uwzględniać polskie priorytety, ale także naszą zdolność absorpcyjną i kredytową oraz osiągnięcia w przechodzeniu do gospodarki rynkowej. Wkład finansowy Wspólnot Europejskich
ma być ściśle koordynowany z pomocą udzielaną z innych źródeł, to jest bezpośrednio przez państwa członkowskie UE, inne kraje oraz międzynarodowe
instytucje finansowe, tak aby pomoc międzynarodowa mogła być optymalnie
wykorzystana.
Wykres 1
Wielkość pomocy dla Polski w ramach programu Phare w latach 1990-98
w mln Euro
Obszary aktywności
Phare
W Polsce najważniejszymi obszarami wykorzystania środków z programu
Phare są:
1. Infrastruktura – 29% ogółu środków.
2. Rozwój sektora prywatnego i wsparcie dla przedsiębiorstw – 16%.
3. Rolnictwo – 14%.
n
43
CZĘŚĆ I
4. Oświata, szkolenia i badania naukowe – 15%.
5. Ochrona środowiska – 8%.
6. Reforma administracji publicznej i instytucji państwowych – 6 %.
7. Rozwój ochrony socjalnej i zatrudnienia – 3%.
8. Opieka zdrowotna – 2%.
2.2.2. Fazy realizacji programu
Środki przekazywane Polsce w ramach Phare na przestrzeni ostatnich lat przeznaczane były na realizację różnorodnych celów. Można wyróżnić następujące
fazy funkcjonowania programu, w zależności od dominującego w danym okresie charakteru oferowanej pomocy:
E faza I (1989-91) – pomoc humanitarna;
E faza II (1991-93) – pomoc techniczna;
E faza III (1993-97) – wsparcie inwestycji regionalnych i sektorowych;
E faza IV (1997-99) – pomoc podporządkowana potrzebom przygotowań
do integracji (głównie inwestycje infrastrukturalne).
Na początku funkcjonowanie Phare wynikało z tzw. rocznego programu indykatywnego, na podstawie którego opracowywano szczegółowe programy sektorowe. Ten sposób działania programu był nieefektywny ze względu na krótki
horyzont programowania i dużą niepewność co do uzyskania dla danego sektora środków w kolejnych latach. W rezultacie sektorowe agendy administracji
publicznej ubiegały się o środki finansowe, których nie były w stanie wykorzystać. Powszechnie dochodziło więc do gromadzenia środków pomocowych „na
zapas”. Udział poszczególnych sektorów w zasadzie wynikał z wpływów i siły
przetargowej poszczególnych resortów, a nie racjonalnych przesłanek.
Począwszy od 1995 r. wprowadzono zasadnicze zmiany dotyczące celów i
mechanizmu działania Phare, które w dużej mierze uwzględniały postulaty
krajów-beneficjentów, domagających się wprowadzenia wieloletniego programowania, ujętego w ramy tzw. Protokołu Finansowego. Postanowiono, że wykorzystanie środków będzie planowane w postaci pięcioletniego programu indykatywnego (1995-99). Jednakże już w 1998 r., w związku ze zmianą charakteru Phare, który stał się programem bezpośrednio wspierającym przygotowanie integracyjne krajów Europy Środkowej i Wschodniej, odstąpiono od programowania wieloletniego, wprowadzając jednocześnie szereg nowych uregulowań mających zapewnić sprawniejsze funkcjonowanie funduszu.
Na pomoc dla Polski w latach 1995-99 przeznaczono wstępnie kwotę 1,015
mld Euro. Środki te są przydzielane polskiemu rządowi w odstępach jednego
roku, po wcześniejszym zaakceptowaniu przez Komisję Europejską rocznych
Krajowych Programów Operacyjnych. Jednocześnie w następujących proporcjach zostały określone kwoty na realizację wyznaczonych celów:
E poprawa konkurencyjności gospodarki – 43,3%;
E współpraca przygraniczna – 26,1%;
E dialog społeczny i zatrudnienie – 23,3%;
E reformy instytucjonalne – 7,3%.
Fazy realizacji Phare
w Polsce
44
Prognozowane źródła
pomocy
Zorientowanie Phare na wspomaganiu procesu integracji pociągnęło za sobą konieczność przemodelowania sposobu funkcjonowania programu. Nastąpiło odejście od czystych form pomocy zagranicznej na rzecz partnerskiej
współpracy. Plan przekazywania pomocy naszemu krajowi zakłada następujące trzy kroki (okresy):
E kontynuację pomocy z Phare według dotychczasowych zasad, przy wprowadzeniu pewnych modyfikacji (na pewno do końca 2000 r.);
E pomoc z funduszy przedakcesyjnych (od 2000 r. do daty uzyskania członkostwa);
E pełne uczestnictwo w funduszach strukturalnych UE (od daty wstąpienia do Unii Europejskiej).
2.2.3. System zarządzania środkami pomocowymi Phare w Polsce
Dokumenty zawierające
priorytetowe cele integracji
Komisja Europejska w oparciu o swój wieloletni budżet, podejmuje corocznie
decyzje o alokacji środków na dany rok dla danego kraju (Phare narodowe),
które to decyzje wynikają z bieżącej polityki i możliwości finansowych Komisji. W przyznawanej dorocznie puli środków pewne kwoty są zarezerwowane
na ściśle określone w planie wieloletnim cele – program CROSSBORDER i
program TEMPUS. Wstępne propozycje przeznaczenia pozostałej kwoty narodowego Phare określa Komitet Integracji Europejskiej (KIE). Zgodnie z
ustawą o Komitecie Integracji Europejskiej koordynację współpracy między
rządem polskim a Unią Europejską powierzono tzw. Koordynatorowi Krajowemu (NPC). Jest nim szef Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej (UKIE),
który jednocześnie odpowiada za prawidłowe wykorzystanie środków Phare.
UKIE zajmuje się programowaniem Phare oraz współpracą z jednostkami administracji biorącymi udział w realizacji programu.
KIE podejmując decyzje o przeznaczeniu kwot na określone priorytety,
kieruje się zasadniczo zaleceniami zawartymi w następujących dokumentach:
E „Partnerstwo dla członkostwa” – dokument przygotowany przez Komisję Europejską, określający podstawowe cele, które Polska powinna osiągnąć, aby móc przystąpić do Unii;
E „Narodowy program przygotowań do członkostwa” – dokument rządu
RP stanowiący oficjalną reakcję na „Partnerstwo dla członkostwa”.
Kolejnym krokiem po określeniu priorytetów jest wystąpienie przez UKIE
do poszczególnych ministerstw o przygotowanie programów (na określoną sumę), wynikających z przyjętych priorytetów. Programy muszą być opracowane
w stopniu umożliwiającym ich natychmiastowe uruchomienie. Po wyborze
programów i uzgodnieniu ich ostatecznego kształtu z Komisją Europejską,
sporządzane jest Memorandum Finansowe, określające zakres i koszt narodowego Phare na dany rok.
n
CZĘŚĆ I
45
Schemat 1
Organizacja zarządzania środkami pomocowymi w Polsce
W Memorandum Finansowym, mającym charakter umowy międzynarodowej, wskazana jest jednostka odpowiedzialna za wdrożenie każdego programu
operacyjnego, czyli tzw. Jednostka Zarządzająca Programem (ang. Programme
Management Unit, PMU). Nadzoruje ona przebieg realizacji danego programu
i wykonywanych w jego ramach projektów. W roli PMU mogą występować
różnego rodzaju jednostki administracji (np. Dyrekcja Generalna PKP), fundacje Skarbu Państwa lub rządowe agencje. Za realizację danego programu
odpowiedzialny jest personalnie Pełnomocnik ds. Realizacji Programu (ang.
Programme Authorising Officer, PAO). Funkcję tę pełni najczęściej podsekretarz stanu w danym ministerstwie, dyrektor generalny lub dyrektor departamentu, prezes fundacji lub agencji rządowej.
Dla ułatwienia zarządzania Phare, ze strony Komisji Europejskiej, powołano specjalne służby usytuowane przy Przedstawicielstwie Komisji Europejskiej
w Warszawie Za ich pomocą PMU kontaktują się z Komisją Europejską
Jednostka Zarządzająca
Programem (PMU)
Pełnomocnik ds.
Realizacji Programu (PAO)
46
WAŻNE !
CO TO JEST MEMORANDUM FINANSOWE?
Memorandum finansowe – jest dokumentem finansowym, stanowiącym porozumienie między rządem państwa partnerskiego i Komisją Europejską w zakresie realizacji programów narodowych. Memorandum Finansowe ma ograniczony okres ważności (max. 36 miesięcy), co oznacza, że wszystkie płatności
muszą nastąpić przed jego wygaśnięciem. Memorandum wskazuje między innymi terminy zawierania umów i dokonywania płatności.
UKŁAD MEMORANDUM FINANSOWEGO
Dokument główny
Standardowy tekst umowy prawnej wraz z terminem ważności
Egzemplarz Porozumienia Ramowego
Załącznik A
Ogólne warunki dotyczące Memorandum Finansowego
Załącznik B
Arbitraż
Załącznik C – postanowienia szczególne
Cele programu
Opis programu
Koszty szacunkowe
Uzgodnienia dotyczące realizacji
Audyt, monitoring i postanowienia dotyczące oceny
Regionalna Jednostka
Zarządzająca
Programem (RPMU)
W przypadku rozbudowanych programów (np. STRUDER, RAPID, INRED), zorientowanych regionalnie zdarza się, że jednostka zarządzająca zawiera umowy z Agencjami Rozwoju Regionalnego lub innymi tego typu
podmiotami, na mocy których stają się one regionalnymi jednostkami zarządzającymi danym programem tzw. RPMU (ang. Regional Programme Management Unit). Tym samym przejmują one część kompetencji PMU: przygotowują dokumenty, informują gminy o możliwości uczestnictwa w programie i
przyjmują ich wnioski. Selekcję wniosków często powierza się tzw. Regionalnemu Komitetowi Sterującemu, skupiającemu decydentów szczebla regionalnego i lokalnego. Podejmując decyzje o zaakceptowaniu lub odrzuceniu danego projektu/aplikacji, Komitet kieruje się priorytetami wskazanymi w strategii
rozwoju regionalnego (w przypadku jej braku, w planie zagospodarowania
przestrzennego) oraz możliwością dofinansowania projektów przez wnioskodawców ze środków własnych.
PMU (lub ewentualnie RPMU) współpracuje bezpośrednio z gminami,
które pod jego kontrolą przygotowują dokumenty przetargowe, samodzielnie
przeprowadzają przetargi i zawierają umowy z wykonawcami. Wykonawcy są
zobowiązani do comiesięcznego przedstawiania gminie faktur za wykonane
prace. Następnie gmina przedstawia PMU faktury, co stanowi podstawę uruchomienia środków. PMU kontroluje dany projekt inwestycyjny i przesyła raporty do UKIE który z kolei przesyła raporty do Komisji Europejskiej
n
47
CZĘŚĆ I
W ostatnim okresie, w celu uproszczenia procedur, wprowadzono innowację w finansowaniu projektów, polegającą na tym, że ustaloną z góry część
środków przelewa się na konta beneficjentów (np. gmin). W zamian gminy
muszą wystawić weksle stanowiące zabezpieczenie środków pomocowych.
Za prawidłowe wykorzystanie środków pomocowych w konkretnym programie odpowiada PAO. Każdy program podlega audytowi Komisji Europejskiej i jeśli zostaną stwierdzone nieprawidłowości w wydatkowaniu środków,
budżet państwa jest zobowiązany do ich zwrotu. Podstawą odpowiedzialności
rządu jest podpisane Memorandum Finansowe.
2.2.4. Zmiany administracyjne w związku z nową orientacją Phare
Na podstawie wniosków z dotychczasowego funkcjonowania Phare, Komisja
Europejska przedstawiła w 1997 r. plan modyfikacji i usprawnienia programu.
W tym celu wydała dokument pt. „Nowa Orientacja Phare”, w którym zostały
zawarte propozycje zmian w systemie dystrybucji środków finansowych. Według nowych zasad 30% środków przeznaczonych jest na wspieranie i tworzenie instytucji, zaś 70% na inwestycje warunkujące wprowadzanie dorobku
unijnego (acquis), a więc w szczególności na inwestycje nie-obiektowe i pomoc
kapitałową (np. pomoc dla instytucji, kapitały wysokiego ryzyka) Polska pokrywa teraz wszystkie koszty operacyjne programów czyli płace, koszty biurowe i
obsługi, stanowiące przeciętnie 3-5% wartości projektów. Najbardziej istotnym warunkiem przyznania środków, stał się wymóg współfinansowania realizacji projektów przez stronę polską. Wśród pozostałych nowych warunków należy wymienić:
E priorytetowość – projekty muszą się „wpisywać” w ramy unijnego dokumentu „Partnerstwo dla członkostwa”;
Nowa Orientacja Phare
Warunki przyznawania
środków pomocowych
E każdy projekt musi mieć bezpośredni związek z procesem integracji;
E terminowa wykonalność – wszystkie projekty muszą zostać uruchomione w ciągu 24 miesięcy po podpisaniu Memorandum Finansowego i zakończone najpóźniej w ciągu dalszego roku;
E dopracowanie projektów – muszą być one gotowe do realizacji bezpośrednio po podpisaniu memorandum.
W istotny sposób zmieniono mechanizm dysponowania środkami i kontroli ich przepływu. W pracach nad projektami po raz pierwszy udział bierze Departament Budżetu Funduszy Unijnych utworzony przy Ministerstwie Finansów, podlegający podsekretarzowi stanu, pełnomocnikowi rządu do spraw obsługi środków pochodzących z UE. Jego zadaniem jest przekazywanie środków realizatorom projektów, stworzenie systemu kontroli finansowej, przygotowanie raportów dla Komisji Europejskiej oraz weryfikacja propozycji poszczególnych resortów w zakresie współfinansowania projektów przez stronę
polską.
W NBP otworzono specjalny rachunek bankowy o nazwie Narodowy Fundusz Środków Pomocowych z UE. Ustalenie jakie programy dla jakich odbiorców i w jakiej wysokości powinny zostać sfinansowane jest zadaniem Urzędu
Komitetu Integracji Europejskiej. Propozycje UKIE wymagają uzgodnienia z
Komisją Europejską i zatwierdzenia przez Radę Ministrów. Dotychczas środki
Departament Budżetu
Funduszy Unijnych
Narodowy Fundusz
Środków Pomocowych
z UE
48
Jednostki Realizujące
Projekty (IA)
Jednostka Kontraktująco-Finansująca (CCFU)
przekazywane były bezpośrednio z Komisji Europejskiej na rachunki właściwych PMU. Obecnie trafiać one będą do nich za pośrednictwem rachunku
NBP. Do tej pory pieniądze z Phare docierały do Polski z kilkumiesięcznym
opóźnieniem, ponieważ były przekazywane z KE dopiero po przedstawieniu
przez stronę polską odpowiednich sprawozdań z wykonania półrocznych planów, zawierających informacje na temat wydatkowanych kwot. Teraz, bezpośrednio po podpisaniu Memorandum Finansowego, a więc niejako z góry, na
rachunek NBP trafi pierwsza transza w wysokości 20% przyznanych środków.
Po wypłaceniu preliminowanych środków, Polska będzie zobowiązana do wykazania prawidłowego wykorzystania funduszy dotychczas przekazanych, co pozwoli na uruchomienie kolejnych 20%. Tym samym znacznie wzrośnie odpowiedzialność rządu polskiego, który będzie zobowiązany do zwrotu pieniędzy,
w przypadku niewłaściwego gospodarowania środkami pomocowymi. Wprowadzenie nowego mechanizmu, powinno przyspieszyć przepływ pieniędzy do wykonawców projektów oraz usprawnić system pomocy w ogóle. Ponadto zostanie udoskonalony system wewnętrznej kontroli finansowej w Polsce.
Dotychczasowe Jednostki Zarządzające Programem (PMU) przemianowane zostały na Jednostki Realizujące Projekty (ang. Implementing Agency,
IA). Liczba IA będzie mniejsza w stosunku do liczby PMU i będą usytuowane
wyłącznie przy resortach i urzędach centralnych. Ponadto przewiduje się utworzenie Jednostki Kontraktująco-Finansującej (ang. Central Contracting and Financing Unit CCFU), zajmującej się realizacją projektów o charakterze ponadresortowym i mających na celu wsparcie administracji publicznej. CCFU i
IA będą miały specjalne oprocentowane konta bankowe, na których będą deponowane środki na realizację projektów pochodzące z Narodowego Funduszu Środków Finansowych z UE.
Ponadto zostanie stworzony specjalny komitet monitorujący (Wspólny Komitet Monitorujący) wykorzystanie środków z Phare z udziałem narodowego
koordynatora pomocy i przedstawiciela UE. Komitety monitorujące powstaną
też dla poszczególnych programów operacyjnych.
2.3. Wybrane programy Phare realizowane w Polsce
Wśród najbardziej znanych programów narodowych realizowanych w Polsce w
ramach programu Phare można wymienić:
Phare STRUDER I, II
Program stworzony w celu wspierania rozwoju gospodarczego wybranych regionów, obejmuje 14 (z 49 dawnych) województw: łódzkie, katowickie, wałbrzyskie, rzeszowskie, suwalskie, olsztyńskie, krośnieńskie, nowosądeckie, piotrkowskie, sieradzkie, koszalińskie, elbląskie, łomżyńskie, zamojskie. Czas realizacji programu (wydatkowania środków) został określony na lata 1996-99.
Budżet wynosi 5,3 mln Euro i podzielony został na trzy następujące komponenty:
E planowanie strategiczne, rozwój instytucjonalny i zasobów ludzkich
(0,3 mln Euro);
E infrastruktura i środowisko (4,5 mln Euro);
n
CZĘŚĆ I
Phare RAPID (ang. Rural Areas Programme for Infrastructure and Developement)
Celem programu jest ograniczenie nierówności w rozwoju społeczno-gospodarczym regionów, a przede wszystkim wspieranie rozwoju infrastruktury w
regionach słabiej rozwiniętych. Czas realizacji programu zaplanowany został
na lata 1995-98. Program obejmował następujące województwa: łódzkie, katowickie, wałbrzyskie, rzeszowskie, suwalskie, olsztyńskie, piotrkowskie, sieradzkie, krośnieńskie i nowosądeckie. W ramach programu wyodrębniono dwa
komponenty:
E budowa strategii i instytucji regionalnych – (budżet: 1,8 mln Euro) projekt wspiera Agencje Rozwoju Regionalnego w zakresie opracowania długookresowych strategii dotyczących przebudowy regionów;
E współfinansowanie małych projektów infrastrukturalnych oraz obiektów
użyteczności publicznej – (budżet: 13,2 mln Euro) dotacja dla jednego projektu wynosiła od 20 tys. do 300 tys. Euro. Strona polska winna była sfinansować przynajmniej 50% wartości projektu.
Phare STEP I, II
Celem programu jest pomoc instytucjom rządowym oraz przedsiębiorcom w:
wprowadzaniu małych i średnich przedsiębiorstw na rynki państw członkowskich Unii, rozwoju rynku usług dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw
oraz promocji przedsiębiorczości. Program ten został zaplanowany na lata
1995-99 (okres kontraktowania programu STEP II upływa 31 grudnia 1999 r.).
Budżet programu w wysokości 5,8 mln Euro jest głównie wydatkowany na pomoc w świadczeniu usług dla małych i średnich przedsiębiorstw.
Phare EXPROM I, II
Celem programu jest promocja eksportu małych i średnich przedsiębiorstw.
W jego ramach prowadzona jest działalność na rzecz podnoszenia konkurencyjności polskich przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych, poprzez
wprowadzenie nowoczesnych metod zarządzania i marketingu oraz stosowanie nowych technologii. Program zapewnia pomoc grupie około 200 małych i
średnich przedsiębiorstw, eksportujących w szczególności na rynki UE, CEFTY i WNP, w zakresie przygotowania i realizacji planów rozwoju eksportu.
Okres kontraktowania kończy się 31 grudnia 1999 r. W ramach programu realizowane są następujące projekty:
E benchmarking sektorów i strategie sektorowe – opracowanie strategii
rozwoju eksportu dla wybranych sektorów, określenie luki konkurencyjnej
pomiędzy liderami rynków międzynarodowych a polskimi małymi i średnimi przedsiębiorstwami;
E zintegrowany projekt rozwoju eksportu małych i średnich przedsiębiorstw – pomoc we wdrażaniu planów rozwoju eksportu poprzez usługi
doradcze i szkolenie w dziedzinie badania rynków i unowocześniania technologii.
49
50
Program Odbudowa
Celem tego programu jest pomoc regionom dotkniętym skutkami wielkiej powodzi w 1997 r. Na realizację programu przeznaczono 64,6 mln Euro do wykorzystania w latach 1997 i 1998. Decyzje o przyznawaniu pomocy podejmowały Regionalne Komisje ds. Kwalifikacji Projektów powołane przez wojewodów. Główne przedsięwzięcia uruchomione w ramach tego programu to odbudowa zniszczonej infrastruktury lokalnej, pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstwach i gospodarstw rolnych. Program objął 195 gmin z terenu 17 byłych województw, a w jego ramach dofinansowano niemal 3 tys. projektów.
Phare INRED (ang. Integrated Regional Development)
Celem programu jest przygotowanie polskich regionów do efektywnego i
sprawnego wykorzystywania funduszy strukturalnych. Wspiera działania o
charakterze instytucjonalnym oraz wprowadzanie standardów Unii Europejskiej w zakresie opracowywania dokumentów planistycznych, a następnie poprawnego przygotowania i wdrażania projektów. Zdefiniowane zostały następujące komponenty programu:
E rozwój instytucji regionalnych – dofinansowanie trzech rodzajów działań: szkolenia dla pracowników instytucji regionalnych, badania i analizy
niezbędne dla regionu, zakup niezbędnego sprzętu dla instytucji regionalnych (3 mln Euro);
E wsparcie inwestycji w Małopolsce – rozwój infrastruktury lokalnej oraz
ochrona środowiska naturalnego (12 mln Euro).
Phare INRED obejmuje cztery regiony, dla których w 1997 r. przygotowano pilotażowe zintegrowane programy rozwoju regionalnego:
E Małopolski Program Rozwoju Wsi i Rolnictwa;
E Regionalny Program Restrukturyzacji Gospodarki i Przeciwdziałania
Bezrobociu w Województwach Polski Północnej;
E Program Restrukturyzacji i Rozwoju Gospodarki Województwa Katowickiego;
E Ekorozwój w Euroregionie Sprewa-Nysa-Bóbr.
Phare TOURIN I, II, III
TOURIN III stanowi kontynuację programów realizowanych w połowie lat
90. i jest ukierunkowany na wsparcie sektora turystyki. Pomoc mogły uzyskać
tak podmioty publiczne, jak i prywatne. Całkowita kwota przeznaczona na realizację programu wynosi 6 mln Euro, z czego 1,6 mln bezpośrednio zakontraktowała Komisja Europejska. W ramach programu został utworzony Fundusz Dotacji Lokalnych zarządzany przez Polską Fundację Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Dysponuje on budżetem 3,2 mln Euro
przeznaczonym na dotacje do inwestycji służących rozwojowi infrastruktury
turystycznej. Ze środków funduszu m.in. udzielono dotacji kilkunastu gminom
małopolskim, sfinansowano pomoc doradczo-szkoleniową dla utworzenia Polskiej Organizacji Turystyki oraz Polskich Ośrodków Informacji Turystycznej w
Skandynawii i krajach Beneluxu
n
CZĘŚĆ I
Phare INICJATYWA
Program realizowany jest od 1998 r. Ma na celu wsparcie rządowych programów restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego oraz hutnictwa żelaza i stali. Środki będą użyte na rzecz łagodzenia społecznych i regionalnych skutków
całkowitej lub częściowej redukcji zatrudnienia w kopalniach węgla kamiennego i przedsiębiorstwach przemysłu hutniczego. Budżet programu wynosi 30
mln Euro, a planowany udział strony polskiej w jego współfinansowaniu wyniesie – w górnictwie 40 mln Euro oraz w hutnictwie 20 mln Euro. Wszystkie
umowy muszą być zawarte do dnia 31 grudnia 1999 r., a płatności dokonane
do dnia 31 grudnia 2000 r. W programie można wyróżnić następujące obszary
działalności:
E dopłaty do osłon socjalnych finansowanych ze środków budżetu państwa, zasiłków socjalnych i szkoleń zawodowych dla zwalnianych pracowników górnictwa i hutnictwa;
E pomoc w tworzeniu alternatywnych miejsc pracy w sektorze małych i
średnich przedsiębiorstw poprzez: system refundacji składek na ubezpieczenia społeczne i dopłat do oprocentowania kredytów bankowych, udzielanie przez wybrane instytucje regionalne preferencyjnych pożyczek na
rozpoczęcie działalności gospodarczej;
E komponent dotyczący rozwoju instytucjonalnego, z którego środki przeznaczone zostaną na ekspercką współpracę i wymianę doświadczeń w formie bliźniaczego porozumienia zawartego między Ministrem Gospodarki
a jego odpowiednikiem w Hiszpanii.
Phare CROSSBORDER (ang. Phare Cross-Border Cooperation Programme)
Celem jest dofinansowanie projektów obejmujących obszary zlokalizowane na
zewnętrznych granicach Unii Europejskiej. Program jest podzielony na dwie
części. Pierwsza dotyczy współpracy między przygranicznymi województwami
Polski i niemieckimi landami, druga współpracy w rejonie Morza Bałtyckiego.
Dodatkowo została utworzona linia budżetowa przeznaczona na wsparcie
trójstronnych polsko-niemiecko-czeskich projektów. Program współpracy
przygranicznej jest największym z programów bezzwrotnej pomocy dla Polski
(stanowi 26,1% ogólnej kwoty środków przekazywanych Polsce w ramach Phare). Program obejmuje lata 1994-99, a budżet wynosi ponad 236 mln Euro. Do
najbardziej znanych przedsięwzięć finansowanych przy udziale środków programu należą: budowa terminalu towarowych odpraw celnych w Świecku, modernizacja drogi dojazdowej do przejścia granicznego w Osinowie Dolnym,
zlokalizowane w Słubicach inwestycje Collegium Pollonicum Europejskiego
Uniwersytetu Viadrina.
Program Zintegrowana Granica Wschodnia
Celem programu jest wzmocnienie polskiej granicy wschodniej, która w przyszłości stanie się granicą Unii Europejskiej oraz wspieranie rozwoju regionów
przygranicznych. Na program obejmujący lata 1997-99 przeznaczono 15 mln
Euro. Przewiduje się, iż w przyszłości ta linia budżetowa stanie się jednym z
najważniejszych programów pomocowych.
51
52
Phare LIEN
Program ma na celu wspieranie projektów ze sfery socjalnej. Na jego realizację w latach 1996-99 przeznaczono kwotę 7 mln Euro. Program koncentruje
się na poprawie statusu kobiet, reintegracji społecznej oraz pomocy mniejszościom społecznym. Wnioskodawcy muszą ponieść co najmniej 20% kosztów
projektu. O dofinansowanie – w wysokości od 10 tys. do 200 tys. Euro – mogą
ubiegać się organizacje pozarządowe, wspólnie z co najmniej jednym partnerem z Unii Europejskiej, kraju objętego Phare bądź TACIS.
Phare TEMPUS (ang. Trans-European Mobility Scheme for University
Studies)
Głównym celem programu jest wspieranie rozwoju i restrukturyzacji szkolnictwa wyższego w krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz pomoc w ujednolicaniu systemów szkolnictwa wyższego poprzez szeroką współpracę ośrodków akademickich i przedsiębiorstw. Jest programem edukacyjnym mającym
wspomagać modernizację programów i metod nauczania, materiałów dydaktycznych, doskonalenie nauczycieli akademickich, ogólną restrukturyzację
uczelni oraz tworzenie sieci wymiany studentów. W jego ramach pomoc otrzymuje obecnie 11 krajów: Albania, Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa,
Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry. Ze strony Unii Europejskiej w
programie mogę uczestniczyć wszystkie kraje członkowskie.
Wspomaga następujące typy działalności:
E projekty współpracy międzyuczelnianej (ang. Joint European Projects,
JEP) – stanowią zasadniczą część programu. Uczestnikami projektów są
przede wszystkim uczelnie, ale mogę brać w nich udział również przedsiębiorstwa, organizacje, instytucje publiczne. W projekcie musi uczestniczyć
co najmniej jedna uczelnia lub instytucja z kraju UE;
E stypendia indywidualne (ang. Individual Mobility Grants) – mogą być
przyznane jedynie pracownikom naukowo-dydaktycznym oraz administracyjnym szkół wyższych oraz pracownikom naukowym uprawnionych placówek, na wyjazdy do instytucji naukowych w krajach Unii Europejskiej;
E działania uzupełniające (ang. Complementary Measures) – w ich ramach
uczelnie mogą otrzymywać granty m.in. na rozwój struktur uczelni, wydziałów, poprawę funkcjonowania administracji uczelnianej, przygotowanie
publikacji o szkolnictwie wyższym itp.
Phare ACE
Program ma na celu ułatwianie wymiany doświadczeń, informacji oraz wiedzy
między ekonomistami pochodzącymi z UE i krajów Europy Środkowej. Zasadniczo wsparcie polega na finansowaniu wspólnych projektów badawczych z
zakresu ekonomii i zarządzania, udzielaniu grantów na badania naukowe oraz
fundowaniu stypendiów dla pracowników naukowych. Program funkcjonuje
od 1990 r., a jego budżet wynosi 8 mln Euro rocznie.
n
CZĘŚĆ I
Phare Multi-Country Democracy Programme (Demokracja)
Celem programu jest propagowanie demokracji oraz umacnianie prawodawstwa w krajach objętych Phare. Program dysponuje budżetem w wysokości 11
mln Euro. Realizowane projekty mają na celu: wzmocnienie sądownictwa, zapewnienie właściwego funkcjonowania administracji publicznej, wsparcie
organizacji pozarządowych i propagowanie swobód obywatelskich. W ramach
programu z inicjatywy lokalnych społeczności realizowane są tzw. makroprojekty (otrzymujące dotację do 200 tys. Euro) i mikroprojekty (3-10 tys. Euro).
Phare Multi-Country Partnership Programme (Partnerstwo)
Program realizuje dwa zasadnicze cele: wspieranie rozwoju gospodarczo-społecznego zapoczątkowanego przez programy lokalne i regionalne oraz zrównoważone partnerstwo (wymiana doświadczeń, wiedzy i umiejętności pomiędzy organizacjami typu non-profit). Współpraca partnerska może obejmować
organizacje z krajów UE i/lub organizacje z krajów objętych Phare. Program
obejmuje lata 1996-99, a jego budżet wynosi 7 mln Euro. Czas realizacji projektów waha się od 10 do 24 miesięcy. Dotacja Unii może być udzielona w wysokości od 8 tys. do 200 tys. Euro i może ona pokryć od 70% (kraje członkowskie) do 80% (partnerzy z krajów Europy Środkowej i Wschodniej) kosztów
projektu.
Phare CREDO
Celem programu jest propagowanie współpracy w regionach przygranicznych
krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz krajów WNP, mającej przyczynić
się do zapewnienia stabilności w tych regionach. Program obejmuje 36 obszarów przygranicznych w 13 krajach. W Polsce dotyczy to sześciu obszarów: polsko-litewskiego, polsko-rosyjskiego, polsko-białoruskiego, polsko-ukraińskiego, polsko-słowackiego, polsko-czeskiego. Budżet programu przewiduje wydatkowanie 102 mln Euro w latach 1996-2001.
2.4. Pozyskanie środków pomocowych przez Polskę w przyszłości
2.4.1. Fundusze przedakcesyjne
W fazie poprzedzającej przystąpienie nowych członków do UE konieczne będzie zdynamizowanie procesów przygotowujących ich do stosowania prawodawstwa wspólnotowego oraz korzystania z funduszy strukturalnych. W tym
celu Komisja Europejska uruchomiła tzw. fundusze przedakcesyjne. Stworzone na wzór unijnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, mają na
celu wzmocnienie przygotowania krajów kandydujących z Europy Środkowej
i Wschodniej do przystąpienia do Unii Europejskiej. Od 2000 r. wsparcie
udzielane będzie za pośrednictwem następujących programów:
E Program SAPARD (ang. Support for Pre-accession Measures for Agriculture and Rural Developement) – Przedakcesyjny Instrument Wsparcia dla
Rolnictwa i Obszarów Wiejskich);
53
54
E Program ISPA (ang. Instrument for Structural Policies for Pre-accession)
– Przedakcesyjny Instrument Strukturalny).
SAPARD
Zadaniem programu jest wsparcie modernizacji rolnictwa i rozwój obszarów
wiejskich. Spośród zaproponowanych przez UE działań, które mogą być finansowane przez SAPARD, każdy z krajów powinien wybrać swoje priorytety (np.
inwestycje gospodarstw rolnych, poprawa efektywności rynku, infrastruktura,
leśnictwo, zróżnicowanie działalności gospodarczej na terenach wiejskich, rozwijanie metod produkcji sprzyjających środowisku naturalnemu).Wsparcie ma
być udzielane na wdrożenie unijnych rozwiązań w zakresie wspólnej polityki
rolnej i innych polityk z nią związanych oraz realizację priorytetów i rozwiązywanie specyficznych problemów związanych z trwałą adaptacją sektora rolnego i obszarów wiejskich.
Wielkość kwot dla danego kraju przyznawanych będzie w oparciu o następujące kryteria:
E liczba ludności wiejskiej;
E powierzchnia użytków rolnych;
E wysokość PKB na osobę;
E ocena rozwoju poszczególnych obszarów.
Podstawą realizacji programu ma być siedmioletni plan przygotowany
przez dany kraj (lata 2000-2006) obejmujący takie zagadnienia jak:
E ilościową analizę sytuacji, wskazującą na nierównomierności, ograniczenia i potencjał rozwoju, wyniki wcześniejszych działań wspieranych przez
UE;
E proponowaną strategię, jej skwantyfikowane cele, priorytety i zasięg geograficzny;
E analizę oczekiwanych wyników strategii – gospodarczych, środowiskowych, społecznych, w tym wpływ na zatrudnienie;
E indykatywny plan finansowy, określający krajowe, unijne i ewentualnie
prywatne zasoby finansowe, które zostaną użyte na realizację każdego z
priorytetów oraz uwzględniający także środki finansowe Europejskiego
Banku Inwestycyjnego i inne międzynarodowe instrumenty finansowe niezbędne do realizacji przedsięwzięć objętych strategią;
E indykatywny schemat finansowy dla każdego roku realizacji strategii, z
uwzględnieniem wszystkich źródeł finansowania;
E zapotrzebowanie na opracowania studialne, szkolenia i pomoc techniczną, związane z przygotowaniem, wdrożeniem i korektami planu;
E określenie władz i zespołów odpowiedzialnych za realizację programu,
w tym realizację płatności;
E określenie końcowych beneficjentów programu, którymi mogą być:
organizacje, publiczne i prywatne przedsiębiorstwa;
E opis środków wdrażania planu i uruchamiania środków pomocowych;
n
55
CZĘŚĆ I
E rozwiązania gwarantujące prawidłową implementację programu (monitoring, ewaluacja, wskaźniki ilościowe, kontrola, sankcje);
E wyniki konsultacji planu z partnerami społecznymi i rozwiązania zapewniające ich udział w jego realizacji.
W szczególności finansowane z programu mają być następujące przedsięwzięcia:
E inwestycje rolniczych holdingów;
E poprawa przetwórstwa i marketingu w rolnictwie i rybołówstwie;
E rozwijanie metod produkcji rolnej chroniących środowisko i krajobraz;
E rozwój i dywersyfikacja działalności gospodarczej, tworzącej alternatywne źródła dochodów;
E pomoc dla gospodarstw rolnych i usługi menedżerskie dla nich;
E tworzenie grup producenckich;
E renowacja i rozwój wsi, ochrona i konserwacja dziedzictwa obszarów
wiejskich;
E parcelacja i poprawa jakości gruntów;
E ustanowienie i aktualizacja katastru;
E poprawa szkolenia zawodowego;
E rozwój i poprawa infrastruktury na obszarach wiejskich;
E zarządzanie zasobami wodnymi w rolnictwie;
E leśnictwo, z uwzględnieniem zalesiania terenów wiejskich, inwestycji
prywatnych holdingów leśnych, przetwórstwa i marketingu w leśnictwie;
E pomoc techniczna (studia, monitoring, informacja, kampanie publiczne).
Udział środków unijnych w finansowaniu projektów programu zasadniczo
nie może przekraczać 75% łącznych wydatków publicznych. W przypadku pomocy technicznej udział ten może wynosić nawet 100%, natomiast dla projektów inwestycyjnych mających przynosić dochody, całkowita pomoc publiczna
będzie ograniczana do 50% kosztów, z czego udział środków unijnych do 75%.
Priorytetowe obszary
programu SAPARD
56
Schemat 2
Źródła pozyskania środków pomocowych dla Polski
ISPA
Celem programu jest wyrównywanie poziomu rozwoju infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony środowiska w państwach ubiegających
się o członkostwo w UE. Ma on spełniać podobną rolę jak unijny Fundusz
Spójności. Za priorytety programu uznano: ochronę środowiska, rozwój infrastruktury transportowej, połączenie systemów komunikacyjnych z infrastrukturą krajów członkowskich UE, budowę trans-europejskiej sieci transportowej. Fundusz wesprze przede wszystkim regiony pozbawione infrastruktury
transportowej i komunalnej lub obszary, których niedorozwój uniemożliwia
sprawne funkcjonowanie gospodarki rynkowej. Pomoc może zostać udzielona
także na: opracowanie wstępnych studiów poprzedzających praktyczne przedsięwzięcia bądź umożliwiających ich wdrożenie oraz wparcie techniczne obejmujące również obieg informacji i publiczne kampanie informacyjne.
n
57
CZĘŚĆ I
W ramach ISPA mają być preferowane duże projekty, o wartości powyżej
5 mln Euro. Udział finansowy środków unijnych w realizacji projektów może
wynosić do 85% publicznych wydatków. Wyjątkowo wstępne studia i pomoc
techniczna mogą być finansowane w 100%, ale wydatki z tego tytułu nie mogą
przekroczyć 2% środków funduszu.
Wykres 2
Szacunkowe wielkości kwot możliwych do uzyskania przez Polskę z UE w latach 2000-2006 w mln Euro
Specjalny Program Przygotowawczy do Funduszy Strukturalnych (SPP)
W celu wsparcia działań dostosowujących polską administrację do udziału w
Funduszach Strukturalnych UE, w 1998 r. podjęto decyzję o finansowaniu w
ramach Phare – Specjalnego Programu Przygotowawczego do Funduszy
Strukturalnych (budżet: 9 mln Euro).
Cele tego programu zostały określone w następujący sposób:
E przygotowanie strategii rozwojowych – opracowanie Krajowego Planu
Rozwoju stanowiącego niezbędny krok do uzyskania możliwości ubieganiu
się o wsparcie z funduszy strukturalnych. Ponadto konieczne będzie dostosowanie statystyki regionalnej do standardów obowiązujących w UE oraz
opracowanie wojewódzkich planów rozwoju regionalnego pod kątem
wdrożenia funduszy przedakcesyjnych od 2000 r.;
E ustanowienie podstaw prawnych i administracyjnych dla funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności oraz programów pomocy przedakcesyjnej
ISPA i SAPARD;
Duże projekty
58
E przygotowanie programów rozwoju regionalnego w trzech wybranych
regionach: śląskim, podkarpackim i warmińsko-mazurskim. Projektuje się
m.in. budowę Regionalnego Centrum Transferu Technologii w Katowicach, promocję zatrudnienia w województwie warmińsko-mazurskim.
Działania w tym zakresie będą skorelowane z poprzednio realizowanymi
programami w wymienionych regionach (Phare RAPID, Phare STRUDER, Phare INRED).
W sumie od 2000 r. Polska otrzymywać będzie środki pomocowe z następujących źródeł:
E programu Phare funkcjonującego zgodnie z nową orientacją;
E przedakcesyjnego programu ISPA;
E przedakcesyjnego programu SAPARD.
Wielkość pomocy
przedakcesyjnej
Obydwa programy SAPARD i ISPA zaczną funkcjonować od 2000 roku.
Decyzja o przyznaniu środków z funduszy dla danego kraju zostanie podjęta
na podstawie jego wskaźników ekonomicznych. Wartość środków finansowych
funduszy przeznaczonych dla 10 krajów kandydujących po roku 2000 wyniesie
odpowiednio: SAPARD – 500 mln Euro, ISPA – 1 miliard Euro rocznie. Prawdopodobnie wielkość środków z funduszy przedakcesyjnych możliwych do
uzyskania przez Polskę będzie oscylowała w granicach 200 mln Euro w przypadku Funduszu SAPARD oraz 350 mln Euro w przypadku Funduszu ISPA.
Prawo do korzystania z pomocy funduszy przedakcesyjnych wygaśnie w momencie przystąpienia kraju-beneficjenta do Unii Europejskiej.
Ocenia się, iż od 2000 r. ilość środków pomocowych stawianych do dyspozycji naszego kraju może średniorocznie przekroczyć kwotę 800 mln Euro
(obecnie kwota ta przekracza nieco 200 mln Euro). Natomiast po akcesji do
Unii Europejskiej nastąpiłby dalszy skokowy wzrost możliwych do uzyskania
kwot, do poziomu kilku miliardów Euro rocznie.
2.4.2. Inne dostępne dla Polski środki finansowe z UE
Europejski Bank
Inwestycyjny
Kolejnym źródłem pomocy zagranicznej dla Polski są kredyty z Europejskiego
Banku Inwestycyjnego. Współpraca finansowa Polski z EIB rozpoczęła się w
1990 r., kiedy to utworzono fundusz w wysokości 1 mld Euro na finansowanie
projektów inwestycyjnych w Polsce i na Węgrzech. Kwota powyższa została następnie zwiększona do 3 mld Euro dla całego regionu Europy Środkowej i
Wschodniej, z czego Polsce przypadło 1,2 mld Euro. Wykorzystanie niemal 2/3
tej kwoty wymagało gwarancji rządowych. Dotychczas kraje Europy Środkowej i Wschodniej otrzymały pożyczki na łączną sumę 9 mld Euro, a preliminowana kwota na lata 2000-2003 wynosi 4,7 mld Euro.
Zgodnie z Układem Europejskim pożyczki będą udzielane do momentu
wyczerpania środków zgromadzonych w funduszu. W gestii Komisji Europejskiej pozostaje ustalenie okresów i wysokości korzystania przez Polskę z kredytów EIB. Wysokość przyznawanych kredytów zależy przede wszystkim od:
popytu, możliwości udzielania gwarancji rządowych, zdolności kredytowej pożyczkobiorców oraz terminowej spłaty kapitału wraz z odsetkami.
n
CZĘŚĆ I
Wśród dziedzin finansowanych w Polsce ze środków EIB w szczególności
należy wymienić: ochronę środowiska (np. budowa oczyszczalni ścieków w
Warszawie, 45 mln Euro), modernizację dróg i linii kolejowych (np. modernizacja drogi szybkiego ruchu A4 na odcinku Bielany-Nogawczyce, 225 mln
Euro), przebudowę układów komunikacyjnych dużych miast (Katowice, Kraków) oraz finansowanie inwestycji w sektorze motoryzacyjnym.
59
Zarządzanie projektami zgodnie z regułami Unii Europejskiej
n
CZĘŚĆ II
61
1. Wprowadzenie
Druga, praktyczna część niniejszego poradnika opisuje sposób postępowania
i procedury, zastosowanie których pomoże w dobrym przygotowaniu dokumentacji projektów przez zleceniodawców (opis zadań i obowiązków) i zleceniobiorców (oferta).
Należy jednak podkreślić, że jest to materia złożona i po to, aby sporządzić
dobrą dokumentację projektu, potrzebne jest – obok wiedzy technicznej – także zrozumienie filozofii działania Unii Europejskiej. Osoby zainteresowane tą
sferą powinny nabierać niezbędnego doświadczenia poprzez systematyczne
i regularne rozwijanie kontaktów z organizacjami UE, udział w szkoleniach
i przygotowywanie projektów, nawet jeżeli na początku wnioski o pozyskanie
środków nie zawsze będą skuteczne.
Przy korzystaniu z zawartych w niniejszym poradniku informacji i zaleceń
należy pamiętać, że jest to materiał uzupełniający, nie zastępujący samego
szkolenia.
Istotne jest także, że poradnik w swojej części praktycznej nie został opracowany po to, aby zastępować oficjalne dokumenty UE czy odpowiedzialnych
za współpracę z UE instytucji polskich. W szczególności dotyczy to podręcznika pt. „System Zdecentralizowanej Realizacji Programu Phare”, który pozostaje podstawowym dokumentem opisującym procedury w tym programie. Celem autorów pozostaje przedstawienie sposobu podejścia UE do tworzenia
i wdrażania projektów finansowanych z jej środków. Choć więc procedury
i rozwiązania szczegółowe mogą różnić się w różnych programach UE, wszędzie obowiązują te same podstawowe zasady – programowania, wdrażania,
monitoringu, oceny i kontroli finansowej.
Szczegółowe procedury stosowane w krajach kandydujących ulegają i dalej
będą ulegać zmianom. Należy wręcz założyć, że w następstwie coraz większej
ilości różnych programów UE kierowanych do Polski, w przyszłości będą stosowane jednocześnie różne procedury dla różnych programów. Aby być skutecznym w pozyskiwaniu środków unijnych w ramach różnych dostępnych programów, należy je wszystkie znać i ściśle monitorować wszelkie zmiany. Tego
nie jest w stanie zastąpić żaden poradnik.
System Zdecentralizowanej Realizacji Programu
Phare (DIS)
62
2. Informacje ogólne
Kategorie uczestników
Zakres Wymagań (TOR)
W procesie pozyskiwania funduszy zewnętrznych na realizację przedsięwzięć
można wyróżnić dwie kategorie uczestników, które określimy jako A i B.
E Uczestnicy kategorii „A” są z reguły beneficjantami projektu lub działają w ich imieniu. Są oni odpowiedzialni głównie za określenie tego co ma
być zrobione, jakie cele mają zostać osiągnięte, jakie będą ramy czasowe
i koszt realizacji całości przedsięwzięcia. Podstawowym produktem ich
działalności jest: TOR (ang. Terms of Reference), czyli Zakres Wymagań;
E Uczestnicy kategorii „B” odpowiedzialni są za zaproponowanie sposobu realizacji zadań zawartych w TOR, ich szczegółowy budżet i harmonogram. Muszą zatem znaleźć odpowiedź na pytanie: jak wypełnić zadania
zdefiniowane przez instytucje kategorii A. Podstawowym produktem ich
działalności jest zatem Oferta.
Etapy realizacji
programów UE
Generalnie relacje pomiędzy uczestnikami kategorii A i B można zdefiniować jako zależności pomiędzy Zleceniodawcą (instytucje kategorii A) i Zleceniobiorcą (instytucje kategorii B). Instytucje kategorii A przygotowują Zakres
Wymagań (TOR) dla przyszłego wykonawcy, podają profile ekspertów niezbędnych do wykonania zadań określonych przez TOR, określają ramy czasowe i całkowity koszt realizacji projektu, szukają najlepszego wykonawcy (instytucji kategorii B) i poprzez zawarcie z nim kontraktu zlecają mu wykonanie
TOR. Następnie monitorują przebieg realizacji i oceniają na ile zostały zrealizowane zadania określone przez TOR, zatwierdzają raporty sporządzane
przez wykonawcę oraz decydują o wypłaceniu wykonawcy kwot przewidzianych w budżecie. Z kolei instytucje kategorii B przygotowują pełną ofertę na
realizację Zakresu Wymagań (TOR) wraz z organizacją prac i metodologią,
proponują konkretnych ekspertów, podają szczegółowy harmonogram oraz
budżet realizacji projektu (całość nie może przekraczać kwoty określonej
w TOR). Są one również odpowiedzialne za wdrażanie działań zgodnie ze złożoną i zaakceptowaną ofertą, zakontraktowanie i przebieg prac wszystkich
ekspertów podanych w ofercie oraz sporządzają raporty i sprawozdania finansowe.
Można wyróżnić cztery etapy realizacji programów UE:
1. Programowanie – strona polska (np. poszczególne resorty, w przyszłości
także samorządy regionalne, lokalne itp.) opracowuje programy rozwoju poszczególnych dziedzin, sektorów, regionów itp. W części programów dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej, Unia wymaga przygotowania tzw. fiszek
projektowych o dużym stopniu szczegółowości. Są one wymagane przez Komisję Europejską od czasu wprowadzenia tzw. Nowej Orientacji Phare i prawdopodobnie zostaną potraktowane jako instrument przejściowy do czasu, kiedy
w Polsce będą w pełni obowiązywać reguły programowania dla krajów członkowskich UE. Na tym etapie narodowe programy (strategie rozwoju),
a w szczególności te ich składniki, których dofinansowanie ma pochodzić
z funduszy UE, składane są do odpowiedniej instytucji koordynującej programowanie (dotychczas jest to Urząd Komitetu Integracji Europejskiej – UKIE
dla programu Phare, w przyszłości pojawią się także inne instytucje centralne
n
CZĘŚĆ II
koordynujące poszczególne programy, np. Ministerstwo Gospodarki czy Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi), która przejmuje odpowiedzialność za dobrą jakość merytoryczną i organizacyjną programu. Na bazie opracowanych
narodowych programów (strategii rozwoju) i wytycznych z UE, polski koordynator (dotychczas UKIE) negocjuje przyznanie Polsce odpowiednich funduszy. Po przyjęciu przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej i zatwierdzeniu przez Radę Ministrów podpisywane są umowy pomiędzy Rządem RP
i Komisją Europejską (memoranda finansowe), na podstawie których strona
polska otrzymuje środki na realizację zadań. W ciągu najdalej dwóch miesięcy od podpisania Memorandum Finansowego Komisja Europejska przygotowuje wykaz przewidywanych działań oraz pozycji w budżecie na nie przypadających i ogłasza je w Official Journal (oficjalnym dzienniku Wspólnoty). Bardziej szczegółowe informacje udostępnia się za pośrednictwem internetu na
stronach DG1a (Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej odpowiedzialnej
za program Phare):
http://europa.eu.int/en/comm/dg1a/phare.html
oraz publikuje co kwartał. Memorandum Finansowe zawsze zawiera ramy czasowe jego obowiązywania i nie mogą one przekroczyć 36 miesięcy. Oznacza to,
że wszelkie płatności dokonywane w jego ramach muszą mieć miejsce przed
jego wygaśnięciem, zaś kontraktowanie w ciągu pierwszych 24 miesięcy.10
2. Wdrażanie – wdrażanie programu odnosi się do działań, które następują po podpisaniu Memorandum Finansowego i odbywa się w czterech fazach.
Faza pierwsza służy zapewnieniu, że dopełniono wszelkich wymogów prawnych i administracyjnych zgodnie z zapisami zawartymi w Memorandum Finansowym. Faza druga to przygotowanie Planu Strategicznego, Planu Pracy
oraz „fiszki projektowej” i Zakresu Wymagań. Faza trzecia obejmuje uruchomienie procedur przetargowych na realizację poszczególnych komponentów
programu. Faza czwarta to rzeczywiste wdrożenie projektów, które należy już
do Zleceniobiorcy (Instytucji typu B). Niemniej System Zdecentralizowanej
Realizacji Programu Phare i na tym etapie przypisuje Pełnomocnikowi ds. Realizacji Programu z ramienia Rządu RP (PAO) funkcje monitorujące i nadzorcze.
W ramach pierwszej fazy PAO musi stworzyć odpowiednią strukturę do pomocy przy wdrażaniu programu. Jej organizacja zależy od wymogów programu i uwarunkowań lokalnych. Niemniej cały personel wspomagający PAO powinien składać się z ludzi opłacanych przez stronę polską. W wyjątkowych wypadkach personel ten może być opłacany z funduszy programu. Finansowanie
kosztów operacyjnych struktury podległej PAO również należy do strony polskiej. I tu w wyjątkowych wypadkach Komisja może wyrazić zgodę na pokrycie
części tych kosztów. W pierwszym roku trwania programu wkład Phare nie
może przekroczyć 70% całkowitych kosztów operacyjnych, a w ostatnim roku
musi zostać zredukowany do 0%.
W ramach drugiej fazy zadaniem PAO jest przygotowanie dwóch dokumentów. Dokumenty te stanowią podstawę do zatwierdzenia przez Komisję
10. Jeżeli Memorandum Finansowe obowiązuje przez 36 miesięcy.
63
64
Plan Strategiczny
Plan Pracy
Europejską poszczególnych projektów i dokonania transferu płatności. Od
momentu ich zatwierdzenia, wdrażanie projektów monitorowane jest przez
Komisję Europejską. Plan Strategiczny, stanowiący ramy operacyjne dla wdrożenia programu, powinien być przedłożony Komisji Europejskiej co najmniej
na sześć tygodni przed planowanym momentem rozpoczęcia wdrażania programu i obowiązuje przez cały czas jego trwania. Wszelkie jego zmiany muszą
być zatwierdzone przez Komisję Europejską. Plan Pracy jest dokumentem planistyczno-sprawozdawczym o charakterze zarówno finansowym, jak i merytorycznym. Stanowi on uszczegółowienie i rozbudowanie Planu Strategicznego.
Zawartość Planu Pracy odnosi się zarówno do przeszłych dokonań, jak też opisuje działania zaplanowane na przyszły okres sprawozdawczy. Przedstawienie
Planu Pracy jest warunkiem wstępnym do wystąpienia do Komisji o zaliczkę.11
Plan Pracy musi być przedstawiany co sześć miesięcy W oparciu o Plan Strategiczny i Plan Pracy PAO przygotowuje tzw. fiszkę projektową i na jej podstawie Zakres Wymagań (TOR). Ostateczna wersja TOR, po zatwierdzeniu
przez Komisję Europejską, stanowi podstawę do przejścia do trzeciej fazy, czyli uruchomienia procedur przetargowych na realizację poszczególnych komponentów projektu.
W czwartej fazie wdrażania programu głównym aktorem staje się Zleceniobiorca (i/lub dostawca), choć powinien on blisko współpracować zarówno
ze Zleceniodawcą jak i grupą docelową (beneficjantami). Ta faza obejmuje
okres od zawarcia kontraktu na realizacją zadań przewidzianych w TOR do
momentu zamknięcia projektu. PAO również w tym okresie ma przypisane
pewne obowiązki. Należą do nich interpretowanie zapisów TOR, wspomaganie Zleceniobiorcy w kontaktach z rządem i administracją publiczną, monitorowanie pracy zespołu zarządzającego projektem i postępów w osiąganiu zaplanowanych celów zgodnie z harmonogramem, zapewnienie, że Zleceniobiorca przestrzega terminów składania raportów, bieżące kontakty z przedstawicielstwem Komisji Europejskiej w sprawach związanych z projektem i koordynacją działań z projektami pokrewnymi.
3. Monitoring i Ocena (Ewaluacja) – od niedawna Unia Europejska zwraca szczególną uwagę na stworzenie w ramach programów przez nią finansowanych skutecznego systemu monitoringu przebiegu programu – tak w części
merytorycznej jak i finansowej. Ważnym elementem takiego systemu jest raportowanie oraz stworzenie na poziomie krajowym jak i na poziomie poszczególnych programów Komitetów Monitorujących. Nie dotyczy to bynajmniej
tylko programów dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej, lecz wszystkich
działań UE. Oznacza to, że także kraje członkowskie UE budują swoje systemy monitoringu. Regularna ocena każdego programu poprzez sporządzanie
odpowiednich raportów (ang. Evaluation Reports) ma w razie potrzeby umożliwić szybką reakcję i jego zmiany.
4. Audyt i zamknięcie programu – z chwilą zakończenia programu odbywa
się audyt, dokonywany (dla programów rozpoczętych w 1999 r.) przez Mini11. Nie dotyczy to okresu „rozruchu” programu jeszcze przed zatwierdzeniem Planu Strategicznego, gdy ze zrozumiałych względów przedstawienie Planu Pracy nie jest jeszcze możliwe. Wówczas PAO może otrzymać zaliczkę płatną na specjalne konto prowadzone w Euro na sfinansowanie np. szkolenia personelu czy pomocy technicznej przy zarządzaniu programem.
n
CZĘŚĆ II
sterstwo Finansów lub wyznaczone przez nie inne instytucje (np. niezależnych
audytorów). Komisja Europejska rezerwuje sobie prawo przeprowadzenia dodatkowych audytów wedle swego uznania. Przeprowadzenie audytu stanowi
podstawę do zamknięcia programu.
System pozyskiwania środków z UE i zarządzania nimi został zmodyfikowany od początku 1999 r. oznacza to między innymi przekazanie stronie polskiej (Ministerstwu Finansów) znacznej odpowiedzialności za prawidłowe wydatkowanie funduszy unijnych i stworzenie skutecznego systemu kontroli finansowej. Strona polska jest także odpowiedzialna za zapewnienie – już na
etapie programowania – odpowiednich kwot wkładu własnego na współfinansowanie programów i projektów.
65
66
3. Główne składowe projektu przygotowywane przez instytucje typu A
(zleceniodawca)
Fiszka projektowa
Elementy składowe
wniosku
Opisujemy tutaj podstawowe składniki projektu, które należy uwzględnić niezależnie od formatu wymaganego w ramach konkretnego programu. Na przykład w większości programów Phare pierwszym krokiem przy przygotowaniu
projektów jest sporządzenie tzw. fiszki projektowej, czyli krótkiego dwu- trzystronicowego dokumentu, zawierającego podstawowe, logicznie uporządkowane informacje o nim. W odniesieniu do projektów o charakterze inwestycyjnym, najczęściej spotykaną formą wniosku o dofinansowanie jest wypełnienie
szczegółowego formularza. W każdym przypadku należy zapoznać się z konkretnymi i szczegółowymi wymogami programu opisanymi w dokumentach
programowych lub specjalnie wydanych instrukcjach.
Dla przykładowego zilustrowania zawartości wspomnianego formularza
podajemy główne elementy składowe wniosku o dotację na projekt dotyczący
infrastruktury lokalnej w przypadku programu Odbudowa.
Wniosek ten składał się z trzech części – A, B i C.
Część A zawierała informacje o wnioskodawcy. Należało tu podać nazwę
gminy wnioskującej o dotację, adres, telefon, telefax, województwo, imię i nazwisko osoby nadzorującej projekt oraz datę podjęcia decyzji o przedstawieniu
wniosku do komisji regionalnej.
Część B zawierała krótką informację o inwestorze. Należało tu podać nazwę inwestora, adres, telefon, telefax oraz imię i nazwisko osoby odpowiedzialnej za realizację inwestycji.
Część C zawierała obszerniejszą informację o projekcie inwestycyjnym.
Należało tu podać nazwę projektu, jego charakter (remont lub odbudowa infrastruktury zniszczonej w wyniku powodzi), ogólny opis charakterystycznych
wielkości obiektu i szacunkowy zakres prac, miejsce inwestycji (adres), charakter własności gruntów, na których realizowany miał być projekt inwestycyjny
oraz dane o właścicielu lub zarządzającym, charakter własności obiektów,
ogólną wartość planowanych nakładów inwestycyjnych z podaniem podstawy
wyceny, wyszczególnienie form finansowania całości projektu (wartość oraz
źródła – nazwę banku, towarzystwa leasingowego itp.), zgodność z lokalnym
planem zagospodarowania przestrzennego, zakres prac finansowanych z dotacji programu Odbudowa, harmonogram planowanych działań, opis znaczenia
projektu dla mieszkańców gminy, inne istotne informacje dotyczące projektu,
imię i nazwisko wraz ze stanowiskiem i miejscem pracy osoby sporządzającej
wniosek.
W przypadku tego Programu możliwe było również uzyskanie dotacji dla
małych przedsiębiorstw i dla gospodarstw rolnych. W każdym przypadku część
A wniosku (wypełniana przez gminę) pozostawała bez zmian. Różnice dotyczyły części B i C.
W przypadku wniosku o udzielenie dotacji dla małych przedsiębiorstw,
w części B należało podać podstawowe dane o przedsiębiorstwie, tzn: nazwę,
adres, telefon, telefax, REGON, NIP, opis działalności przedsiębiorstwa wraz
n
CZĘŚĆ II
z właściwym kodem EKD, formę prawną, charakter własności użytkowanych
obiektów, zatrudnienie w przedsiębiorstwie, wysokość przychodów ze sprzedaży, koszt uzyskania przychodu, wartość poczynionych nakładów inwestycyjnych, wysokość strat w majątku przedsiębiorstwa w wyniku powodzi, wartość
majątku przedsiębiorstwa przed powodzią, stan regulowania zobowiązań kredytowych wobec Skarbu Państwa i ZUS.
W części C należało podać charakterystykę przedsięwzięcia, tzn. jego opis
i cel (podtrzymanie lub zmiana branży lub rodzaju działalności), uzyskane dotychczas formy pomocy, datę rozpoczęcia realizacji przedsięwzięcia, przewidywany termin zakończenia realizacji, przewidywane zatrudnienie po zakończeniu realizacji przedsięwzięcia, przewidywane przychody i koszty po zrealizowaniu przedsięwzięcia, całkowite koszty nakładów inwestycyjnych realizowanych w ramach projektu, wyszczególnienie form i źródeł finansowania całości
przedsięwzięcia (źródła – nazwę banku, towarzystwa leasingowego itp.), wyszczególnienie nakładów inwestycyjnych objętych dotacją oraz harmonogram
realizacji, opis znaczenia przedsięwzięcia dla przedsiębiorstwa oraz mieszkańców gminy, inne istotne informacje o projektowanym przedsięwzięciu, imię
i nazwisko osoby sporządzającej projekt.
W przypadku wniosku o udzielenie dotacji dla gospodarstw rolnych w części B należało podać imię i nazwisko właściciela gospodarstwa, adres, powierzchnię gospodarstwa z podziałem na grunty orne, użytki zielone i pozostałe, osoby na utrzymaniu, rodzaje produkcji rolnej gospodarstwa, przychody
i wydatki pieniężne gospodarstwa, stan inwentarza żywego, informacje dotyczące wszystkich otrzymanych kredytów, wyszczególnienie strat poniesionych
w wyniku powodzi i ich wysokość oraz informacje o dotychczas otrzymanej pomocy.
W części C należało podać informacje o inwestycji, tzn: rodzaj nakładów
(odbudowa systemów melioracyjnych, remonty lub odbudowa uszkodzonych
wodą budynków gospodarczych, oczyszczanie gruntów ornych, naprawy
uszkodzonego w wyniku powodzi sprzętu, zakup niezbędnego wyposażenia
oraz maszyn), termin rozpoczęcia i przewidywany termin zakończenia inwestycji, formy i źródła finansowania inwestycji (źródło pochodzenia – nazwę
banku, towarzystwa leasingowego itp.), inne istotne informacje o planowanej
inwestycji.
Innym przykładem wniosku w formie formularza może być wniosek
o udzielenie dotacji z Funduszu Dotacji Lokalnych na cele rozwoju turystyki
programu Tourin III. Podobnie jak przypadku wniosków omówionych powyżej
składa się on z trzech części.
Część A wypełnia gmina; zawiera ona podstawowe informacje o wnioskodawcy.
Część B zawiera informację o inwestorze (podmiocie współfinansującym
inwestycję). Należy tu podać nazwę (nazwisko i imię, formę prawną), siedzibę
(adres), telefon, telefax, imię i nazwisko osoby odpowiedzialnej za realizację
projektu.
Część C zawiera informację o projekcie. Należy tu podać ogólny opis projektu (podstawowe założenia, miejsce lub miejsca realizacji inwestycji oraz
67
68
opis prac w rozbiciu na wszystkich inwestorów – beneficjentów projektu), cechy projektu umożliwiające jego ocenę (opis zgodności projektu z Narodową
Strategią Krajowego Produktu Turystycznego, opis zgodności projektu ze strategią rozwoju turystyki gminy i/lub regionu, opis komplementarności projektu
w stosunku do już istniejącej na terenie gminy infrastruktury turystycznej, opis
stopnia wykorzystania walorów turystycznych gminy i przewidywany wpływ realizacji projektu na jej atrakcyjność turystyczną, zakres prac w ramach projektu oraz planowane koszty realizacji, harmonogram realizacji projektu, opis
zgodności z lokalnym planem zagospodarowania przestrzennego, źródła finansowania inwestycji (wkład własny inwestorów12 – gotówka – co najmniej
10%/20%, dotacja TOURIN III, inne dotacje, kredyt bankowy, leasing), plan
finansowania projektu (wkład własny, dotacja TOURIN III, pozostałe źródła),
pozostałe istotne informacje dotyczące wnioskowanego projektu (w tym ewentualny wkład niefinansowy13), oświadczenia w imieniu wnioskodawcy (m.in.
deklaracja przeznaczenia w budżecie gminy odpowiedniej kwoty na współfinansowanie projektu, oświadczenie, że należny podatek VAT zostanie zapłacony ze środków nie pochodzących z funduszy Unii Europejskiej, zobowiązanie do pozostawienia bez zmian turystycznego przeznaczenia obiektu w przypadku otrzymania dotacji).
Projekt doradczy
Cel projektu
Zdecydowanie obszerniejsze są formularze wniosków o dofinansowanie
z programu ISPA. Wynika to w głównej mierze ze skali dofinansowania – minimum 5 mln Euro dla jednego projektu. W załączniku zamieszczamy pełny
formularz takiego wniosku w dziedzinie transportu oraz ochrony środowiska.
Jeśli chodzi o projekty doradcze (zakup usług), to projekt przygotowywany
przez instytucję typu A (Zleceniodawcę) powinien składać się z następujących
podstawowych elementów:
a. instytucji zgłaszającej projekt – należy tu podać nazwę instytucji, np.
Departament X Ministerstwa Y oraz podstawowe informacje o tej instytucji;
b. diagnozy stanu – zawiera ona opis sytuacji w sektorze, regionie itp.,
którego dotyczy propozycja projektu i stanowi materiał wyjściowy do uzasadnienia projektu; powinna być przy tym oparta na dokonanych wcześniej badaniach, danych statystycznych itp. oraz zawierać informacje ściśle skorelowane z celem projektu;
c. uzasadnienie projektu – w tym punkcie należy przytoczyć argumenty
mające na celu przekonanie instytucji, do której zwracamy się o dofinansowanie o celowości przyznania dotacji na projekt. Powinien zostać przywołany odnośny zapis z wytycznych (dokumentów, instrukcji) UE. Cel projektu powinien wynikać z udokumentowanych potrzeb danego sektora, regionu (np. powołanie się na zapis odpowiedniego narodowego programu czy strategii rozwoju). Uzasadnienie powinno znajdować swoje potwierdzenie w diagnozie
stanu i być ściśle skorelowane z zakładanym w projekcie celem i oczekiwanymi rezultatami. Często ważącym argumentem jest zapewnienie przez instytucje ubiegające się o dofinansowanie kontynuacji działań zaplanowanych
w projekcie także po zakończeniu finansowania ze środków pomocowych;
12. Koszt przygotowania dokumentacji technicznej nie mógł być tu liczony jako wkład własny.
13. Tzn. rzeczowy – np. oddane do dyspozycji budynki, ich wartość i podstawa wyceny.
n
CZĘŚĆ II
d. oczekiwanych zmian w sektorze, regionie itp. – należy określić jaki jest
spodziewany (po zakończeniu projektu) wpływ działań podjętych w trakcie realizacji projektu na zmianę sytuacji wyjściowej;
e. beneficjentów projektu – tu definiuje się grupę docelową, która objęta
zostanie działaniami przewidzianymi w projekcie;
f. Matrycy Logicznej Projektu (ang. logical framework) – jasno zdefiniowanego celu i rezultatów działania wraz ze wskaźnikami ich osiągnięcia; wskazania miejsca, gdzie osiągnięcie zakładanego wskaźnika można zweryfikować; zidentyfikowania czynników ryzyka realizacji projektu pochodzących z otoczenia;
g. czasu trwania projektu – terminu osiągnięcia celu projektu, tzn. zrealizowania ostatniego przewidzianego działania lub złożenia raportu końcowego;
h. całkowitego kosztu realizacji projektu – maksymalnej sumy zakładanej
na pokrycie kosztów realizacji całego projektu, rozpisanej na poszczególne rodzaje kosztów przedsięwzięcia; uwidocznienie składowych źródeł finansowania.
Elementy opisane powyżej składają się na propozycję składaną do instytucji koordynującej po stronie polskiej i są bazą do negocjacji z UE o przyznanie środków. Po zatwierdzeniu, zostają skierowane do realizacji i stanowią
podstawę do sformułowania Zakresu Wymagań (TOR). Na etapie zatwierdzania propozycji programów i projektów do realizacji przez polskiego koordynatora i UE zestaw powyższych informacji może być wystarczający, ale w momencie rozpisania konkretnego przetargu na realizację zadań proponujemy
dodać jeszcze kilka elementów, co powinno pomóc w uniknięciu nieporozumień z przyszłym wykonawcą projektu (którąś z instytucji typu B) i podnieść
efektywność wykorzystania środków.
Nie będziemy zajmować się w tym miejscu zagadnieniami wynikającymi
z obowiązującego prawa (np. z ustawy o zamówieniach publicznych14), a jedynie tymi, które pomogą w doprecyzowaniu konkretnego Zakresu Wymagań.
Co – oprócz wyżej wymienionych elementów – powinno zatem znaleźć się
w dokumencie kierowanym do potencjalnego wykonawcy projektu?
i. profile ekspertów – opis zespołu cech zdaniem instytucji typu A najbardziej pożądanych do wykonania poszczególnych działań, osiągnięcia poszczególnych rezultatów/celów projektu, np. do przeprowadzenia ekspertyzy dotyczącej luk w prawie. Przykładowy profil wyglądałby następująco: szukamy prawnika w zakresie ......, z dorobkiem w tej dziedzinie......, stopniem naukowym........, potrafiącego sporządzić projekt aktu prawnego w języku polskim. Albo
inna sytuacja: do wykonania ankieta wśród rolników. Tu nie są niezbędne stop-
14. Ustawa o zamówieniach publicznych nie była stosowana dotychczas w programach Phare.
Wiadome jest jednak, że tak strona polska, jak i Unia Europejska dążą do stworzenia systemu zatwierdzania, zarządzania i kontroli projektów finansowanych ze środków UE, który będzie
uwzględniał w jak największym stopniu rozwiązania obowiązujące przy wydatkowaniu polskich
środków budżetowych.
69
70
nie naukowe, i dlatego w tym profilu główny nacisk położony powinien zostać
na udokumentowane dobre kontakty ze środowiskiem wiejskim i znajomość
języka polskiego. Można ponadto określić liczbę dni roboczych dla każdego
z potrzebnych ekspertów.
Tak przygotowane profile po pierwsze ułatwiłyby potencjalnym wykonawcom zaprezentowanie właściwej oferty, a instytucji rozstrzygającej przetarg
porównanie ofert.
Należy również pamiętać o określeniu profilu kierownika projektu. To właśnie on będzie odpowiedzialny za koordynację wszystkich działań, składanie
raportów, rozliczenia finansowe.
j. wskazanie projektów pokrewnych – tu wskazujemy potencjalnemu wykonawcy przedsięwzięcia zbliżone do tego, które chcemy zlecić do wykonania.
Pozwoli to na uniknięcie dublowania działań, a tym samym przyczyni się do
bardziej racjonalnego gospodarowania środkami;
k. inne wymagania i warunki – poza wyżej wymienionymi elementami mogą być wymagane dokumenty dodatkowe (np. bilans instytucji ubiegającej się
o wykonywanie projektu, statut, udokumentowane referencje) lub określone
dodatkowe warunki (np. współpraca z partnerem zagranicznym, posiadanie
statusu organizacji pozarządowej itp.). Można też określić tryb składania raportów, zasady monitorowania, harmonogram płatności itp. Zależy to od wewnętrznych ustaleń instytucji przydzielającej dotacje.
n
71
CZĘŚĆ II
4. Etapy konstruowania projektów – komponenty wypracowywane głównie
przez instytucje typy A (zleceniodawcę)
Przy konstruowaniu projektów zadaniem instytucji typu A jest ponadto wypracowanie tzw. Matrycy Logicznej Projektu. Stanowi ona wraz z wymienionymi
powyżej punktami podstawę sformułowania Zakresu Wymagań (TOR).
Matryca Logiczna Projektu jest więc podstawowym składnikiem w procesie przygotowania programu lub projektu. Opisuje ona w sposób syntetyczny
wszystkie ważne aspekty programu/projektu. Jest to podstawowy instrument
planowania w Unii Europejskiej i innych organizacjach międzynarodowych –
jak np. Bank Światowy czy ONZ.
Matryca Logiczna
Projektu
Tab. 6
Struktura Matrycy Logicznej Projektu
Cele
1
Miernik/wskaźnik
2
Weryfikator
miernika/wskaźnika
3
Założenia
4
Cel nadrzędny
Cel 1
Cel 2
Cel 2.1
Cel 2.1.1
Cel 2.1.2
Cel 2.1.2.1
Itd. ...
Aby jednak można było przejść do konstruowania matrycy logicznej projektu, konieczne jest przeprowadzenie diagnozy stanu, czyli opisanie sytuacji
wyjściowej.
Często spotykanym rozwiązaniem metodologicznym jest tu przeprowadzenie tzw. analizy SWOT (ang. strengths and weaknesses, opportunities and threats). Dzięki tej metodzie definiuje się mocne i słabe strony danego sektora
(np. rolnictwo, turystyka, infrastruktura, itp.) czy regionu, a także główne
szanse i zagrożenia jego rozwoju. W następnej kolejności zazwyczaj szanse są
kojarzone z mocnymi stronami, a dla słabości i zagrożeń definiuje się strategie
restrukturyzacyjne (konwersyjne).
Rozsądnym wydaje się rozpoczęcie takiej analizy od skupienia się na cechach pozytywnych. Dlatego też pierwszym jej krokiem powinno być zidentyfikowanie mocnych stron. Po ustaleniu dobrych cech, następuje odpowiedni
moment na zajęcie się słabościami.
Kolejnym krokiem w analizie powinno być uszeregowanie mocnych i słabych stron według ich znaczenia. Poniższa tabela oferuje sposób podejścia do
tego zadania
Analiza SWOT
72
Tab. 7
Tabela SWOT 1 – Mocne i słabe strony
Sektor/Region
Mocne strony:
Pozycja:
–
–
–
–
–
–
Słabości:
Pozycja:
–
–
–
–
–
–
Po zidentyfikowaniu i uszeregowaniu mocnych i słabych stron zadaniem
grup roboczych jest zdefiniowanie szans rozwoju sektora/regionu, jak i zagrożeń przed nim stojących, a następnie uszeregowanie ich według ich znaczenia.
Poniższa tabela proponuje sposób przeprowadzenia tego zadania:
Tab. 8
Tabela SWOT 2 – Szanse i zagrożenia
Sektor/Region
Szanse:
Pozycja:
–
–
–
–
–
–
Zagrożenia:
Pozycja:
–
–
–
–
–
–
Po zakończeniu tej części analizy, kolejnym krokiem jest powiązanie szans
z mocnymi stronami, tak aby na ich podstawie zidentyfikować odpowiednio
cele strategiczne. Prawidłowe uszeregowanie mocnych stron powinno jasno
wskazać na priorytety, które powinny być powiązane z szeregiem zidentyfikowanych szans.
Przechodząc do słabości i zagrożeń, grupa robocza musi rozważyć czy czasem celem nie będzie zneutralizowanie danej słabości bądź wyeliminowanie
lub osłabienie zagrożenia. Należy też rozważyć czy istnieje możliwość takiej
strategii, która zmieniłaby słabość i zagrożenie w mocną stronę regionu, co
z kolei można by potraktować jako szansę. Kolejna tabela oferuje przykładowy sposób podejścia do tego zagadnienia.
n
73
CZĘŚĆ II
Tab. 9
Tabela SWOT 3 – Tworzenie strategii
Strategie wynikowe
Mocne strony:
Odpowiadające
im szanse
Wymagana strategia
Strategia konwersyjna
Stworzona mocna
strona/szansa lub
neutralizowana słabość
Strategie konwersyjne
Słabość/Zagrożenie:
Mimo niewątpliwych zalet, pokazane wyżej podejście metodologiczne do
opisania sytuacji wyjściowej ma jednak, z naszego punktu widzenia, jedną
istotną wadę. Otóż musimy pamiętać, że naszym zadaniem jest wypełnienie
Matrycy Logicznej Projektu. Wyniki analizy SWOT niestety nie znajdują bezpośredniego przełożenia na matrycę. Konieczne może się zatem okazać dokonanie szeregu dalszych, niekiedy bardzo skomplikowanych, zabiegów. Dlatego
też proponujemy także inne podejście do przeprowadzenia diagnozy stanu.
ETAP I – analiza problemów
Jest to pierwszy etap projektowania, w którego wyniku otrzymujemy analizę
istniejącej sytuacji problemowej. Metoda polega na wypracowaniu tzw. „drzewa problemów”. Jest to kompleksowy diagram, który pokazuje logiczne związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy sytuacjami postrzeganymi jako negatywne oraz wskazuje problem główny, w danym obszarze planowania.
Drzewo problemów
74
Schemat 3
Drzewo Problemów
„Drzewo problemów” stanowi podstawę do zdefiniowania celów planowanego przedsięwzięcia. Daje ono uporządkowany materiał wyjściowy do opisu
stanu sektora/regionu i uzasadnienia projektu. Istnieje również możliwość powiązania metody „drzewa problemów” z innymi typami analizy, np. omówioną wcześniej metodą SWOT.
Należy pamiętać, iż w „drzewie problemów” powinny znaleźć się jedynie
zapisy, które definiują sytuację problemową (opisaną w sposób negatywny),
prawdziwą i istotną z punktu widzenia obszaru objętego analizą.
ETAP II – analiza celów
Drzewo celów
W następnym kroku „drzewo problemów”, przekształcone zostaje w pierwszą
wersję „drzewa celów”. Następnie, poprzez dodanie ważnych, dla osiągnięcia
zdefiniowanego celu nadrzędnego (strategicznego), celów cząstkowych „drzewo celów” jest rozbudowywane w formie diagramu logicznych powiązań.
Znajdują się w nim zapisy stanów pożądanych przez planującego i realnych do
osiągnięcia w czasie określonym na realizację projektu.
„Drzewo celów” obrazuje zależności pomiędzy celem i środkiem jego osiągnięcia, czyli zapisy umieszczone niżej są składowymi do osiągnięcia zapisów
(celów) zapisanych wyżej. Należy pamiętać, iż położenie (niżej lub wyżej) danego celu nie jest wyznacznikiem jego ważności. To czy dany cel stanie się
priorytetem programu czy projektu zależy od decyzji planującego.
n
CZĘŚĆ II
Wiele kłopotów sprawia nazewnictwo poszczególnych poziomów celów.
Używa się różnych pojęć (cel strategiczny, nadrzędny, główny) dla określenia
celu zapisanego na najwyższym poziomie oraz (cząstkowy, natychmiastowy,
krótkookresowy) dla opisu celów na niższych poziomach. Przyjęcie uniwersalnego nazewnictwa nie wydaje się możliwe z kilku powodów, głównie zaś z uwagi na występowanie wielu poziomów planowania: jeśli planujemy program
wieloletni, w którym celem nadrzędnym do osiągnięcia jest redukcja bezrobocia o 2% w ciągu 10 lat, to na poziomie niższym mogą się znaleźć np.: jako cel
1 – stworzenie warunków dla tworzenia miejsc pracy na obszarach wiejskich,
jako cel 2 – wspieranie rozwoju MŚP na obszarach objętych restrukturyzacją
przemysłu ciężkiego. Jeśli natomiast (bazując na tym rozeznaniu) podjęta zostanie decyzja o przyznaniu priorytetu celowi 2, to on właśnie stanie się celem
nadrzędnym w proponowanym programie. Przyjmując nazwy dla celów poszczególnych poziomów, należy pamiętać przede wszystkim o tym, że im niżej
znajduje się zapis w całej strukturze logicznej, tym szczegółowiej opisuje on
stan pożądany przez planującego oraz że ma on bezpośrednio przyczyniać się
do osiągnięcia celu zapisanego nad nim.
Schemat 4
Drzewo Celów
„Drzewo celów” daje materiał do uzasadnienia programu i zdefiniowania
oczekiwanych rezultatów. Jest dobrą podstawą do wypracowania podstawowego (zarówno dla instytucji typu A jak i B) dokumentu Matrycy Logicznej
75
76
ETAP III – Matryca Logiczna Projektu
Tworząc Matrycę Logiczną Projektu najpierw do kolumny 1 przenosimy zapisy z „drzewa celów”.
Następnie w kolumnie 2 definiujemy miernik/wskaźnik osiągnięcia celów.
Zapis w tej kolumnie powinien możliwie precyzyjnie i konkretnie określać
treść celu, tak aby wykluczyć jakąkolwiek dowolność jego interpretacji. Ten
krok jest w całej procedurze planowania bardzo ważnym momentem, którego
znaczenia nie można przecenić. W jego wyniku powstanie – dla wykonawcy:
podstawa do zaplanowania realizacji działań zmierzających do osiągnięcia założonych celów, a – dla nadzorującego: podstawa do stworzenia systemu monitoringu i oceny (ewaluacji) realizacji projektu.
Kolejnym krokiem jest wskazanie w kolumnie 3 źródła informacji, tj. miejsca i sposobu sprawdzenia czy założony miernik/wskaźnik rzeczywiście został
osiągnięty. Jeżeli dla danego miernika/wskaźnika nie uda nam się zidentyfikować źródła informacji dla kontroli, wówczas miernik ten należy zastąpić innym, nadającym się do tego.
W ostatniej kolumnie definiujemy płynące z otoczenia istotne zagrożenia
dla osiągnięcia założonych celów, które są prawdopodobne i niezależne od realizującego dany projekt. Formułujemy więc tu założenia dotyczące warunków
realizacji poszczególnych celów. Jeżeli dane założenie jest istotne dla osiągnięcia celu, a jego spełnienie wydaje się nieprawdopodobne, to mamy wówczas do
czynienia z tzw. (ang. „killing assumption”) założeniem zabójczym, sygnalizującym już na etapie planowania niemożność osiągnięcia celu projektu. Założenie „zabójcze” zmusza nas zatem do poszukiwania takich dróg przeplanowania całego projektu, aby przyjęcie dotychczasowego „zabójczego” założenia
stało się po prostu zbędne. Gdy to okaże się to niemożliwe najrozsądniejszym
wyjściem z sytuacji będzie po prostu rezygnacja z przedsięwzięcia.
Matryca Logiczna Projektu jest nie tylko dokumentem planistycznym, lecz
także bardzo przydatnym instrumentem w zarządzaniu projektem przy jego
wdrażaniu. Wykorzystując ją w funkcji instrumentu zarządzania można ją modyfikować w zależności od potrzeb. Na przykład opracowując Zakres Wymagań (TOR) można do matrycy dołożyć kolumnę 5 definiując w niej profile ekspertów lub dalsze kolumny zawierające inne użyteczne informacje.
Błędy popełnione przez planującego na etapie tworzenia Matrycy Logicznej Projektu mogą mieć szereg negatywnych konsekwencji, jak np.: nieprawidłowe powiązanie celów i zadań w projekcie, nieuwzględnienie ważnych dla
powodzenia projektu czynników zewnętrznych, zaplanowanie zbyt małego budżetu uniemożliwiające osiągnięcie celów lub przeznaczenie zbyt wielu środków, co spowoduje marnotrawstwo.
Potencjalnemu wykonawcy projektu dostarcza się najczęściej jedynie wyniki etapu III procedury analitycznej, czyli Matrycę Logiczną Projektu. Jest ona
bowiem oficjalnie wymaganym dokumentem, zaś omówione wyżej analizy
„problemów” i „celów” stanowią jedynie narzędzia pomocne w jej sporządzeniu. Matryca Logiczna Projektu wraz z informacjami opisanymi w punktach
III(a) – III(k) stanowi podstawę sformułowania Zakresu Wymagań (TOR).
n
77
CZĘŚĆ II
5. Główne składowe projektu przygotowywane przez instytucje typu B (zleceniobiorca)
Programy dotychczas realizowane w Polsce i finansowane ze środków pomocowych Unii Europejskiej są zarządzane według Systemu Zdecentralizowanej
Realizacji Phare (DIS). Mimo, że jest on adresowany do jednostek zarządzających programem (PMU), pośrednio dostarcza ważnych praktycznych wskazówek dla wykonawców projektów. System ten zawiera ustanowione przez Komisję Europejską zalecenia i procedury, których stosowanie na każdym etapie
realizacji projektu powinno zagwarantować efektywność udzielanej pomocy
oraz zapobiegać powstawaniu nadużyć. Ponadto dla każdego programu opracowywane są zalecenia odnośnie procedury jego realizacji. W zasadniczej części są one zgodne z zaleceniami DIS, jednakże w poszczególnych programach
występują pewne odmienności.
Podstawą wyboru wykonawcy projektu (instytucji typu B), jest z jednej
strony zapewnienie jak najwyższej jakości realizacji projektu, z drugiej zaś zaproponowana w ofercie wysokość budżetu. W procedurach UE pierwszy z wymienionych komponentów stanowi 70%, a drugi 30% oceny przy wyborze wykonawcy. W ofercie powinny zatem znaleźć się zarówno dokumenty zapewniające jakość, jak i informujące o kosztach realizacji projektu. Stąd oferta realizacji projektu przez instytucję typu B powinna składać się dwóch części – oferty merytorycznej (technicznej) i oferty finansowej. Należy pamiętać o tym, iż
oferta techniczna i oferta finansowa są oceniane osobno i niedopuszczalne jest
umieszczanie jakichkolwiek kwot w ofercie technicznej. Nieprzestrzeganie
tych zasad grozi odrzuceniem oferty już na samym wstępie, z powodów formalnych.
Merytoryczna część oferty składa się z:
a. potwierdzonego przez wykonawcę zakresu zadań i obowiązków – poprzez złożenie podpisu na dole każdej strony TOR wykonawca zobowiązuje
się do osiągnięcia wszystkich zdefiniowanych w nim celów, w określonym terminie oraz do nie przekroczenia budżetu;
b. organizacji i metodyki – jest to autorska propozycja każdego z wykonawców dotycząca tego jak zamierza zrealizować przyjęty TOR;
c. harmonogramu – szczegółowego planu realizacji Zakresu Wymagań.
Zaproponowany w ofercie termin zakończenia realizacji nie może być późniejszy niż określony w TOR;
d. listy ekspertów – w tym miejscu każdy z wykonawców podaje skład ekipy, która będzie wykonywała poszczególne zadania w projekcie. Oprócz ekspertów, należy pamiętać o kierowniku projektu (ang. „project manager”). Przy
porównywalnych ofertach ekspertów merytorycznych, kwalifikacje tego kandydata mogą mieć ważące znaczenie dla zespołu oceniającego oferty. Nie należy zapominać, iż to właśnie kierownik projektu będzie odpowiedzialny za całość realizacji – zatrudnianie ekspertów, organizację i koordynację poszczególnych działań, raportowanie i rozliczenia finansowe. Informacje wymagane
w liście ekspertów mogą być, w zależności od zlecającego, różne. Najczęściej
spotykane to – imię i nazwisko eksperta, wiek, staż pracy, wskazanie do jakie-
Podstawa wyboru
wykonawcy projektu
Merytoryczna część
oferty
78
go rodzaju zadania w tym projekcie jest przewidziany, z odniesieniem tego do
Matrycy Logicznej Projektu, referencje, znajomość języków obcych oraz narodowość;
e. CV ekspertów – obowiązuje tu układ przyjęty w Phare; wraz z pisemnym
oświadczeniem każdego eksperta o gotowości podjęcia zadeklarowanych
w ofercie zadań, (wzory CV w języku polskim i angielskim znajdują się w załączniku nr 2);
f. profile instytucji składających ofertę – oprócz informacji mających dokumentować przygotowanie instytucji do realizacji danego przedsięwzięcia,
należy (jeśli występuje więcej niż jedna) wskazać lidera konsorcjum i wszystkich podwykonawców. Lider konsorcjum parafuje TOR, podpisuje kontrakt
(czyli odpowiada przed Zleceniodawcą); pozostałe instytucje pisemnie potwierdzają uczestnictwo w konsorcjum.
Analiza oferty
technicznej
Analiza oferty technicznej, tj. ocena kwalifikacji oraz zdolności oferenta do
wykonania prac odbywa się przy zastosowaniu szeregu kryteriów, z których
każde ma przypisaną odpowiednią wagę.
Tab. 10
Kryteria oceny technicznej
Kryterium
Waga
Doświadczenie kierownika projektu
20%
Doświadczenie oferenta w sektorze
20%
Harmonogram (przejrzystość, realizm)
20%
Metodologia i program pracy
10%
Kontrola jakości
5%
Wykaz sprzętu i jego uzasadnienie
10%
Doświadczenie innych osób
zatrudnionych w projekcie
10%
Prace podzlecane
Razem
5%
100%
Oferty, których rezultat plasuje się poniżej 65% możliwych do uzyskania
punktów są odrzucane. Jedynie przekroczenie tego progu kwalifikuje oferty
do przejścia do ostatniego etapu przetargu, tj. porównania finansowych części
ofert. Na tym etapie oceny powinna zostać wybrana oferta najkorzystniejsza
ekonomicznie.15
15. Zgodnie z regułami DIS tak się stanie w „normalnych warunkach”. Możliwe są jednak wyjątki, które wymagają rzetelnego uzasadnienia, np. jakość oferty jest o tyle lepsza, że akceptowana
jest wyższa cena.
n
CZĘŚĆ II
Finansowa część oferty zawiera:
g. budżet – przy konstruowaniu budżetu w oparciu o reguły Phare należy
pamiętać o tym, iż na ocenę istotnie wpływają koszty bezpośrednie, które
zgodnie z regułami DIS, nie powinny przekraczać 30% budżetu projektu.
Przy porównywaniu ofert finansowych stosowana jest bowiem jedna z dwu
metod:
E ocena na bazie tzw. kosztu całkowitego (ang. „global price”) oferty pomniejszonego o koszty zwrotne;16
E ocena na bazie stawek honorariów wraz z dietami oraz ilości osobodni
lub osobomiesięcy.17
W obu przypadkach oferta najkorzystniejsza ekonomicznie automatycznie
dostaje maksymalną liczbę punktów czyli pełne 30.18
Liczbę punktów przypadających pozostałym ofertom otrzymuje się poprzez podzielenie całkowitego kosztu oferty najtańszej przez koszt całkowity
oferty droższej i pomnożenie wyniku przez 30.
W końcowym rozstrzygnięciu wygrywa oferta, która uzyska najwyższą ilość
punktów, przy wadze oferty technicznej 70% i oceny finansowej 30%
Tam gdzie znajduje zastosowanie pierwsza metoda oceny oferty finansowej
możliwe jest zapewnienie sobie wyższej oceny poprzez przesunięcie części kosztów z bezpośrednich do zwrotnych (w ekstremalnym przypadku wszystkie
koszty mogą znaleźć się w kategorii zwrotne, lecz uniemożliwiłoby to wykonawcy pokrycie własnych kosztów realizacji projektu, nie mówiąc już o zysku).
Taki wybór jest dopuszczalny, zgodnie z regułami Phare jedynie koszty sprzętu i działalności za granicą muszą się znaleźć w kosztach zwrotnych (wzór budżetu uwzględniający jedynie wymagane koszty w pozycji zwrotne został zaprezentowany w dalszej części materiału). Decyzja o przesunięciu do tej pozycji innych kosztów zależy od przygotowującego ofertę. Ma ona jednak swoje
konsekwencje, o których należy pamiętać: koszty zwrotne rozliczamy przedkładając oryginały rachunków, natomiast koszty bezpośrednie rozliczamy na
podstawie zbiorczej faktury wystawionej przez lidera kontraktu. Koszty kalkulowane w budżecie nie obejmują podatku VAT.
Instytucje poszukujące wykonawców mogą zażądać dołączenia jeszcze
innych dokumentów, np.: bilansu za ubiegły rok, referencji, gwarancji
bankowych.
16. Ta metoda oceny znajduje zastosowanie w przypadku ofert składanych na realizację projektów, w których wymagany wkład ekspertów wyrażony w osobodniach lub osobomiesiącach został
wyraźnie określony w TOR.
17. Ta metoda oceny znajduje zastosowanie w przypadku przetargów na projekty takie jak: badanie studium wykonalności, organizowanie konferencji, wyjazdów studyjnych itp., a zatem wszędzie
tam, gdzie TOR nie został podany wymagany wkład ekspertów.
18. Liczba ta wynika z wagi oceny finansowej.
79
Metody porównywania
ofert finansowych
80
WAŻNE !
OGÓLNE ZASADY PRZEPROWADZANIA PRZETARGÓW
Zdolność uczestnictwa – przetarg jest otwarty dla wszystkich osób fizycznych i prawnych z państw UE i Phare.
Uczciwa konkurencja – każda firma lub specjalista, który uczestniczył w
przygotowaniu założeń przetargu musi zostać z niego wyłączony.
Jawność i bezstronność muszą być zagwarantowane w całym procesie przetargowym. Oznacza to, że wszystkie podmioty spełniające kryteria kwalifikacyjne będą mogły uczestniczyć na równych prawach w postępowaniu przetargowym.
Optymalny współczynnik cena/wartość – powinna zostać wybrana oferta
najkorzystniejsza ekonomicznie
Niemożność wstecznego zawierania umów – nie można dokonywać
żadnych wypłat ani udostępniać towarów czy usług przed podpisaniem kontraktu.
Wszelkie odstępstwa wymagają formalnego zatwierdzenia przez Komisję
Europejską.
Prowadzenie ewidencji – pisemna ewidencja procedury przetargowej i
przyznania umowy musi być poufna i przechowywana przez 5 lat po zakończeniu programu.
n
81
CZĘŚĆ II
6. Etapy przygotowania projektu operacyjnego (oferty) – komponenty przygotowywane głównie przez instytucje typu B (zleceniobiorcę)
Po przyjęciu podstawowych elementów Matrycy Logicznej Projektu praca nad
drzewem celów sprowadza się do rozbudowywania jej struktury w dół, czyli do
sformułowania coraz bardziej szczegółowych zapisów odnoszących się do sposobu osiągnięcia założonych celów. Punkt ciężkości spoczywa teraz na zoperacjonalizowaniu celów, czyli przygotowaniu w konsekwencji oferty realizacji.
ETAP I – Matryca Logiczna Projektu (rozbudowana)
Punktem wyjścia do sporządzenia pełnej oferty jest Matryca Logiczna Projektu. W ofercie powinna ona zostać rozbudowana do stopnia szczegółowości zapewniającego łatwość w określeniu czasu trwania i kosztów realizacji poszczególnych komponentów projektu. Wprawdzie informacje przekazane przez zleceniodawcę na podstawie których przygotowywana jest oferta, nie mają koniecznie formy Matrycy Logicznej, jednak w takim przypadku warto je przełożyć na format Matrycy, ponieważ w istotny sposób ułatwi to logiczną konstrukcję oferty, a potem zarządzanie projektem przy jego wdrażaniu.
Różne programy mogą mieć różne wymogi co do układu informacji o kosztach i harmonogramie w zależności od ich obszaru tematycznego i charakteru (np. doradcze, inwestycyjne, dotyczące współpracy regionów czy wsparcia
dla organizacji pozarządowych). W każdym przyypadku zleceniodawca narzuca format budżetu, harmonogramu, CV itp. oraz załącza go do dokumentów
przetargowych. Czasem pozostawia się jednak oferentowi możliwości zaproponowania formatu kosztorysu i przedstawienia innych istotnych informacji.
Proponujemy wówczas następujący układ:
Tab. 11
Rozbudowana Matryca Logiczna
Cele/działania
Budżet
Od kiedy
Czas realizacji
(liczba dni)
Ekspert
odpowiedzialny
1
2
3
4
5
Cel nadrzędny
Cel 1
Cel 1.1
Cel 1.2
Cel 1.2.1
Cel 1.2.2
działanie 1.2.2.1
działanie 1.2.2.2
Cel 2
Cel 2.1
Cel 2.1.1
1100
800
500
300
70
40
15
25
100
200
50
150
300
15
10
8
2
30
Jan Kowalski
Jan Kowalski i
Ewa Pac
Jan Kowalski
Adam Kruk
82
W kolumnie 1 uszczegółowiona zostaje wcześniej wypracowana struktura
celów o środki mające doprowadzić do ich osiągnięcia (działania).
W kolumnie 2 rozpisane są koszty poszczególnych działań. Odpowiednio
sumowane dają odpowiedzi na pytania o strukturę kosztów realizacji zarówno
poszczególnych celów cząstkowych jak i celu nadrzędnego (będzie to miało
swoje odzwierciedlenie w budżecie).
Kolumna 3 służy do planowania następstwa poszczególnych działań przewidzianych w projekcie (ma swoje odbicie w harmonogramie). Określa również moment rozpoczęcia każdego działania.
Z kolumny 4 można się dowiedzieć ile efektywnego czasu pracy potrzeba
na realizację poszczególnych celów jak i całości projektu. Informacje zawarte
w kolumnie 4 mają swoje odzwierciedlenie zarówno w harmonogramie, jak
i w budżecie. Mówią one, zarówno o tym, ile dni efektywnej pracy potrzeba na
zrealizowanie poszczególnych celów, jak i o tym, ile dni honorariów, noclegów, wynajmu sali seminaryjnej musi być opłacone. Przypisując konkretne
osoby do poszczególnych zadań łatwej potrafimy zaplanować ich pracę i obliczyć wysokość poszczególnych honorariów (budżet i harmonogram).
W ten sposób zgromadzone informacje są podstawą zarówno do sporządzenia szczegółowego harmonogramu, jak i budżetu.
ETAP II – harmonogram
Najczęściej wymaganą formą prezentacji jest wykres słupkowy. Możliwe są
także inne formy graficzne, istotne jest jednak unikanie opisów w formie tekstu. Ważne jest aby harmonogram był zaprezentowany w sposób przejrzysty
oraz logiczny i był spójny z innymi punktami oferty. Przy sporządzaniu harmonogramu korzystamy z rozbudowanej matrycy projektu.
Schemat 5
Wzór harmonogramu
Cel 1
Działanie 1.1
Miesiąc 1
X------------------
Działanie 1.2
Miesiąc 2
Miesiąc 4
....
-----------X
X-------X---------
--------------------
------------------X
....
Cel 2
Miesiąc 1
Miesiąc 2
Miesiąc 4
....
Działanie 2.1
Działanie 2.2
*=====
=========*
*==*
...
Działanie typu a (np. szkolenia)
Działanie typu b (np. inwestycje)
Działanie typu c (np. współpraca międzyregionalna)
———————
=========
n
83
CZĘŚĆ II
ETAP III – budżet
Podstawowe informacje dla sporządzenia budżetu znajdują się w rozbudowanej Matrycy Logicznej Projektu. Stawki dzienne honorariów czy stawki przewidziane na zakwaterowanie uczestników zaplanowanych seminariów pozostają w gestii składającego ofertę. Należy jednak pamiętać, iż jeśli te ostatnie
znajdują się w pozycji koszty bezpośrednie (w programie Phare nie mogą wtedy przekroczyć 10% budżetu), stanowią o konkurencyjności oferty. Stawki diet
są regulowane przepisami UE (różne dla różnych krajów i są okresowo zmieniane). Należy także pamiętać o określeniu waluty w której przygotowany jest
budżet (zł lub Euro).
Niektóre programy narzucają własny format budżetu uwzględniający specyfikę programu. Przykładowo program współpracy międzyregionalnej może
mieć bardzo wiele źródeł finansowania. W znacznej większości przypadków
obowiązuje jednak standardowy format znany z programu Phare.
Tab. 12
Typowy format budżetu
Pozycja
Jednostka
I. HONORARIA I KOSZTY BEZPOŚREDNIE
A. Honoraria
A.1. Kierownik projektu
osobo/dni
A.2. Eksperci zagraniczni
ekspert ds. ...
(zgodnie z TOR i strukturą celów)
osobo/dni
ekspert ds. ...
osobo/dni
ekspert ds. ...
osobo/dni
Razem eksperci zagraniczni
A.3. Eksperci lokalni
ekspert lokalny ds. ...
(zgodnie z TOR i strukturą celów..)
osobo/dni
osobo/dni
osobo/dni
osobo/dni
Razem eksperci polscy
Razem Honoraria A:
Diety
(patrz warunki kontraktów Phare/TACIS)
1. Diety ekspertów zagranicznych
osobo/dni
2. Diety ekspertów lokalnych
osobo/dni
Razem Diety:
Ilość
Stawka
Razem
84
Typowy format budżetu (cd.)
Pozycja
Jednostka
Ilość
Stawka
Razem
B. Koszty bezpośrednie*
1. Koszty noclegów
osobo/dni
2. Koszty wyżywienia
osobo/dni
3. Koszt wynajmu sali
dzień
4. Transport lokalny
ryczałt lub km
5. Przygotowanie i publikacja wyników prac
seminarium, warsztatów itp.
strona/sztuka
7. Koszty administracyjne
ryczałt lub
miesiąc
Razem koszty bezpośrednie B:
Razem I:
II. KOSZTY ZWROTNE**
1. Podróże międzynarodowe
bilet
2. Sprzęt
ryczałt
Razem II:
Razem I + II:
* przykładowe pozycje.
** jeżeli punkt 1 lub 2 występuje w projekcie, musi być ujęty w kosztach zwrotnych.
WAŻNE !
Przy tworzeniu poszczególnych pozycji budżetu trzeba wziąć pod uwagę
następujące kwestie:
E honoraria za usługi doradcze określa się na podstawie stawki dziennej
lub miesięcznej, o ile umowa nie przewiduje inaczej (np. wynagrodzenie ryczałtem). Wykonawca ma obowiązek świadczyć usługi przez 22 dni robocze
w miesiącu kalendarzowym (przy stawce miesięcznej) i przez 10,5 miesiąca
roboczego w roku kalendarzowym (przy kontraktach rocznych lub dłuższych). Stawki wynagrodzenia muszą zostać przedstawione w ofercie finansowej. Zasadą jest, że stawki honorariów muszą pozostać takie same w całym okresie realizacji umowy z wyjątkiem umów długoterminowych, które
mogą być rewaloryzowane w cyklu rocznym. Stawki honorariów muszą pokryć koszty biura, administracyjne, druku, tłumaczenia oraz takie jak telefon, fax, e-mail zarówno – zleceniobiorcy jak i jego ekspertów. Z tych stawek musi być również pokryty koszt sprzętu, jaki eksperci potrzebują do
wykonania swoich zadań;
E diety dzienne otrzymują:
– osoby zamiejscowe, zatrudnione na czas krótki, za dni pobytu w miejscu
wykonania obowiązków i w czasie upoważnionej podróży z i do miejsca stałego pobytu,
n
CZĘŚĆ II
– personel miejscowy i zamiejscowy w trakcie upoważnionych podróży
obejmujących noclegi w miejscach oddalonych od miejsca wykonywania
obowiązków o ponad 200 km.
Stawki dzienne oblicza się na podstawie dni kalendarzowych. Maksymalne
stawki diet dziennych należne w poszczególnych państwach są określane co roku przez Komisję Europejską (odpowiadają one dietom ogłaszanym przez
ONZ na rok, w którym zgłoszono zapotrzebowanie na określonego rodzaju
usługę). Należy tu podać liczbę dni kalendarzowych spędzonych w kraju beneficjenta, Brukseli itp. Pokrycie kosztów zakwaterowania można przyznać osobom zamiejscowym, uczestniczącym w projekcie przez 6 kolejnych miesięcy
lub dłużej (średnio stawka miesięczna odpowiada wówczas piętnastokrotności
stawki dziennej). Wtedy jednak nie przysługują im diety poza wyjazdami służbowymi z miejsca wykonywania obowiązków;
E koszty bezpośrednie dotyczą działań pomocniczych związanych z realizacją przedsięwzięcia. Są to koszty związane z obsługą, np. wynagrodzenie
personelu pomocniczego (sekretarki, kierowcy, tłumacze), koszty eksploatacyjne (biura, pojazdów), koszty za transport lokalny itp. Podział budżetu
na każdą z wyżej wymienionych pozycji musi zostać określony w postaci sumy globalnej (ryczałt) za dany okres (zazwyczaj koszt miesięczny lub jego
wielokrotność). Koszty bezpośrednie powinny być utrzymane na poziomie
minimalnym. Większość programów (np. Phare) stosuje regułę, że nie powinny one przekraczać 10% łącznej wartości umowy;
E koszty zwrotne – są to wydatki podlegające zwrotowi na rzecz wykonawcy, po odpowiednim udokumentowaniu faktu ich poniesienia (faktury, bilety etc.). Typowe przykłady kosztów zwrotnych to:
– podróże międzynarodowe – zwrotowi podlegają koszty poniesione za
międzynarodowe podróże lotnicze (do pełnej kwoty biletu w klasie ekonomicznej), podróże koleją (bilety I klasy), podróże samochodem prywatnym
(do wysokości kosztów biletu kolejowego I kl.);
– wyposażenie, materiały, pojazdy – wysokość kwot przeznaczonych na tę
pozycję kosztorysu nie może przekroczyć 30% wartości kontraktu. Zakupione przedmioty pozostają do dyspozycji personelu w czasie trwania
przedsięwzięcia, lecz po jego zakończeniu stają się własnością instytucji –
beneficjenta. Zakupiony w ramach projektu sprzęt nie może bezpośrednio
służyć ekspertom zagranicznym (nie można zatem z pieniędzy projektu zakupić ekspertowi zagranicznemu np. komputera osobistego; sprzęt tego typu musi on sam zakupić ze swojego honorarium);
– działania specjalne – obejmują wydatki na różnego rodzaju działania
(szkolenia, wizyty studialne, promocję itp.), których finansowanie nie zostało szczegółowo rozplanowane w chwili sporządzania kosztorysu;
– nieprzewidziane koszty – ich kwota nie może przekroczyć 10% całkowitej wartości kontraktu.
85
86
7. Monitoring i ocena (ang. Monitorig and assessment – M&A) przebiegu
projektu
7.1. Zasady ogólne
Monitorowanie i ocena są niezbędnymi narzędziami stosowanymi w procesie
zarządzania, które towarzyszą działaniom podejmowanym w trakcie realizacji
programu. Jest to element zarządzania programami i projektami stosowany
we wszystkich przedsięwzięciach współfinansowanych przez Unię Europejską.
Zawiera on takie procedury jak kontrola przed rozpoczęciem projektu (ang.
ex-ante evaluation), coroczna kontrola postępu oraz wszelkie elementy sprawozdawczości. Wnioski wynikające ze sprawozdań powinny powodować podjęcie działań korygujących lub usprawniających realizację przedsięwzięcia.
ZASADY M&A
Zaangażowanie i odpowiedzialność partnerów – w celu zapewnienia efektywności i skuteczności działań oraz obiektywnej oceny ich wyników.
Niezależność osądu – konieczność bezstronnego, pozbawionego uprzedzeń podejścia przy analizie i ocenie wyników w celu uzyskania przydatnych
rezultatów.
Otwartość i przejrzystość – stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania
poprzez udostępnienie przez strony wszystkich oficjalnych sprawozdań.
Efektywność kosztowa usług – zmniejszenie zapotrzebowania na nowe
sprawozdania poprzez jak najbardziej efektywne wykorzystanie już istniejących.
Rodzaje monitorowania
Monitorowanie polega na ciągłym rutynowym śledzeniu postępów w programach i projektach. Wskazania dotyczące monitorowania są zawarte w każdym dokumencie programowym, np. memorandum finansowym. Wyróżnia się
następujące rodzaje monitorowania:
E monitorowanie operacyjne – koncentruje się na merytorycznej i finansowej kontroli działalności podmiotów biorących udział w realizacji projektu oraz wyników ich prac. Podstawowym elementem działań w ramach monitorowania operacyjnego jest porównanie faktycznych wydatków z zaplanowanym budżetem oraz harmonogramu ze stopniem zaawansowania
prac. Czynności kontrolne są prowadzone przez odpowiednią instytucję
odpowiedzialną za nadzór nad programem lub przez wynajętą firmę audytorską. Monitorowanie operacyjne przeprowadza się poprzez analizę sprawozdań składanych przez wykonawcę, bezpośrednie rozmowy z wykonawcą oraz beneficjentem, wizje lokalne w miejscu realizacji przedsięwzięcia;
E monitorowanie umów – koncentruje się na śledzeniu realizacji zobowiązań ujętych w formie kontraktu. Stopień zaawansowania prac powinien być
przedstawiony w przejrzystej i czytelnej formie, np. przy pomocy arkuszy
kalkulacyjnych lub grafików
n
CZĘŚĆ II
Unia Europejska przywiązuje coraz większą wagę do skutecznego monitoringu i oceny programów i projektów. Coraz częściej wymagane jest stosowanie bardziej złożonych form monitoringu oraz tworzenie odpowiedniej bazy
instytucjonalnej, np. w formie Komitetów Monitorujących, a także na niższych
szczeblach zarządzania programami i projektami. Przy tworzeniu projektu,
a także przy składaniu oferty warto poważnie potraktować ten wymóg.
7.2. Monitoring i ocena (ewaluacja) w projektach rozwoju regionalnego w Polsce
Wydatkowanie funduszy publicznych, w tym pochodzących ze źródeł zagranicznych, na sfinansowanie działań promujących rozwój gospodarczy i społeczny na poziomie lokalnym i regionalnym wymaga stworzenia sytemu instytucji i procedur, które zapewnią, że środki te będą wydatkowane efektywnie
i oszczędnie. Integralną częścią takiego systemu jest zestaw instrumentów służących do monitoringu i ewaluacji tak konkretnych programów i projektów,
jak i całościowo rozumianej polityki rozwoju regionalnego.
Potrzeba takiego podejścia wynika z obowiązku jak najlepszego zarządzania pieniędzmi podatników i jest niezależna od wymogów stawianych dodatkowo przez dawców pomocy zagranicznej. Ponieważ jednak Polska nadal będzie w najbliższej przyszłości adresatem poważnych środków wspierających restrukturyzację i rozwój gospodarczy pochodzących od organizacji międzynarodowych, a w szczególności Unii Europejskiej, jest zasadne tworzenie instytucji
i procedur zgodnych z ich wymogami. Zapewni to jednolitość podejścia i uniknięcie powielania tych samych działań w różnych systemach sprawozdawczości
i kontroli.
Ponieważ w sferze kontroli finansowej istnieją już w Polsce jasno sformułowane, ostre wymagania i procedury (np. regulacje zawarte w ustawie o finansach publicznych), powiązanie ich teraz ze specyficznymi wymogami Unii Europejskiej nie jest proste. Inna jest natomiast sytuacja w zakresie merytorycznego monitoringu i ewaluacji działań w sferze polityki regionalnej. Ponieważ
nie są one dotychczas odpowiednio koordynowane i leżą w odpowiedzialności
różnych resortów oraz instytucji centralnych. Nie istnieje więc jeszcze w Polsce żaden spójny system monitoringu i ewaluacji w polityce regionalnej, który
trzeba by dopasowywać do wymogów UE. Taki system należy stworzyć od podstaw, a biorąc pod uwagę zbieżność czasową z toczącymi się przygotowaniami
do jak najlepszego wykorzystania przedakcesyjnych i strukturalnych funduszy
UE, należy go stworzyć zgodnie w wytycznymi Komisji Europejskiej obowiązującymi dla Krajów Członkowskich (patrz: „Common guide for monitoring
and interim evaluation”, European Commission, 1995).
Monitorowanie wdrażania polityki regionalnej jest wymogiem formalnym
Komisji Europejskiej i zadaniem statutowym funduszy strukturalnych. Dokładne ustalenie sposobów i procedur monitorowania a także ewaluacji odbywa się przy negocjowaniu treści dokumentu określającego ramy wsparcia
wspólnoty (CSF). Elementem wyjściowym dla stworzenia systemu monitorowania powinny być w każdym przypadku dokumenty, które powstają w wyniku procesu programowania polityki regionalnej i które zawierają wszystkie
istotne elementy umożliwiające późniejszą ocenę danego programu lub projektu.
87
88
Matryca Logiczna
Projektu
Należy jeszcze raz podkreślić, że poprawnie sformułowana polityka regionalna i związane z jej wdrożeniem efektywne procedury oraz sprawne instytucje potrzebne są niezależnie od wymogów stawianych Polsce przez Unię Europejską. Unia posiada jednak duże doświadczenie we wdrażaniu polityki regionalnej w krajach członkowskich i warto także z tego powodu oprzeć polski
system monitoringu i oceny polityki regionalnej na wzorcach unijnych.
Najczęściej stosowanym instrumentem planowania w programach współfinansowanych przez Komisję Europejską jest Matryca Logiczna Projektu. Jej
zastosowanie nie tylko znacznie poprawia jakość planowania, lecz także ułatwia prowadzenia monitoringu w odpowiedni sposób.
Następnym ważnym elementem każdego systemu monitorowania są wskaźniki. Od ich jakości i trafności zależy w dużej mierze powodzenie w konstruowaniu dobrego systemu monitoringu i oceny. Wskaźniki powinny być możliwie konkretne i łatwe do zweryfikowania, np. poprzez to, że zawierają łatwo
mierzalne określenia ilościowe, a nie ograniczają się tylko do opisów jakościowych. Sformułowanie dobrych wskaźników jest często najtrudniejszym zadaniem w procesie programowania.
Tab. 13
Typy i funkcje wskaźników w systemach monitorowania i ewaluacji
Typ wskaźnika
Wskaźniki określające postęp
Funkcja wskaźnika
·
·
·
Wskaźniki określające rezultat
Wskaźniki mierzące efekt
mierzą wydatkowanie środków finansowych w stosunku
do planowanego budżetu (np. % wydatków budżetu w
stosunku do harmonogramu)
mierzą stopień wykorzystania zasobów, także ludzkich
(np. ilość przepracowanych osobo/dni w stosunku do
planowanego harmonogramu)
pokazują stopień wdrożenia projektu poprzez
bezpośrednie określenie wykonanych robót
(np. liczba km wybudowanej autostrady)
·
pokazują co zostało osiągnięte jako efekt wdrożenia
strategii / projektu w sensie bezpośrednim (np. skrócenie
czasu podróży z A do B o x minut/godzin)
·
pokazują jak wzrosła efektywność gospodarowania w
obszarze oddziaływania strategii/projektu (np. koszt
transportu 1 tony z A do B obniżył się o x%)
·
pokazują jak osiągnięcie specyficznego celu
(np. restrukturyzacja górnictwa) przyczynia się do
osiągnięcia celu ogólnego (np. uzdrowienie finansów
państwa) (A więc w wyniku wdrożenia programu
osiągnięto redukcję 50 tys. miejsc pracy w górnictwie co
zmniejsza deficyt budżetowy państwa o x%)
·
mierzą na ile wyniki przedsięwzięcia odpowiadają
oczekiwaniom (np. program wspierania MŚP wywołał
wśród przedsiębiorców gotowość do podejmowania
nowych inwestycji tworzących miejsca pracy na
b
h
ż
hb
b i
t kt l
)
n
CZĘŚĆ II
Należy jednak zauważyć, że często trudno jest określić takie wskaźniki mierzące postęp, rezultat czy efekt, które bez wątpliwości pokazują relację
przyczynowo-skutkową pomiędzy wdrożeniem programu a osiągnięciem celu
strategii.19 Ocena efektów wdrożenia strategii w średnim lub długim okresie
może wymagać w wielu przypadkach wiele czasu oraz kompleksowych metod
badawczych.
Innym problemem jest dostępność danych potrzebnych do określenia wartości mierzonych wskaźnikiem. Z tego powodu zalecane jest już w procesie
programowania, na etapie tworzenia wskaźnika, jasne określenie źródeł informacji potrzebnych do pomiaru (np. czy potrzebne dane statystyczne faktycznie istnieją na poziomie powiatu?). Jeżeli nie jest możliwe jasne określenie
źródeł informacji i danych wskaźnik należy zmienić.
Rzadko jest tak, że da się tak zagregować wskaźniki z bardziej szczegółowych poziomów planowania, aby w prosty sposób otrzymać dobre wskaźniki
na ogólnym poziomie planowania strategicznego. Udaje się to najczęściej przy
wskaźnikach finansowych (np. poziom wydatkowania budżetu), w innych wypadkach należy sformułować osobne wskaźniki dla każdego poziomu planowania. Wynika z tego, że z reguły łatwo jest sformułować dobre wskaźniki na
poziomie konkretnych programów i projektów, trudniej jest to zrobić na poziomie planowania określonym przez Programy Operacyjne, a najtrudniej na
poziomie strategicznym określonym przez Ramowy Program Wsparcia.
Każdy system monitoringu opiera się na efektywnym systemie sprawozdawczości. Tak na poziomie krajowym, jak i na poziomie regionalnym należy
jednoznacznie określić rodzaj potrzebnych raportów, ich częstotliwość, a także jasno wyznaczyć instytucje i osoby odpowiedzialne za ich przygotowanie.
W polskiej polityce regionalnej znajdzie zastosowanie system różnego rodzaju raportów. Obok regularnych sprawozdań relacjonujących przebieg danego
programu w okresach kwartalnych i sześciomiesięcznych sporządzanych przez
instytucje wdrażające, znajdą zastosowanie raporty pisane przez niezależnych
ekspertów, relacjonujące wyniki ewaluacji przeprowadzanych przed rozpoczęciem programu (ang. ex-ante evaluation), w jego trakcie (ang. interim evaluation) i po jego zakończeniu (ang. ex-post evaluation). Ilość ewaluacji przeprowadzanych w trakcie trwania programu zależy od jego długości. Jeżeli mamy
do czynienia z programami lub projektami wieloletnimi, to najpóźniej po
trzech latach trwania programu należy ocenić jego postęp. Przy krótszych programach należy przeprowadzić ewaluację co najmniej raz, najlepiej w połowie
planowanego okresu ich wdrażania. Niezależnie od ewaluacji przeprowadzanych na zlecenie Komisji Europejskiej, istnieje potrzeba wewnętrznego systemu sprawozdawczości i kontroli, nie tylko finansowej, lecz także dla potrzeb
merytorycznej oceny postępu i wyników podejmowanych działań.
Monitorowanie jest więc zestawem czynności, w wyniku których zarządzający programem lub kontrolujący go otrzymują informację kto co robi i jakie
są tego wyniki. Monitoring jest ważny, aby zapewnić, że zobowiązania podjęte
przez uczestniczących w projekcie faktycznie są wypełniane. Umożliwia on
także odpowiednią i szybką reakcję przy zmianie uwarunkowań zewnętrznych
lub, gdy wystąpią nieoczekiwane problemy przy realizacji zadań programu.
19. Czy na przykład redukcja bezrobocia naprawdę nastąpiła w wyniku realizacji dużego programu rządowego wspierającego przedsiębiorczość czy był to raczej efekt szybkiego polepszenia ko
89
90
Komitety Monitorujące
Zadania systemu
monitoringu
Dobry monitoring umożliwia rzetelną ocenę osiągnięć polityki regionalnej
i sformułowanie przydatnych zaleceń na przyszłość.
System monitoringu jest z reguły oparty na Komitetach Monitorujących,
które są tworzone dla każdego z programów na różnych poziomach zarządzania. Monitoring polityki regionalnej w Polsce wymaga stworzenia Komitetów
Monitorujących co najmniej na dwóch poziomach: krajowym i regionalnym.
Oznacza to, że monitoring na poziomie centralnym jest zadaniem międzyresortowym, koordynowanym przez resort odpowiedzialny za wykorzystanie
w Polsce środków Funduszu Regionalnego UE. Na poziomie regionalnym, to
znaczy w każdym województwie, musi powstać Wojewódzki Komitet Monitorujący zapewne pod przewodnictwem Wojewody.
Komitety Monitorujące mają zadania operacyjne, które wymagają istnienia odpowiedniego zaplecza organizacyjnego w formie sekretariatu. W każdym przypadku struktura odpowiedzialna za koordynację i przewodnicząca
danemu Komitetowi Monitorującemu musi zapewnić odpowiednią obsługę
merytoryczną, organizacyjną i techniczną Komitetu.
Na poziomie województwa ważne jest rozróżnienie funkcji i zakresu odpowiedzialności pomiędzy Komitetem Sterującym, który opierając się na zatwierdzonej przez Sejmik Wojewódzki strategii województwa przygotowuje
plany operacyjne oraz dokonuje wyboru projektów a Komitetem Monitorującym, który kontroluje postęp projektów oraz ocenia wyniki programu.
W każdym z 16 regionów powstanie Wojewódzki Komitet Monitorujący,
w którego skład oprócz kierującego nim Wojewody wejdzie przedstawiciel Zarządu Województwa, przedstawiciel WUS-u, oraz przedstawiciele samorządów lokalnych. W województwach, które korzystają ze środków funduszy
przedakcesyjnych Unii Europejskiej w skład Wojewódzkiego Komitetu Monitorującego wejdzie, na prawach obserwatora, przedstawiciel Komisji Europejskiej (funkcja ta może zostać powierzona przez KE firmie doradczej).
Nie jest dopuszczalny w Komitetach Monitorujących udział organizacji
wdrażających finansowane w ramach polityki regionalnej konkretne programy
czy projekty.
Organizacje i firmy wdrażające programy i projekty muszą na podstawie
podpisanych z nimi kontraktów stworzyć własny system monitoringu jako element systemu zarządzania programem czy projektem. Nie ma tu potrzeby powoływania niezależnych komitetów monitorujących. Wystarczające jest określenie kto w zespole zarządzającym odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie
monitoringu i jak wygląda system wewnętrznej sprawozdawczości.
System polskiego monitoringu polityki regionalnej musi zatem objąć zadania w pięciu sferach:
E monitoring sytuacji społeczno-gospodarczej Polski w odniesieniu do celów sformułowanych w dokumentach rządowych określających ramy zewnętrzne dla polityki regionalnej;
E monitoring postępu w osiąganiu celów sformułowanych najpierw w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego, a potem ujętych w Ramowym
Programie Wsparcia (CSF);
E monitoring sytuacji społeczno-gospodarczej w każdym z województw
w ujęciu dynamicznym i porównawczym. Dane, zjawiska i trendy należy
analizować tak, aby z jednej strony umożliwić porównania międzywoje-
n
91
CZĘŚĆ II
E monitoring postępu w osiąganiu celów sformułowanych najpierw w Wojewódzkich Strategiach Rozwoju, a potem zapisanych w odpowiednich
Programach Operacyjnych w tych województwach, które korzystają ze
środków funduszy przedakcesyjnych, Unii Europejskiej;
E monitoring realizacji konkretnych programów/projektów, których postęp będzie mierzony przede wszystkim za pomocą wskaźników ilościowych.
Prawidłowo skonstruowany system monitoringu zapewni także monitorowanie nie planowanych lub pośrednich efektów będących wynikiem realizacji
programów i projektów w ramach strategii rozwoju regionalnego. Dlatego
każdy system monitoringu powinien zapewnić obserwację i ocenę zmian
w otoczeniu każdego przedsięwzięcia wdrażanego w ramach strategii i ujęcie
ich w systemie sprawozdawczości. Typowym przykładem może być obserwacja
wpływu wdrażania strategii na społeczności lokalne oraz na środowisko naturalne. Innym istotnym elementem na który Unia Europejska zwróci uwagę
przy ocenie każdego przedsięwzięcia finansowanego z jej udziałem jest – równe traktowanie płci.
Schemat 6
Struktura monitoringu polityki regionalnej w Polsce
Krajowy Komitet
Monitorujący
Wojewódzkie
Komitety
Monitorujące
Systemy
monitoringu
na poziomie
poszczególnych
programów i
projektów
a) monitoring
sytuacji
społecznogospodarczej
Polski
b) monitoring
postępu w
osiąganiu
celów NSRR
c) monitoring
sytuacji
społecznogospodarczej
województw
X
X
X
X
d) monitoring
postępu w
osiąganiu
celów strategii
wojewódzkich
X
e) na poziomie każdego programu powinien powstać system monitoringu, który
nie musi być tworzony w formie niezależnego komitetu, lecz powinien stać
się częścią systemu zarządzania programem przez organizację lub firmę
wdrażającą. Taki system znacznie ulepszy zarządzanie i powinien być
wymogiem przy zawieraniu kontraktu na realizację programu lub projektu
Monitoring i ocena nieplanowanych lub pośrednich efektów
wdrażania strategii rozwoju regionalnego
92
Schemat 7
Matryca Logiczna Projektu jako instrument monitoringu polityki regionalnej
n
CZĘŚĆ II
Schemat 8
Powiązania celów, rezultatów i działań pomiędzy różnymi poziomami planowania i monitoringu
93
94
8. Sprawozdawczość
Cały system Unii Europejskiej w zakresie monitoringu i oceny opiera się na systematycznym składaniu raportów – np. okresowych (ang. progress reports),
i końcowych (ang. final reports) relacjonujących przebieg realizacji danego
przedsięwzięcia. Ważne i często stosowane jest przeprowadzanie oceny (ewaluacji) projektu, w której wyniku powstają raporty oceniające przedsięwzięcie
(ang. evaluation reports)
SPRAWOZDANIA/RAPORTY POWINNY ZAWIERAĆ NASTĘPUJąCE ELEMENTY:
E informacje ogólne na temat projektu;
E cele projektu i wskazanie w jaki sposób prowadzone działania są nakierowane na osiągnięcie tych celów;
E opis działań i osiągniętych wyników;
E ogólną ocenę procesu realizacji (postęp prac, zgodność z harmonogramem, koordynacja itp.);
E ocenę ryzyka niepowodzenia projektu;
E sprawozdanie finansowe;
E wnioski i zalecenia.
n
CZĘŚĆ II
9. Podsumowanie
Przedstawione w kolejnych punktach charakterystyki etapów przygotowania
projektu prezentują także zbiór narzędzi, które mogą zostać wykorzystane do
zaplanowania każdego przedsięwzięcia i stosowane, zależnie od potrzeb, zarówno w procesie konstruowania programu jak i w trakcie jego monitoringu
i oceny. Ważne jest, aby posługiwać się nimi świadomie, zdając sobie sprawę,
iż każdy następny etap jest logicznym następstwem poprzedniego, co przy starannym dopracowaniu każdego elementu, tworzy spójną i skuteczną procedurę. Z drugiej zaś strony, każdy błąd popełniony na wcześniejszym etapie utrudnia poprawne przygotowanie następnego i albo musimy powrócić do poprzedniego etapu (co wydłuża okres powstania dobrego rozwiązania i może zakończyć się utratą środków), albo też godzimy się na „ bylejakość” (co prowadzi
do nieefektywnego wydatkowania środków lub wręcz uniemożliwia realizację
celów).
Zarządzanie programami Unii Europejskiej wymaga umiejętności, które
będą podlegać rozwinięciu i weryfikacji wraz z oczekiwanymi zmianami form
i sposobów wydatkowania środków UE w Polsce. Wynikać to będzie w szczególności z: postępu w osiąganiu członkostwa, możliwości absorpcji środków
UE przez Polskę, zmian reguł obowiązujących w Unii oraz zmian systemu finansów publicznych w Polsce. Dlatego niezbędne jest ciągłe uzupełnianie
i podnoszenie już nabytej wiedzy i umiejętności.
95
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
KOMISJA WSPÓLNOT
EUROPEJSKICH
REF. N°...................................................
NAZWA ....................................................
WNIOSEK O WSPARCIE PRZEDSIĘWZIĘCIA
w ramach Funduszu ISPA
Rozporządzenie Rady (EC) N° 1267/1999 z 21 czerwca 1999
i Rozporządzenie Rady (EC) N° 1266/1999 z 21 czerwca 1999
OCHRONA ŚRODOWISKA
97
98
Wersja z 01/10/1999
SPIS TREŚCI
1. INSTYTUCJA ODPOWIEDZIALNA ZA WNIOSEK
2. INSTYTUCJA ODPOWIEDZIALNA ZA REALIZACJĘ
3. INSTYTUCJA ODPOWIEDZIALNA ZA EKSPLOATACJĘ
4. INSTYTUCJA, DO KTÓREJ KIEROWANE SĄ ŚRODKI KOMISJI
EUROPEJSKIEJ
5. RODZAJ I LOKALIZACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA
5.1. Tytuł
5.2. Lokalizacja
5.3. Sektor
6. CELE
6.1. Cele przedsięwzięcia
6.2. Wsparcie celów ujętych w Partnerstwie dla Członkostwa i NPPC
6.3. Związki z prawodawstwem Wspólnotowym
6.4. Plany zintegrowane i sektorowe
6.5. Plan Generalny
6.6. Charakter przedsięwzięcia zapobiegawczy czy naprawczy
7. OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA
7.1. Całościowy opis przedsięwzięcia/projektu
7.2. Opis fazy projektu
7.3. Opis projektów w grupie
7.4. Przedsięwzięcia poniżej 5 milionów Euro
7.5. Oddziaływanie transgraniczne projektu
8. HARMONOGRAM
8.1. Harmonogram realizacji
8.2. Harmonogram pozostałych faz/projektów
9. KOSZTY
9.1. Kosztorys projektu
10. ANALIZA FINANSOWA I EKONOMICZNA
10.1. Analiza finansowa
10.2. Projekty generujące przychody
10.3. Zabezpieczenie przyszłych kosztów eksploatacji
10.4. Społeczno-ekonomiczne koszty i korzyści
11. FINANSOWANIE
11.1. Rodzaj wsparcia
11.2. Wysokość wsparcia
11.3. Plan Finansowy
11.4. Wsparcie finansowe z innych źródeł
11.5. Wsparcie finansowe dla wcześniejszych faz (projektu)
11.6. Projekty wcześniej finansowane z programu PHARE
12. ZATRUDNIENIE
12.1. Miejsca pracy w fazie prac budowlanych i konstrukcyjnych
12.2. Miejsca pracy w fazie eksploatacji projektu
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
13. ZGODNOŚĆ Z INNYMI KIERUNKAMI POLITYKI
WSPÓLNOTOWEJ
13.1. Zamówienia publiczne
13.2. Konkurencja
13.3. Inne
13.4. Postępowania sądowe
14. ZGODNOŚĆ Z INNYMI FORMAMI WSPARCIA FINANSOWEGO
14.1. Inne instrumenty przedczłonkowskie Wspólnoty
14.2. Inne
15. MONITORING
15.1. Wskaźniki monitoringu
16. ROZWIĄZANIA DOTYCZĄCE ZARZĄDZANIA I MONITORINGU
16.1. Rozwiązania istniejące
16.2. Rozwiązania specjalne właściwe dla projektu
17. UPOWSZECHNIANIE
17.1. Sposoby upowszechniania informacji o projekcie
ANEKSY
I.
PRZEDSIĘWZIĘCIA INTEGRACYJNE W DZIEDZINIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO
I(a) STREFY SZCZEGÓLNEJ WRAŻLIWOŚCI ŚRODOWISKA NATURALNEGO (ESA)
I(b) OŚWIADCZENIE – PROJEKTY W OBRĘBIE ESA
I(c)
OŚWIADCZENIE – PROJEKTY POZA OBRĘBEM ESA
II. NFORMACJE NIEZBĘDNE W PRZYPADKU PROJEKTÓW
W DZIEDZINIE GOSPODARKI WODNEJ
III. PLAN FINANSOWY
99
100
Wersja z 01/10/1999
Instrument finansowy ISPA
WAŻNE
Wniosek o wsparcie
Formularz główny oraz Aneks I (Przedsięwzięcia Integracyjne w Dziedzinie
Ochrony Środowiska) wypełnia się zawsze. Pozostałe aneksy wypełnia się
w zależności od potrzeby.
Dziesięć kopii formularza należy dostarczyć do Komisji Europejskiej, Dyrekcja Generalna XVI, Dyrekcja E, rue da la Loi 200. B 1049 Bruksela.
Równocześnie należy przesłać dwie kopie wniosku do Przedstawicielstwa
Komisji Europejskiej.
Niniejszy formularz zgłoszeniowy wykorzystywany jest dla:
Þ pojedynczego projektu;
Þ fazy projektu, która jest niezależna pod względem technicznym i finansowym;
Þ grupy projektów związanych z konkretną strategią i tworzących spójną całość.
Wszystkie dane finansowe muszą być wyrażone w Euro.
Wnioskowi towarzyszyć musi pełny raport opisujący dane przedsięwzięcie
i jego wkład w Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa oraz inne
informacje służące jego ocenie, zawierające:
Studium wykonalności lub studium przygotowawcze;
Mapy prezentujące lokalizację projektu (projektów);
Analizę kosztów-korzyści i analizę finansową;
Dokumentację dotyczącą oceny oddziaływania na środowisko (patrz
aneks i);
Dokumentację dotyczącą zamówień publicznych.
W celu ułatwienia oceny, można przedłożyć skrót dokumentacji technicznej.
Dostępna jest również wersja elektroniczna formularza wniosku.
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
Ref. N° . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ISPA
WNIOSEK O WSPARCIE PRZEDSIĘWZIĘCIA
1. INSTYTUCJA ODPOWIEDZIALNA ZA WNIOSEK
1.1. Nazwa:
1.2. Adres:
1.3. Adres kontaktowy:
1.4. Numer telefonu:
1.5. Numer Telefaksu/Faxu
1.6. Adres elektroniczny (e-mail):
2. INSTYTUCJA ODPOWIEDZIALNA ZA REALIZACJĘ
Jeśli w realizację zaangażowanych jest więcej niż jedna instytucja należy podać informację o każdej z nich oraz pokazać podział odpowiedzialności.
2.1. Nazwa:
2.2. Adres:
2.4.Numer telefonu:
2.5.Numer Telefaksu/Faxu
2.6.Adres elektroniczny (e-mail):
3. INSTYTUCJA ODPOWIEDZIALNA ZA EKSPLOATACJĘ (jeśli jest to
instytucja inna od wymienionej w punkcie 2
3.1. Nazwa:
3.2. Adres:
3.5. Numer Telefaxu/Faxu
4. INSTYTUCJA DO KTÓREJ KIEROWANE MAJĄ BYĆ ŚRODKI
KOMISJI
4.1. Nazwa:
4.2. Adres:
4.5. Numer Telefaksu/Faxu
101
102
Wersja z 01/10/1999
5. TYP PRZEDSIĘWZIĘCIA I LOKALIZACJA
5.1. Tytuł przedsięwzięcia:
5.2. Lokalizacja:
Kraj aplikujący:
Województwo:
Powiat/gmina:
(należy dołączyć mapy)
5.3. Typ:
Pojedynczy projekt
Faza projektu
Grupa projektów
Inne (wyszczególnić)
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
6. CELE
6.1. Jakie są cele przedsięwzięcia?
Należy opisać cele i zadania (określić problemy jakie zostaną rozwiązane,
grupy ludności która korzystać będzie z efektów przedsięwzięcia, poprawę jakości, redukcję zanieczyszczenia, etc.).
W miarę możliwości wykazać w ujęciu ilościowym.
6.2(a). Do realizacji których priorytetów określonych w Partnerstwie dla
Członkostwa i w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa
przyczyni się przedsięwzięcie?
(b). W jaki sposób przedsięwzięcie przyczyni się do realizacji wskazanych priorytetów?
6.3. W jaki sposób przedsięwzięcie jest związane z wdrażaniem prawa i polityki Wspólnoty w sektorze ochrony środowiska?
Podać odpowiednie Dyrektywy i Regulacje Wspólnoty.
Zaznaczyć stopień dostosowania w zakresie odpowiedniego prawodawstwa
Opisać wkład projektu w spełnienie odpowiednich wymagań prawnych.
103
104
Wersja z 01/10/1999
6.4(a). Wyjaśnij czy przedsięwzięcie jest spójne z planem sektorowym
lub zintegrowanym1 i programem związanym z wdrażaniem polityki
i prawodawstwa Wspólnoty.
(b). Jaki priorytet jest nadany przedsięwzięciu w ramach wskazanego
planu.
6.5. Czy istnieje Plan Generalny inwestycji w sektorze ochrony środowiska dla miasta, powiatu lub gminy będących miejscem inwestycji.
Tak
Nie
Jeśli istnieje należy podać szczegóły (załączyć streszczenie ww. Planu Generalnego).
Jeśli nie istnieje to czy planowane jest jego opracowanie.
6.6. Czy planowane przedsięwzięcie ma charakter zapobiegawczy czy naprawczy
Zapobiegawczy
Naprawczy
1. Plany sektorowe i zintegrowane są to m.in. plany wynikające z wymogów prawodawstwa Wspólnotowego w zakresie ochrony środowiska: Dyrektywa w sprawie jakości wody do przeznaczonej
picia 98/63/EC; Dyrektywa w sprawie oczyszczania ścieków miejskich 91/271/EEC; Dyrektywa
w sprawie odpadów 75/442/EEC ze zmianami 91/692/EEC; Dyrektywa w sprawie odpadów niebezpiecznych 91/689/EEC jak również propozycja Ramowej Dyrektywy w sprawie Wody wraz z innymi planami związanymi ze zintegrowanym wdrażaniem polityki i prawodawstwa Wspólnotowego.
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
7. OPIS
7.1. Ogólne informacje dotyczące Projektu: Należy przedstawić pełny
opis przedsięwzięcia:
W przypadku fazy projektu należy opisać projekt główny, do którego odnosi się ta faza projektu a następnie przejść do pytania 7.2.
W przypadku grupy projektów należy przedstawić pełną charakterystykę
grupy projektów i przejść do pytania 7.3.
Należy posługiwać się wskaźnikami ilościowymi (np. przepustowość maksymalna wodociągu/oczyszczalni ścieków, liczba ludzi korzystających z usług,
proponowany stopień oczyszczenia etc.).
7.2. Faza projektu: Należy opisać daną fazę lub część – wyjaśnić w jaki
sposób związana jest ona z całym projektem i dlaczego można ją uważać
za niezależną pod względem technicznym i finansowym:
Należy posługiwać się wskaźnikami ilościowymi.
7.3. Grupa projektów: Należy przedstawić pełny opis każdego projektu
w grupie:
Należy posługiwać się wskaźnikami ilościowymi.
105
106
Wersja z 01/10/1999
7.4. Czy całkowity koszt przedsięwzięcia jest niższy od 5 milionów Euro?
Tak
Nie
Jeśli tak, należy wyjaśniać dlaczego pomimo to przedsięwzięcie powinno
otrzymać wsparcie finansowe:
7.5. Czy przedsięwzięcie będzie miało szczególny wpływ transgraniczny
Tak
Nie
Jeśli tak, należy krótko wyjaśnić (jeśli jest to potrzebne, należy odnieść się do
konkretnego porozumienia z sąsiadującym krajem):
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
8. HARMONOGRAM
8.1. Poniżej należy podać przewidywany harmonogram realizacji
projektu:
Tytuł
Data rozpoczęcia
Data zakończenia
Studium Wykonalności
......./........./.......
......./........./.......
Analizy Ekonomiczne
......./........./.......
......./........./.......
Analizy Finansowe
......./........./.......
......./........./.......
Ocena Oddziaływania na
Środowisko
......./........./.......
......./........./.......
Projektowanie
......./........./.......
......./........./.......
Dokumentacja Przetargowa
......./........./.......
......./........./.......
Zakup gruntu
......./........./.......
......./........./.......
Realizacja
......./........./.......
......./........./.......
Eksploatacja
......./........./.......
......./........./.......
Należy dołączyć skrócony harmonogram prac.
Jeśli wcześniejsze fazy projektu zostały już rozpoczęte, należy podać szczegóły:
8.2. W przypadku fazy projektu należy przedstawić przewidywany harmonogram realizacji pozostałych faz z nią związanych.
W przypadku grupy projektów, należy przedstawić harmonogram każdego projektu w grupie.
Jeśli okaże się to konieczne należy posłużyć się dodatkowymi formularzami.
Tytuł
Data rozpoczęcia
Data zakończenia
......./........./.......
......./........./.......
......./........./.......
......./........./.......
107
108
Wersja z 01/10/1999
9. KOSZTY (Euro)
9.1. Kosztorys projektu
W przypadku grupy projektów należy sporządzić oddzielne tabele dla grupy
jako całości i dla każdego projektu z osobna.
Całkowite
koszty projektu
Koszty poniesione
przed złożeniem
wniosku
Opłaty związane z
planowaniem
Zakup gruntu*
Przygotowanie terenu
Prace główne
Opłaty związane z
planowaniem/projektowaniem
Instalacja i urządzenia
mechaniczne
Wsparcie techniczne
Nadzór w okresie realizacji
Rezerwa
Podatki/opłaty publiczne
Inne (należy wyszczególnić)
Razem
Uwaga: Należy odnieść się do zasad dotyczących kwalifikacji wydatków (będą
sporządzone przez KE).
* należy wskazać status prawny (prawa własności) oraz datę ostatniej transakcji o ile jest znana.
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
10. ANALIZA FINANSOWA I EKONOMICZNA
Analiza finansowa
Wszystkim wnioskom towarzyszyć musi pełna analiza finansowa prezentująca
nakłady inwestycyjne związane z przedsięwzięciem, koszty eksploatacyjne i koszty konserwacji w całym okresie życia przedsięwzięcia, wszelkie generowane
przychody, wewnętrzną stopę zwrotu (IRR), analizę wrażliwości.
10.1(a). Czy oczekuje się, że przedsięwzięcie będzie generować przychody z tytułu opłat ponoszonych przez użytkowników?
Tak
Nie
(b). Wyjaśnić jak przestrzegana jest zasada „Zanieczyszczający
Płaci”?
(Artykuł 130r Traktatu KE oraz Artykuł 15 Dyrektywy Rady w sprawie
odpadów 75/422/EEC)
(c). Jesli istnieje system opłat to w jakim stopniu?
- czy system opłat pokrywa koszty operacyjne projektu uwzględniwszy
amortyzację?
- czy opłaty dla rożnych użytkowników obiektów są zróżnicowane?
10.2. W przypadku projektów generujących przychody, należy przedstawić szacunkową finansową stopę zwrotu (przy uwzględnieniu oraz bez
uwzględniania środków pochodzących z ISPA):
10.3. Wszystkie projekty muszą się samo finansować w perspektywie długookresowej
W przypadku wszystkich przedsięwzięć należy precyzyjnie wyjaśnić w jaki sposób pokrywane będą koszty eksploatacyjne i koszty konserwacji
w okresie eksploatacji projektu oraz jakie warunki stworzono w celu
efektywnego wykorzystania i utrzymania powstałych obiektów.
109
110
Wersja z 01/10/1999
Analiza ekonomiczna
Wszystkim wnioskom musi towarzyszyć analiza kosztów – korzyści (costbenefit) oraz inne ilościowe analizy ekonomiczne.
10.4. Społeczno-ekonomiczne koszty i korzyści
10.4.1. Należy krótko opisać zasadnicze wnioski wynikające z przeprowadzonej analizy kosztów-zysków (lub innej analizy ekonomicznej:2
10.4.2. Jeśli analiza kosztów-korzyści nie została zastosowana należy podać przyczyny i opisać alternatywną metodę:
10.4.3. Należy przedstawić rezultaty analizy ekonomicznej posługując się
następującymi wskaźnikami:
Wewnętrzna stopa zwrotu
IRR
Wartość Zaktualizowana Netto
NPV
Współczynnik zysk/koszt
B/C
10.4.4. Należy szczegółowo przedstawić podstawowe korzyści określone
za pomocą analizy wraz z przypisanymi im wartościami.
Korzyść
(np. oszczędność
czasu)
Wartość
jednostkowa
Wartość bieżąca
(PV)
% całkowitych
korzyści
2. Uwaga: Analiza koszt-zysk powinna zazwyczaj zawierać:
- opis metodologii;
- rozważane rozwiązania alternatywne;
- bezpośrednie i pośrednie koszty i zyski w fazie prac konstrukcyjnych;
- bezpośrednie i pośrednie koszty i zyski w fazie eksploatacji;
- podstawowe założenia dla oceny kosztów i zysków;
- ocenę kosztów i zysków, które nie mogą być wyliczone i oszacowane;
- informację o głównych beneficjentach projektu i przewidywany wskaźnik wykorzystania;
- rezultaty analizy wyrażone za pomocą IRR, NPV lub współczynnika zysk-koszt;
- ocenę ryzyka i niepewności (szacowane efekty i rezultaty zmian w głównych parametrach);
- konkluzje.
W opracowaniu analizy ekonomicznej można kierować się instrukcją wydaną przez XIV Dyrekcję Generalną w Serii Ocena i Dokumenty Nr 3 z czerwca 1997 pt. „Guide to Cost-Benefit Analysis of Major Projects in the context of EC Regional Policy”.
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
11. FINANSOWANIE
11.1. Rodzaj wnioskowanego wsparcia z ISPA:
(pomoc bezzwrotna, pomoc zwrotna, etc.)
11.2. Wysokość wnioskowanego wsparcia finansowego
Euro
% kwalifikowanych kosztów
11.3. Proszę wypełnić załączony Plan Finansowy (Aneks III):
11.4. Czy złożono wniosek o wsparcie projektu lub którejś z jego wcześniejszych części z innego źródła Wspólnotowego lub Międzynarodowych
Instytucji Finansowych?
Tak
Nie
Jeśli tak, to należy podać szczegóły (instrument finansowy, numer referencyjny, terminy, kwoty o które wnioskowano, przyznane kwoty, etc.):
11.5. Czy złożono wniosek o wsparcie którejś z wcześniejszych faz projektu z innego źródła Wspólnotowego lub Międzynarodowych Instytucji Finansowych?
Tak
Nie
Jeśli tak, to należy podać szczegóły (instrument finansowy, numer referencyjny, terminy, kwoty o które wnioskowano, przyznane kwoty, etc.):
11.6. W przypadku projektów, których wcześniejsze fazy realizacji były finansowane z PHARE, należy podać datę, od której finansowanie będzie
przejęte przez fundusz ISPA:
111
112
Wersja z 01/10/1999
12. WPŁYW PROJEKTU NA ZATRUDNIENIE
12.1. Ilość miejsc pracy powstałych w fazie prac budowlanych
i konstrukcyjnych
Bezpośrednio
Pośrednio
Przewidywany czas
trwania w miesiącach
12.2. Ilość miejsc pracy powstałych w fazie eksploatacji
Bezpośrednio
Pośrednio
Uwaga: ilość miejsc pracy powinna zostać wyrażona za pomocą rocznej
równowartości pełnych etatów.
Załącznik nr 1
Wersja z 01/10/1999
13. ZGODNOŚĆ Z INNYMI KIERUNKAMI POLITYKI WSPÓLNOTY
13.1. Zamówienia publiczne
13.1.1. Podaj szczegóły dotyczące planowanych kontraktów wraz
z przewidywanym harmonogramem przetargów.
Numer kontraktu,
typ i opis
Przewidywana data
ogłoszenia przetargu
Uwagi
13.2. Polityka Zachowania Konkurencji
13.2.1. Czy w projekt zaangażowana jest pomoc państwowa
(tj. bezpośrednia pomoc finansowa dla prywatnych przedsiębiorstw)
Tak
Nie
Jeśli tak, to należy przedstawić szczegóły:
13.3. Inne
13.3.1. Należy odnieść się do innych kierunków polityki wspólnotowej
mających związek z projektem (np. rolnictwo, energia) i wyjaśnić
to powiązanie:
13.4. Czy projekt jest przedmiotem jakiegokolwiek postępowania
prawnego?
Tak
Nie
Jeśli tak, to należy przedstawić szczegóły:
n
113
114
Wersja z 01/10/1999
14. ZGODNOŚĆ Z INNYMI PRZEDSIEWZIĘCIAMI FINANSOWANYMI
PRZEZ WSPÓLNOTĘ
14.1. Inne instrumenty przed-akcesyjne
14.1.1. Czy przedsięwzięcie jest komplementarne w stosunku do programu, projektu lub innego działania, które jest lub będzie finansowane
przez Instrument przedczłonkowski?
Tak
Nie
Jeśli tak, należy wyjaśnić:
14.2. Inne
14.2.1. Należy przedstawić szczegóły związku pomiędzy projektem i innymi działaniami wspieranymi przez budżet Wspólnotowy lub inne Międzynarodowe Instytucje Finansowe:
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
15. MONITORING
15.1. Należy przedstawić wskaźniki, które posłużą monitorowaniu rzeczowego postępu realizacji projektu:
a) Przedstawić kluczowe wskaźniki (np. prace ziemne, prace inżynieryjne, rurociąg, sprzęt, etc.).
b) Należy podać szacunkowy wolumen pracy niezbędnej dla zakończenia
projektu
Wskaźnik fizyczny
Jednostka
(np. m3, m, etc.)
Ilość
16. ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA, MONITORINGU, KONTROLI
I OCENY
16.1. Jakie rozwiązania istnieją w zakresie monitoringu i finansowej
kontroli przedsięwzięcia?
instytucja odpowiedzialna za zarządzanie projektem i nadzór nad
realizacją
systemy służące finansowej i technicznej sprawozdawczości
z realizacji projektu
systemy wewnętrznej kontroli finansowej
16.2. Czy istnieją jakieś specjalne rozwiązania właściwe dla danego
przedsięwzięcia? (np. komitet zarządzający, specjalny komitet monitorujący)
Tak
Nie
Jeśli tak, to należy wyjaśnić:
115
116
Wersja z 01/10/1999
17. UPOWSZECHNIANIE INFORMACJI
17.1. Należy podać szczegóły dotyczące upowszechniania informacji na temat projektu oraz roli ISPA w jego finansowaniu:
NAZWISKO I PODPIS:
INSTYTUCJA:
PIECZĘĆ:
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
ANEKS I
PRZEDSIĘWZIĘCIA SŁUŻĄCE INTEGRACJI
W DZIEDZINIE OCHRONY ŚRODOWISKA
CZĘŚĆ A – Ocena Oddziaływania na Środowisko (OOŚ)
Dyrektywa N° 85/337/EEC – OJ N° L175, 5/07/1985, nowelizowana w
Dyrektywie N° 97/11/EC – OJ N° L073, 14/03/1997.
1) Czy konieczna jest zgoda instytucji rządowej na ten projekt?
Tak
Nie
Jeśli tak, to która instytucja jest właściwa?
2) Czy zgoda na projekt została już udzielona?
Tak
Nie
(tj. czy decyzja, która pozwoli na rozpoczęcie prac konstrukcyjnych została już
podjęta?)
Jeśli tak, to kiedy (data)?
ç---ç---ç---ç
Jeśli nie to kiedy planuje się taką decyzję (data)?
ç---ç---ç---ç
3) Czy projekt mieści się kategorii opisanej przez:
Aneks I Dyrektywy 85/337
(97/11)
(przejdź do pytania 4)
Aneks II Dyrektywy 85/337
(97/11)
Nie objęte Dyrektywą 85/337
(97/11)
117
118
Wersja z 01/10/1999
4) Jeśli jest objęty Aneksem I:
- Jeśli zgoda została wydana, należy załączyć niezbędne dokumenty.3
- Jeśli nie wydano jeszcze zgody, czy przeprowadzono ocenę oddziaływania na środowisko?
Tak
Nie
- Jeśli tak, należy załączyć niezbędne dokumenty.3
- Jeśli nie, kiedy ocena taka może zostać przygotowana?
5) Jeśli jest objęty Aneksem II, to czy ocena oddziaływania na środowisko jest wymagana dla autoryzacji projektu?
Tak
Nie
- Jeśli nie, należy wyjaśnić dlaczego i przejść do pytania 6.
- Jeśli tak, a zgoda została już wydana, należy załączyć niezbędne dokumenty.3
- Jeśli tak, a zgoda nie została jeszcze wydana, to czy ocena oddziaływania na środowisko została już przeprowadzona?
Tak
Nie
- Jeśli tak, należy dołączyć niezbędne dokumenty.3
- Jeśli nie, kiedy ocena taka może zostać przygotowana?
6) Czy wskazano i przeprowadzono konsultacje z władzami odpowiedzialnymi za środowisko naturalne, które mogą być zainteresowane projektem z powodu zakresu ich kompetencji?
7) Czy wniosek o wydanie pozwolenia na budowę i studium oceny oddziaływania na środowisko zostały udostępnione opinii publicznej i czy
dokonano konsultacji z zainteresowanymi?
3. Niezbędne dokumenty zostały opisane w uwadze 1 pod koniec tego Aneksu.
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
8) Jeśli projekt nie jest objęty dyrektywą, lub jest projektem objętym
Aneksem II, dla którego nie jest wymagana OOŚ, to czy będzie on miał
wpływ na strefę szczególnej wrażliwości środowiska naturalnego4?
Tak
Nie
- Jeśli tak, dołączyć należy jeden z następujących dwóch dokumentów:
a) załączony kwestionariusz (Aneks Ia)
b) oświadczenie (Aneks Ib) sporządzone przez instytucję odpowiedzialną za ochronę przyrody stwierdzające, że wymagana w kwestionariuszu informacja została przedłożona i że stwierdzono, iż projekt nie
będzie miał bezpośredniego wpływu na środowisko naturalne w danej
strefie.
- Jeśli nie, należy załączyć mapę i oświadczenie (Aneks Ic) właściwej instytucji, że projekt nie jest zlokalizowany w strefie szczególnej wrażliwości środowiska naturalnego i że nie będzie miał on znaczącego negatywnego wpływu na wodę, powietrze, gleby, krajobraz, florę, faunę i dziedzictwo kulturowe.
CZĘŚĆ B – Planowanie, Zarządzanie i Monitoring w dziedzinie Ochrony
Środowiska
1) Należy wskazać, czy poza Oceną Oddziaływania na Środowisko przewidywane są inne działania związane z integracją w dziedzinie ochrony
środowiska (np. strategiczna ocena wpływu na środowisko naturalne
lub audyt w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego)
Tak
Nie
Jeśli tak, należy podać informacje szczegółowe:
2) Czy przedsięwzięcie będzie objęte zarządzaniem i/lub monitoringu
środowiska naturalnego?
Tak
Nie
4. W celu zapoznania się z definicją strefy szczególnej wrażliwości środowiska naturalnego – patrz
uwaga 2 pod koniec tego Aneksu.
119
120
Wersja z 01/10/1999
Uwagi do Aneksu I
1. Niezbędne dokumenty to:
a) opisowe (nie techniczne) streszczenie oceny oddziaływania na środowisko naturalne;
b) rezultaty konsultacji ze wskazanymi władzami odpowiedzialnymi za
środowisko naturalne;
c) rezultaty konsultacji z zainteresowanymi grupami społecznymi.
Uwaga: W odniesieniu do b) i c) rezultaty te mogą zostać zaprezentowane
w postaci oświadczeń lub certyfikatów wydanych przez wskazane władze odpowiedzialne za środowisko naturalne, które wskazują w jaki sposób obawy
konsultowanych instytucji i zainteresowanych grup społecznych mogą zostać
uwzględnione.
2. Definicja strefy szczególnej wrażliwości środowiska naturalnego:
a) obszary chronione ustawodawstwem krajowym;
b) tereny bagienne o znaczeniu międzynarodowym (tereny spełniające
ornitologiczne kryteria konwencji RAMSAR) oraz inne tereny spełniające kryteria, które wymagają wskazania jako Tereny Specjalnie Chronione
zgodnie z Dyrektywą 79/409/EEC;
c) obszary do których ma zastosowanie konwencja berneńska o ochronie
przyrody europejskiej i naturalnych środowisk (Artykuł 4), w szczególności tereny spełniające kryteria sieci Emerald;
d) Miejsca rozrodu i odpoczynku zwierząt znajdujących się na liście
w Aneksie IV Dyrektywy 92/43 EEC (Artykuł 12).
3. Zalecana skala map używanych w wniosku zgłoszeniowym do ISPA:
w przybliżeniu: 1:100,000
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
ANEKS Ia
KWESTIONARIUSZ DOTYCZĄCY PROJEKTÓW, KTÓRE MOGĄ
ODZIAŁYWAĆ NA STREFY SZCZEGÓLNEJ WRAŻLIWOŚCI
ŚRODOWISKA NATURALNEGO
Odpowiedzi na pytania powinny dostarczać informacji na temat fazy konstrukcji i fazy eksploatacji (najlepiej w równoległych kolumnach), chyba że pytanie
lub faza nie dotyczą projektu, który jest przedmiotem kwestionariusza. Odpowiedzi powinny zawierać, lub być oparte na wiarygodnych informacjach posiadanych przez inwestora.
Instytucja występująca o pomoc wspólnotową powinna:
- przedstawić status strefy szczególnej wrażliwości środowiska naturalnego,
- załączyć mapę w skali 1:100,000 prezentująca lokalizacje projektu,
- odpowiedzieć na następujące pytania (załączyć skrócony opis).
1. Charakterystyka projektu
Zasadnicze cechy charakterystyczne projektu (na przykład obszar, charakter
i wielkość zasadniczych konstrukcji)
Czy w zasadniczych procesach wytwórczych wykorzystywane są produkty
(chemiczne lub inne), które są niebezpieczne lub stanowią inne zagrożenia
dla środowiska naturalnego?
Tak
Nie
jeśli tak, w jaki sposób?
2. Krajobraz, przyroda, teren
czy projekt będzie miał istotny wpływ na:
- siedliska/gatunki o znaczeniu lokalnym, narodowym
Tak
Nie
- gleby
Tak
Nie
- topografię
Tak
Nie
- klimat
Tak
Nie
- geologię
Tak
Nie
- szatę roślinną
Tak
Nie
lub międzynarodowym*
W przypadku każdej odpowiedzi twierdzącej, należy wyjaśnić w jaki sposób?
121
122
Wersja z 01/10/1999
*W przypadku obszarów chronionych, jeśli projekt będzie miał istotny wpływ,
wyjaśnić:
Czy przeanalizowano rozwiązania alternatywne?
Jeśli nie ma rozwiązania alternatywnego, to czy przeważający interes publiczny przemawia za realizacją przedsięwziecia?
Jeśli nie ma rozwiązania alternatywnego i projekt ma zasadnicze znaczenie publiczne, to czy przewidywane są działania rekompensujące?
3. Woda
Czy projekt będzie miał poważny wpływ na wody powierzchniowe i wody
podziemne (w tym wody płynące, wody stojące w jeziorach, stawach i innych
zbiornikach wodnych, wody przybrzeżne i wody morskie, poziom wód gruntowych)?
Tak
Nie
Jeśli tak, które i w jaki sposób?
Czy projekt będzie miał negatywny wpływ na podstawowe sposoby wykorzystania wody w strefie?
Tak
Nie
Jeśli tak, w jaki sposób?
4. Powietrze
Czy zaistnieje negatywny wpływ na atmosferę w strefie?
Tak
Nie
Jeśli tak, jaki?
5. Hałas
Czy powstający hałas będzie miał znaczący wpływ na lokalne poziomy tła
hałasu (tzw. background noise) (a) w ciągu dnia i (b) w nocy?
Tak
Nie
Jeśli tak, należy opisać poziom i rodzaj hałasu:
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
6. Odpady stałe
Czy projekt spowoduje wytwarzanie niebezpiecznych odpadów?
Tak
Nie
Jeśli tak, jakiego rodzaju?
7. Ryzyko
Czy w strefie, gdzie zaproponowano prowadzenie inwestycji, istnieje poważne ryzyko:
- erozji
Tak
Nie
- osuwiska
Tak
Nie
- trzęsienia ziemi
Tak
Nie
- innych zagrożeń
Tak
Nie
8. Zapobieganie/redukcja/rekompensowanie negatywnych oddziaływań
Jeśli z przedstawionej w odpowiedzi na kwestionariusz informacji wynika, że
projekt będzie miał istotny negatywny wpływ na środowisko naturalne, należy wskazać analizowane alternatywne rozwiązania, przyczyny, dla których
szkodliwe rozwiązanie ma zostać wybrane oraz sposoby rekompensowania
tego wpływu.
123
124
Wersja z 01/10/1999
ANEKS Ib
OŚWIADCZENIE WŁAŚCIWEJ INSTYTUCJI DOTYCZĄCE
STREF SZCZEGÓLNEJ WRAŻLIWOŚCI ŚRODOWISKA
NATURALNEGO (ESA)
PROJEKT ZLOKALIZOWANY W OBRĘBIE ESA
Instytucja odpowiedzialna
(instytucja)
Po analizie wniosku dotyczącego projektu
(tytuł)
który ma zostać zlokalizowany
(lokalizacja)
oświadcza, że informacja wymagana w kwestionariuszu przedstawionym
w Aneksie I (a) niniejszego formularza zgłoszeniowego została instytucji
przedłożona i nie zaistnieje bezpośredni wpływ projektu na środowisko naturalne w danej strefie.
Podpis:
Oficjalna Pieczęć:
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
ANEKS Ic
OŚWIADCZENIE WŁAŚCIWEJ INSTYTUCJI DOTYCZĄCE
STREF SZCZEGÓLNEJ WRAŻLIWOŚCI ŚRODOWISKA NATURALNEGO (ESA)
PROJEKT NIE ZLOKALIZOWANY W OBRĘBIE ESA
Instytucja odpowiedzialna
(instytucja)
Po przeanalizowaniu wniosku dotyczącego projektu
(tytuł)
który jest zlokalizowany
(lokalizacja)
oświadcza, że miejsce lokalizacji nie znajduje się ani w obrębie, ani też
w najbliższym otoczeniu zdefiniowanej w Aneksie II niniejszego wniosku
strefy szczególnej wrażliwości środowiska naturalnego oraz, że lokalizacja ta
nie będzie miała znaczącego wpływu na środowisko naturalne. Mapa w skali
1:......... znajduje się w załączeniu.
Podpisano:
Oficjalna Pieczęć:
125
126
Wersja z 01/10/1999
ANEKS II
NIEZBĘDNE INFORMACJE DLA PROJEKTÓW Z DZIEDZINY
GOSPODARKI WODNEJ
(ZAOPATRZENIE W WODĘ I OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW)
I. Informacje ogólne5
Aby określić kontekst w jakim będą zaproponowane projekty, konieczne
są następujące informacje:
Program/plan, z którym związany jest projekt lub grupa projektów (narodowy, regionalny, lokalny, zlewisko) oraz, w przypadkach gdy jest to możliwe, odniesienie do właściwego ustawodawstwa w dziedzinie ochrony
środowiska;
Plan Generalny (Masterplan) dla odpowiedniego miasta, województwa,
powiatu lub gminy dotyczący inwestycji w odpowiednim sektorze;
Szczegóły dotyczące usytuowania i lokalizacji = plan projektu i schematy + mapa (1:100000) obszarów wrażliwych, miejsca zrzutów;
Streszczenie zawierające aktualne dane (infrastruktura/opis wszystkich aspektów dotyczących jakości wody na danym obszarze/w danym regionie), problemy i rozwiązania/efekty zakładane w projekcie;
Plan wdrażania projektu/plan finansowy;
Analiza „ekonomiczna” i określenie kosztów eksploatacji i utrzymania;
Ocena potrzeb w zakresie szkolenia zawodowego, jeśli jest to konieczne;
Studia wykonalności i inne opinie (opracowania o tematyce hydrologicznej, zdrowotnej, etc.).
II. Informacje techniczne
A. Zaopatrzenie w wodę
Opis techniczny (zastosowana technologia);
Kwantyfikacja wody poprzez system;
Jakość wody u źródła i w wodociągu6;
5. Pewne wymagane informacje mogą się znaleźć w zaproponowanych poprawkach lub w rubrykach istniejącego kwestionariusza.
6. Należy używać parametrów z istniejących dyrektyw wspólnotowych.
Załącznik nr 1
n
Wersja z 01/10/1999
Opis istniejącej sieci wraz z procentem ubytków;
Stopień podłączenia do kanalizacji (% ludności korzystającej z kanalizacji w stosunku do całej populacji zamieszkującej region objęty projektem);
System monitorowania jakości;
Zarządzanie (planowanie/dostępność personelu (technicznego)).
B. Oczyszczanie ścieków
1. System odbioru ścieków
Techniczny opis systemu odbioru ścieków (projektowanie pojemności na
podstawie równoważnika liczby mieszkańców i warunków hydraulicznych, system połączony lub samodzielny, nadmiar wód burzowych);
Opis istniejących urządzeń i ich włączenie do przyszłego systemu; ścieki
komunalne i/lub przemysłowe już przyłączone do systemów zbiorczych;
Zapobieganie wyciekom;
System monitoringu.
2. Oczyszczanie
Cel (miejski, przemysłowy, etc.);
Opis techniczny technologii i wydajności oczyszczania (wstępne, drugorzędne lub trzeciorzędne); projektowanie wydajności ze względu na masę
zanieczyszczeń (BZT5 zgodnie z Dyrektywą 91/271/EEC) i ze względu
na wydajność hydrauliczną;
Opis istniejących urządzeń usuwania ścieków i ich włączenie do przyszłego systemu;
System monitoringu.
3. Odbieranie oczyszczonych wód
Opis wód odbiornika i ich charakterystyka oraz jakość jaka ma być
osiągnięta i utrzymana.
4. Osad
gospodarka osadowo-odpadowa.
5. Zarządzanie
planowanie/dostępność personelu (technicznego).
127
128
Wersja z 01/10/1999
ANEKS III - Plan finansowy
Załącznik nr 2
CURRICULUM VITAE
1. Nazwisko:
2. Imiona:
3. Data urodzenia:
4. Narodowość:
5. Stan cywilny:
6. Wykształcenie:
Uczelnia
Daty: od (miesi¹c, rok)
do (miesi¹c, rok)
Stopnie naukowe,
dyplomy i wyró¿nienia
Uczelnia
Daty: od (miesi¹c, rok)
do (miesi¹c, rok)
Stopnie naukowe,
dyplomy i wyró¿nienia
7. Znajomość języków obcych (w skali od 1 do 5)
Jêzyk
w czytaniu
w mowie
8. Przynależność do organizacji zawodowych:
9. Inne umiejętności:
10. Obecne stanowisko:
11. Okres zatrudnienia:
12. Specjalność zawodowa:
13. Dodatkowe doświadczenie:
14. Przebieg pracy zawodowej:
Okres zatrudnienia
Adres
Zak³ad pracy
Stanowisko
Opis
15. Inne:
w pimie
129
130
CURRICULUM VITAE
1. Family name:
2. First names:
3. Date of birth:
4. Nationality:
5. Civil status:
6. Education:
Institution
Date
Degree
Institution
Date
Degree
7. Language skills (1-5)
Language
Reading
8. Memberships of professional bodies:
9. Other skills:
10. Present positions:
11. Years with the firms:
12. Key qualifications:
13. Specific experience:
14. Professional Experience Record:
Date
Location
Company
Position
Description
15. Other:
Speaking
Writing

do pobrania - Małopolska Szkoła Administracji Publicznej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kompleksowa informacja statystyczna o regionie – Bank