Chelaty w żywieniu drobiu

OID (267) 12/2013
OID (280) 1/2015
Chelaty w żywieniu drobiu
W żywieniu drobiu stosowanie chelatów
może pozwolić na:
• znaczną poprawę zdrowia ptaków i zmniejszenie liczby ewentualnych upadków,
• poprawę produkcyjności i poprawę jakości
produktów finalnych (jaja, mięso),
• zmniejszenie podatności na stres,
• ograniczenie kanibalizmu i pterofagii w stadzie,
• ograniczenie skażenia środowiska przez pozostałości metali ciężkich.
Chelaty spełniają dwie bardzo
ważne funkcje:
• dostarczają do organizmu mikroelementy,
• odbierają z organizmu toksyny, m.in. metale ciężkie.
Chelaty są związkami składającymi się z dwóch
części. Jedną część (organiczną) najczęściej stanowi aminokwas (metionina, glicyna), a część
nieorganiczną stanowi jon metalu (cynku,
miedzi, żelaza, manganu). Te obydwie części
są połączone bardzo silnymi wiązaniami kowalencyjnymi i jonowymi, stąd chelaty są bardzo stabilne. Oprócz aminokwasów składniki
mineralne pozostają w chelatach włączone w
struktury takich związków organicznych jak:
kwasy organiczne, peptydy, sacharydy. Za dobre substancje chelatujące z najbardziej optymalną siłą wiążącą uznawane są: kwas askorbinowy, L-karnityna i aminokwasy.Najczęściej
dla drobiu stosowane są wyżej wymienione
chelaty, które są mikroelementami występującymi w bardzo małych ilościach, pełnią one
jednak w organizmie bardzo ważne funkcje.
Dużą zaletą chelatów jest to, że nie reagują one
z tlenkami, fosforanami ani też z wodorotlenkami, co również pozytywnie wpływa na procesy wchłaniania zawartych w nich składników
mineralnych.
24
Bardzo ważnym rozwiązaniem chroniącym
środowisko jest stosowanie w żywieniu drobiu
w mieszankach paszowych mniejszych dawek
składników mineralnych, ale o wysokiej przyswajalności, czyli chelatów. Tylko niewielka
część mikroelementów pobieranych z paszy
pozostaje przyswajana przez organizm ptaka. Jedynie około 30% mikroelementów (cynk,
miedź, żelazo, mangan) podawanych w postaci nieorganicznej jest wykorzystywana przez
zwierzęta. Większość z nich pozostaje wydalona wraz z kałomoczem. Następnie zbyt duże
ilości składników mineralnych przedostają się
do gleby i zanieczyszczają nasze środowisko.
Najbardziej znanymi chelatami w przyrodzie jest hemoglobina we krwi (wiąże i oddaje tlen biliardy razy dziennie) oraz chlorofil
- jej odpowiednik roślinny. Hemoglobina posiada w cząsteczce jon żelaza, a chlorofil posiada jon magnezu. Związki te cechują się dwufunkcyjnością, jako że „mogą coś komórkom
dostarczyć” i „coś do siebie przyłączyć”. Tymi
pierwszymi może być tlen, mikroelementy, witaminy, a tymi drugimi są szkodliwe dla organizmu jony metali ciężkich.
Ważne „biopierwiastki” w postaci
chelatów:
Cynk (Zn) - jest obecny w piórach, skórze, wątrobie, nerkach, w szpiku kostnym. Szczególnie
kurczęta i indyczęta są wrażliwe na niedobory
tego pierwiastka. Cynk jest także składnikiem
enzymów, reguluje gospodarkę hormonalną
(m.in. insuliny, hormonów tarczycy, testosteronu, hormonów wzrostu). Odpowiada za tworzenie keratyny, syntezę kwasu nukleinowego.
Jest także cennym elementem w strukturze
wapiennej kości. Chroni komórki przed nadmierną ilością wolnych rodników tlenowych.
OID (267) 12/2013
OID (280) 1/2015
Zabezpiecza przed infekcjami i wspomaga odporność organizmu.Stwierdzono pozytywny
wpływ organicznych form cynku m.in. na jakość skorupy, u indyków wykazano immunostymulujące działanie chelatów na fagocytozę
makrofagów. Przy jego udziale odbywa się także regulacja apetytu dzięki działaniu na ośrodkowy układ nerwowy. Cynk w postaci nieorganicznej (siarczany, węglany, chlorki, tlenki)
charakteryzuje się dużą biodostępnością (5070%), jednak ze względu na fakt, że łatwo ulega połączeniu z kwasem fitowym, powinien być
stosowany w postaci chelatów organicznych.
Miedź (Cu) - uczestniczy w procesach oddychania komórki, przemianach węglowodanów i tworzeniu kości. Wpływa na pracę serca oraz rozwój tkanki łącznej. Miedź w postaci
nieorganicznej posiada silne właściwości utleniające, co może pogarszać jakość tłuszczu w
mieszance paszowej i powodować jełczenie.
Bierze udział w tworzeniu składników kolagenu i krwi. Wzmacnia strukturę układu kostnego. Wspomaga działanie żelaza, wraz z cynkiem chroni komórki przed nadmierną ilością
wolnych rodników tlenowych. Reguluje pracę wielu enzymów odpowiedzialnych za pracę
komórek organizmu. Podawanie miedzi w postaci chelatów organicznych nie tylko zwiększa biodostępność tego pierwiastka, ale również wpływa dodatnio na przyrosty masy ciała
ptaków, na ich wydajność rzeźną, na wykorzystanie paszy przez drób.
Żelazo (Fe) - jest nośnikiem tlenu we krwi.
Uczestniczy w reakcjach oksydoredukcyjnych
i transporcie elektronów, odgrywa ważną rolę
w przemianie energii i białka. W praktycznym
żywieniu drobiu niedobory żelaza występują
dosyć rzadko i mogą się objawiać anemią oraz
zbyt słabą odpowiedzią immunologiczną na
infekcje, spowolnieniem wzrostu oraz odbarwianiem ciemnych piór ptaków. Żelazo wprowadzane do mieszanek paszowych w postaci
26
nieorganicznej (siarczan, chlorek, cytrynian)
jest dostępne dla organizmu w około 40%.
Mangan (Mn) - jest cennym składnikiem enzymów uczestniczących w przemianach węglowodanów i tłuszczy. Reguluje metabolizm wapnia, stymulując mineralizację kości
i skorup jaj. Stymuluje naturalną odporność
poprzez zwiększenie produkcji przeciwciał.
Wspomaga gojenie ran. Pozytywnie wpływa
na wzrost kości, a także na procesy związane
z reprodukcją. Niedobory manganu u młodych
ptaków mogą powodować perozę (obrzęki i deformacje stawów piszczelowo-śródstopowych,
kulawiznę), a u kur obniżenie nieśności i wylęgowości oraz łamliwość skorupy jaja. Mangan
zawarty w paszach naturalnych cechuje się dostępnością w zakresie 50-60%. Stosowany jest
jako dodatek w formie nieorganicznej zazwyczaj jako siarczan lub chlorek. Ze względu na
duże zróżnicowanie zawartości manganu w paszach, jak też obniżenie jego przyswajalności
w obecności wapnia i fosforu należy rozważyć
jego użycie w formie wysoko przyswajalnych
biokompleksów. Stwierdzono, że mangan w
formie organicznej stymuluje odporność oraz
w znacznym stopniu ogranicza ujemny wpływ
wieku ptaków na mechaniczną wytrzymałość
skorupy jaj.
Stosowanie w żywieniu drobiu biodostępnych
związków minimalizuje ryzyko wystąpienia
ewentualnych niedoborów mikroelementów
i w znacznym stopniu ogranicza skażenie środowiska przez pozostałości metali ciężkich.
Z tych ważnych powodów formy organiczne są
dla powszechnie stosowanych związków alternatywą. Są one przez drób w większym stopniu
przyswajalne i lepiej wykorzystywane.
Spis piśmiennictwa dostępny u autorki
dr inż. Grażyna H. Korytkowska,
UTP Bydgoszcz