docZalacznik 2. Opisy siedlisk przyrodniczych, gatunkow roslin
download 
Reklamacja Transkrypt
Zalacznik 2. Opisy siedlisk przyrodniczych, gatunkow roslin
ZAŁĄCZNIK 2. PRZEGLĄD SIEDLISK PRZYRODNICZYCH, RZADKICH I CHRONIONYCH GATUNKÓW ROŚLIN, GRZYBÓW I ZWIERZĄT Typy siedlisk przyrodniczych 3150 - Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Definicja Naturalne jeziora i stałe niewielkie zbiorniki wodne oraz odcięte fragmenty koryt rzecznych z wolno pływającymi w toni wodnej makrofitami Potamion i częściowo Nymphaeion, makrofitami zakorzenionymi w dnie oraz o liściach pływających (część Nymphaeion), a także prymitywnymi skupieniami drobnych roślin pływających po powierzchni wody (Lemnetea). Charakterystyka W najbliższym otoczeniu takich zbiorników eutroficznych znajdują się trzcinowiska – zbiorowiska z klasy Phragmitetea: szuwar wysoki (Phragmitetum i in.) od strony wody i szuwary turzycowe (Caricetum acutiformis, Caricetum gracilis,C. rostratae, C. elatae) od strony lądu. Dalej mogą występować zbiorowiska mszysto–turzycowe (klasa Scheuchzerio–Caricetea nigrae) lub wilgotne łąki (Molinio–Arrhenatheretea), na które wkracza łozowisko Salicetum pentandro–cinereae. Najdalszą strefę roślinności związaną z eutroficznymi zbiornikami wodnymi są zbiorowiska leśne z klas Alnetea glutinosae lub Querco–Fagetea. Woda charakteryzuje się tu umiarkowanymi i wysokimi koncentracjami azotu i fosforu, chociaż ich stężenia w poszczególnych zbiornikach mogą mieścić się w szerokim zakresie. Charakterystyczna jest też wysoka koncentracja rozpuszczonych soli mineralnych. Ze względu na dużą zasobność w związki biogenne w wodzie, w obrębie takich zbiorników występują masowe pojawy fitoplanktonu, które wywołują niebiesko–zieloną barwę wody i niewielką widzialność. 6120 – Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) Definicja Śródlądowe piaszczyska o wyraźnym kontynentalnym charakterze, pokryte niskimi, luźnymi murawami, z licznymi kępami traw o najczęściej kseromorficznej budowie pędów i silnie rozwiniętym systemie korzeniowym, oraz licznych terofitach. Zbliżone do muraw kserotermicznych, na ogół ciepłolubne. Charakterystyka Są to ciepłolubne zbiorowiska trawiaste, zbliżone charakterem do muraw kserotermicznych, których występowanie uwarunkowane jest warunkami klimatycznymi, edaficznymi i antropogenicznymi. Murawy napiaskowe mają zwykle postać niskich, luźnych i dość barwnych zbiorowisk trawiastych, o wyraźnie kępiastej budowie oraz bogatej i zróżnicowanej florze naczyniowej, często z udziałem gatunków rzadkich i zagrożonych w skali kraju. Ich charakterystyczny wygląd jest kształtowany przez obecność gatunków o wyraźnie kseromorficznej budowie, z widoczną dominacją traw i dużym udziałem roślin jednorocznych, oraz roślin zarodnikowych i porostów. Rośliny występujące na tych siedliskach to przede wszystkim gatunki o kontynentalnym, sarmackim typie zasięgu, które w Polsce osiągają zachodnią i północną granicę naturalnego zasięgu. Murawy napiaskowe charakteryzują się dużą różnorodnością florystyczna, z czym związana jest także bogata fauna bezkręgowców, przede wszystkim chrząszczy, muchówek, błonkówek, prostoskrzydłych, pluskwiaków i motyli. Śródlądowe murawy napiaskowe występują na ogół na ubogich i luźnych glebach typu pararędziny inicjalne i właściwe. Wykształcaja się również na luźnych, ubogich utworach czwartorzędowych o przemywnej gospodarce wodnej, głównie na piaskach glaciofluwialnych (piaski sandrowe, piaski rzeczne teras akumulacyjnych oraz na piaskach wydmowych). Zbiorowiska te występują w miejscach suchych, nasłonecznionych, na terenach niemal płaskich oraz na zboczach o wystawie południowej i wschodniej, przy wysokich temperaturach powietrza niskiej wilgotności podłoża. Murawy napiaskowe spotykane są na piaskach aluwialnych w dolinach dużych rzek, na piaszczystych obszarach morenowych, na kemach i ozach, na piaskach dolinowych, sandrowych i gruboziarnistych wydmach, na suchych żwirowato-piaszczystych kamieńcach w dolinach rzek podgórskich oraz na siedliskach antropogeniczych, takich jak nasypy czy żwirownie. 6210 – Murawy kserotermiczne Festuco-Brometea Definicja Ekstrazonalne, ciepłe, nasłonecznione murawy na suchym podłożu zasobnym w wapń, nawiązujące do zbiorowisk stepowych. Za priorytetowe uznaje się jedynie płaty z istotnymi stanowiskami storczykowatych. Charakterystyka Murawy kserotermiczne to ciepłolubne zbiorowiska trawiaste o charakterze stepowym, których występowanie uwarunkowane jest warunkami klimatycznymi, glebowymi i orograficznymi. Spotykane są głównie w południowowschodniej i południowej części Europy. Występują na terenie całego kontynentu, zajmując zasobne w węglan wapnia stoki w dolinach dużych rzek lub wychodnie skał wapiennych. Mają one postać barwnych muraw, o bogatej i zróżnicowanej florze, często z udziałem gatunków reliktowych oraz rzadkich. Zwykle występują na rozległych stokach pagórków, wąwozów, stromych zboczach w dolinach rzecznych, utrwalonych piarżyskach u podnóża skał wapiennych, na ich wychodniach, a także na półkach i ścianach skalnych, a nawet na eksponowanych na południe sztucznych stokach nasypów, wykopów czy hałd. Murawy kserotermiczne rozwijają się płytkich pararędzinach i rędzinach, lessach oraz na czarnoziemach, na suchym podłożu o odczynie zasadowym lub obojętnym, bogatym w węglan wapnia. Występują w miejscach o dużym nasłonecznieniu, przy ekspozycji południowej, przy wysokich temperaturach powietrza i gleby. Ich flora roślin naczyniowych jest bardzo bogata i urozmaicona, a wiele występujących tu gatunków to rośliny rzadkie i zagrożone w skali kraju. Występujące na tych siedliskach gatunki pochodzą głównie z Obszaru Śródziemnomorskiego, osiągając w Polsce północną granicę naturalnego zasięgu. Spotkać tam można także wiele gatunków storczykowatych – takich jak na przykład: storczyk purpurowy Orchis purpurea, storczyk kukawka Orchis militaris, dwulistnik muszy Ophrys insectifera. Murawy kserotermiczne charakteryzują się dużą różnorodnością florystyczna, z czym związana jest bogata fauna bezkręgowców, zwłaszcza chrząszczy, muchówek, błonkówek i owadów prostoskrzydłych, pluskwiaków i motyli. 6410 - Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion Definicja Wilgotne lub okresowo suche łąki, różnorodne gatunkowo z udziałem trzęślicy modrej Molinia caerulea, rozwijające się na glebach organogenicznych i mineralnych, od silnie zakwaszonych do zasadowych i o zmiennym poziomie wody gruntowej. Łąki te są zróżnicowane florystyczne i należą do najcenniejszych półnaturalnych zbiorowisk Polski i Europy Środkowej, mających ważne znaczenie w zachowaniu bioróżnorodności. Szczególnie cenne są zbiorowiska rozwijające się na siedliskach węglanowych o odczynie obojętnym do zasadowego. Charakterystyka Jest to jedna z najbardziej zróżnicowanych półnaturalnych formacji łąkowych powstałych na skutek ekstensywnej gospodarki człowieka. Łąki te wyróżniają się wielogatunkowa struktura i swoista fenologia rozwoju, a ich amplituda ekologiczna jest bardzo szeroka. Powstają zarówno na podłożach zasobnych, jak i mezotroficznych oraz oligotroficznych, wilgotnych i świeżych. Specyficzną cechą siedliska jest zmienny poziom wody gruntowej w ciągu roku, który stanowi zasadniczy element różnicujący i decydujący o wykształceniu się swoistej roślinności. Rozwój łąk trzęślicowych bywa najczęściej efektem melioracji torfowisk przejściowych lub niskich. Osuszenie tych siedlisk wymusiło w okresie wegetacyjnym znaczne ruchy pionowe wody w glebie. Zmienność poziomu zwierciadła wody gruntowej, która utrzymuje się wysoko w czasie wiosny i jesieni, a opada nisko lub bardzo nisko w pełni lata, daje możliwość koegzystencji wielu gatunkom roślin, często o skrajnie różnych wymaganiach siedliskowych. 6430 - Ziołorośla (Convolvuletalia sepium) górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne Definicja Naturalne, hydrofilne i trwałe zbiorowiska ziołorośli w górach i na pogórzu (klasa BetuloAdenostyletea) oraz nitrofilne, okrajkowe zbiorowiska ziół i pnączy wzdłuż niżowych cieków wodnych (klasa Galio-Urticenea). Charakterystyka Są to płaty fitocenoz nieleśnych, które składają się z eutroficznych, wysokich bylin, a na niżu także pnączy. Głównym czynnikiem warunkującym tworzenie się takiej roślinności jest duża wilgotność podłoża, dostęp do światła oraz kamienne podłoże i rzeźba terenu. Ziołorośla są rozpowszechnione we wszystkich piętrach górskich, lecz optymalnie rozwijają się w piętrze subalpejskim oraz azonalnie – wzdłuż górskich potoków. 6510 - Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elotiaris) Definicja Antropogeniczne, niżowe i górskie, wysoko produktywne, bogate florystycznie łąki świeże, użytkowane kośnie (Herbich i in. 2004). Włączono tu również zgodnie z angielskojęzyczną wersją dyrektywy, łąki kośne ze związku Alopecurion, oraz mezotroficzne i eutroficzne łąki wilgotne ze związku Calthion (Mirek i in. 2005). Charakterystyka Siedliska te powstały w wyniku wycięcia lasów liściastych i zagospodarowania tych terenów jako łąki kośne. Koszone są one zwykle dwa razy w roku oraz umiarkowanie nawożone. Najczęściej występują poza dolinami rzecznymi. Nieraz spotyka się je w dolinach, ale wtedy porastają gleby odwadniane lub znajdują się poza zasięgiem wylewów rzeki. Płaty łąk świeżych wykształcają się zarówno na powierzchniach płaskich, jak i nachylonych, przy różnych ekspozycjach. Porastają one żyzne, świeże gleby brunatne lub mady o odczynie zasadowym lub słabo kwaśnym. Łąki świeże w dolinach rzek mogą też porastać gleby organiczne. Poziom wody gruntowej waha się, ale nigdy nie dochodzi do samej powierzchni. Jedynie płaty leżące w dolinach rzecznych mogą być sporadycznie zalewane przez wody powodziowe. Łąki gradowe są bogatymi florystycznie, wysokoproduktywnymi, wielokośnymi zbiorowiskami, które rozwijają się na niżu lub niższych położeniach w górach. 7140 – Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea Nigrze) Definicja Torfowiska rozwijające się przy powierzchni oligo- do mezotroficznych wód, o pośrednim typie zasilania, tj. korzystające z wód opadowych i po części także podziemnych lub powierzchniowych. Porośnięte są przez różnorodne torfotwórcze zbiorowiska roślinne, w formie kołyszących się na powierzchni wody kożuchów, pływających dywanów i trzęsawisk, zbudowane ze średnio wysokich i niskich turzyc, torfowców i mchów brunatnych. Charakterystyka Ze względu na warunki hydrologiczne i troficzne oraz charakter roślinności i jej stan dynamiczny, opisywane siedliska mają cechy pośrednie między torfowiskami niskimi a wysokimi. Rozwijają się w miejscach, gdzie na skutek akumulacji torfu nastąpiła już częściowa izolacja powierzchni torfowiska od wód minerotroficznych. W związku z tym w bilansie wodnym tych torfowisk coraz większe znaczenie mają wody pochodzenia atmosferycznego. Docierające jeszcze do powierzchni torfowiska wody minerotroficzne są słabo ruchliwe i stagnują. Ich odczyn jest umiarkowany lub silnie kwaśny, a trofia niska lub bardzo niska. W takich warunkach następuje dalsze pogłębianie się deficytu soli mineralnych i jednocześnie zakwaszanie podłoża torfowego. Dodatkowo siedlisko charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem uwilgocenia, najczęściej jest przesycone wodą. Torfowiska przejściowe powstają w skutek naturalnego lub przyspieszonego lądowienia zbiorników wodnych (odgórnego, rzadziej oddolnego). Stanowią one odrębne jednostki przestrzenne bardzo różnej wielkości lub też są elementem w obrębie większych kompleksów torfowych. Mogą np. zajmować strefę okrajka torfowisk wysokich lub wierzchowinę na obrzeżach zbiorników wodnych. W Polsce siedlisko to występuje w młodo glacjalnym krajobrazie północnej części niżu, a także w Sudetach i Karkonoszach. Ma w zdecydowanej przewadze naturalna genezę, ale może się też wykształcać w warunkach półnaturalnych jako etap sukcesji w potorfiach. Pod względem fitocenotycznym torfowiska przejściowe i trzęsawiska reprezentowane są przez szereg zespołów roślinnych w postaci pozbawionych mikroreliefu, płaskich mszarów, zdominowanych przez 1-2 gatunki roślin naczyniowych i zwykle jeden gatunek torfowca. Część fitocenoz ma wybitnie pionierski charakter, większość jednak jest stabilna, co powoduje że stadium torfowiska przejściowego może trwać nawet setki lat. 7230 – Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Definicja Mezo- i mezo-oligotroficzne, słabo kwaśne, neutralne i zasadowe młaki oraz torfowiska źródliskowe i przepływowe typu niskiego, zasilane przez wody podziemne, zasobne lub bardzo zasobne w zasady. Porośnięte są przez różnorodne, geograficznie zróżnicowane, torfotwórcze zbiorowiska mszysto- niskoturzycowe (mechowiska), w części z wybitnym udziałem gatunków wapniolubnych, w tym rosnących poza zwartym zasięgiem geograficznym lub w pobliżu jego skraju. W Polsce występują w niższych położeniach górskich i na wyżynach oraz w północnej części niżu. Charakterystyka Torfowiska zasadowe pod względem hydrologicznym należą do torfowisk soligenicznych, tj. zasilanych przez ruchliwe wody podziemne, przychodzące z warstw wodonośnych obszarów przyległych. Wody te, w zależności od mineralnego składu utworów geologicznych występujących na trasie przepływu, zawierają różne ilości jonów zasadowych, w tym wapnia. Odczyn siedliska mieści się w przedziale 6,5 do 8 pH. Zawartość biogenów (głównie fosforu i azotu) jest umiarkowana lub stosunkowo niska. Poziom wód jest stale wysoki, układa się przy jego powierzchni – nieco ponad nią lub poniżej. Wody przesycają roślinność torfotwórczą i zgodnie ze spadkiem terenu przemieszczają się do odprowadzalników. Torfowiska zasadowe mają postać młak, torfowisk źródliskowych i torfowisk przepływowych. Młaki rozwijają się na terenie stosunkowo nachylonym, gdzie nie ma dobrych warunków do gromadzenia się pokładów torfu, w podłożu powstają jedynie płytkie warstwy gleb torfowo – glejowych. Opisywane siedliska powstają w różnych sytuacjach topograficznych, zapewniających długotrwały, równomierny dopływ wód podziemnych, często pod ciśnieniem hydrostatycznym. Torfowiska przepływowe rozwijają się u podstawy zboczy w pradolinach, dolinach cieków i mis jeziornych. W Polsce torfowiska zasadowe są rozmieszczone dość nierównomiernie. Koncentrują się na południu, w regionach występowania pasm górskich i wyżyn, w całości lub częściowo zbudowanych ze skał wapiennych, a także tam, gdzie okruchy tych skał wymieszane są z utworami o innej genezie. Ich wielkość jest zróżnicowana – od poniżej 1ha do nawet kilkuset ha. Z reguły wchodzą one w skład większych obszarów torfowiskowych, kontaktują się z szuwarami, źródliskami, wilgotnymi łąkami, kwaśnymi mechowiskami i mszarami. Fitocenozy torfowisk są zbliżone fizjonomicznie, lecz florystycznie bardzo zróżnicowane, na co wpływ ma głównie zawartość wapnia w zasilających wodach, warunki topograficzne, zasięgi geograficzne części gatunków oraz stan dynamiczny torfowiska i roślinności. Ogólnie najwyższe zróżnicowanie występuje w górach. Zbiorowiska mogą mieć genezę naturalną lub powiązaną z gospodarką człowieka (zmiany warunków hydrologicznych poprzez ingerencję w przepływ wód, odlesienie terenu, koszenie, wydobywanie torfu). Dynamika roślinności w warunkach naruszonej równowagi hydrologicznej jest bardzo wysoka i przejawia się min. rozwojem zbiorowisk zaroślowych, łąkowych, kwaśnych mechowisk, a następnie mszarów przejściowo torfowiskowych. 9110 - Kwaśne buczyny niżowe (Luzulo pilosae-Fagetum) Definicja Środkowoeuropejskie bukowe (w górach bukowo-jodłowe, bukowo--jodłowo-świerkowe oraz jodłowe) lasy rosnące na ubogich i kwaśnych glebach. Spośród innych buczyn wyróżniają się one udziałem w runie kosmatki gajowej Luzula luzuloides, płonnika strojnego Polytrichum formosum i często śmiałka pogiętego Deschampsia flexuosa, trzcinnika owłosionego Calamagrostis villosa, oraz borówki czernicy Vaccinium myrtillus. W Polsce lasy te występują w całym zasięgu buka. Charakterystyka Na nizinach lasy te mają charakter lasów bukowych, a w górach – lasów mieszanych z bukiem, lecz z udziałem także innych gatunków, w tym iglastych: świerka i jodły. W niektórych płatach i w niektórych fazach dynamiki lasu gatunki te mogą nawet ilościowo dominować nad bukiem. Zbiorowiska te charakteryzują się względnym ubóstwem gatunkowym runa, w którym nieobecne są gatunki typowe dla siedlisk eutroficznych, a dominują mało wymagające gatunki ogólnoleśne lub wręcz borowe. Występowanie lasów tego typu jest limitowane geograficznym zasięgiem buka. 9130 - Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) Definicja Bukowe (w górach bukowo-jodłowe, bukowo--jodłowo-świerkowe) lasy na żyznych siedliskach, z reguły na glebach o neutralnym lub słabo kwaśnym odczynie, z próchnicą typu mull (czasem przejście do moder). W runie dominują gatunki typowe dla lasów liściastych. W Polsce lasy te występują w granicach zasięgu buka, mają jednak charakter wyspowy i miejscami porozrywany. Charakterystyka Lasy mają na nizinach charakter lasów bukowych, a w górach – charakter lasów mieszanych z bukiem, lecz z udziałem także innych gatunków, w tym iglastych – świerka i jodły. Czasem w niektórych płatach i w niektórych fazach dynamiki lasu gatunki te mogą ilościowo dominować nad bukiem. Buczyny te charakteryzują się one stosunkowo bujnym i bogatym runem, budowanym przez typowe dla eutroficznych siedlisk gatunki leśne. Znamienny jest udział w runie gatunków z rodzaju żywiec (Dentaria). Różne gatunki żywców są związane z odmiennymi podtypami żyznych buczyn. Opisywane lasy zajmują zwykle siedliska nizinnego, górskiego lub wyżynnego lasu świeżego, rzadziej lasu wilgotnego bądź też lasu mieszanego. Występowanie lasów tego typu jest limitowane geograficznym zasięgiem buka. 9170 Carpinetum) Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Definicja Lasy dębowo-grabowe nizin środkowoeuropejskich. Według pierwotnej definicji jednostka ta obejmowała tylko grądy tzw. środkowoeuropejskie, należące do zespołu Galio-Carpinetum, jednak w związku z akcesją do Unii Europejskiej 10 nowych krajów rozciągnięta została także na lasy dębowograbowe i lipowo- dębowe Europy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej. Charakterystyka Wielogatunkowy drzewostan mogą budować niemal wszystkie występujące na danym obszarze gatunki drzew liściastych. W Polsce praktycznie stałym elementem jest obecność graba, a w zdecydowanej większości płatów także dębu. W północno-wschodniej części kraju znaczną rolę w drzewostanie, aż do lokalnej dominacji, odgrywać może świerk. Udział sosny w drzewostanie jest zwykle wynikiem dawniejszych działań człowieka. Grądy zajmują szerokie spektrum gleb, od gleb rdzawych, przez gleby płowe, brunatne, czarne ziemie leśne, aż po gleby opadowo-glejowe. Również substrat glebowy jest bardzo urozmaicony – od piasków, w wyjątkowych przypadkach nawet wydmowych, po ciężkie gliny i iły. Grądy wykazują silne zróżnicowanie ekologiczne. W obrębie każdego z dwóch podstawowych zespołów grądowych wyróżnia się podzespoły tzw. gradów wysokich, związanych z siedliskami suchszymi i zwykle uboższymi, oraz grądy niskie, zajmujące siedliska wilgotniejsze i żyźniejsze. 9190 - Dąbrowy acydofilne Quercion roboli-petraeae Definicja Są to acydofilne, mezo- i oligotroficzne lasy liściaste z przewagą dębów. Jako trwałe naturalne zbiorowiska zamykają sukcesję roślinności na najuboższych, często piaszczystych podłożach terenów niżowych i podgórskich. Są to analogiczne siedliska do tych, które w chłodniejszym i bardziej kontynentalnym klimacie na wschodzie Europy zajmują zbiorowiska Vaccinio-Picetea. Mają one zatem wiele gatunków wspólnych. Klasa ta obejmuje zbiorowiska bardzo ubogie pod względem florystycznym, przez co posiada bardzo mało gatunków charakterystycznych. Zbiorowiska te zanikają na wschodzie Europy Środkowej w miarę słabnięcia wpływów klimatu atlantyckiego. W Polsce dąbrowy acydofilne dzieli się na dwie grupy: niżowe o kontynentalnoborealnym odcieniu z dużym udziałem krzewinek i podgórskich z runem przeważnie trawiasto-zielnym i południowo-środkowoeuropejskim typem zasięgu. Charakterystyka Zarówno kompozycja florystyczna, jak i nawet fizjonomia tych zbiorowisk roślinnych pozostaje pod wyraźnymi wpływami atlantyckimi. O wyglądzie fitocenoz decyduje często np. występowanie bujnych i zwartych łanów orlicy lub masowe występowanie wiciokrzewu pomorskiego. 91D0 - Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi - Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum) Definicja Lasy iglaste i liściaste na wilgotnym i mokrym podłożu torfowym, z trwale wysoko położonym zwierciadłem wody, w niektórych przypadkach usytuowanym wyżej niż na otaczającym terenie. Woda ta jest zawsze uboga w związki odżywcze, związana z obecnością torfowisk wysokich i kwaśnych torfowisk przejściowych. Zbiorowiska te budowane są głównie przez brzozę omszoną Betula pubescens, kruszynę pospolitą Frangula alnus, sosnę zwyczajna Pinus sylvestris, sosnę drzewokosą Pinus x rhaetica, kosodrzewinę Pinus mugo i świerka pospolitego Picea abies, oraz gatunki specyficzne dla oligotroficznych i mezotroficznych terenów bagiennych, w tym gatunki z rodzajów Sphagnum spp., Carex spp. i Vaccinium spp. W Polsce typ ten jest wybitnie niejednorodny z przyczyn fitogeograficznych i ze względu na lokalne siedliska. Charakterystyka Bory i lasy bagienne występują w regionach o bardzo zróżnicowanym wieku i genezie krajobrazu, geologii i geomorfologii, w miejscach odmiennych pod względem topograficznym, a także reżimu wodnego i troficznego. Każdy podtyp charakteryzuje swoisty zestaw cech środowiskowych. 91EO - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnion glutinoso- incanae, olsy źródliskowe)* - Siedlisko priorytetowe Definicja Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje nadrzeczne lasy: olszynki olszy szarej, olszowe, jesionowe, wierzby białej i kruchej oraz topoli białej i czarnej. Występuje on w całej Polsce, przy czym miejscami są reprezentowane przez rozmaite podtypy. Charakterystyka Zbiorowiska te wykształcają się na glebach zalewanych wodami rzecznymi, o wysokim poziomie wód gruntowych, głównie klasyfikowanych jako pobagienne lub napływowe aluwialne. Zgodnie z definicją, należy tu kilka istotnie różniących się podtypów drzewostanów, a mianowicie od jesionowo-olszowych na obszarach erodlisk i związanych z nimi cieków, przez olszowe w dolinach szybko płynących rzek, olszyny nad wolno płynącymi strumieniami, górskie olszynki olszy szarej, po nadbrzeżne lasy wierzbowe i topolowe nad dużymi rzekami. Rośliny Rzepik wonny Agrimonia procera Wallr. Bylina z rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje prawie w całym kraju, rzadko w górach, pasie wybrzeża i na Nizinie Północnomazowieckiej. Rośnie na wilgotnych skrajach lasów i w zaroślach. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Jest gatunkiem charakterystycznym dla związku zespołów Trifolion medii. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia L. Zimozielona krzewinka o wysokości 15-30(40) cm, pędzie pełzającym po ziemi, nagich gałęziach, ze skórzastymi, skrętoległymi, krótkoogonkowymi liśćmi. Kwiaty ma różowe lub białawe, kulisto-dzbaneczkowate, 5-krotne, osadzone na długich, różowych szypułkach, zwieszone i zebrane po 2-8 w szczytowe baldachogrona, a płatki korony z krótkimi, odgiętymi ząbkami. Kwitnie od czerwca (czasem od maja) do lipca lub sierpnia. Rośnie na torfowiskach wysokich i przejściowych lub w borach bagiennych. W Polsce często występuje na niżu, zwłaszcza na północy kraju, rzadziej w górach. Jest trująca. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek wymierający Rumian żółty Anthemis tinctoria L. Bylina, hemikryptofit, z rodziny (Asteraceae). Na dziko występuje w Europie i zachodniej części Azji. W Polsce częsty w północnej części, a rzadszy w części południowej. Zasiedla suche zbocza, przydroża, również w zbiorowiskach ruderalnych, na torowiskach i nasypach kolejowych. Jest gatunkiem charakterystycznym dla O. Festucetalia valesiacae. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Marzanka pagórkowa Asperula cynanchica L. Bylina, hemikryptofit, z rodziny marzanowatych. Występuje głównie nad Morzem Śródziemnym oraz w zachodniej i środkowej Europie. W Polsce rośnie głównie w pasie wyżyn, gdzie występuje nierównomiernie. Zasiedla słoneczne stanowiska, takie jak miedze, skały i skarpy o ekspozycji południowej lub południowo-zachodniej. Preferuje gleby suche i płytkie, głównie na podłożu wapiennym. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Jest owadopylna lub samopylna. Nasiona rozsiewane dzięki epizochorii. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Kopytnik pospolity Asarum europeaum L. Zimozielona bylina o pełzającym, owłosionym kłączu. Liście są ciemnozielone o charakterystycznym, nerkowatym kształcie, kwiaty niewielkie i schowane pod liśćmi. Roślina kwitnie od maja do sierpnia, jest owadopylna a nasiona przenoszone są głównie przez mrówki. Kopytnik rozmnaża się też wegetatywnie przez podział kłączy. Posiada szeroki zasięg, jest często spotykana w Polsce. Występuje w żyznych i wilgotnych lasach liściastych oraz w łęgach, woli stanowiska ocienione. Popularna jest w ogrodnictwie, szczególnie jako roślina okrywkowa, dawniej wykorzystywana była także do celów leczniczych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Traganek pęcherzykowaty Astragalus cicer L. Bylina dorastająca do 60cm, o łodydze rozesłanej lub podniesionej, pierzastych liściach oraz jasnożółtych, zbitych kwiatostanach. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Występuje na stanowiskach słonecznych – miedzach, skałach i skarpach o ekspozycji południowej lub południowo zachodniej, na glebach płytkich i suchych o podłożu wapiennym. Zasiedla także miejsca trawiaste, skraje lasów i dróg. W Polsce rzadka i występuje w dużym rozproszeniu. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Jarzmianka większa Astrantia major L. Rodzimy gatunek bylin z rodziny selerowatych (Apiaceae). Występuje w południowej i środkowej Europie, przede wszystkim w górach. W Polsce rośnie głównie na południu, gdzie jest jej północna granica zasięgu. Roślina ta jest niezbyt pospolita, w górach występuje częściej niż na niżu. Zajmuje żyzne stanowiska w lasach liściastych, zaroślach, ziołoroślach i na łąkach. W górach rośnie od regla dolnego po piętro kosówki, rzadko spotyka się ją także w piętrze halnym. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Mochwian błotny Aulacomnium palustre (Hedw.)Schwagr Jest to mech z rodziny próchniczkowatych, tworzący zielonożółte (górą) i brązowe (dołem) darnie. Łodyżka jest brązowawa, gęsto pokryta rdzawymi chwytnikami. Zarodnikowanie odbywa się w czerwcu. Występuje na torfowiskach wysokich i przejściowych, rzadziej niskich, a także w borach bagiennych. Na obszarze Polski jest dość pospolity. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Stokłosa żytnia Bromus secalinus L. Gatunek jednorocznej (czasami dwuletniej) rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Jest dość ona pospolita na terenie całej Polski i ma status archeofita. Rośnie głównie jako chwast w zbożach ozimych. Jest chwastem segetalnym, który występuje w pszenicy i życie na wilgotnych glebach. Poza tym rośnie także na przydrożach, ugorach i w rowach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Łączeń baldaszkowy Butomus umbellatus L. Jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju Butomus z rodziny łączniowatych (Butomaceae). Występuje w umiarkowanej strefie Europy i Azji, oraz w północnej Afryce. W strefie śródziemnomorskiej spotyka się go bardzo rzadko. W Polsce jest pospolity, częściej spotykany na niżu niż w górach. Jest rośliną ciepłolubną, wrażliwą na zmiany poziomu wody. Zajmuje stanowiska w wodach wolno płynących, stojących lub na moczarach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Czermień błotna Calla palustris L. Rodzimy gatunek półkuli północnej z rodziny obrazkowatych (Araceae). W Polsce jest ona pospolita na niżu po Podkarpacie. W Karpatach występuje rzadko. Zasiedla najbardziej żyzne i kwaśne gleby torfiaste na torfowiskach przejściowych, w okrajkach torfowisk wysokich, rzadziej na torfowiskach niskich, oraz na brzegach zbiorników wodnych, w tym okresowo wysychających. Zagrożona ze względu na eksploatację torfowisk. Jest trująca. Produkuje aroinę i szczawian wapnia, powodujące podrażnienia skóry i śluzówek. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata (Hedw.)Loeske Mech z rodziny rokietkowatych, tworzy luźne, żółtozielone darnie. Łodyga osiąga długość 15cm, jest początkowo zielona a potem brunatna. Zarodnikowanie odbywa się w maju i czerwcu. Gatunek ten jest rozpowszechniony w całej Europie. Występuje na leśnych i nieleśnych torfowiskach niskich, wilgotnych łąkach, przy brzegach zbiorników, w rowach oraz na wilgotnych skałach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Turzyca Davalla Carex davalliana Sm. Bylina z rodziny ciborowatych (Cyperaceae). Tworzy zwarte kępki, dorastające do 40cm wysokości. Łodyga jest sztywno wzniesiona, liście szczeciniaste i szorstkie. Roślina dwupienna, kwitnie w kwietniu i maju, a owocem jest orzeszek. Występuje w Europie za wyjątkiem Wysp Brytyjskich i regionów północnych oraz w Azji Mniejszej. Jest gatunkiem dość rzadkim. Zasiedla torfowiska niskie, głównie młaki eutroficzne niskoturzycowe, na podłożu węglanowym. Występuje także na brzegach drobnych cieków wodnych i torfowiskach źródliskowych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Turzyca sztywna Carex elata All. Turzyca z rodziny ciborowatych (Cyperaceae). Bylina zwartokępkowa, sztywna łodyga jest szorstka u góry, u dołu silnie ulistniona. Liście są wąskie, o ostrych krawędziach, sinozielone. Jest rośliną jednopienną, owocem jest soczewkowaty orzeszek. Kwitnie w kwietniu i maju. Występuje na siedliskach silnie uwilgotnionych, przede wszystkim na torfowiskach niskich, błotnistych łąkach, w szuwarach i olsach STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Turzyca pagórkowa Carex montana L. Turzyca z rodziny ciborowatych (Cyperaceae). Szeroko rozprzestrzeniona w strefie umiarkowanej. Osiąga wysokość 30 cm, kwitnie od marca do kwietnia. Porasta słoneczne stoki, stepy i prześwietlone lasy. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Centuria zwyczajna Centaurium erythraea Rafn. Tworzy wzniesioną, prostą łodygę, rozgałęzioną tylko w obrębie kwiatostanu. Kwiaty są różowe, skupione w podbaldachy. Kwitnie od lipca do października, zapylana jest przez owady. Gatunek wykazuje dość dużą zmienność. Występuje na łąkach suchych i świeżych, pastwiskach i ugorach, przy drogach, także na zboczach wzgórz. Zasiedla miejsca widne i nasłonecznione, także widne stanowiska leśne. Roślina ta jest dość częsta na całym niżu, rzadsza w niższych położeniach górskich. Znajduje zastosowanie jako roślina lecznicza i kosmetyczna. Surowcem zielarskim jest ziele centurii. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Ośmiał mniejszy Cerinthe minor L. Bylina lub dwuletnia roślina z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Rośnie dziko w Azji Zachodniej oraz w Europie Południowej, Wschodniej i Środkowej. W Polsce występuje w południowej części kraju, sporadycznie w innych regionach. Rośnie na przydrożach, w wyschniętych potokach lub na skałach. Kwitnie od maja do lipca. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Drabik drzewkowaty Climacium dendroides (Hedw.) F.Weber & D.Mohr Mech z rodziny drabikowatych. Ma kolor jasnozielony lub brunatno zielony. Tworzy luźne darnie. Zarodnikowanie odbywa się w październiku i listopadzie. Gatunek ten jest rozpowszechniony na niżu, w górach spotykany Az po piętro kosodrzewiny, Występuje na obszarach podmokłych łąk oraz na torfowiskach niskich, w szczególności w lasach olszowych. Wyjątkowo występuje tez w rzekach, podczas wysokich stanów wody. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Zimowit jesienny Colchicum autumnale L. Bylina osiągająca do 8 – 30 cm wysokości. Rozmnaża się wegetatywnie poprzez bulwę, pęd jest silnie zredukowany, zaledwie wychodzący ponad ziemię. Liście są wąsko lancetowate. Kwitnie od sierpnia do września, rzadko na wiosnę. Kwiaty są lejkowate, w kolorze lila lub różowo-lila. Zasiedla wilgotne łąki, widne lasy mieszane i rzadkie zarośla. Jest to gatunek światłolubny, ale znosi okresowe zacienienie. Wymaga świeżych bądź wilgotnych gleb, zasobnych w składniki mineralne. W Polsce występuje najczęściej w niskich położeniach górskich. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Siedmiopalecznik błotny Comarum palustre L. Bylina lub półkrzew z rodziny różowatych (Rosaceae), dorasta do 90cm wysokości. Wytwarza wzniesioną łodygę, oraz płożące się kłącza. Liście palczaste i nierówno pierzaste, kwiaty niewielkie koloru ciemno purpurowego. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Występuje w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej, w Polsce jest dość pospolity na niżu a w górach występuje rzadziej. Rośnie na torfowiskach, brzegach cieków wodnych i w olszynach. Znajduje zastosowanie jako roślina lecznicza i ozdobna, jest też miododajny. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Konwalia majowa Convallaria majalis L. Bylina kłączowa z monotypowego rodzaju konwalia (Convallaria L.). Lecznicza i popularna roślina ozdobna, której głównym walorem są niewielkie kwiaty o charakterystycznym zapachu i dzwonkowatym kształcie. W Polsce rośnie w prześwietlonych lasach liściastych lub mieszanych, przeważnie w zaroślach, tworząc często duże skupiska, poza tym jest także uprawiana. Konwalia majowa występuje na półkuli północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym. Zasięg obejmuje niemal całą Europę, środkową i północną Azję (po Koreę i Japonię na wschodzie oraz Birmę na południu). Jedna z odmian (wyróżniana przez niektórych systematyków w randze odrębnego gatunku) znana jest także z terenów górskich we wschodniej części Ameryki Północnej. W Polsce jest to gatunek rodzimy spotykany w lasach na terenie niemal całego kraju. Występuje powszechnie zwłaszcza w północno-wschodniej części kraju, gdzie porasta duże powierzchnie, a rośliny wyróżniają się odpornością i żywotnością. Gatunek ten miejscami występuje na nielicznych stanowiskach np. w niektórych obszarach Ziemi Lubuskiej i Mazowsza, brak go niemal zupełnie w wyższych partiach gór. Zarówno w obrębie zasięgu, jak i poza nim konwalia majowa jest uprawiana w ogrodach i parkach, popularna w uprawie jest także w Polsce. Konwalia posiada podziemne mocno rozrastające się na boki kłącza, których rozwój pozwala jej tworzyć gęste kępy. Z kłączy wyrastają pojedyncze pędy kwiatowe, otulone u nasady pochwami dwóch lub trzech dużych, szerokolancetowatych liści. Pęd kwiatowy zakończony jednostronnym gronem białych kwiatów, dzwonkowatych, zrosłopłatkowych, o przyjemnym zapachu. Owocem jest czerwona kulista jagoda. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Paprotnica krucha Cystopteris fragilis (L.) Bernh. Gatunek z rodziny rozrzutkowatych (Woodsiaceae). Występuje w całym kraju, częściej w górach i na wyżynach. Porasta ocienione skały, mury, strome wapienne zbocza i leśne parowy. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Kukułka krwista Dactylorchiza incarnata (L.)Soo Wieloletnia bylina, występująca na terenie Eurazji. W Polsce jest dość częsta, głównie na niżu, w północnej, środkowej i wschodniej części kraju. Tworzy wzniesioną, sztywną i pustą łodygę, do 30-60cm wysokości. Różowe kwiaty zebrane są w gęsty, wąsko walcowaty kłos. Liście są pochwowato obejmujące łodygę i bezplamkowe. Wytwarza ponadto bulwę. Porasta wilgotne łąki i nieleśne torfowiska niskie. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Kukułka krwista żółtawa Dactylorchiza incarnata ssp. ochroleuca(Boll.)Hunt. Et Summ Wieloletnia bylina, występująca tylko w Europie Środkowej, posiada dwa izolowane obszary zwartego zasięgu. W Polsce jest gatunkiem stosunkowo rzadkim. Tworzy wzniesioną, sztywną i pustą łodygę, do 40-60cm wysokości. Żółtawobiałe kwiaty zebrane są w gęsty, wąsko walcowaty kłos. Liście są jasnozielone, pochwowato obejmujące łodygę i bezplamkowe, wytwarza bulwę. Porasta wilgotne łąki i nieleśne torfowiska niskie. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Polska Czerwona Księga Roślin zagrożona Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Kukułka szerokolistna Dactylorchiza incarnata (L.)Soo Bylina wysokości 10-70cm. Kwitnie od maja do czerwca, kwiaty są fioletowo purpurowe. Wzniesiona, sztywna łodyga otoczona jest pochwowato liśćmi z niewielkimi ale licznymi, ciemnymi plamkami. Tworzy pod ziemią 2 pozorne bulwy, z których czerpie substancje zapasowe podczas kwitnienia. Jest gatunkiem stosunkowo częstym na obszarze kraju, występuj na całym niżu a w górach sięga piętra regla górnego. Jest najpospolitszym krajowym gatunkiem storczyka Zasiedla przede wszystkim wilgotne łąki, rzadziej torfowiska niskie, młaki oraz lasy bagienne. Preferuje wilgotne gleby torfowe, rzadko na podłożu wapiennym. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum L. Krzew z rodziny wawrzynkowatych (Thymelaeaceae), występujący w całej Europie, Azji Mniejszej i zachodniej Azji. W Polsce spotykany jest na całym jej terenie, ale wszędzie rzadko. Rośnie w cienistych lasach liściastych i mieszanych oraz zaroślach, również w lasach regla dolnego i górnego oraz w piętrze kosówki. Preferuje gleby świeże i zasadowe, szczególnie na podłożu wapiennym. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Widłoząb wieloszczecinkowy Dicranum polysetum Sw.ex anom. Mech z rodziny widłozębowatych, tworzy luźne darnie, żółtozielone i nieco błyszczące. Puszka jest silnie zgięta, cylindryczna a wieczko posiada długi dzióbek. Zarodniki są zielonawe. Gatunek jest w Polsce pospolity, w szczególności na niżu. Prócz Europy występuje w Himalajach, na Syberii i w Ameryce Północnej. Żyje w różnych typach lasów, jednak najczęstszy jest na kwaśnych piaszczystych podłożach w widnych borach sosnowych i na skałach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Widłoząb miotlasty Dicranum scoparium Hedw Mech z rodziny widłozębowatych. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest widlaste zakończenie liści. Rośliny pokryte są białymi chwytnikami. Puszka jest zakrzywiona, brunatna; przykryta wieczkiem z charakterystycznym, długim dzióbkiem. Gatunek jest w Polsce pospolity. Występuje na glebach kwaśnych i silnie kwaśnych, zwłaszcza w borach iglastych i mieszanych oraz na torfowiskach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Rosiczka długolistna Drosera anglica Huds Roślina owadożerna o zasięgu wokółbiegunowym – występuje w Eurazji i Ameryce Północnej. W Polsce gatunek rzadki. Jest także największym z polskich gatunków rosiczek. Łodyga wyrasta w maju lub czerwcu, tworzy głąbik o wysokości 5-20cm, ok. dwukrotnie wyższy od wyrastających wokoło liści. Na długich, wąsko łopatkowatych liściach znajdują się bardzo duże włoski z gruczołami na czerwonych trzonkach. Wydzielają one lepką substancję, która wabi a jednocześnie więzi owady. Zaciśnięty liść wydziela także enzymy trawienne, które rozkładają ofiarę. Zasiedla torfowiska. Braki azotu w podłożu uzupełnia owadożernością. Ponadto może tworzyć mieszańce z rosiczką okrągłolistną – efektem krzyżowania tych dwóch gatunków jest rosiczka owalna. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona Lista Roślin Zagrożonych – gatunek zagrożony Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Rosiczka pośrednia Drosera intermedia Hayne Wytwarza łodygę osiągającą wysokość kilkunastu centymetrów. Wyrasta w okresie kwitnienia rośliny. Jest niewiele wyższa od wyrastających skośnie liści, wyrasta bocznie i jest wygięty łukowato w nasadzie, co jest jej charakterystyczną cechą gatunkową. Kwiaty na szczycie pędu kwiatonośnego zebrane w gronopodobny kwiatostan. Jest wiatrosiewna. Występuje w miejscach wilgotnych – na torfowiskach, zwykle przy zamulonych niewielkich zbiornikach wodnych i kałużach. Lubi miejsca bardziej piaszczyste. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona Lista Roślin Zagrożonych – gatunek zagrożony Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia L. Wieloletnia, drobna roślina tworząca przyziemna rozetkę liści. Liście są okrągławe i czerwonawe. Posiadają włoski gruczołowe, wydzielające lepką ciecz, do której przyklejają się owady. Kwiaty są białe, zebrane w pozorne grono. Kwitnie od lipca do sierpnia. Występuje w Eurazji i Ameryce Północnej, w Polsce dość pospolita. Zasiedla torfowiska wysokie, otwarte stanowiska w borach bagiennych, wilgotne wrzosowiska i brzegi dystroficznych jezior. Gatunek ten jest słaby konkurencyjnie, występuje w miejscach o rozluźnionej darni. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona Lista Roślin Zagrożonych – gatunek narażony Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Nerecznica szerokolistna Dryopteris dilatata (Hoffm.) A.Gray. Gatunek z rodziny nerecznicowatych (Dryopteridaceae). Występuje w większości cienistych lasów i zarośli na glebach wilgotnych, na niżu rzadko, w górach dość pospolita. Jest rośliną trującą. Jej kłącze zawiera floroglucydy. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens (Hoffm.) Besler. Bylina z rodziny storczykowatych (Orchidaceae), występująca w Europie, północnej Afryce i w Azji. W Polsce jest dość pospolita na całym jej obszarze Rośnie w prześwietlonych lasach, na łąkach i w zaroślach, oraz na suchych murawach. Preferuje miejsca ciepłe i słoneczne. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine (L.) Crantz. Bylina z rodziny storczykowatych (Orchidaceae), występująca w Europie, północnej Afryce i w Azji. W Polsce jest dość pospolita na całym jej obszarze. Rośnie w żyznych lasach liściastych i na ich obrzeżach, na śródleśnych przydrożach, na leśnych siedliskach kwaśnych i ubogich, w zaroślach, na łąkach i wydmach. Spotykany jest także na stanowiskach silnie przekształconych antropogenicznie, np. przy kopalniach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Kruszczyk błotny Epipactis palustris (L.) Crantz. Wieloletnia roślina zielna dorastająca do 70cm wysokości. Łodyga wzniesiona, miękko i gęsto owłosiona. Kwiaty są duże, bez zapachu, zebrane w luźne grono. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Jest gatunkiem o zasięgu eurosyberyjskim, w Polsce występuje dość często na terenie całego niżu i w niższych położeniach górskich. Rośnie na torfowiskach przejściowych i niskich, wilgotnych łąkach, czasem na obrzeżach lasów. Preferuje gleby wapienne. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona Lista Roślin Zagrożonych – gatunek narażony Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Skrzyp zimowy Equisetum hyemale L. Przedstawiciel rodziny skrzypowatych (Equisetaceae). Występuje w Europie, Ameryce Płn. i w Azji. Osiąga do 150 cm wysokości. Tworzy dość zwarte kępy. Zasiedla stanowiska słoneczne do półcienistych, na podłożu wilgotnym, kwaśnym i żyznym. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Skrzyp pstry Equisetum variegatum Schleicher Wieloletnia bylina, u której zwykle łodygi są zimozielone. Rośnie w kępach. Posiada krótki pęd, podnoszący się, z przewodem powietrznym w środku. Kłosy pojawiają się od maja do września. Występuje przede wszystkim na piaszczystych, wilgotnych terenach, przy brzegach rzek, także na podmokłych łąkach, źródliskach, oraz skarpach. Jest rośliną pionierska na rzecznych łachach. Spotyka się ja także na torfowiskach. W Polsce rzadka, występuje głównie na południu kraju. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum L. Roślina z rodziny turzycowatych (Cyperaceae). Występuje w Europie, Ameryce Północnej i Azji, od strefy umiarkowanej aż po subpolarną, od niżu po piętro alpejskie. W Polsce występuje na niżu oraz w górach. Rośnie na podtorfionych bagnach, w borach bagiennych, na torfowiskach wysokich, rzadziej przejściowych. Preferuje stanowiska podmokłe, o dużej ilości światła. Spotykana jest na stanowiskach o pH poniżej 5. Jest hemikryptofit. Wełnianka pochwowata pełni ważną funkcję w renaturyzacji torfowisk (np. po przemysłowym wydobywaniu torfu), ponieważ jest jednym z pierwszych gatunków kolonizujących pozbawione roślinności obszary. Tworzy odpowiednie warunki i mikroklimat umożliwiający rozwój innych ważnych roślin torfowisk, przede wszystkim mchów z rodziny torfowcowatych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Dzióbkowiec Zetterstedta Eurhynchium angustirete (Broth.)T.J.Kop. Tworzy mocne i lśniące darnie do 10-15cm wysokości. Łodygi są drzewkowate, liście łodygowe sercowate i szeroko zaostrzone, fałdowane o piłkowanym brzegu. Występuje na niżu po niższe położenia w górach. Rośnie w lasach na próchnicznej ziemi, charakterystyczny jest dla grądu subkontynentalnego. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Czerwona Lista Mszaków Górnego Śląska – nieokreślone zagrożenie Kruszyna pospolita Frangula alnus Mill. Gatunek rodzimego krzewu należący z rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). W Polsce pospolita na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Występuje na obszarze od północno-zachodniej Afryki (północna część Maroka, Algierii i Tunezji), poprzez całą Europę, Azję Mniejszą, północną część Syrii, Iraku, Iranu po północną i środkową Azję. Jest gatunkiem zawleczonym i inwazyjnym w Stanach Zjednoczonych oraz w Kanadzie. W Polsce roślina pospolita na niemal całym obszarze, rzadsza jedynie w rejonie Podhala i w wyższych partiach gór do 870 m n.p.m. Jest nanofanerofitem. Występuje w podszyciu rozmaitych zbiorowisk leśnych od suchych borów iglastych, poprzez różne lasy mieszane i liściaste, do bagiennych olsów. Rośnie także na torfowiskach i mokrych łąkach. Na niektórych siedliskach (np. w acydofilnym lesie brzozowodębowym) rośnie często bardzo licznie. Preferuje miejsca wilgotne i kwaśne, choć spotykana jest na glebach o różnym odczynie od pH 3,5 do 8,0. Dobrze znosi ocienienie. Przedprątne kwiaty kwitną od maja do września. Zapylana jest przez owady (lub jest samopylna). STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Przytulia wonna Galium odoratum (L.) Scop. Bylina należąca do rodziny marzanowatych (Rubiaceae). Występuje w Europie i Azji, na obszarach o klimacie suboceanicznym. W Polsce jest dość pospolita na całym niżu. Jako roślina cienioznośna, rośnie w zacienionych lasach liściastych (szczególnie bukowych) i w zarośla. Preferuje gleby próchniczne, dla których jest rośliną wskaźnikową. Jest rośliną trującą, zawierającą kumarynę. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe L. Bylina kłączowa, dorastająca do 5−60 cm wysokości. Łodyga i kłącza są cienkie. Dolne liście są łuskowate, górne równowąskie, siedzące, ustawione na łodydze skrętolegle. Kwiaty są intensywnie niebiesko- fioletowe. Kwitnie od czerwca do października. Zasiedla przede wszystkim wilgotne łąki z rzędu Molinietalia, rzadziej zarośla i torfowiska. Reprezentuje podelement eurosyberyjski. W Polsce występuje na rozproszonych stanowiskach w całym kraju. Zagrożeniem dla niej może być zaprzestanie tradycyjnego użytkowania wilgotnych łąk oraz osuszanie dolin cieków. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona Lista Roślin Zagrożonych – gatunek narażony Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus L Wieloletnia roślina zielna, dorastająca do 80 cm wysokości, z dużą podziemną bulwą. Posiada kilka długich i sztywnych liści, oraz duże kwiaty zebrane w gęste grono. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Często występuje na wilgotnych łąkach z rzędu Molinion, także na polanach, w zaroślach i dąbrowach. Gatunek o zasięgu obejmującym środkowo-wschodnią część Europy i zachodnią część Syberii. W Polsce dość często występuje na niżu, w południowej i środkowej części kraju oraz w niższych położeniach górskich. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea (L.)R.Br. Bylina, tworzy pojedyncze pędy o wysokości do 60 cm. Występuje przeważnie pojedynczo. Liście są jasnozielone, lśniące i grube. Obejmują pochwiasto łodygę, wyrastając na niej naprzemianlegle aż pod sam kwiatostan. Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi, są w kolorze od liliowo-różowego do fioletowo-purpurowego. Kwiaty pachnące od maja do lipca. Siedliskami charakterystycznymi dla tej rośliny są łąki, hale górskie, zarośla, przydroża, widne i świetliste lasy, trawiaste zbocza. Częstsza jest w górach, niż na niżu. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Gółka długoostrogowa (Wahlenb.)K.Rich. gęstokwiatowa Gymnadenia conopsea ssp. Densiflora Bylina, tworzy pojedyncze pędy o wysokości do 60 cm. Występuje przeważnie pojedynczo. Liście są jasnozielone, lśniące i grube, obejmują pochwiasto łodygę, wyrastając na niej naprzemianlegle aż pod sam kwiatostan. Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi, są w kolorze od liliowo-różowego do fioletowo-purpurowego. Kwiaty pachnące od maja do lipca. Siedliskami charakterystycznymi dla tej rośliny są łąki, hale górskie, zarośla, przydroża, widne i świetliste lasy, trawiaste zbocza. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Łyszczec baldachogronowy Gypsophila fastigiata L. Inna nazwa tej rośliny to gipsówka baldachogronowa. Jest przedstawicielem rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Rośnie w środkowej i południowo-wschodniej Europie. W Polsce występuje na skałkach wapiennych i gipsowych oraz na piaskach. Na niżu spotyka się ją np. w prześwietlonych borach sosnowych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Bluszcz pospolity (Hedera helix L.) Wiecznie zielone pnącze należące do rodziny araliowatych (Araliaceae). Gatunek typowy dla rodzaju bluszcz (Hedera). Jest jedynym przedstawicielem rodziny araliowatych we florze Polski i jedynym pnączem o liściach zimotrwałych. Występuje w lasach całej Polski, gdzie podlega ochronie prawnej. Poza naturalnym zasięgiem obejmującym Europę i Azję Mniejszą jest gatunkiem inwazyjnym. Jest gatunkiem śródziemnomorsko-atlantyckim. Występuje w całej Europie z wyjątkiem jej północnych krańców i części wschodniej (granica zasięgu biegnie od Szwecji, przez Estonię, Łotwę, Białoruś, Ukrainę po region Kaukazu i Azji Mniejszej). Jako gatunek zawleczony i inwazyjny również w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, na Hawajach, w Australii i na Nowej Zelandii, w Brazylii, Indiach i Republice Południowej Afryki. Bluszcz pospolity w Polsce występuje na całym obszarze, często w części zachodniej i południowej, rzadziej w centrum, na Podlasiu i Lubelszczyźnie, bardzo rzadko w północnej części Mazowsza i na Suwalszczyźnie. W polskich górach sięga do wysokości około 800 m n.p.m. Występuje w naturze zwykle w lasach grądowych i łęgowych oraz buczynach, poza tym także na klifach i skałkach wapiennych. Gatunek tolerancyjny, rośnie zarówno na glebach słabo kwaśnych jak i zasadowych, ale preferuje gleby świeże i próchniczne. Jest cienioznośny. Posiada ogromne zdolności przystosowawcze; może dobrze rosnąć nie tylko we właściwych dla siebie wilgotnych i zacienionych lasach, ale również w miejscach suchych i słonecznych oraz na rumowiskach skalnych, jeśli tylko klimat nie jest zbyt kontynentalny (nie toleruje silnych mrozów). Źle znosi także długotrwałe okresy wysokiej temperatury. Jest odporny na zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki i pyłowe, bardzo wrażliwy jest jednak na zasolenie gleby. Rozsiewa się skutecznie w lasach prześwietlonych lub z zaburzonym runem leśnym (zarówno z przyczyn naturalnych jak i w parkach, na plantacjach), słabiej w miejscach z silnie rozwiniętym i bogatym gatunkowo runem leśnym. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Żabiściek pływający Hydrocharis morsus-ranae L. Bylina z rodziny żabiściekowatych (Hydrocharitaceae). Występuje prawie w całej Europie (oprócz jej najbardziej wysuniętych na północ i południe obszarów), oraz w północnej i zachodniej Azji. W Polsce niedawno był pospolity, obecnie zanika z powodu degradacji siedlisk. Jest hydrofitem. Rośnie przy brzegach wolno płynących lub stojących wód. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Oman wierzbolistny Inula salicina L. Przedstawiciel astrowatych (Asteraceae). Występuje praktycznie w całej Europie od Hiszpanii przez Francję, kraje Beneluksu, Niemcy, Danię, do Polski i Skandynawii. Ma także niewielkie stanowiska w Wielkiej Brytanii. Zasiedla łąki w pobliżu zbiorników wodnych, mokradła, tereny skalne, okolice żywopłotów, suche i świeże łąki, zagajniki i lasy liściaste. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Kosaciec syberyjski Iris sibirica L. Wieloletnia roślina zielna, z rodziny kosaćcowatych. Tworzy niewielkie kępy. Łodygi wzniesione są do 80cm. Posiada 2-6 równowąskich liści i biało-niebieskie kwiaty, przeważnie po dwa, na jednym pędzie. Rodzimy obszar występowania obejmuje południową, zachodnia i środkową Europę, Turcję, Kaukaz i Syberię. W Polsce występuje w dość dużym rozproszeniu na większości obszaru., niespotykana jest jedynie w województwie łódzkim, południowej i północnej części województwa mazowieckiego i na Pomorzu Zachodnim. Występuje na torfowiskach niskich, zmienno wilgotnych łąkach trzęślicowych, niekiedy na ich obrzeżach, w ziołoroślach. Spotykana także w rowach melioracyjnych oraz w pobliżu rokicin i łozowisk. Preferuje żyzna gleby bagienne, zawierające wapń, wyłącznie w nieuprawianych siedliskach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona Lista Roślin Zagrożonych – gatunek narażony Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Groszek szerokolistny Lathyrus latifolius L. Roślina zielna z rodziny bobowatych. Wytwarza pnącą się lub płożącą łodygę oraz eliptyczne, zaokrąglone, tępe liście. Kwiaty są różowe, duże i bezwonne, wzniesione w postaci grona na dużej szypułce. Kwitnie od czerwca do sierpnia, jest owadopylna. Występuje na ciepłych i słonecznych siedliskach, takich jak murawy kserotermiczne na podłożu wapiennym, ciepłe zarośla, pola uprawne (lucerny i zboża), spotykana także na siedliskach ruderalnych. Jest światłolubna. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Polska Czerwona Księga Roślin – gatunek zagrożony Bagno zwyczajne Ledum palustre L. Przedstawiciel rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Roślina trująca i o właściwościach leczniczych, przez co jest zagrożona poprzez masowy zbiór jego gałązek. Innym zagrożeniem jest eksploatacja torfu i osuszanie miejsc, gdzie występuje. Bagno rośnie na terenach podmokłych, zacienionych i zakwaszonych, np. w sosnowych borach bagiennych, na torfowiskach wysokich i przejściowych. W stanie dzikim występuje w środkowej i północnej Europie, w północno-wschodniej Azji. W Polsce jest rozpowszechniony na całym niżu, z wyjątkiem Kujaw i Wielkopolski gdzie jest rzadki.. W północnej części niżu jest pospolity, w południowej - rzadszy. Również rzadko rośnie w górach, gdzie osiąga regiel górny. W Sudetach i Karpatach jego występowanie jest bardzo rozproszone. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Oleśnik górski Libanotis pyrenaica (L.) Bourg Przedstawiciel rodziny selerowatych (Apiaceae). Porasta tereny skalne lub podobne. Szczególnie chętnie występuje w ruinach kamiennych budowli. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Lipiennik Loesela Liparis loeselii (L.)Rich. Jest to bylina z rodziny storczykowatych. Jej niewysoka łodyga jest wzniesiona, prosta, ma bulwiasto zgrubiałą nasadę i żółty lub zielony kolor. Zazwyczaj na łodydze występują tylko dwa liście. Część podziemna posiada dwie pseudobulwki; zeszłoroczną i tegoroczną, otuloną pochwami. Z zeszłorocznej bulwy wyrasta pęd nadziemny, tegoroczna bulwa gromadzi substancje zapasowe dla przyszłorocznego pędu. Kwiaty znajdują się na szczycie łodygi, są małe i niepozorne. Roślina kwitnie od maja do lipca. Owoce bardzo małe w stosunku do wielkości kwiatów, pękające podłużnym szwem i zawierające bardzo drobne nasiona, które kiełkują jedynie wtedy, gdy zostaną zainfekowane odpowiednim gatunkiem grzyba. Lipiennik jest rośliną światłolubną, preferuje gleby średniożyzne, zasobne w węglan wapnia, ale spotyka się go także na kwaśnych torfach. Występuje na wilgotnych łąkach, torfowiskach niskich i młakach niskoturzycowych, czasem także na torfowiskach przejściowych i wyrobiskach po wydobywanym żwirze. W Europie i w Polsce jest gatunkiem rzadkim. STATUS OCHRONNY GATUNKU DYREKTYWA SIEDLISKOWA – gatunek narażony PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek zagrożony Polska Czerwona Lista Roślin – gatunek narażony Listera jajowata Listera ovata (L.) R.Br. Wieloletnia roślina zielna dorastająca do 50cm wysokości. Łodyga poniżej liści jest czterokanciasta, powyżej – obła i omszona. Liście wyrastają dwa, są naprzeciwległe. Roślina wytwarza kłącze, poziome i twarde, z licznymi korzeniami. Zasiedla głównie łęgi olszowo – jesionowe oraz wilgotne łąki, ale także wilgotne zarośla. Preferuje gleby umiarkowanie żyzne, wilgotne, o odczynie lekko zasadowym lub obojętnym. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek rzadki Tojeść bukietowata Lysimachia thyrsiflora L. Inaczej bażanowiec. Roślina należąca do rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje w Europie, oraz w środkowej i wschodniej Azji. W Polsce jest pospolita na niżu. Zasiedla brzegi wód stojących lub wolno płynących, głównie przy torfowiskach przejściowych, a także moczary, bagna, torfowiska i olsy. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Wyblin jednolistny Malaxis monophyllos (L.) Sw. Niewielka bylina osiągająca zazwyczaj kilkanaście centymetrów wysokości. Dolna część łodygi częściowo podziemna, zgrubiała część ma charakter pseudobulwy. Kwiatostan pojawia się w czerwcu i od razu wtedy też zaczynają kwitnąć pierwsze (najniższe) kwiaty. Kwitnienie trwa do sierpnia. Na niżu gatunek ten związany jest z torfowiskami niskimi i przejściowymi. Notowany jest także w wilgotnych lasach liściastych i w borach sosnowych. Na stanowiskach rośnie zwykle kilkakilkanaście egzemplarzy, jedynie na Wyżynie Śląskiej występują bardziej liczne populacje, składające się nawet z setek roślin STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Polska Czerwona Lista Roślin – gatunek niskiego ryzyka Pszeniec różowy Melampyrum arvense L. Bylina, należąca do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Występuje w Europie i w północno-zachodniej Azji. Jest półpasożytem korzeniowym, który wysysa wodę i substancje odżywcze z korzeni gospodarza (innej rośliny wyższej). Często był wymieniany jako półpasożyt występujący w zasiewach zbóż, zwłaszcza pszenicy ozimej. Z drugiej strony, podnosi on bioróżnorodność zbiorowisk roślinnych i walory estetyczne krajobrazu rolniczego. Pszeniec różowy preferuje ciepłe, słoneczne, suche i półsuche miejsca. Można go spotkać na poboczach dróg, miedzach śródpolnych, kredowych łąkach i pastwiskach, oraz na polach uprawnych. Bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata L. Bylina o grubym, pełzającym kłączu, z prostą wzniesioną łodygą wysokości 15−35 cm. Liście ułożone są skrętolegle, zanurzone w wodzie. Kwiaty są białe, zebrane w wyprostowane i gest grono. Typowe dla tej rośliny siedliska to mezotroficzne torfowiska, głównie kwaśne, niskie, przejściowe i soligeniczne, przepływowe, a także mokre łąki, rowy oraz młaki. Występuje także w zaroślach z wierzba rokitą oraz w olsach i wokół zbiorników wodnych. Preferuje gleby nieco kwaśniejsze, torfowe. W Polsce występuje dość często. Jest także roślina leczniczą. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Grążel żółty Nuphar lutea (L.) Sibth. Et Sm. Bylina z rodziny grzybieniowatych (Nymphaeaceae). Występuje w niemal całej Europie oraz w środkowej i zachodniej Azji. W Polsce jest rośliną pospolitą na niżu. Jest hydrofitem, porastającym wodne zbiorniki stojące lub wolno płynące, takie jak stawy, przybrzeżne strefy jezior, starorzecza, zakola rzek i rzeki o wolnym nurcie. Często można go spotkać razem z grzybieniami białymi, jednak w odróżnieniu od nich, grążel wchodzi na większe głębokości. Występuje w wodach bogatych w składniki organiczne (eutroficznych), mających muliste, lub piaszczysto-muliste dno. Preferuje miejsca osłonięte od wiatru. Wytwarza różne formy morfologiczne pędów, w zależności od warunków środowiska. W zbiornikach o silnym falowaniu wody lub szybkim nurcie, jak również przy długotrwałych i wysokich zalewach, powstaje forma podwodna. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Grzybienie białe Nymphaea alba L. Inaczej nenufar lub lilia wodne. Bylina z rodziny grzybieniowatych (Nymphaeaceae). W stanie dzikim występuje prawie w całej Europie aż po Ural, na Kaukazie, na Bliskim Wschodzie po Izrael na południu i Iran oraz Kaszmir na wschodzie. Rośnie też na wyspach Morza Śródziemnego oraz w Afryce północnej. W Polsce jest pospolity na niżu, w górach rzadki. Jest hydrofitem rosnącym głównie w płytkich wodach stojących lub wolno płynących, o głębokości do 2 m i piaszczysto-mulistym lub mulistym, czasami torfowym dnie. Można go spotkać w starorzeczach, stawach, przybrzeżnych strefach jezior, w wodach wolno płynących kanałów i zakolach rzek. Dobrze znosi okresowe wynurzenie. Często występuje w zbiorowiskach z innymi roślinami wodnymi, zwłaszcza z grążelem żółtym, ale w odróżnieniu od niego wnika też w szuwary, gdzie z innymi roślinami tworzy zespoły roślin wodno-szuwarowych. Masowe występowanie grzybieni w zbiorniku świadczy o zaawansowanym procesie jego wypłycania. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek narażony Wilżyna bezbronna Ononis arvensis L. Roślina z rodziny bobowatych (Fabaceae), występująca w Europie i w Azji. W Polsce jest pospolita na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Jest byliną, rosnącą na łąkach, przy drogach, na miedzach i suchych pastwiskach. Wydziela nieprzyjemny zapach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Wilżyna ciernista Ononis spinosa L. Półkrzew o wysokości do 60 cm i nieprzyjemnym zapachu. Przeważnie nie wytwarza rozłogów. Posiada zdrewniałą, rozgałęzioną, zazwyczaj ogruczolona i owłosioną łodygę, ze skróconymi pędami przekształconymi w ciernie (często dwudzielne). Roślina jest charakterystyczna dla suchych siedlisk: występuje na przydrożach i suchych łąkach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Storczyk samiczy Orchis morio L. Bylina o wzniesionej łodydze, nie przekraczającej pół metra . Liście są lśniące, zielone bez plam, kwiat stosunkowo duże, o zmiennej barwie, od czerwonopurpurowej, poprzez różową do białej. Kwitnienie przypada na maj i czerwiec. Roślina występuje na wilgotnych łąkach i torfowiskach. Jest jednym z rzadszych gatunków storczyków w skali kraju, obecnie jego stanowiska stwierdza się jedynie na południu Polski. Zwykle występuje w niewielkich skupieniach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Polska Czerwona Lista Roślin – gatunek zagrożony Żurawina błotna Oxycoccus palustris Pers Roślina wytwarza stosunkowo długą łodygę, delikatną i pełzającą. Liście są zimotrwałe, drobne, kwiaty długoszypułkowe, różowe. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owoce to kuliste jagody o barwie czerwonej, średnicy do 1 cm i o kwaśnym smaku. Dojrzewają we wrześniu i pozostają na krzewinkach całą zimę, aż do wczesnej wiosny. Występuje w lasach bagiennych i na torfowiskach, przede wszystkim wysokich. Wymaga kwaśnej i wilgotnej gleby. Znajduje zastosowanie jako roślina zielarska. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek narażony Tłustosz zwyczajny Pinguicula vulgaris L. Roślina wieloletnia należąca do rośliny pływaczowatych. Jest owadożerna. Liście występują w przyziemnej różyczce, są jasnozielone i mięsiste. Mają owalny kształt i silnie ogruczoloną górną powierzchnię. Kwiaty wyrastają z różyczki liściowej na ogruczolonych szypułkach. Owocem jest torebka z licznymi, drobnymi, nasionami. Roślina kwitnie od maja do czerwca, jest owadopylna. Występuje na stanowiskach wilgotnych: torfowiskach, wilgotnych łąkach i źródliskach. Jest trująca. Owadożerność umożliwia jej uzupełnianie azotu, którego niedobór występuje w glebie. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Polska Czerwona Lista Roślin – gatunek krytycznie zagrożony Tłustosz zwyczajny dwubarwny Pinguicula vulgaris ssp. bicolor (Woł.)A. et D.Love. Roślina wieloletnia należąca do rośliny pływaczowatych. Jest owadożerna. Liście występują w przyziemnej różyczce, są jasnozielone i mięsiste. Mają owalny kształt i silnie ogruczoloną górną powierzchnię. Kwiaty wyrastają z różyczki liściowej na szypułkach, które jednak nie są ogruczolone, co odróżnia ten gatunek od tłustosza zwyczajnego. Owocem jest torebka z licznymi, drobnymi, nasionami. Roślina kwitnie od maja do czerwca, jest owadopylna. Występuje na stanowiskach wilgotnych: torfowiskach, wilgotnych łąkach i źródliskach. Jest trująca. Owadożerność umożliwia jej uzupełnianie azotu, którego niedobór występuje w glebie STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Polska Czerwona Lista Roślin – gatunek krytycznie zagrożony Rokietnik pospolity Pleurozium schreberi (Willd.ex Brid.)Mitt. Mech z rodziny gajnikowatych, tworzy luźne zielone, żółtozielone lub bladozielone darnie. Łodyga jest koloru czerwonego i dorasta do 15 cm wysokości, liście łodygowe są gęste, jajowate, łyżkowato wklęsłe i zakończone krótkim kończykiem. W Polsce seta z puszką są rzadko wykształcane. Gatunek jest kosmopolityczny, w naszym kraju pospolity. Występuje przede wszystkim w siedliskach borowych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Płonnik pospolity Polytrichum commune Hedw. Mech z rodziny płonnikowatych. Posiada proste łodyżki do 20-40 cm wysokości, listki są odstające, podłużnie lancetowate, na brzegu piłkowane. Brunatna seta ma długość do 12 cm, puszka jest ostrokanciasta ze złoto-żółtym czepkiem. Gatunek jest prawie kosmopolityczny, w Polsce pospolity zarówno na niżu jak i w górach. Występuje na wilgotnym, kwaśnym podłożu, w lasach na łąkach i torfowiskach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Płonnik właściwy Polytrichum strictum Menzies ex Brid. Mech z rodziny płonnikowatych, tworzy ciemnozielone i niebieskozielone darnie. Posiada proste łodyżki do 30 cm wysokości, pokryte jasnymi chwytnikami. Zarodnikowanie odbywa się w czerwcu i lipcu, zarodniki są żółte i gładkie. Występuje w Eurazji, Ameryce Północnej i Południowej. W Polsce powszechny zarówno na niżu jak i w górach. Występuje na torfowiskach wysokich i przejściowych, szczególnie na tych o leśnym charakterze. Spotykany także w borach bagiennych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus (Hedw.)Warnst Mech ten tworzy darnie żółto lub szarozielone, luźne, w stanie suchym lekko błyszczące. Łodygi rosną do długości ok.15 cm, u dołu płożące się, u góry łukowato wzniesione, z niewielką ilością brązowych chwytników, nieregularnie rozgałęzione. Szczyty gałązek są tępe, z gwiazdkowato ułożonymi liśćmi. Gatunek ten jest rozpowszechniony na półkuli północnej. Posiada szeroki zasięg ekologiczny, toleruje różne warunki glebowe. Występuje na brzegach lasów i dróg, a także na pastwiskach i koszonych łąkach, zazwyczaj związany jest z siedliskami pozostającymi pod wpływem działalności ludzkiej. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Szczaw nadmorski Rumex maritimus L. Roślina z rodziny rdestowatych (Polygonaceae). Występuje w strefach umiarkowanych, zwłaszcza półkuli północnej. W Polsce jest raczej rzadki. Rośnie raczej na terenach wilgotnych, najczęściej nadbrzeżnych, słonowodnych lub słodkowodnych bagnach. Może też porastać bardziej suche tereny. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Salwinia pływająca Salvinia natans (L.) All. Inaczej paproć wodna. Należy do rodziny salwiniowatych (Salviniaceae) i występuje w całej Azji, południowo-wschodniej i centralnej Europie i Afryce północnej. W Polsce gatunek ten jest najbardziej pospolity na górnym i dolnym Śląsku, oraz wzdłuż dolin Wisły i Odry. Poza nimi występuje rzadko. Rośnie głównie w wodach stojących – w starorzeczach, stawach, rowach, wchodząc w skład zbiorowisk pleustonowych. Czasem masowo pojawia się na polach ryżowych. Jest chętnie zjadana przez ptaki wodno-błotne. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek wymierający Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Koniopłoch łąkowy Silaum silaus (L.) Schinz & Thell. Roślina posiada pełną, nagą, obłą łodygę. Dorasta do wysokości 60-100 cm, w górnej części rozgałęzia się. Liście pierzasto złożone z lancetowatych, zaostrzonych, delikatnie piłkowanych i obustronnie zwężonych listków. Kwiaty zebrane są w baldach, są drobne i żółte. Roślina kwitnie od czerwca do września Rośnie przede wszystkim na wilgotnych łąkach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek rzadki Torfowiec kończysty Sphagnum fallax (H.Klinggr.) H.Klinggr. Mech z rodziny torfowcowatych, jest jednym z najczęściej występujących torfowców w Polsce. Występuje w Eurazji i Ameryce Północnej. Rozpowszechniony jest na niżu oraz w górach. Tworzy on zbite, dywanowe darnie o barwie zielonej, białawej lub jasnobrązowej. Puszki tworzą się dość często, a zarodniki są żółte, gładkie lub słabo brodawkowate. Występuje głównie na torfowiskach przejściowych (główny składnik mszaru torfowcowego), także w dolinkach i na okrajkach torfowisk wysokich oraz na brzegach dołów potorfowych i wokół zbiorników humitroficznych. STATUS OCHRONNY GATUNKU DYREKTYWA SIEDLISKOWA – załącznik V PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Torfowiec błotny Sphagnum palustre L. Mech z rodziny torfowcowatych, występuje dość pospolicie w Polsce. Jest gatunkiem kosmopolitycznym. Łodyżki są sztywne, zielononiebieskie do żółtobrązowego. Występuje głównie na torfowiskach niskich, w olsach i borach bagiennych, a także na torfowiskach przejściowych. STATUS OCHRONNY GATUNKU DYREKTYWA SIEDLISKOWA – załącznik V PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Kosatka kielichowa Tolfieldia calyculata (L.)Wahlenb. Roślina posiada łodygę wzniesioną, sztywną, o wysokości (wraz z kwiatostanem) 10–40 cm, nagą. Pod ziemią wytwarza skośne kłącze. Kwiaty zebrane w gęsty główkowaty lub kłosokształtny kwiatostan, są żółto-zielone lub białawo-żółte. Zasiedla torfowiska, wilgotne łąki i źródliska. Jest wapieniolubna, rośnie na glebach eutroficznych powstałych z wietrzenia skal węglanowych o odczynie 6,5 – 8,2pH. W Polsce występuje głównie w górach ( w Tatrach aż po piętro halne), na niżu tylko na rozproszonych stanowiskach w Wielkopolsce, na Nizinie Śląskiej i w północno – wschodniej części kraju. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin Górnego Śląska – gatunek zagrożony Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Kotewka orzech wodny Trapa natans L. Inaczej kasztan wodny, orzech kolący lub kotwiczka. Jednoroczna roślina z rodziny krwawnicowatych (Lythraceae). Występuje ona w stanie dzikim w zachodniej, środkowej i południowowschodniej części Europy, południowo-zachodniej Azji, na Syberii i w Afryce. Na terenie Polski jest jej północna granica zasięgu. Jest rośliną bardzo rzadką, reliktem trzeciorzędowym. Występuje głównie w dorzeczu górnej Wisły i dolnego Sanu oraz górnej i środkowej Odry. Porasta wody stojące lub wolno płynące, w lecie silnie nagrzane (np. eutroficzne starorzecza i stawy rybne). Rośnie przeważnie na podłożu mulistym lub gliniasto-ilastym, zakorzenia się na głębokości 1–2 m. Gatunek ten jest ciepłolubny, znoszący wahania temperatury. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek wymierający Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek wymierający Polska czerwona Księga Roślin – gatunek krytycznie zagrożony Borówka bagienna Vaccinium uliginosum L. Krzewinka inaczej nazywana pijanicą. Należy do rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Jest szeroko rozprzestrzeniona w Azji, Europie i Ameryce Północnej na obszarach o klimacie arktycznym i umiarkowanym. Występuje na torfowiskach i bagnach, w towarzystwie bagna zwyczajnego. Jej owoce są jadalne. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona lista roślina Górnego Śląska – gatunek rzadki Kalina koralowa Viburnum opulus L. Krzewu z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae), czasem zaliczany do monotypowej rodziny kalinowatych (Viburnaceae). Występuje w Europie i środkowo-zachodniej Azji, a odmiany geograficzne rosną także na Dalekim Wschodzie i w Ameryce Północnej. W Polsce jest pospolita na terenie całego kraju z wyjątkiem Tatr. Odmiana typowa (var. opulus) występuje w przeważającej części Europy z wyjątkiem północnych krańców Półwyspu Skandynawskiego oraz południowych krańców Półwyspu Iberyjskiego, Apenińskiego i Bałkańskiego. W kierunku wschodnim zasięg obejmuje rozległy obszar sięgający Syberii z izolowanymi obszarami występowania w rejonie gór Azji Środkowej oraz Kaukazu. Rozproszone stanowiska ma w Azji Mniejszej. W Polsce gatunek ten jest pospolity z wyjątkiem wyższych partii gór. Kalina koralowa rośnie głównie na glebach wilgotnych w lasach liściastych. Jest rośliną wieloletnią, nanofanerofitem. Rozmnaża się zarówno płciowo, jak i wegetatywnie, przy czym szczególnie łatwo tworzy odrosty korzeniowe. Krzew rośnie szybko, roczne przyrosty długości pędów wynoszą 30–40 cm, osiągając wysokość do 4 m. Liście rozwijają się w końcu kwietnia. Kwitnienie trwa od maja do lipca i kwiaty w tym czasie zapylane są przez muchówki, wabione efektownymi kwiatostanami i raczej nieprzyjemnym zapachem wydzielanym przez kwiaty. Pędy zachowują żywotność przez 9–25 lat (maksymalnie do 50). Gałązki szare (młodsze pędy zielone), liście naprzeciwległe, dłoniaste 3-5 klapowe. Baldachokształtny, dość luźny kwiatostan złożony jest z białych kwiatów o zróżnicowanej budowie. Kwiaty wewnętrzne są różowobiałe, obupłciowe i znacznie mniejsze od kwiatów zewnętrznych, bezpłciowych i śnieżnobiałych. Pod koniec lata dojrzewają owoce, które mają średnicę ok.1 cm i kolor czerwony. Charakterystyczny gorzki i cierpki smak zanika po ich przemarznięciu. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona częściowa Pływacz zwyczajny Urticularia vulgaris L. Roślina należąca do rodziny pływaczowatych (Lentibulariaceae). Występuje ona pospolicie w Europie i w Azji. W Polsce dość często występuje na niżu, rzadko natomiast w niższych położeniach górskich. Porasta najczęściej stosunkowo ciepłe, stojące wody rozlewisk, stawów, rowów, starorzeczy i dołów potorfowych. Czasami masowo występuje w bogatych w plankton wodach eutroficznych. Przeważnie nie schodzi poniżej głębokości 2 m. Przez jakiś czas może przetrwać w zagłębieniach wysychających zbiorników wodnych, traci wtedy stare pędy. Jest rośliną mięsożerną. Poluje na owady dzięki wytworzeniu pułapek wabiących i działających na zasadzie wytworzenia podciśnienia, zasysającego wodę wraz ze zdobyczą. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Czerwona lista roślin zagrożonych – gatunek narażony Włosienicznik (jaskier) skąpopręcikowy Batrachium trichophyllum Bylina wodna o łodydze długości do 1 m. Kwitnie od V do VII. Gatunek rozproszony na Niżu i w niższych położeniach górskich. Na terenie kraju gatunek charakterystyczny zespołu Ranunculetum fluitantis, m. in. w tego typu zbiorowiskach, reprezentujących typ siedlisk Natura 2000 (rzeki włosienicznikowe, kod 3260). STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła Gatunki grzybów Kisielnica trzoneczkowa Exidia glandulosa (Bull.):Fr Grzyb należący do rodziny uszakowatych. Jest saprotrofem rozwijającym się w drewnie i powodującym jego białą zgniliznę. Posiada pojedyncze lub rosnące w grupach owocniki, prawie kuliste w młodości, potem soczewkowate lub krążkowate, z podstawą trzonkowato zwężoną i z górną częścią owocnika talerzykowatą lub krążkowatą. Konsystencja twardogalaretowata, u starszych bardziej miękka. Zabarwienie owocników jest czarne, oliwkowoczarne lub czarnobrązowe. Gatunek w Polsce rozproszony. Występuje najczęściej na opadłych gałęziach, kłodach, pniakach dębów lub wyjątkowo – innych drzew liściastych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona Lista Roślin i Grzybów Zagrożonych – gatunek rzadki Czyreń sosnowy Phellinus pini (Brot.:Fr.)A.Ames Grzyb z rodziny szczecinkowcowatych. Jest saprotrofem rozwijającym się w drewnie i powodującym jego białą zgniliznę. Owocniki są wieloletnie, w kształcie półkolistym, konsolowatym, później kopytowatym. Przyrośnięty jest do podłoża bokiem, na przekroju zazwyczaj trójkątny. Powierzchnię ma szorstką, gruzełkowatą i często popękaną. Miąższ jest bardzo twardy, zdrewniały, o mocnym, grzybowym zapachu. Zarodniki są kuliste albo jajowate, gładki, bezbarwne lub żółtawe. Gatunek ten jest pasożytem sosny. Występuje w borach sosnowych, mieszanych, lub w parkach. Najczęściej spotyka się go na drzewach stuletnich lub starszych Wyrasta pojedynczo lub zrośnięty po kilka, stosunkowo wysoko na pniu. W Polsce jest gatunkiem dość rzadkim. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE Czerwona Lista Roślin i Grzybów Zagrożonych – gatunek rzadki Gatunki bezkręgowców Zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis) Zalotka większa występuje zwykle w małych, lokalnych populacjach. Jej zasięg obejmuje Europę wschodnią, ale jako najbardziej termofilny przedstawiciel rodziny Leucorrhinia może pojawiać się nawet w Turcji czy na Bałkanach. Jest to największy przedstawiciel rodziny Leucorrhinia – długość od 32 do 39 mm. Czoło jak u innych zalotek jest białe. Mają czarną plamę na szczycie skrzydeł. Samiec ma czerwono-czarne ciało z charakterystyczną żółtą plamą na odwłoku. Samice są żółto-czarne i bardzo podobne do samic Leucorrhinia rubicunda. Leucorrhinia pectoralis zasiedla w Polsce wody stojące – od umiarkowanie kwaśnych po umiarkowanie zasadowe, często niskiej bądź średniej żyzności. Zwykle znaleźć ją można w małych oczkach wodnych lub bagnach śródleśnych, małych jeziorkach na torfowiskach sfagnowych i na terenie torfowisk niskich. Lata od wczesnego maja do wczesnego sierpnia, a najłatwiej zobaczyć ją w maju lub czerwcu. Cykl życiowy, jak u większości gatunków ważek jest dwuletni Czas połączenia kopulacyjnego, tzw. tandemu może trwać nawet kilkanaście minut, następnie samica składa jaja wprost do wody, w miejscach występowania dużej ilości roślinności zanurzonej. Z jaj złożonych przez samicę po niedługim czasie wylęgają się larwy. Okres larwalny trwa do wiosny kolejnego roku, kiedy to zachodzi metamorfoza do imagines. Larwy przebywają w warstwie roślin zanurzonych, gdzie aktywnie polują. Osobniki dorosłe zwykle latają wśród roślin, przy czym rzadko pojawiają się na niskich i płaskich powierzchniach. Za główne zagrożenia dla tego gatunku uważa się: melioracje torfowisk i bagien, osuszanie drobnych oczek wodnych, nieprawidłowo prowadzona gospodarka leśna polegająca na wycinaniu lasów nad brzegami małych zbiorników śródleśnych, które po wystawieniu na działanie promieni słonecznych szybko zanikają. Prowadzi to do zaniku środowisk będących naturalnym miejscem występowania i rozrodu gatunku. W celu polepszenia ochrony należałoby objąć ochroną siedliska gatunku, zaniechać melioracji i osuszania na obiektach gdzie zalotka występuje i odbywa lęgi. W rejonach zbiorników gdzie zachodzi rozwój larw należałoby także zaprzestać zabiegów, które mogłyby naruszyć poziom wód gruntowych i zmienić gospodarkę wodną w danym regionie. Zalotka większa może występować w siedliskach z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej – ochrona tych siedlisk może sprzyjać ochronie gatunku. Głównie są to: naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamnion i Hydrocharition oraz naturalne dystroficzne jeziora i stawy. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik II załącznik II, załącznik IV ochrona ścisła Zalotka spłaszczona (Leucorrhinia caudalis) Zasięg Leucorrhinia caudalis jest mocno poszarpany, a populacje są raczej małe i lokalne. Zamieszkuje Europę wschodnią począwszy od wschodnich Niemiec do Uralu. Długość od 33 do 37 mm. Jak inni przedstawiciele rodzaju Leucorrhinia ma ona białe czoło. Mają też białe plamki na końcach skrzydeł, a ich ogon jest maczugowaty i spłaszczony. Samiec ma czarno-brązowe oczy i granatowo – brązowy tułów, na odwłoku ma gruby jasnoniebieski pas, reszta jest czarna. Samica ma trochę jaśniejsze oczy i żółto-czarne ubarwienie. Zwykle zamieszkuje duże rzeki i jeziora co najwyżej umiarkowanie eutroficzne, z przezroczystą wodą i z dobrze rozwiniętą roślinnością podwodną oraz różnego rodzaju pływającymi liśćmi. Gatunek zasiedla tez starorzecza i niektóre zbiorniki torfowiskowe. Dorosłe osobniki spotkać można od strony wody, na roślinach pływających. Latają od połowy maja do wczesnego sierpnia, a najłatwiej zaobserwować je w czerwcu. Największym zagrożeniem dla gatunku jest przekształcanie rzek i malejąca liczba starorzeczy. Wobec rosnącego zagrożenia dla siedlisk naturalnych, ważne jest również i utrzymanie siedlisk wtórnych (antropogenicznych) - np. stawów hodowlanych. Siedliska wtórne podlegają szybkiej sukcesji - zmierzają ku łące lub podmokłemu lasowi, tak więc jeśli gatunek ma przetrwać potrzebna jest ingerencja człowieka (np. na stawach hodowlanych robią to sami hodowcy ryb). Kolejnym zagrożeniem jest eutrofizacja. Zagrożenie stanowią głównie wyrobiska eutrofizowane przez wędkarzy zanęcających ryby. Należy więc ograniczyć wędkarskie wykorzystanie wód z L. caudalis. Tym bardziej, że intensywne zarybianie powoduje wzrost presji drapieżniczej ryb na larwy i niszczenie potrzebnej zalotce roślinności, zwiększa również podatność zbiornika na eutrofizację. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik IV ochrona ścisła LC Czerwończyk nieparek (Lycaena dispar) Dzienny motyl z rodziny modraszkowatych Lycaenidae, występujący w Europie i na Syberii. W Polsce spotkać go można na przede wszystkim terenach nizinnych, rzadziej na pogórzu (do 1000 m n.p.m.). Jest liczniejszy w północnej i wschodniej Polsce. U tego gatunku dymorfizm płciowy jest silnie widoczny. Rozpiętość skrzydeł waha się w granicach 32–40 mm, przy czym samica jest większa od samca. U obu płci wierzch skrzydeł ma kolor złocistoczerwony z czarnym obrzeżeniem, a spod tylnego skrzydła z silnym błękitnym nalotem. U samca w połowie długości przedniego skrzydła znajduje się niewielka czarna kropka lub krótka poprzeczna kreska. Na skraju oby skrzydeł znajduje się ciemne obrzeżenie. U samicy obrzeżenie przedniego skrzydła jest szersze, na skrzydle występuje przepaska z czarnych kropek oraz dwie dodatkowe kropki w nasadowej części skrzydła. Tylne skrzydło jest silnie przyciemnione, z szerokim pomarańczowym paskiem przy jego zewnętrznym brzegu. Możliwe jest pomylenie samca tego gatunku z innym motylem – czerwończykiem dukacikiem Lycaena virgaureae. Czerwończyk nieparek preferuje przede wszystkim tereny podmokłe: torfowiska niskie, podmokłe leśne łąki, śródleśne moczary, czy skraje lasów łękowych. Ze względu na te preferencje został wybrany na gatunek wskaźnikowy dla siedlisk zagrożonych w Europie i objętych ochroną w ramach obszarów Natura 2000. W ostatnich latach coraz częściej obserwuje się go w środowiskach bardziej suchych, w tym także ruderalnych, gdzie zasiedla np. obrzeża rowów melioracyjnych. Związane jest to ze składaniem jaj na innych gatunkach szczawiu, rosnących właśnie w takich miejscach. Nieparek ma na ogół jedno pokolenie w roku, które pojawia się od końca czerwca do końca lipca. Jednak w sprzyjające lata mogą być ich dwa. Wtedy pierwsze pojawia się od początku czerwca do początku lipca, a drugie – od końca lipca do końca sierpnia. Osobniki drugiego pokolenia są mniejsze od tych z pokolenia pierwszego. Gąsienice żerują głównie na szczawiu lancetowatym, ale coraz częściej obserwowane są również na innych gatunkach – szczawiu zwyczajnym, kędzierzawym czy tępolistnym. Żywią się liśćmi, a zimują w młodszych stadiach wzrostowych. W stadium poczwarki przechodzą na roślinie pokarmowej lub w jej pobliżu. Osobniki dorosłe są aktywne słoneczne dni i odwiedzają wiele gatunków kwiatów, najchętniej żółtych lub fioletowych, rzadziej białych. Stan populacji gatunku jest dobry z tendencją do wzrostu liczebności i zasiedlania nowych obszarów. Zagrożeniem dla niego z pewnością jest osuszanie terenów podmokłych i melioracje, ale jest ono w pewnym stopniu redukowane przez możliwość zasiedlania przez niego terenów bardziej suchych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska Dyrektywa Siedliskowa PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce Polska Czerwona Księga KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN - załącznik II załącznik II, załącznik IV ochrona ścisła LR (gat. niższego ryzyka) NT Gatunki ryb Piskorz (Misgurnus fossilis) Największy i najrzadszy przedstawiciel rodziny kozowatych. Piskorz żyje w pobliżu dna, reagując na zmiany ciśnienia atmosferycznego podpływając ku górze. W przypadku okresowego braku wody zagrzebuje się w mule. Obecnie zasiedla niemal wszystkie systemy rzek nizinnych, nigdzie jednak nie jest liczny. Zasiedla wody stojące i wolno płynące, płytkie, zanikające jeziora, drobne, muliste śródpolne zbiorniki, starorzecza, kanały, a nawet rowy melioracyjne. Siedliska wymieniane w Załączniku Dyrektywy Siedliskowej to: 3150 – starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion; 3260 – nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis; 3160 – naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne. Występuje w Europie od rzeki Loary na zachodzie po dorzecze Wołgi na wschodzie. Brak go w Wielkiej Brytanii, Skandynawii, na Półwyspie Pirenejskim, Apenińskim i Bałkańskim oraz w dopływach rzek uchodzących do Morza Śródziemnego, Adriatyckiego, Egejskiego i Arktycznego. Dawniej, w Polsce, piskorz występował licznie, obecnie zasięg jego występowania kurczy się. Populacje jego ulegają rozdrobnieniu, w wielu miejscach całkowicie zanikają. W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt sklasyfikowany jest jako gatunek bliski zagrożeniu. Aby zachować gatunek oraz przywrócić mu pierwotny areał występowania wskazana jest czynna ochrona polegająca na renaturyzacji rzek i odtwarzaniu siedlisk tego gatunku. Na zmeliorowanych i odwodnionych terenach należałoby powstrzymać odpływ wód, przywrócić starorzeczom łączność z rzeką, a także ograniczyć wykorzystanie rybackie stawów i wód gdzie ta ryba występuje. Główną przyczyną zanikania gatunku jest rozwój rolnictwa i przemysłu, który powoduje zanieczyszczenie środowiska i dewastacje naturalnych siedlisk piskorza. Potencjalne działania ochronne powinny być nakierowane na zapewnienie dogodnych warunków rozrodu (konieczne jest zachowanie właściwych siedlisk) i rozwoju wszystkich grup wiekowych w pełnym cyklu rocznym. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE Polska Czerwona Księga – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II NT (gat. niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia) LC Śliz pospolity (Barbatula barbatula) Ryba z rodziny przylgowatych, osiągająca 12-21cm długości. Ma wydłużone, walcowate ciało o kolorze brązowo-szarym z jaśniejszym brzuchem i ciemniejszymi plamami na bokach. Część brzuszna ani grzbietowa nie posiadają łusek. Śliz jest rybą denną, występuje w przejrzystych płynących wodach – przede wszystkim rzekach górskich, rzadziej nizinnych, o kamienistym dnie. Czasem także spotykany jest w strefie przybrzeżnej jezior o piaszczysto - żwirowym dnie. Tarło odbywa w miejscach piaszczysto – kamienistych, od kwietnia do maja – gdy temperatura wody przekroczy 10 stopni. Ikrę strzeże samiec, aż do wyklucia się larw. Jest ponadto rybą wybitnie stanowiskową, oddala się maksymalnie 500metrów od miejsca pobytu. Żywi się larwami owadów wodnych, małymi skorupiakami i ikrą ryb (zwłaszcza jelcy i kleni). Aktywny jest głównie nocą, za dnia ukrywa się pod kamieniami, nawisami brzegowymi lub korzeniami drzew. Zasięg tego gatunku obejmuje Europę Zachodnią, Środkową i Wschodnią, nie spotyka się go na Półwyspie Pirenejskim, w Grecji, Północnej Szkocji, Norwegii, Północnej Finlandii i Szwecji. W Polsce pospolity w rzekach górskich. Często zasiedla te same wody, co głowacze i pstrągi. Śliz uważany jest za gatunek dobrze znoszący zanieczyszczenia natury organicznej. Nie toleruje jednak ścieków przemysłowych i zanieczyszczenia wód tymi ściekami jest najważniejszym powodem zanikania populacji śliza w Europie. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN - ochrona ścisła LR Gatunki płazów i gadów Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) Traszka grzebieniasta jest największą krajową traszką. Długość samic może dochodzić do 16 cm. Ubarwienie grzbietu jest jednolite – szare lub czarne. Na bokach ciała widoczne są jasne kropki. Brzuszna strona ciała jest żółta lub pomarańczowa z czarnymi, regularnymi plamami. W okresie godowym wyraźny jest dymorfizm płciowy. U samca wykształca się wtedy wysoka na kilkanaście milimetrów płetwa grzbietowa mająca charakter grzebienia. Grzebień ciągnie się od środka głowy do końca ogona i jest głęboko i nieregularnie powycinany. Ponadto, po bokach ogona pojawiają się opalizujące, perłowe smugi. Wargi kloakalne samca są w czasie godów nabrzmiałe i czarne. Poza okresem rozrodczym grzebień godowy samca zmniejsza się do niewysokiej listwy ciągnącej się wzdłuż grzbietu. U samicy brak jest grzebienia godowego, wargi kloakalne są płaskie i żółte. Traszka grzebieniasta ze snu zimowego budzi się w marcu i przystępuje do godów. Zasiedla wówczas różnego rodzaju zbiorniki wodne – ocienione, płytkie lub głębokie oczka wodne, stawy, torfianki. Preferuje niewielkie zbiorniki z wodą stojącą. W siedliskach lęgowych gatunku ważna jest obecność roślin wodnych wykorzystywanych przez samice do składania jaj. Samice składają jaja pojedynczo, zawijając każde jajo w jeden liść. Jaja składają w liczbie ok. 200. Larwy wylęgają się po kilku dniach od złożenia jaj i rozwijają się w wodzie do momentu metamorfozy (przeobrażenia). Okres przeobrażenia trwa od końca lipca do późnej jesieni. Po metamorfozie większość osobników opuszcza zbiorniki wodne i przebywa w ich sąsiedztwie. Nieliczne traszki mogą zimować w wodzie. Przeżywalność dojrzałych osobników w skali roku wynosi ok. 65 % (Poradnik Natura 2000. Gatunki zwierząt; 2004). Po zakończeniu godów osobniki dojrzałe tracą szatę godową i opuszczają oczka wodne. W okresie życia lądowego gatunek zamieszkuje wilgotne, zacienione siedliska. Żeruje przeważnie po zmierzchu, w ciągu dnia pozostaje w kryjówkach. W sen zimowy zapada późną jesienią, po pierwszych przymrozkach. Na zimowe schronienia traszka wybiera różnego rodzaju zagłębienia terenu. Chroni się pod ściółką, kłodami drzew, kamieniami. Czasem zimuje w piwnicach gospodarstw domowych. Larwy i dojrzałe osobniki są aktywnymi drapieżnikami. Na lądzie pokarm gatunku stanowią głównie: dżdżownice, ślimaki, owady, a w wodzie małe organizmy, takie jak: skorupiaki, pajęczaki, owady, ślimaki i larwy płazów. Traszka grzebieniasta jest gatunkiem niżowym. W Polsce występuje na terenie prawie całego kraju. Spotykana jest w wilgotnych siedliskach – głownie torfowiskach i lasach liściastych bogatych w drewno posuszowe i różnego rodzaju leżaniny, które dostarczają kryjówek w czasie żerowania. Występowanie traszki uwarunkowane jest obecnością zbiorników wody stojącej będących miejscem godów i lęgu. Optymalne siedlisko traszki to mozaika zróżnicowanych oczek wodnych, z których część to oczka okresowo wysychające. Ważna jest również obecność odpowiedniej roślinności wodnej, sprzyjającej tworzeniu miejsc składania jaj. Siedliska wymienione w I Załączniku Dyrektywy Siedliskowej stanowiące potencjalne miejsca występowania traszki to: 3150 – starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne; 7110* – torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe); 7120* – torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji; 7140 – torfowiska przejściowe i trzęsawiska; 7150 – obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion; 7230 – torfowiska zasadowe; 91D0* – bory i lasy bagienne; 91E0* – łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe; 91F0 – łęgowe lasy dębowo- wiązowo- jesionowe (Ficario-Ulmetum). Obecnie gatunek często spotykany jest w pobliżu siedzib ludzkich lub w miejscach pochodzenia antropogenicznego, takich jak: rowy melioracyjne, glinianki, nieczynne żwirownie, stawy, czy zbiorniki przeciwpożarowe. Największym zagrożeniem dla gatunku jest niszczenie stanowisk rozrodczych: odwadnianie terenu, zasypywanie lub zanieczyszczanie niewielkich zbiorników wodnych. Pogłębia to izolację istniejących lokalnych populacji i w konsekwencji może doprowadzić do ich zaniku. Ponieważ w ostatnich latach obserwuje się w kraju masowy spadek liczebności tego gatunku, spowodowany najczęściej zanikiem siedlisk, wszystkie zinwentaryzowane stanowiska traszki grzebieniastej uważa się za istotne dla zachowania populacji tego gatunku. Potencjalne działania ochronne powinny być nakierowane na zapewnienie dogodnych warunków rozrodu (odtwarzanie zniszczonych stawów, kopanie nowych, jeśli określona zostanie potrzeba; utrzymanie odpowiedniego poziomu wody w sztucznych stawach rybnych) oraz zapewnieniu możliwości migracji gatunku i kontaktu z innymi populacjami. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – Lista dla Karpat – załącznik II załącznik II, załącznik IV ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) NT (gat. niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia) LC + Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris) Ciało traszki zwyczajnej jest smukłe, ogon zaś długi, bocznie spłaszczony. Samce osiągają długość do 11 cm. Zwierzęta te mają jasnobrązowy, oliwkowy lub ciemnobrązowy grzbiet, często usiany ciemniejszymi plamkami. U bardzo młodych osobników, wzdłuż linii grzbietu może występować żółtawy lub pomarańczowy pas. Spód ciała jest jasnokremowy, żółty, pokryty ciemnymi okrągłymi plamkami. Wyraźny dymorfizm płciowy. Samce są większe od samic, a w okresie godowym na ich grzbiecie pojawia się regularnie ząbkowany grzebień, natomiast przez ogon przebiega błękitna smuga z czarnymi plamkami. Rozmnaża się zazwyczaj w niewielkich zbiornikach wód stojących, zarówno naturalnych, jak i tych całkowicie obetonowanych, miejskich, bez żadnej roślinności oraz kanałach, rowach i stawach. Można ją spotkać nawet w spokojnych odcinkach wód płynących, na torfowiskach i w wodach słonawych. Gody trwają od połowy marca do połowy czerwca. Samica składa jaja pojedynczo, na liściach roślin wodnych. Przeobrażenie trwa od lipca do września. W okresie rozrodczym i podczas wędrówek (do zbiorników wodnych i ewentualnie na zimowiska) oraz podczas deszczu jest aktywna w dzień i w nocy. Przez resztę sezonu prowadzi nocny tryb życia, w dzień ukrywając się w norach niedaleko od zbiornika wodnego (w odległości do 500 m), pod kamieniami, kłodami drewna itp. Na niektórych obszarach traszki zwyczajne, które w następnym roku pierwszy raz przystąpią do rozrodu migrują dwukrotnie w ciągu roku na większe odległości: na jesieni do miejsc zimowania i na wiosnę do zbiorników rozrodczych. Zazwyczaj gatunek ten występuje w zacienionych i wilgotnych miejscach, spotykano go także na terenach zupełnie suchych oraz nasłonecznionych. Traszka ta występuje w bardzo różnych środowiskach, zarówno na nizinach jak i wysoko w górach (w południowej i wschodniej części swojego zasięgu dochodzi do 2000 m n.p.m.). Jest bardzo plastycznym ekologicznie gatunkiem. Zamieszkuje ziemie uprawne, lasy, sterty kamieni, krzaczaste zarośla, ogrody i parki- nawet te niewielkie, położone w centrach wielkich miast. Traszka zwyczajna żywi się rozmaitymi bezkręgowcami- wodnymi bądź lądowymi w zależności od pory roku. Część płazów trzyma się tego samego miejsca - jednego osobnika można znajdować tygodniami pod tym samym kamieniem. Jesienią traszka zwyczajna wyszukuje sobie kryjówkę na lądzie, przeważnie w ziemnych norach, znacznie rzadziej w wodzie i zapada w sen zimowy (w terminach od października - listopada do lutego - marca). STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) Kumak nizinny (Bombina bombina) Ciało kumaka jest grzbietobrzusznie spłaszczone, ubarwienie grzbietu ciemno- brunatne z wyraźnymi oliwkowymi plamami. Spód ciała jest ciemny, pokryty jaskrawo pomarańczowymi, nieregularnymi plamami, widoczne jest tu również białe kropkowanie. U tego gatunku plamy barwne zajmują mniej niż 50 % powierzchni brzusznej ciała. Brak jest wyraźnego dymorfizmu płciowego. Samice są nieco większe od samców, długość ich ciała dochodzi do 5,7 cm. Kończyny krępe, przednie- czteropalczaste, tylne- pięciopalczaste, spięte błoną pławną. Cechą charakterystyczną gatunku jest sercowaty kształt źrenicy. Skóra na grzbiecie jest pokryta drobnymi, ciemnymi brodawkami rogowymi. W okresie godów, na skutek wypełniania się płynami podskórnych worków limfatycznych, zwiększa się objętość ciała samców. W tym czasie samce dzięki parzystym workom powietrznym podgardla wydają głosy. Gatunek, po opuszczeniu miejsc zimowania, wędruje do zbiorników wodnych, gdzie odbywa gody. Termin rozpoczęcia godów zależy w dużej mierze od warunków pogodowych i temperatury wody. Kumak do rozrodu wymaga płytkich, łatwo nagrzewających się zbiorników o czystej wodzie oraz bogatej roślinności podwodnej. W trakcie godów, które trwają ok. 3 miesięcy, samce wydają głosy zwane kumkaniem. W czasie tokowania płuca samców wypełniają się powietrzem powodując unoszenie się ciała na powierzchni wody. W dogodnych warunkach pogodowych- w czasie słonecznych dni- samce tokują przez cały dzień. Głosy wydają w grupach, co ma znaczenie przy wyznaczaniu terytorium. Jedna samica składa w kilku kłębach do ok.1000 jaj, które oplata wokół łodyg roślin wodnych. Po opuszczeniu osłonek jajowych kijanki pozostają przyczepione do podwodnych roślin nitkami śluzu. W tym czasie odbywa się resorpcja resztek żółtka oraz wykształcanie się niektórych narządów. Rozwój kijanek do czasu metamorfozy trwa ok. 3 miesięcy i zależy od obfitości pokarmu i warunków pogodowych. Kijanki, które nie przeszły metamorfozy do zimy nie mają zdolności zimowania i giną. Przeobrażone kumaki opuszczają zbiorniki wodne, pozostając jednak w ich strefie przybrzeżnej. Pokarm gatunku stanowią małe, wodne bezkręgowce, owady i ich larwy, ślimaki, pająki, skorupiaki oraz pierścienice. Kumak nizinny, poza okresem hibernacji, jest silnie związany ze środowiskiem wodnym. Gatunek preferuje płytkie, zlokalizowane na otwartej przestrzeni, zbiorniki wodne o bogatej roślinności. W razie wyschnięcia wody w jednym zbiorniku gatunek wędruje w poszukiwaniu innego. Często spotykany na rozlewiskach, starorzeczach, w rowach melioracyjnych, starych żwirowniach, naturalnych, wypełnionych wodą zagłębieniach terenu. Wiele z potencjalnych siedlisk gatunku ujętych zostało w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, są to: 3110- jeziora lobeliowe; 3150- starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion; 3160- naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne; 3260- nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis; 6410- łąka rajgrasowa; 6510-1- bory i lasy bagienne; 6510-2- łąka z wiechliną łąkową i kostrzewą czerwoną; * 7110 - torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą; 7120- torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji. Charakterystyczną cechą gatunku jest rozbudowana przestrzenna struktura populacji, w ramach której wyróżnia się mniejsze subpopulacje. Pomiędzy subpopulacjmi odbywa się wymiana osobników. Zachowanie takiej struktury populacji uwarunkowane jest występowaniem odpowiednich siedlisk (sieć zróżnicowanych zbiorników wodnych) oraz możliwością migracji osobników pomiędzy poszczególnymi subpopulacjami. Optymalnym siedliskiem gatunku jest kompleks zróżnicowanych oczek wodnych z dominującym udziałem takich gatunków roślin, jak: Potamogeton natans, Eleocharis sp., Glyceria fluitans, Sparganium erectum. Suma powierzchni zbiorników wodnych nie powinna być mniejsza niż 2 2 2 5000 m na 1 km . Optymalne zagęszczenie gatunku to 1 osobnik na 50 m powierzchni wody, a 2 zatem 5000 m optymalnego siedliska zapewnia warunki bytowania dla min. 100 osobników. Ponad połowa stawów powinna znajdować się na otwartej przestrzeni, tak aby zacienienie lustra było minimalne. Tereny wokół stawów powinny być umiarkowanie zgryzane. Największym zagrożeniem dla gatunku jest niszczenie stanowisk rozrodczych: odwadnianie terenu, zasypywanie lub zanieczyszczanie niewielkich zbiorników wodnych, także fragmentacja siedlisk i lokalnych korytarzy migracyjnych powodowana przez inwestycje, głównie o charakterze liniowym. Pogłębia to izolację istniejących lokalnych populacji i w konsekwencji może doprowadzić do ich zaniku. Działania ochronne na rzecz gatunku to przede wszystkim zachowanie odpowiedniej ilości i struktury wymaganych siedlisk lęgowych poprzez: zapobieganie ich niszczeniu; zapobieganie ich wysychaniu; zapobieganie zarastaniu- odkrzaczanie brzegów zbiorników wodnych, usuwanie rzęsy, nadmiaru roślinności wodnej i przybrzeżnej; tworzenie łagodnych brzegów i płycizn; ograniczenie zabiegów agrotechnicznych w sąsiedztwie oczek wodnych; ekstensywne wypasanie bydła w pobliżu stanowisk gatunku; tworzenie nowych zbiorników wodnych i miejsc zimowania. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik II, załącznik IV ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC Żaba moczarowa (Rana arvalis) Żaba moczarowa należy do żab brunatnych. W porównaniu z żabą trawną ma delikatniejszą budowę ciała. Osobniki tego gatunku osiągają 8 cm długości. Pysk żaby moczarowej jest ostro zakończony. Ubarwienie zmienne- ciemno brązowe. Brzuszna strona ciała jest biała, białokremowa. Za oczami występuje ciemna plama skroniowa. Wzdłuż grzbietu przebiega jasna pręga. W okresie godowym ciało samca przybiera intensywną niebieską barwę na skutek przenikania limfy do przestrzeni podskórnych. Występuje na terenie Europy poza jej północnymi i południowymi krańcami. W Polsce występuje na terenie całego kraju. Żaba zamieszkuje głównie tereny otwarte - łąki, bagna, torfowiska. Ze snu zimowego żaby moczarowe budzą się w marcu i wyruszają w poszukiwaniu lęgowisk. W przeciwieństwie do żaby trawnej migracje gatunku nie mają masowego charakteru. Do godów przystępują w różnorodnych zbiornikach wodnych. Mogą to być stawy, oczka wodne, rozlewiska, czasem rowy melioracyjne. Godujące samce ustawicznie wydają odgłosy dzięki dwom rezonatorom znajdującym się na podgardlu. Samce godują zbiorowo w grupach liczących przeważnie po kilkadziesiąt osobników. Zbierają się w miejscach płytkich i zacisznych. Połączone w wodzie pary przemieszczają się na dno zbiornika, gdzie samica składa jaja. Skrzek ma postać kłębu liczącego od kilkuset do ponad dwóch tysięcy jaj. Kijanki przechodzą metamorfozę po około 3 miesiącach. Proces ten trwa od drugiej połowy czerwca do pierwszej połowy lipca. Pokarm gatunku stanowią dżdżownice, ślimaki, owady, a także pajęczaki. Poza okresem godów zasiedla przede wszystkim tereny otwarte- mokre łąki, torfowiska, bagna oraz pola uprawne. Spotykana jest również w lasach liściastych i mieszanych Żaba moczarowa jest gatunkiem nizinnym, który w Polsce rzadko przekracza wysokość 500 m n.p.m. Tak jak w przypadku większości płazów główne zagrożenia dla gatunku wynikają z zaniku preferowanych siedlisk lęgowych. Następuje to na skutek zasypywania lub niszczenia niewielkich zbiorników wodnych, osuszania terenu, regulacji koryt rzecznych czy zmiany warunków hydrologicznych cieków. Znacznym zagrożeniem jest również fragmentacja siedlisk na skutek rozwoju szlaków komunikacyjnych. Gatunek prowadzi złożony cykl życia, który wymaga kilku odmiennych siedlisk- dla rozrodu, hibernacji i żerowania. Wymagania te powodują, ze żaby moczarowe odbywają regularne migracje. Ciągi komunikacyjne często przecinają szlaki migracji gatunku łączące różnego rodzaju siedliska. Skutkiem tego wiele osobników ginie na drogach, co czasem prowadzi do drastycznego spadku liczebności populacji. Z fragmentacji siedlisk na skutek rozwoju infrastruktury drogowej wynika kolejne zagrożenie dla gatunku, jakim jest izolacja populacji. Brak możliwości wymiany osobników pomiędzy populacjami ma negatywny wpływ na utrzymanie genetycznego zróżnicowania lokalnych populacji. Działania ochronne na rzecz gatunku to zachowanie odpowiedniej ilości i struktury wymaganych siedlisk lęgowych poprzez: zapobieganie ich niszczeniu; zapobieganie ich wysychaniu; zapobieganie zarastaniu - odkrzaczanie brzegów zbiorników wodnych, usuwanie rzęsy, nadmiaru roślinności wodnej i przybrzeżnej; odtwarzanie zniszczonych miejsc rozrodczych; łagodzenie skutków powstawania barier liniowych na trasach migracji gatunku. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik IV ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC Żaba wodna (Rana esculenta) Żaba wodna należy do grupy europejskich żab zielonych i jest hybrydą (mieszańcem) między żabą śmieszką a żabą jeziorkową. Łączy w sobie szereg cech gatunków rodzicielskich, również morfologicznie wykazuje cechy pośrednie tych dwóch taksonów, choć przypomina bardziej żabę jeziorkową. Jej ciało jest dość masywne, pysk długi i ostro zakończony, zaś oczy wyraziste, duże i wystające. Tylne kończyny są długie, o palcach spiętych błoną pławną sięgającą ich końców. Błony bębenkowe są dobrze widoczne, wielkości nieco mniejszej niż średnice oczu. Skóra żaby wodnej jest gładka, miejscami lekko granulowana. Grzbiet tej żaby ma zabarwienie zielone (przeważnie trawiastozielone, rzadziej oliwkowozielone, żółtozielone), czekoladowobrązowe do brązowoszarego. Wzdłuż linii grzbietu żaby wodnej ciągnie się często jasnozielona smuga. Po bokach ciała znajdują się grube i wystające fałdy skórne, często zabarwione jasnozłocistobrązowo. Brzuch tej żaby jest biały, gładki lub delikatnie, szaro cętkowany. Samce posiadają białe lub czarne, parzyste rezonatory i osiągają długość 5,7 - 9,7 cm, zaś samice 7 - 10,9 cm (wyjątkowo 12 cm). Płaz ten zamieszkuje Europę Środkową i Wschodnią i generalnie jego zasięg występowania jest podobny do rodzicielskich taksonów. Preferowane siedliska to głównie niziny, choć spotykana jest także w górach do ok. 1550 m n.p.m. Zamieszkuje większe, obficie zarośnięte roślinnością stawy, starorzecza, stawy rybne, rzadziej można ją spotkać nad brzegami rzek. Żaba wodna prowadzi wodno-lądowy tryb życia. Przeważnie przesiaduje na brzegu akwenu. Zimuje między wrześniem - październikiem a marcem, na lądzie lub w wodzie. Może oddalać się na około 2,5 km od zbiornika wodnego. Wykazuje skłonność do wędrówek, stąd też kolonizuje nowo powstałe zbiorniki wodne. Może żyć co najmniej 14 lat. Żywi się głównie owadami, zarówno wodnymi, jak i lądowymi. Zjada mniejsze żaby i kijanki (również własnego gatunku), małe ryby, traszki, węże, jaszczurki, ryjówki, gryzonie, pisklęta wróbli i innych ptaków. Okres godowy przypada na koniec wiosny i początek lata. Samice składają kilka kłębów jaj, w których łączna liczba jaj wynosi od 1700 do 11000 sztuk. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik V ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) Żaba jeziorkowa (Rana lessonae) Żaba jeziorowa ma ciało wysmukłe o delikatnej budowie. Osobniki tego gatunku osiągają długość do 8 cm. Ubarwienie grzbietu jest trawiasto- zielone, rzadziej w odcieniu brązowym, z ciemnymi plamkami. Przez środek grzbietu przebiega jasna pręga. Spód ciała jest jasny. Dobrze widoczne są błony bębenkowe. Samce są mniejsze od samic, posiadają podwójne worki rezonansowe oraz modzele godowe na pierwszych palcach przednich odnóży. U samców pojawia się również ubarwienie godowe – grzbiet i okolice głowy nabierają żółtego koloru. Ze snu zimowego budzi się na początku kwietnia, a do godów przystępuje w końcu kwietnia lub w maju. W czasie godów samce gromadzą się w zbiornikach wodnych i w grupach liczących nawet do kilkuset osobników zaczynają tokować. Samice składają jaja w postaci kłębów przytwierdzonych do roślin wodnych. Przeobrażenie odbywa się w lipcu i sierpniu. W Polsce żaba jeziorkowa występuje na terenie całego kraju do wysokości 400 m n.p.m. Zasiedla różnego rodzaju zbiorniki wodne – stawy, rowy melioracyjne, śródpolne oczka wodne, podmokłe łąki, mokradła. Jest gatunkiem ciepłolubnym o dziennej aktywności. Prowadzi wodny tryb życia. Zimuje zagrzebana w ziemi. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik IV ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) Żaba trawna (Rana temporaria) Jest przedstawicielem żab brunatnych. Ciało żaby trawnej ma krepą budowę. Pysk szeroki, tępo zakończony. Kończyny tylne są długie, dobrze umięśnione, pozwalające na wykonywanie długich skoków. Ubarwienie grzbietu jest zmienne, brązowo- brunatne, czasem ciemnozielone. Brzuch jest żółty, nakrapiany drobnymi ciemnymi plamkami. Cechą charakterystyczną wszystkich żab brunatnych jest ciemna plama skroniowa. Samce posiadają podwójne worki rezonansowe oraz modzele godowe na przednich kończynach. Ze snu zimowego budzi się na początku marca i rozpoczyna wędrówkę do zbiorników wodnych. Wędrówki te, w odpowiednich warunkach pogodowych, mogą mieć masowy charakter. Gody mogą odbywać się w różnych zbiornikach wodnych, zagłębieniach terenu, rowach melioracyjnych, rozlewiskach, a nawet większych kałużach. W czasie godów samce grupują się oraz tokują zbiorowo. Samice składają skrzek w formie kłębów na dnie zbiorników. Metamorfoza przebiega od czerwca do końca lipca. Gatunek charakteryzuje się krótkim okresem życia wodnego (dorosłe do 2 tygodni): po złożeniu jaj dorosłe po 1- 2 tygodniach opuszczają wodę i żyją w różnej odległości (zwykle do 2-3 km) od miejsc rozrodu. Żaba trawna jest jednym z najpospolitszych płazów krajowych występującym na nizinach i w wysokich górach. Zasiedla bardzo zróżnicowane środowiska (lasy, zadrzewienia, pola, parki, ogrody) i uważana jest za gatunek o bardzo szerokiej skali ekologicznej. Zimuje z reguły na dnie rzek i zbiorników zagrzebana w mule (rzadko na lądzie). Pokarm gatunku stanowią ślimaki, owady, larwy owadów, pajęczaki, dżdżownice, drobne płazy i gady. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik V ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC Żaba śmieszka (Rana ridibunda) Żaba śmieszka jest największą żabą zieloną. Jej ciało osiąga długość 7-11 cm, jest krępej budowy, na głowie wyraźnie widoczne błony bębenkowe. Skóra pokryta brodawkami, gruba i chropowata. Dobrze widoczne fałdy grzbietowe. Na wszystkich kończynach błony pływne, sięgające końców palców. Grzbiet ma kolor od oliwkowozielonego do ciemnobrązowego. Występują na nim ciemniejsze plamy o nieregularnych kształtach. Plamy te są cechą gatunkową, umożliwiającą łatwe odróżnienie żaby śmieszki od innych żab. Brzuch również jest plamisty. Gatunek zamieszkuje zbiorniki duże i głębokie: jeziora, rzeki, glinianki i żwirownie, unika zbiorników małych i położonych w lasach. Rzadko podejmuje wędrówki po lądzie. Ze snu zimowego budzi się pod koniec kwietnia, gody odbywa w maju. W tym okresie można ją również spotkać w małych, szybko nagrzewających się zbiornikach. Samice składają 3000 – 10000 jaj w kilku kłębach. Rozwój larwalny trwa 2 -3 miesiące, dojrzałość płciową osiągają po 2 – 3 zimowaniach. Żaby śmieszki rozpoczynają sen zimowy w październiku. Zimują w wodzie. Ponieważ są bardzo wrażliwe na niedobór tlenu w wodzie na zimowiska wybierają zbiorniki głębokie, dobrze natlenione. Żywią się bezkręgowcami, głównie owadami i ślimakami, większe osobniki mogą zjadać również małe kręgowce np. inne płazy i pisklęta ptaków. W Polsce żaba śmieszka nie jest płazem pospolitym, lokalnie może być jednak liczna. Największym zagrożeniem dla niej jest zanieczyszczenie wód rzecznych i jezior. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik V ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Grzebiuszka ziemna ma krępą budowę ciała, tylne nogi krótkie, dobrze umięśnione. Głowa krótka, wypukła z dużymi oczami o pionowych źrenicach. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. U samców na przednich kończynach znajdują się wyczuwalne skupienia gruczołów. Ubarwienie jest bardzo zmienne- grzbiet oliwkowy, oliwkowo- zielony, popielaty z ciemnobrązowymi plamami. Spód ciała jest jednolity, jasnokremowy. Skóra gładka, pozbawiona brodawek i narośli, zawiera jednak gruczoły wydzielające w sytuacjach stresowych, substancję o charakterystycznym zapachu czosnku. Ze snu zimowego grzebiuszki budzą się w marcu i rozpoczynają wędrówkę do miejsc rozrodu. Preferują zbiorniki obficie zarośnięte roślinnością wodną. Gody trwają od kwietnia do początku lipca, przy czym ich przebieg jest ściśle związany z opadami atmosferycznymi. Gody odbywają się całkowicie pod wodą, są bardzo skryte i ciche. Głosy godowe wydają zarówno samce jak i samice. Skrzek składany jest od kwietnia do lipca w postaci grubego rulonu umocowanego często wokół roślin wodnych. Stadium larwalne gatunku osiąga największe wymiary spośród rodzimych płazów. Kijanki grzebiuszki w stadium maksymalnego rozwoju osiągają większą długość niż długość ciała dorosłych osobników- do 12 cm. Metamorfoza następuje po trzech miesiącach. Młode osobniki opuszczają zbiorniki wodne często już pod koniec czerwca. Grzebiuszki, które nie przeszły przeobrażenia przed nastaniem zimy mają zdolność hibernacji. Poza okresem godów gatunek prowadzi typowo lądowy tryb życia. Dzień spędza ukryta w ziemnej norze, którą zazwyczaj sama sobie wykopuje ruchami tylnych kończyn (zaopatrzonych w łopatkowate modzele) i którą użytkuje jednorazowo. Grzebiuszka ziemna może żyć co najmniej 10 lat. Pokarm grzebiuszki stanowią dżdżownice, pająki, wije, ślimaki, owady. Preferuje tereny otwarte o glebach lekkich, piaszczystych oraz piaszczysto- gliniastych, lessach i czarnoziemach. Można ją spotkać na polach, łachach rzecznych, wydmach nadmorskich, w ogrodach, na polach uprawnych i w parkach miejskich, choć czasem występuje na terenach o znacznej żyzności lub wilgotności (była spotykana w rezerwacie ścisłym Białowieskiego Parku Narodowego). Unika zwartych, np. gliniastych gleb i terenów skalistych. Gatunek ten występuje w całej Polsce na obszarze nizin i na pogórzu do 450 m n. p. m., choć można ją spotkać coraz rzadziej. Znajduje się w naszym kraju pod całkowitą ochroną prawną. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik IV ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC Ropucha zielona (Bufo viridis) Ropucha zielona ma krępą budowę ciała, jednak delikatniejszą niż ropucha szara. Długość ciała samic dochodzi do 10 cm, samców do 9 cm. Gatunek o charakterystycznym ubarwieniu- na jasnym oliwkowym tle wyraźne ciemniejsze zielone plamy. Końcówki brodawek rozmieszczonych po bokach ciała są jaskrawoczerwone. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Samiec zaopatrzony jest w worek rezonatorowy. W okresie godów na przednich kończynach samca pojawiają się wyraźne modzele godowe. Ropucha zielona to gatunek ciepłolubny, gody rozpoczyna dopiero w maju, w warunkach, ° kiedy temperatura nie spada poniżej 10 C. Do rozrodu wybiera małe, płytkie, zarośnięte zbiorniki wodne. Gody odbywają się o zmierzchu i w nocy. Samce wydają wówczas głosy przypominające długotrwały terkot. Samice składają skrzek w postaci dwóch sznurów o długości do 4 m. Jaja przytwierdzane są do podwodnych roślin. Metamorfoza odbywa się w lipcu/sierpniu. Poza okresem rozrodczym gatunek unika terenów wilgotnych. Preferuje tereny suche oraz nasłonecznione. Spotykany jest na łąkach, w sadach, ogrodach, w pobliżu siedzib ludzkich, nawet w miastach. Gatunek prowadzi nocny tryb życia, dzień spędza w wygrzebanych w ziemi norkach. Poluje na bezkręgowce- pajęczaki, larwy chrząszczy, mrówki, motyle. W Polsce jest stosunkowo rzadka, zarówno na niżu, jak i w górach. W odróżnieniu od ropuchy szarej nigdzie nie występuje masowo. W Polsce jest coraz rzadsza, ze względu na utratę siedlisk i zmianę w gospodarce łąkarskiej. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik II załącznik IV ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) Ropucha szara (Bufo bufo) Ropucha szara jest jednym z największych rodzimych gatunków płazów. Długość ciała dorosłych samic dochodzi nawet do 12,5 cm. Samce są wyraźnie mniejsze. Ciało ropuchy jest krępe oraz masywne, o krótkich nogach. Ubarwienie zmienne- od barwy jasnobrązowej do prawie czarnej. Skóra pokryta jest gruczołami jadowymi, największe z nich usytuowane są za oczami i zwane parotydami. Substancja zawarta w gruczołach uwalniana jest pod wpływem mechanicznych bodźców. W chwili zagrożenia ropuch szara nadyma się i unosi na nogach, dzięki czemu wydaje się jeszcze większa. Gody odbywa w kwietniu w większych zbiornikach wodnych, najczęściej stawach. Czasami wybiera do tego celu mniejsze rzeki i strumienie. Osobniki tego gatunku powracają co roku do tego samego zbiornika rozrodczego, znajdując go nawet z odległości 4,5 km. Samce w czasie godów wydają ciche, przytłumione dźwięki. Samica składa do 6000 jaj w sznurach o długości kilku metrów. Metamorfoza następuje pod koniec maja, na początku czerwca. Poza okresem godowym gatunek prowadzi wybitnie lądowy tryb życia. Bytuje w wilgotnym środowisku w lasach, ogrodach, parkach, w zaroślach, często w pobliżu siedzib ludzkich. Żerują po zmierzchu, w dzień można je spotkać tylko w czasie opadów. Zimuje w różnego rodzaju zakamarkach- pod kamieniami, w szczelinach ziemnych, zagrzebane w ściółce w piwnicach. Gatunek ten jest bardzo plastyczny ekologicznie. Występuje zarówno na nizinach, wyżynach jak i w górach do 2500 m n. p. m. Ropucha szara może żyć do 40 lat. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC Ropucha paskówka (Bufo calamita) Jest najmniejszą spośród polskich ropuch. Długość ciała gatunku dochodzi do 7,5 cm. Samce są nieznacznie mniejsze od samic. Ciało o krępej budowie. Tylne kończyny krótkie, dobrze umięśnione. Ubarwienie podobne do ropuchy zielonej – na jasnooliwkowym tle wyraźne ciemnozielone, nieregularne plamy. Cechą charakterystyczną gatunku jest jasna pręga przebiegająca wzdłuż grzbietu. Na skórze widoczne czerwono zakończone brodawki. Ze snu zimowego, przy odpowiednich warunkach atmosferycznych, ropucha paskówka budzi się pod koniec marca bądź na początku kwietnia. Do odbycia godów i rozrodu wybiera małe, często okresowe zbiorniki. W czasie godów samce wydają odgłosy przypominające, tak jak w przypadku ropuchy zielonej, terkotanie. Samice składają jaja w dwóch sznurach o długości do 2 m. Przeobrażenia trwa od lipca do końca sierpnia. Jest gatunkiem ciepło- i deszczolubnym, o aktywności nocnej i zmierzchowej oraz, poza porą godów, wybitnie lądowym trybie życia. W ciągu dnia przebywa w ukryciu, zagrzebując się w ziemi lub kryjąc pod kamieniami czy kępami traw. Ropucha paskówka, nazywana też ropuchą żwawą, ze względu na jej sposób poruszania się, zasiedla głównie obszary nizinne. Pokarm gatunku stanowią stawonogi, pająki, ślimaki, dżdżownice, larwy owadów. Preferuje tereny o glebach lekkich, unika podłoża twardego i kamienistego. Preferuje tereny piaszczyste, wydmy, żwirownie, a także ciepłe nasłonecznione miejsca, takiej jak nasypy kolejowe. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik II załącznik IV ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) Rzekotka drzewna (Hyla arborea) Jest jednym z najmniejszych rodzimych płazów. Posiada ciało o delikatnej, wydłużonej budowie. Kończyny są wydłużone, palce zaopatrzone w przylgi. Taka budowa umożliwia rzekotce wspinanie się po gładkich, pionowych powierzchniach. Ubarwienie jest zmienne, przeważnie jednolite jasnozielone, w sytuacjach stresowych, w zależności od otoczenia może przybierać barwę od żółtawej do prawie czarnej. Spód ciała jest jasny. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Samiec zaopatrzony jest w pojedynczy worek rezonansowy. Gatunek jest wybitnie ciepłolubny. Ze snu zimowego budzi się w kwietniu. Do godów przystępuje pod koniec kwietnia lub w maju. Jaja składa do większych stawów, zwłaszcza tych bogato porośniętych roślinnością (Potamogeton natans, Eleocharis, sp. Glyceira sp.). Preferuje zbiorniki okresowo wysychające z czystą wodą. W trakcie godów samce tokują grupowo wydając głosy przypominające jednostajny, ciągły terkot. Samice składają jaja w niewielkich partiach tworzących kuliste skupiska. Po odbyciu godów dorosłe osobniki prowadzą typowo lądowy, nadrzewny tryb życia. Wykazują aktywność dzienną i zmierzchową. Rzekotka hibernuje w lasach, zagrzebana w norach lub pod kamieniami i pniami drzew. W Polsce rzekotka drzewna zamieszkuje lasy liściaste i mieszane oraz ich obrzeża, zakrzaczone łąki i pastwiska, ogrody, sady i zagajniki. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik IV ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) Jaszczurka zwinka jest dość pospolitym gadem zamieszkującym tereny Polski, tym niemniej została wpisana do aneksu IV Dyrektywy Siedliskowej, gdyż wielkość jej populacji spada. W wielu krajach Europy jest gatunkiem rzadkim. Jaszczurka zwinka jest jednym z czterech gatunków jaszczurek zamieszkujących na terenie Polski. Jej masywne ciało pokrywają ściśle do siebie przylegające łuski. Na grzbiecie są one mniejsze i szorstkie, brzuch zaś pokrywają większe i gładkie. W sytuacji zagrożenia ogon zostaje odrzucony jako przynęta dla drapieżnika. Z czasem odrasta do pierwotnej długości. Otwory uszne znajdują się z tyłu głowy i są łatwo zauważalne. Kończyny jaszczurki są silnie umięśnione a palce długie, zakończone pazurkami. Samca można odróżnić od samicy po tym, że ma on zielonkawe podbrzusze, czasem nakrapiane drobnymi plamkami, zaś samica ma szary lub kremowy spód ciała. W okresie godowym, czyli w maju, samce przybierają intensywną zieloną barwę. Ubarwienie tych gadów jest bardzo różne. Najczęściej grzbietem biegnie szeroka pręga, często przecinana jakimiś plamkami, chociaż można też spotkać osobniki bez niej. Po bokach ciała biegną jeszcze dwie pręgi z brązowoczarnych plam. Czasem można spotkać osobniki o jednolitym brązowym kolorze, choć są one dosyć rzadkie. Młode zwinki po wykluciu się, podobnie jak młode innych jaszczurek, są znacznie ciemniejsze niż osobniki dorosłe. Można ją spotkać na nasłonecznionych skarpach, polanach leśnych, na skraju dróg, wrzosowisk oraz często na słonecznych, południowych nasypach, gdzie też przystępuje do rozrodu. Jaszczurka zwinka mieszka w jamach, norach gryzoni, pod kamieniami lub korzeniami. Zapada w sen zimowy od października do marca. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik IV ochrona ścisła LC Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) Występuje w prawie całej Europie za wyjątkiem Irlandii, Szkocji, północnej części Skandynawii Balearów, Krety. Dodatkowo można go spotkać w Azji oraz w Afryce. Jest gatunkiem niejadowitym, niegroźnym dla człowieka. Dojrzałe samce zaskrońca przeważnie osiągają długość 60 - 70 cm, zaś samice 80 - 100cm, z czego om 20% stanowi cienki ogon. Ich ciało może mieć różne kolory: szary, szarozielony, oliwkowozielony, jasnobrązowy, białawy, zielony, brązowo czarny lub czarny. Na grzbiecie i po bokach można zaobserwować podłużne rzędy plam o różnym kształcie, wielkości i ułożeniu, a u wielu osobników zaskrońca zwyczajnego ciemny deseń cętek czy plam w ogóle nie występuje. Głowa ma kształt jajowaty o mniej lub bardziej spłaszczonej powierzchni. Charakterystyczną cechą tego węża, są dwie symetryczne plamy, zazwyczaj żółte znajdujące po bokach na tyle głowy. Jest gatunkiem głównie nizinnym, zamieszkującym brzegi zbiorników wodnych. Spotykany jest także w pewnej odległości od zbiorników wodnych: w ogrodach, na łąkach, w kamieniołomach, w rzadkich lasach i na ich brzegach, a także na wyspach morskich. Prowadzi ziemnowodny lub lądowy tryb życia i wykazuje głównie aktywność dzienną. Rano wygrzewa się na słońcu. Doskonale pływa i nurkuje. Jest płochliwy. W sytuacji zagrożenia ucieka, syczy lub udaje martwego. Zapada w sen zimowy, który trwa kilka miesięcy. Zimuje w norach pod korzeniami drzew, w kupach torfu, kompostu lub liści. Żywi się przede wszystkim żabami i ropuchami. Rzadziej płazami, jaszczurkami, myszami lub rybami. Ofiary połyka żywcem. Pokarmem dla młodych osobników są dżdżownice, kijanki, małe rybki i larwy traszek. Okres godowy przypada przeważnie na okres od marca do kwietnia. Samica składa jaja w lipcu bądź sierpniu, przy czym bardzo często wiele samic składa je w tym samym miejscu. STATUS OCHRONNY GATUNKU KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – LC Żmija zygzakowata (Vipera berus) Gatunek ten zamieszkuje północną część Płw. Iberyjskiego, Anglię, środkową i północną Francję, Europę środkową i północną, za wyjątkiem Skandynawii i północnej części Rosji Długość ciała dojrzałych osobników wynosi przeważnie 60 - 75 cm. Samice są nieco większe od samców. Ich grzbiet przybiera różne kolory: brązowy, srebrzystoszary, żółtawy, oliwkowozielony, niebieskoszary, pomarańczowy, czerwonobrązowy lub miedzianoczerwony. Na tym tle widać ciemniejszej barwy zygzak, o falistych lub ostrych skrętach. Nie zawsze jest on widoczny. Wzdłuż boków występuje rząd niewielkich, ciemnych, okrągłych lub wydłużonych plam, w równych odstępach. Głowa jest spłaszczona o trójkątnym kształcie. Na niej zazwyczaj można zaobserwować ciemny wzór w kształcie litery "X" lub "Y" z ramionami skierowanymi do tyłu ciała. Ciało tej żmii jest masywne, stosunkowo krępe, a ogon jest krótki, stanowiący 1/14 - 1/6 długości całego ciała, wąski, zakończony kolcem. Samce są nieco smuklejsze, mniejsze i posiadają proporcjonalnie dłuższy ogon niż samice. Żmija zygzakowata występuje zarówno na nizinach jak i wyżynach i górach do 3000m n.p.m. Zamieszkuje najczęściej środowisko wilgotne, ale również suche o dużych amplitudach dobowych. Prowadzi naziemny tryb życia. Swą aktywność wykazuje zarówno w nocy jak i dzień, co jest zależne warunków klimatycznych. Podczas upalnych okresów jest aktywna wyłącznie o zmroku i w nocy, zaś w wysokich górach - w dzień. Ukrywa się w krzakach, pod korzeniami drzew, w stertach kamieni i w norach gryzoni. Zapada w sen zimowy, który trwa od września do marca. Spędza go w ziemnych norach na głębokości od 5 cm do 2 m. Żmija zygzakowata jest powolna i mało płochliwa. Kąsa przy próbie schwytania lub przy nadepnięciu. Jej ugryzienie może być niebezpieczne dla zdrowia a nawet życia człowieka. Żywi się przeważnie małymi ssakami owadożernymi oraz gryzoniami. Dodatkowo poluje na pisklaki, żaby, jaszczurki i owady. Jest gatunkiem jajożyworodnym. Pora godowa przypada na kwiecień - maj. Samica rodzi od 5 do 22 młodych, które od razu są samodzielne. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC Gatunki ptaków Bączek (Ixobrychus minutus) W Polsce bączek jest gatunkiem bardzo nielicznym lęgowym. Jest to niewielki ptak wielkości gołębia, o długości ciała ok. 33– 38 cm, rozpiętości skrzydeł ok. 52– 58 cm i masie ok. 70–170 g. Wierzch ciała samca jest czarny, spód prawie jednolicie płowy, a na skrzydłach występują płowobiałe rozległe plamy. Wierzch ciała samicy jest brązowy z podłużnym plamkowaniem, spód z wyraźnymi, ciemniejszymi pręgami, a plamy na skrzydłach są ciemniejsze niż u samca. Poza tym samiec jest nieco większy od samicy. Bączek prowadzi skryty tryb życia, będąc rzadko widywanym na odkrytym terenie. Zaniepokojony zachowuje się podobnie jak pokrewny gatunek – bąk: wyciąga szyję pionowo w górę i nieruchomieje. W ciepłe i parne wieczory oraz noce odzywa się charakterystycznym pojedynczym, niskim w tonie „szczekaniem”. Bączek jest gatunkiem aktywnym głównie o zmierzchu, nocą i o świcie. Dzień spędza ukryty w szuwarach lub krzewach. Jako gatunek silnie terytorialny występuje w rozproszeniu; również w trakcie wędrówek i zimowania. Najczęściej spotykane są pojedyncze ptaki lub co najwyżej małe stadka. Powrót na lęgowiska jest bardzo rozciągnięty w czasie, bowiem rozpoczynać się może już na początku kwietnia, a ostatnie ptaki przylatują jeszcze w końcu maja. Ptaki gniazdują w rozproszeniu. Gniazda mogą być zakładane zarówno w trzcinach, jak i wyżej– na krzewach, nawet na wysokości do 2 m. Składanie jaj trwa od początku maja do końca czerwca. W sezonie bączek odbywa 1 lęg. W zniesieniu jest najczęściej 5–6 jaj, a w skrajnych przypadkach 4–9. Jaja składane są codziennie, czasami w odstępach 2- dniowych. Wysiadywanie trwa na ogół 17–19 dni (od 16 do 24). Młode mogą wychodzić z gniazda już po 5–6 dniach, ale na ogół opuszczają je po 17–18 dniach, zaś lotność uzyskują po 25–30 dniach. Przelot jesienny jest równie słabo zauważalny jak wiosenny, ponieważ ptaki wędrują nocą i na ogół pojedynczo. Większość ptaków odlatuje już w końcu sierpnia, a ostatnie osobniki notowano jeszcze w końcu października. Bączek zimuje na terenach położonych na południe od Sahary. Jako dalekodystansowy migrant tylko wyjątkowo pozostaje na zimę w Europie. W Polsce zimowe spotkania gatunku są sporadyczne. Podstawę diety bączka stanowią drobne ryby, płazy, owady wodne, mięczaki oraz pająki. Ptaki żerują, czatując nieruchomo na zdobycz albo powoli brodząc w wodzie. Szczególnie intensywnie polują o świcie i zmierzchu. Bączek zasiedla wszystkie typy płytkich zbiorników, z pasami trzciny lub pałki oraz krzewów, zarówno naturalnych (starorzecza, jeziora), jak i sztucznych (stawy rybne, pokopalniane zbiorniki zapadliskowe, żwirownie, torfianki i glinianki, zbiorniki retencyjne). STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik I ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) VU (gat. narażony na wyginięcie) LC Bąk (Botaurus stellaris) Jest dużym wędrownym ptakiem wodnym z rodziny czaplowatych. Zamieszkuje północną część Eurazji i Afrykę południową. Zimuje na południu Eurazji i w Afryce. W Europie Zachodniej i Południowej gatunek osiadły. W Polsce nielicznie lęgowy i nielicznie zimujący nad wodami śródlądowymi. Upierzenie Bąka jest brązowe, z ciemnymi i jasnymi plamkami, zapewniającymi kamuflaż w trzcinach. Wierzch głowy, pióra czuciowe i bok szyi mają czarny kolor. Gdy jest zaniepokojony, przybiera pozę z szyja pionowo wyciągniętą ku górze. Samiec nieco większy od samicy. Nie różnią się jednak upierzeniem. Długość ciała wynosi 70 - 80 cm, rozpiętość skrzydeł 125 - 135 cm, a masa ciała 1 - 2 kg. Wydaje charakterystyczne buczenie, nie przypominające śpiewu ptaka. Rzadko lata. Zamieszkuje zbiorniki wodne z szerokimi szuwarami. Mogą to być między innymi naturalne jeziora, stawy hodowlane, glinianki, starorzecza i podmokłe trzcinowiska. Żywi się drobnymi rybami, płazami, owadami wodnymi, mięczakami, pająkami, a także gadami pisklętami ptaków oraz drobnymi ssakami. Żerują, czekając nieruchomo na zdobycz lub powoli brodząc w wodzie. Bąk zakłada gniazda w szuwarach lub trzcinach. Nie zakłada kolonii. W sezonie ma miejsce jeden lęg, składający się z 3 - 6 oliwkowo brązowych jaj, przypadające na kwiecień lub maj. Jaja wysiadują głównie samice prze okres 25 - 26 dni. Młode osobniki opuszczają gniazdo po 4 - 5 tygodni, ale potrafią latać dopiero po ok. 50 dniach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik I ochrona ścisła LC LC Zielonka (Porzana parva) Jest to niewielki ptak należący do rodziny chruścieli. Długość ciała tego gatunku wynosi 15-20 cm, natomiast rozpiętość skrzydeł – 35-40 cm. Masa ciała samca i samicy jest podobna i wynosi kolejno 40-70 g; 40-60 g. U zielonki obserwuje się wyraźny dymorfizm płciowy – samce mają niebieską głowę i spód ciała, białe prążki na bokach i biało-czarno prążkowane pokrywy podogonowe, natomiast samice mają bardzo jasne, szaro-białe ubarwienie głowy, a biało-czarne prążki na pokrywach podogonowych są mniej kontrastowe niż u samców. Ogólnie upierzenie samic jest bardziej szarorude, a samców niebieskoszare z rudym grzbietem. Nogi intensywnie zielone. Zielonka zasiedla rozległe obszary od środkowej i wschodniej Europy po Morze Czarne i Kaspijskie, sięgając wąskim pasem po północno-zachodnie Chiny. Zimują w rejonie Morza Śródziemnego, środkowej i wschodniej Afryce i n Bliskim Wschodzie. W Polsce nieliczny ptak lęgowy w nizinnej części kraju, występujący tu w liczbie 500-1000 par. Siedliskiem tego gatunku są gęste zarośla nadwodne i podmokłe rozlewiska z rozległymi łanami trzcin, pałek turzyc i sitowia. Występowanie zielonki jest uzależnione od poziomu wody zapewniającego nie tylko bezpieczeństwo lęgów, ale również odpowiednią bazę pokarmową. Gniazdo budują oboje partnerzy nad wodą lub tuż przy jej granicy z lądem. Samica składa zwykle 7-9 jaj (4-10), wysiadując je następnie na zmianę z samcem przez okres 21-23 dni. Klucie odbywa się asynchronicznie. Dziób piskląt w pierwszych dniach życia jest biały z szarą nasadą i różowym końcem. Młode zielonki po 50 dniach są już w pełni lotne i stają się samodzielne, natomiast ich rodzice przystępują do drugiego lęgu. Zielonka żywi się głównie owadami i ich larwami, rzadziej nasionami roślin wodnych. Żeruje w rejonie własnego terytorium. Największym zagrożeniem dla utrzymania jej populacji w Europie są zmiany spowodowane przekształcaniem środowisk przez człowieka. Intensyfikacja gospodarki stawowej, polegająca na pogłębianiu stawów, usuwaniu roślinności wynurzonej i likwidacji wysp w obrębie stawów, prowadzi do utraty siedlisk lęgowych tego gatunku. Podobnie dzieje się w wyniku osuszania śródpolnych zbiorników wodnych oraz zmian reżimu hydrologicznego rzek, zmieniających częstość i długość zalewów w dolinach. Istotną kwestią jest też zwiększone drapieżnictwo norki amerykańskiej, atakującej lęgi zielonki. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Bońska Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik II załącznik I ochrona ścisła NT LC Bielik (Haliaeetus albicilla) Jest to duży ptak drapieżny należący do rodziny jastrzębiowatych. Długość ciała wynosi ok. 85 – 95 cm, a rozpiętość skrzydeł ok. 220 – 240 cm. Samice są nieznacznie większe od samców, lecz w upierzeniu nie ma różnic między płciami. Grzbiet i brzuch ciemnobrunatne. U dorosłych ptaków głowa i szyja jasna. Ptaki młode są całe ciemnobrunatne. Ogon krótki, układający się w wachlarz, klinowaty, z każdym rokiem staje się jaśniejszy, by po 5 - 6 latach stać się śnieżnobiały. Dziób ciemny u młodych, jaśnieje z wiekiem do jasnożółtego lub koloru kości słoniowej, woskówka żółta. Nogi żółte, skok do połowy nieopierzony. Gatunek ten gniazduje zazwyczaj w większych lasach, w sąsiedztwie zbiorników wodnych lub wybrzeży morskich. Ścisłe powiązanie ze środowiskiem leśnym, jak i wodnym związane jest ze zdobywaniem pokarmu. Preferuje tereny o urozmaiconym krajobrazie, z jeziorami, rzekami, stawami położonymi często wśród lasów lub w ich pobliżu. Olbrzymie gniazda bielik buduje na starych, potężnych drzewach mogących utrzymać ich ciężar (zazwyczaj sosnach). Ich początkowa wielkość osiąga 1 m średnicy przy wysokości około 2 m. Wyściełane najczęściej mchem, zielonymi gałązkami gniazdo umieszczone jest na wysokości 10 do 20 m, często jeszcze wyżej. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając dwa jaja (rzadko od 1 do 4) w marcu lub kwietniu. Jaja wysiadywane są przez okres około 40 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 70 dniach. Podstawowym źródłem pokarmu bielika są ryby. Ich procentowy udział wśród wszystkich schwytanych ofiar może stanowić od 70 do 93%. Łowi przede wszystkim leszcze, szczupaki, rzadziej płocie, karasie i wzdręgi. Ryby chwyta z powierzchni wody, atakując z powietrza, a czasami nawet w niej brodząc. Z powierzchni wody zbiera również martwe ryby. Poza tym poluje na ptactwo wodne i ssaki; chętnie żywi się też padliną. Wśród ptaków często jego łupem stają się łyski. Bielik poluje na ptaki wykorzystując częściej element zaskoczenia niż zwinności. Często para współpracuje w polowaniu, zmuszając ptactwo wodne do ciągłego nurkowania. Wyczerpane przebywaniem pod wodą ptaki stają się łatwym łupem. Bieliki odbierają zdobycz również innym gatunkom ptaków np. rybołowom. Bielik jest bardzo nielicznym ptakiem lęgowym, występuje przede wszystkim na północnych i zachodnich obszarach naszego kraju, bogatych w zbiorniki wodne. Do głównych rejonów występowania zalicza się głównie pojezierza: Mazurskie, Pomorskie i Wielkopolskie. Ponadto, występuje na Nizinie Śląskiej, Polesiu Lubelskim i w Kotlinie Sandomierskiej. Najliczniejsza populacja znajduje się obecnie na Pomorzu Zachodnim. W Polsce gatunek ten jest częściowo osiadły, a zimujące osobniki spotyka się regularnie w całym kraju. Najliczniej na terenie naszego kraju, na zimowiskach, bieliki koncentrują się w rejonie Zalewu Szczecińskiego. Do dzisiejszych czynników negatywnie wpływających na populację tego gatunku należałoby zaliczyć wpływ rozwijającej się wciąż turystyki, szczególnie nad zbiornikami wodnymi, zagrażającej miejscom lęgowym i żerowiskowym bielika, oraz małą ilość odpowiednich starych drzew, mogących utrzymać tak duże gniazda. W obecnym wymiarze, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z 2004 bielik zaliczany jest do tzw. gatunków wczesnych, z terminem ochrony w strefach okresowych od 1 I do 31 VII, dla których ochrona ma pierwszeństwo przed gospodarką rolną, leśną lub rybacką. Strefa ochrony całorocznej wokół gniazd wynosi 200 m, a okresowej 500 m. Do głównych przyczyn decydujących o spadku liczebności bielika w XIX i XX wieku należało przede wszystkim prześladowanie, w tym wykładanie zatrutych „przynęt”, a także szczególnie nasilające się w XX wieku zmiany siedliskowe i stosowanie pestycydów. Warto zaznaczyć, iż do końca XIX w. bielik zanikł na większości ziem polskich. Odbudowa populacji tego gatunku była możliwa głównie dzięki objęciu go ochroną czynną, poprawie jakości środowiska, a także próbom reintrodukcji. Obecnie w Europie najważniejszą ostoją bielika jest Półwysep Skandynawski, a liczebność całej populacji europejskiej szacowana jest na 4000 do 4700 par. Również w Polsce ocenia się, iż w przeciągu 100 ostatnich lat, jego populacja wzrosła 25-krotnie, w tym dwukrotnie w ciągu ostatniego dziesięciolecia. Na taki stan wpływała nie tylko zwiększająca się dostępność preferowanych siedlisk lęgowych, ale przede wszystkim wprowadzona ochrona strefowa. Główny areał lęgowy bielika obejmuje Zalew Wiślany oraz Wysoczyznę Elblaską. Na tych obszarach lęgowa populacja liczyć może nawet 13 stanowisk (Goc i in. 2004, Sikora 2007). STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN załącznik I – ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej oraz którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie) LC – LC Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) Jest to największy z europejskich błotniaków o krępej, jak na błotniaka, sylwetce. Obie płcie są ciemno ubarwione, a dorosły samiec jest brązowy z popielatymi partiami na skrzydłach i ogonie. Natomiast samica jest cała brunatna, a jedynie głowę i ramiona ma żółto- kremowe. Błotniaki stawowe gnieżdżą się głównie na stawach. W pasach szuwarów trzcinowych, często nawet w niewielkich kępach pałki i trzciny, zakładają gniazda. Jest to najpospolitszy drapieżny ptak nadwodny i występuje we wszystkich większych kompleksach stawowych. Pod koniec września błotniaki rozpoczynają wędrówkę na zimowiska i można je zobaczyć w wielu miejscach nad wodą. Młode błotniaki krążą nad trzcinami i przy styku szuwarów z otwartym lustrem wody, gdzie próbują samodzielnie polować. Pod koniec lipca ostatnie młode ptaki opuszczają gniazda. Są one ubarwione jednolicie ciemnobrązowo, a na głowie mają rudą czapeczkę. Błotniaki wybierają się na obfitujące w pokarm zimowiska. W Polsce w sezonie lęgowym żywią się różnym pokarmem. Samiec i samica latają zdobywać pokarm w inne, tylko sobie znane miejsca. Samiec lata nad pola i łąki, gdzie chwyta nornice i myszy. Natomiast trochę większa samica lata nad stawami i chwyta młode łyski oraz kaczki. To ciekawe zachowanie, stwierdzone właśnie u błotniaka stawowego, było pierwszym odkryciem takiego podziału ról u ptaków drapieżnych. Rodzice dzielą między siebie również teren wokół gniazda, gdzie zdobywają pokarm dla piskląt. Błotniaki stawowe w czasie przelotów jesiennych rzadko się odzywają. Jedynie w czasie wiosennych toków głośno gwiżdżą. Również młode ptaki w gnieździe są hałaśliwe, szczególnie, gdy samica przyleci do gniazda z pokarmem. Polskie błotniaki lecą na zimowiska afrykańskie i tam spędzają całą zimę. Pojawiają się ponownie już pod koniec marca. Pierwsze przylatują samce, które wyszukują miejsca pod budowę gniazda. W Polsce występuje około 2 tysięcy par lęgowych błotniaka stawowego. Błotniak stawowy, jak wszystkie ptaki drapieżne, objęty jest w Polsce ochroną gatunkową. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik I ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej oraz którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie) KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – LC Bocian biały (Ciconia ciconia) Pierwotnie był gatunkiem bardziej związanym z terenami leśnymi. Obecnie zamieszkuje tereny trawiaste, stepy, sawanny, tereny uprawne (często blisko zbiorników wodnych), tereny bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska, okolice jezior i laguny. Gatunek lubi rozproszone drzewa, na których może gniazdować lub nocować. Występuje głównie na nizinach, rzadko na wyżynach (maksymalnie do 3500 m n.p.m. na Kaukazie). Unika terenów zimnych o częstych opadach atmosferycznych, obszarów wysoko położonych i o gęstej roślinności (np. trzcinowisk i gęstych lasów). Często wybiera osiedla ludzkie lub ich sąsiedztwo, przeważnie w rejonach z rozległymi dolinami rzecznymi i wilgotnymi łąkami. Pojawia się na wysypiskach śmieci. W przeciwieństwie do bociana czarnego nie unika siedzib ludzkich i często gnieździ się nawet w środku wsi. Bocian jest ptakiem mięsożernym. Żywi się owadami, głównie pasikonikami i chrząszczami, ale również jaszczurkami, wężami, pisklętami i wyjątkowo małymi zającami. W latach obfitujących w myszy i norniki zjada prawie wyłącznie te gryzonie, przez co jest ptakiem pożytecznym z punktu widzenia rolników. Mimo popularnych opowieści bocian biały rzadko je żaby, jeżeli do wyboru ma inne rodzaje pokarmu. W okresie lęgowym staje się mało wybredny i aby wykarmić szybko rosnące młode łapie każde zwierzę, które jest w stanie połknąć. Bocian biały, nie jest gatunkiem globalnie zagrożonym wyginięciem, chociaż od stu lat znacznie zmniejszył swą liczebność w wielu obszarach północnej i zachodniej Europy (Dania, Szwecja i Włochy). Z uwagi na spadającą liczebność występowania gatunek został objęty programem ochronnym koordynowanym przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura" (Program Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk). Podczas VI międzynarodowego spisu bociana białego z 2004 roku, liczebność gatunku oceniono na ok. 230 tysięcy par, najliczniej gnieździ się na terenie Polski (ok. 52,5 tysiąca par w wieku rozrodczym, ok. 23% światowej populacji), Hiszpanii, Ukrainy, Białorusi, Litwy i Łotwy. Przyczynami spadku liczebności mogą być zmiany klimatyczne, osuszanie terenów podmokłych i stosowanie pestycydów w rolnictwie. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – załącznik I PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – LC Bocian czarny (Ciconia nigra) Jest dużym ptakiem brodzącym z rodziny bocianowatych, zamieszkującym Eurazję między 60°N a 35°N (poza pustyniami Azji Środkowej). Izolowane populacje występują również na Półwyspie Iberyjskim oraz w środkowej i południowej Afryce. Zimuje w południowej i wschodniej Afryce i południowej Azji. Bocian czarny ma upierzenie czarne z metalicznym, zielonkawym i purpurowym połyskiem. Brzuch i pierś są białe. Dorosłe ptaki mają dziób i nogi czerwone, natomiast u ptaków młodocianych te części ciała są zielonoszare i bladoróżowe. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym. W locie szyja jest wyciągnięta naprzód. W przeciwieństwie do bociana białego unika sąsiedztwa siedzib ludzkich i jest ptakiem bardzo płochliwym. Wymiary średnie – długość ciała ok. 87 cm, rozpiętość skrzydeł 190 cm, waga ok. 3 kg. Zasiedla rozległe, stare, podmokłe drzewostany w pobliżu wód i bagien. Gniazdo zakłada zawsze na wysokim drzewie, przeważnie liściastym, w pobliżu rozlewiska wodnego lub bagna, w głębi drzewostanu. Średnica zewnętrzna od 1-1,5 m. Jaja są różnobiegunowe, bardzo mało wydłużone, raczej pękate o barwie białej z lekkim odcieniem niebieskawym, składane pod koniec kwietnia lub na początku maja w liczbie od 3-4 o średnich wymiarach 66x49 mm. Jaja składane są w odstępach dwudniowych wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 35-45 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 60-75 dniach. Pożywienie to głównie żaby i drobne ryby jak piskorze, ślizy i karasie. Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej, którego nie dotyczą zwolnienia od zakazów wynikające z wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej, wymagający ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania (Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237). Status zagrożenia w Europie: R gatunek zagrożony z racji rzadkiego występowania. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik I ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej oraz którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie) KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – LC Czapla biała (Ardea alba) Jest dużym ptakiem z rodziny czaplowatych, zamieszkującym wszystkie kontynenty poza Australią i Antarktydą. W Polsce nielicznie ptak lęgowy, znacznie częściej zalatujący. Jej upierzenie ma śnieżnobiały kolor. Dziób jest żółty, a nogi ciemne, żółtozielone. W szacie godowej na grzbiecie wyrastają wydłużone pióra, dziób jest czarny, a nogi ciemne, z żółtymi goleniami. Długość ciała dorosłych osobników wynosi 82 - 201 cm, rozpiętość skrzydeł 140 - 170 cm, a ich masa ciała 0,7 - 1,6 kg. Zamieszkuje siedliska wodne takie jak bagna, tereny zalewowe, obrzeża jezior i stawów, brzegi i ujścia rzek oraz zarośla mangrowe. W Polsce lęgi występują głównie w zaroślach wiklinowych na zbiornikach retencyjnych i w bagiennych dolinach rzecznych oraz w trzcinowicach na stawach hodowlanych. Czapla biała żeruje najczęściej samotnie. Żywi sie rybami, płazami, gadami, skorupiakami, owadami i małymi ssakami. Gniazduje w koloniach. Gniazda umieszczone są w trzcinach, niekiedy na drzewie. Jaja składane są w różnych porach, zależnie od regionu występowania. Wyprowadza jeden lęg w ciągu roku, składający się z 2 - 5 jaj. Wysiadywane są przez obydwoje rodziców przez ok 25 - 26 dni. Pisklęta są gotowe do opuszczenia gniazda po ok. 6 tygodniach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik I ochrona ścisła LC Czapla nadobna (Egretta garzetta) Jest dużym ptakiem wędrownym z rodziny czaplowatych. Gatunek zalatujący do Polski, zwłaszcza na jej południu zamieszkuje również Eurazję od Francji aż do Półwyspu Koreańskiego i Japonii. Znaleźć go można również w Indiach, na Bliskim Wschodzie, w północnej Afryce. Jej upierzenie jest śnieżnobiałe, dziób niebieski, nogi ciemne a stopy jaskrawo żółte. W okresie godowym u nasady szyi, na grzbiecie i na ogonie wyrastają długie pióra, tworzące delikatną pelerynę. Długość ich ciała wynosi 55 - 65 cm, rozpiętość skrzydeł 88 - 95 cm, a masa ciała 450 600 g. Czapla nadobna jest mniejsza w porównaniu z innymi czaplami. Na zimowiska odlatują przeważnie we wrześniu i październiku. Wraca od marca do maja. Zamieszkuje krzewy i drzewa na brzegach zbiorników wodnych, zarówno słodkich jak i słonych. Spotkać ja można również na bagnach. Gniazduje na ziemi pod osłoną krzewów, na drzewach lub rzadziej w trzcinach. Samica buduje gniazdo z cienkich łodyg i suchych wiech trzcin przyniesionych przez samca. Tworzy kolonie lęgowe, często z innymi gatunkami czapli i kormoranami. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składający się z 3 - 6 niebieskawych jaj. Wysiadywane są przez okres 20 - 25 dni przez obydwoje rodziców. Po ok. 30 dniach pisklęta opuszczają gniazdo. Karmione są płazami, wodnymi stawonogami, drobnymi ssakami, mięczakami, a nawet pisklętami innych gatunków ptaków. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik I ochrona ścisła LC Derkacz (Crex crex) Jest średnim ptakiem z rodziny chruścieli, zamieszkującym Europę poza jej północnowschodnią częścią oraz Azję po Zabajkale, Iran i Chiny. Zimuje w Afryce na południe od Sudanu. W Polsce nieliczny ptak lęgowy. Gnieździ się w całym kraju, jednak jest to rozkład nierównomierny: liczniejszy jest na północy i wschodzie. Większość obserwacji dotyczy jedynie jego charakterystycznego głosu, ponieważ jest to ptak bardzo płochliwy, o skrytym trybie życia. Cechą gatunku jest brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi, podłużnymi plamami. Boki głowy, szyja bez karku i pierś popielatoniebieskie, z delikatnym brązowawym nalotem. Boki w płowordzawe poprzeczne prążki. Młode wyglądają identycznie jak dorosłe, lecz są ogólnie bardziej brązowe. Głos to donośny, dwusylabowy terkot, przypominający "der der" (stąd polska nazwa) lub "kreks kreks" (stąd nazwa łacińska). Wymiary średnie– długość ciała ok. 24- 30 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 40- 50 cm, waga ok. 120- 160 g. Derkacz zamieszkuje wilgotne łąki z wysoką roślinnością zielną i kępami krzewów, zalewowe doliny rzeczne, pola uprawne oraz suchsze miejsca na bagnach. Promień terytorium wynosi około 100 metrów. Zasadniczo występuje na nizinach, jednak na Kaukazie i w Ałtaju zamieszkuje piętro hal do 3000 m n.p.m. Gniazdo buduje na ziemi, pod osłoną roślin zielnych lub wewnątrz krzewu. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu - sierpniu 8 do 14 jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 16-21 dni przez samicę (istnieją niepotwierdzone doniesienia o współudziale samca). Rodzice karmią pisklęta tylko przez pierwsze 3 do 4 dni życia. Młode osiągają umiejętność latania w wieku ok. 6 tygodni. Pożywienie derkaczy stanowią owady i inne małe zwierzęta oraz nasiona i części zielone roślin. Zagrożeniem da gatunku może być naturalna sukcesja drzew i krzewów na opuszczonych terenach łąkowych oraz zmiana stosunków wodnych. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik II załącznik I ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus) Jest średnim ptakiem z rodziny dzięciołowatych, zamieszkującym Eurazję w pasie lasów liściastych od Renu i atlantyckich wybrzeży Francji oraz Norwegii po Pacyfik. W Polsce to nieliczny ptak lęgowy na południu i północnym wschodzie. W Europie Środkowej jego zagęszczenie szacuje się na 10-25 par lęgowych na 100 km2, w Puszczy Białowieskiej ok. 5 par, a na Wysoczyźnie Elbląskiej ponad 6 par lęgowych. W Europie populację dzięcioła zielonosiwego ocenia się na 72 000 - 240 000 par lęgowych. U dzięcioła zielonosiwego słabo zaznaczony jest dymorfizm płciowy. Długość jego ciała wynosi 28 - 29 cm, rozpiętość skrzydeł 45 - 46 cm, a waga 100 - 145g. Ptak ten ma popielatą głowę i szyję. Czarny rysunek na głowie ograniczony tylko do kantarka i wąskiego paska pod policzkiem. Samiec ma na czole małą czerwoną plamę. Wierzch ciała jest zielony, kuper żółto - zielonkawy. Spód ciała szaro - oliwkowy. Zamieszkuje stare, luźne, dojrzałe mieszane lub liściaste drzewostany. Preferuje obszary pagórkowate, zadrzewienia śródpolne, park na peryferiach miast, szpalery drzew wokół stawów, skraje kompleksów leśnych graniczące z otwartymi terenami łąk, nieużytków, wiatrołomów i zrębów. Najczęściej spotkać go można w buczynach, łęgach i grądach, a tylko wyjątkowo w borach. Rzadziej zasiedla tereny górskie niż dzięcioł zielony, a jeśli to przebywa na skrajach lasów iglastych. Prowadzi skryty tryb życia. Aktywny jest w dzień. Zwykle jest ptakiem samotnie żyjącym, tylko w okresie lęgowym łączy się w pary. Jest to gatunek osiadły. W górach przemieszcza się jedynie pionowo z regla górnego do piętra pogórza, a na niżu z lasów do parkowych zadrzewień i sadów niedaleko ludzkich zabudowań. Te niewielkie wędrówki mają miejsce zimą, kiedy dzięcioły szukają pożywienia. Żywi się owadami, głównie mrówkami. Zbiera je z powierzchni lub wydobywa z miękkiego drewna. Zimą może korzystać z żerowisk dzięciołów czarnych i dzięki temu dociera do mrowisk ukrytych pod pokrywą śnieżą. Jego dietę stanowią również rośliny: owoce jarzębiny, orzechy laskowe, bez czarny oraz ziarna. Dzięcioły zielonosiwe łączą się w pary wczesną wiosną i wtedy zwracają uwagę obserwatorów osobliwym zachowaniem. Toki zaczynają się w ciepłe i bezwietrzne dni. Od marca do końca maja słychać ich głośne pokrzykiwanie. W trakcie nich biegają energicznie po pniach, przelatują pomiędzy drzewami i uderzają dziobem w gałęzie. Wydawane bębnienie jest najintensywniejsze w trakcie tworzenia się par i wybierania miejsc na gniazdo. Jest to ptak terytorialny, więc gniazduje pojedynczo i z dala od innych par. Areał zajmowany 2 przez daną parę lęgową obejmuje średnio ok. 1 - 2 km , choć zdarzają się również mniejsze powierzchnie. Okres lęgowy zaczyna się w kwietniu i trwa do przełomu czerwca i lipca. Lęgnie się w samodzielnie wykutej przez oboje rodziców dziupli, do 5 - 7 m nad ziemią w spróchniałym lub usychającym zwykle drzewie liściastym, rzadziej iglastym. W przypadku gdy brakuje odpowiednich drzew na stworzenie komory gniazdowej wraca do dziupli z poprzednich lat. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju 7 - 9 białych jaj. Wysiadywane sa one przez okres 15 - 18 dni przez obydwoje rodziców. Młode wykluwają się ślepe i nagie. Opuszczają gniazdo po około 20 dniach. Dojrzałość płciową osiągają w 2 roku życia. Zimą dorosłe ptaki pozostają na terenach lęgowych, ale młode dzięcioły wyruszają w wędrówki za nowymi terytoriami dla stałego zasiedlenia się. Nie są one dalekie, bo zwykle ograniczają się do kilkudziesięciu kilometrów od miejsc ich urodzenia. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – załącznik I PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – LC Gąsiorek (Lanius collurio) Ptak z rodziny dzierzbowatych, większy od wróbla. Długość jego ciała wynosi od 16 do 18 cm, rozpiętość skrzydeł 30 cm, natomiast waga wynosi ok. 30 g. Gąsiorek jest ptakiem wędrownym. Do Polski przylatuje w maju. Odlatuje najczęściej na przełomie sierpnia i września. Samiec jest łatwo rozpoznawalny po czarnej masce na popielatej głowie i rdzawo- brązowym wierzchu ciała. Spód ciała jest z beżowym nalotem. Ogon gąsiorka jest czarny z białymi skrajami u nasady. Samica posiada podobny schemat ubarwienia, ale z mniejszym kontrastem, za to z łuskowanym wzorem na spodzie ciała. Gąsiorek często przesiaduje na odkrytym posterunku, skąd obserwuje okolicę wypatrując zdobyczy. Jest gatunkiem mięsożernym i jak na swe niewielkie rozmiary potrafi schwytać zaskakująco duże ofiary, ledwie ustępujące mu wielkością (głównie owady, ale także małe ptaki, gryzonie oraz jaszczurki). Często robi zapasy nabijając zdobycz na ciernie lub ostre gałązki. Teoretycznie można go obserwować na nizinnych obszarach całego kraju. Jego siedliskiem są skraje lasów i zadrzewień, młodniki, pasy krzaków wśród łąk oraz wzdłuż dróg i rowów. Promień terytorium gąsiorka wynosi około 200 metrów. Niezbędne atrybuty siedliska dla tego gatunku to krzewy, otwarta przestrzeń z niską roślinnością trawiastą i miejsca na polowania z czatowni. Gąsiorek buduje gniazda wewnątrz krzewów lub koron niewysokich drzewek, ze szczególnym uwzględnieniem krzewów i drzew kolczastych. Rzadko kiedy gniazdo jest umieszczone wyżej niż na wysokości do 3 m. Za budulec służą gąsiorkowi trawy i korzonki. Wnętrze gniazda jest wyścielone sierścią i piórami. W gnieździe samica gąsiorka składa 5- 6 jaj o zmiennym zabarwieniu, od białego do oliwkowego, zawsze z wianuszkiem plamek wokół tępego bieguna. Zagrożenie dla gąsiorka może stanowić usuwanie krzaczastych zarośli. Stopień zagrożenia dla populacji polskiej określa się jako niski, natomiast trend populacyjny jako wzrostowy lub stabilny. W Polsce gatunek objęty jest ochroną ścisłą. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik I ochrona ścisła LC Muchołówka białoszyja (Ficedula albicollis) Rozmiarami zbliżona do modraszki, lecz o delikatniejszej budowie. Wymiary: długość ciała 13 cm, rozpiętość skrzydeł 23–25 cm, masa ciała 9–16 g. Występuje wyraźny dymorfizm płciowy. W okresie godowym samce mają biały cały spód ciała od gardła do pokryw podogonowych. Wierzch ciała jest czarny, z białą plamą nad dziobem, białą obrożą wokół szyi i dużymi białymi plamami na lotkach 3. rz., dużych pokrywach i u nasady lotek 1. rz. W tylnej części grzbietu znajduje się biała plama. Samice są brązowoszare lub szare albo nawet siwe. Mają ogon i skrzydła w wyraźnie ciemniejszym odcieniu niż głowa i grzbiet ciała. Na skrzydle jest mniej białej barwy niż u samca. Poza okresem lęgowym samce, samice oraz ptaki młodociane są brązowoszare i wyglądają podobnie Podstawą pokarmu są stawonogi, przede wszystkim owady, a w mniejszym stopniu pająki. Tuż po przylocie na lęgowiska pokarm jest bardzo zróżnicowany i składa się z uskrzydlonych owadów chwytanych w locie bądź zbieranych z kwiatów. Później w sezonie (druga połowa maja i początek czerwca) pokarm zawiera dużo gąsienic zbieranych z liści i pni. W czasie zimnej wiosny, gdy brak latających owadów, muchołówki łowią owady i pająki z powierzchni ściółki, czatując na ofiary na gałązkach ok. 0,5 m nad ziemią. W okresie deszczowej bądź chłodnej pogody często zbierają owady i pająki z pni drzew. Po wylocie piskląt młode i stare ptaki przenoszą sie w korony drzew, gdzie chwytają głównie latające owady. Gniazduje głównie w bardzo starych liściastych lasach, w których jest dużo dziuplastych drzew. Są to przede wszystkim cieniste lasy grądowe, w mniejszym stopniu stare łęgi i olsy oraz buczyny. Niewątpliwie najważniejszym elementem dogodnego siedliska jest duża liczba naturalnych dziupli, w zagęszczeniu co najmniej kilku na 1ha. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik I ochrona ścisła LC Podróżniczek (Luscinia svecica) Jest to gatunek lęgowy – lokalnie średnio liczny we wschodniej i środkowej części Polski, skrajnie nieliczny na południu i południowym zachodzie, przelotny, a w czasie przelotów obserwowany nielicznie. Podróżniczek jest ptakiem wielkości wróbla, lecz od niego smuklejszy. Wierzch głowy i ciała są brązowe, brzuch jasnopłowy, nad okiem przebiega szeroka, biała brew i cienki ciemny pasek. Ogon jest ciemnobrązowy, u nasady intensywnie pomarańczowy, tylko środkowe sterówki są całe brązowe. Dziób ciemny, często z jaśniejszą dolną szczęką. Nogi są ciemnobrązowe do brązowoczarnych, stopy natomiast są brązowo- żółte. Podróżniczek zasadniczo prowadzi samotniczy tryb życia, rzadko widywane są stadka liczące do 10 osobników. W okresie rozrodu samce są terytorialne. W Polsce występują 2 podgatunki podróżniczka. Gniazdo podróżniczka umieszczone jest na ziemi, na niewielkim wyniesieniu terenu, w kępie roślinności, często przy pniu drzewa lub gałęzi krzewu. Okres wędrówkowy na terenie Polski przypada od końca marca do drugiej dekady maja oraz od sierpnia do początku września. Wędrujące ptaki obserwowane są stosunkowo rzadko. Podróżniczki gniazdujące w środkowej Europie prawdopodobnie zimują w zachodniej i środkowej części afrykańskiego areału zimowiskowego. Występują na terenach podmokłych, obrzeżach wód, zakrzewionych bagnach porośniętych trzciną, dobrze nawodnionych uprawach, np. trzciny cukrowej czy kukurydzy. Na pokarm podróżniczka składają się różne wodne i lądowe bezkręgowce. Żeruje wyłącznie na ziemi. Ważnym miejscem zdobywania pokarmu mogą być powoli obsychające zastoiska wody. Podgatunek L. s. cyanecula jest związany z zespołami roślinnymi typowymi dla całkowicie zarastających zbiorników wodnych, od szuwarów po lasy bagienne. Natomiast L. s. svecica w Tatrach i Karkonoszach gniazduje powyżej górnej granicy lasu, w płatach kosówki przechodzących w hale i miejscami w rumosz skalny, często nad brzegami jezior. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik I ochrona ścisła NT (gat. niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia) LC Rybitwa białowąsa (Chlidonias hybrida) Jest to średniej wielkości ptak wodny z rodziny rybitw o wymiarach: długość ciała 24 - 28 cm, rozpiętość skrzydeł 65 - 70 cm, waga 60 - 100 g. Podgatunek Chlidonias hybridus hybridus zamieszkuje pas od południowo-zachodniej Europy poprzez Europę Środkową, zachodnią Rosję po Azję Środkową. Zimuje głównie w Afryce i na Bliskim Wschodzie. W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy (900-1000 par). Jej środowisko to bagna i zbiorniki wodne o gęstej roślinności. Poza sezonem lęgowym również pola uprawne, laguny i morskie wybrzeża. Występuje na całym niżowym obszarze kraju, choć rozmieszczona bardzo nierównomiernie. Główne lęgowiska w dolinie górnej Wisły, na Lubelszczyźnie i Podlasiu. Na terenie stawów rybnych w Kotlinie Oświęcimskiej znajduje się największa ostoja rybitwy białowąsej w Polsce. Jest to gatunek wędrowny: przylot V-VI, odlot VIII-IX. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej wierzch głowy i kark czarny, boki głowy i szyi oraz pokrywy podskrzydłowe, podogonie i spód ogona białe, reszta ciała ciemnopopielata. Dziób i nogi czerwone. W szacie spoczynkowej bieleje. Popielaty jest jedynie wierzch ciała, czarna plama na potylicy nie zachodzi na okolice ciemieniową, dziób pozostaje czerwony, co pozwala na odróżnienie jej od rybitwy białoskrzydłej (Chlidonias leucoptera). Osobniki młodociane przypominają dorosłe w szacie spoczynkowej. Podgatunki różnią się odcieniem barwy popielatej i rozmiarem białych plam. Pożywienie to głównie owady i ich larwy, drobne ryby i żaby. Jest to ptak zakładający kolonie lęgowe (do kilkuset par) w rozległej roślinności szuwarowej. Gniazdo buduje na wodzie, na platformie z roślin. Wśród kolonii można spotkać liczne platformy mające nawet do metra średnicy. Do zbudowania platformy ptaki wykorzystują liście i łodygi roślinności wodnej. Na środku takiej budowli znajduje się mały dołek, w którym samica składa jaja. Rybitwa białowąsa jest gatunkiem monogamicznym (oboje rodzice odpowiedzialni są za wychowanie potomstwa). W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju - czerwcu (w Europie) lub listopadzie-grudniu (w Afryce i Australii) 2 - 3 oliwkowe lub żółtobrązowe, ciemno plamkowane jaja. Wysiaduje przez okres 18 - 20 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta zaczynają latać w wieku około 3 tygodni. Łatwa do zaobserwowania tylko na lęgowiskach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN załącznik II załącznik I ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej oraz którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie) – LC – LC Rybitwa Czarna (Chlidonias niger) Jest średnim, wędrownym ptakiem wodnym z rodziny mew. Zamieszkuje umiarkowaną strefę Europy, prócz Wielkiej Brytanii, Azji Zachodniej i Ameryki Północnej. U rybitwy czarnej nie występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Jest to ptak o czarnym ubarwieniu głowy i tułowia oraz szarych skrzydłach i ogonie. Długość ciała wynosi 23 - 28 cm, rozpiętość skrzydeł 55 - 65 cm, a masa ciała 50 - 90g. Lata lekkim lotem nad wodą podejmując zdobycz z powierzchni wody, ale bez nurkowania. Zamieszkuje bogate w roślinność bagna, podmokłe łąki, torfianki, starorzecza z niską roślinnością szuwarową, rozlewiska rzeczne i inne śródlądowe zarośnięte zbiorniki wodne. Żywi się przede wszystkim lądowymi i wodnymi bezkręgowcami jak również małymi rybami i płazami. Gniazdują na kępie roślinności błotnej, na brzegu wody lub na połamanych lub skoszonych fragmentach trzciny unoszącej się na powierzchni, w nisko zanurzonej roślinności. Tworzy kolonie od kilku do kilkuset par, często z innymi rybitwami lub mewami. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju - czerwcu 2-3 brunatno - żółte jaja usiane kropkami. Wysiadywane są przez okres 14 - 23 dni przez obydwoje rodziców, przy czym samica częściej. Rodzice wychowują młode oboje i karmią je nawet jeśli są już lotne. Pisklęta opuszczają gniazdo jedynie, jeśli grozi im niebezpieczeństwo. Mają rudawo - żółty puch usiany w czarne plamki. Zdolność do lotu osiągają po 4 tygodniach. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik II załącznik I ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej oraz którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie) KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – LC Rybitwa rzeczna, rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo) Jest średnim ptakiem wędrownym, z rodziny mew. Zamieszkuje większość Eurazji i Ameryki Północnej oraz północno - zachodnią Afrykę. Zimuje w Afryce. W Polsce nieliczny ptak lęgowy na niżu. Większe skupiska występują na nieuregulowanych odcinkach dużych rzek. Posiada smukłą sylwetkę, skrzydła wąskie ostro zakończone oraz dość długi, głęboko rozwidlony ogon. Nie występuję wyraźny dymorfizm płciowy. W szacie godowej wierzch głowy i kark są czarne, grzbiet i skrzydła popielate, końce lotek drugorzędowych ciemniejsze. Reszta ciała biała. Dziób jest sztyletowaty, czerwony z czarnym końcem. Między dziobem a czapeczką można zauważyć wyraźną białą linię. Nogi są krótkie, czerwone. W upierzeniu spoczynkowym czoło ma kolor biały, wierzch głowy jasny z cętkami, nogi czerwone, dziób czarny, a nad okiem jest ciemna plama. Osobniki młodociane podobne są do dorosłych w szacie spoczynkowej. Długość ciała wynoci 32 - 38 cm, rozpiętość skrzydeł 72 - 98 cm, a masa ciała 100 - 140 g. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – załącznik II załącznik I ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej oraz którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie) KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – LC Ślepowron (Nycticorax nycticorax) Jest gatunkiem dużego ptaka brodzącego z rodziny czaplowatych. Zamieszkuje wszystkie kontynenty oprócz Australii. Jest ptakiem o krępej sylwetce i stosunkowo krótkich nogach. Ubarwienie dorosłego ptaka ma kolor niebieskawo - popielaty z czarnym grzbietem i wierzchem głowy. Czoło i policzki są białe, tęczówka czerwona, dziób czarny. W szacie godowej z tyłu głowy wyrastają 3 długie, białe pióra. Młode ptaki są brunatne, upstrzone białymi i płowymi plamkami na skrzydłach i grzbiecie. Spód ich ciała brunatno kreskowany. Długość ciała ślepowrona wynosi 60 - 65 cm, rozpiętość skrzydeł 105 110 cm, a masa ciała 400 - 800 g. Zamieszkuje zabagnione brzegi zbiorników wody, zarówno słodkiej jak i słonej. Gniazdują w zaroślach, na krzewach, lub drzewach. Tworzy kolonie nad stawami, rzekami o wolnym prądzie lub na bagnach. W ciągu roku wyprowadza zazwyczaj jeden lęg, składając 3 - 6 zielonkawych jaj. Wysiadywane są one przez oboje rodziców w okresie 21 - 23 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 3-4 tygodniach, kiedy zaczynają już wspinać się po pobliskich gałęziach. Na początku nie potrafią zachować stałej temperatury ciała, więc rodzice ogrzewają je przez 10-12 dni. Samodzielne stają się po 7 tygodniach. Dojrzałość osiągają po 2-3 latach. Ślepowron prowadzi nocny tryb życia, a w ciągu dnia przebywa w ukryciu. Ożywia się o zmierzchu, gdy ptaki wylatują na żer. Żywi się rybami, płazami, lub owadami. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Ptasia – PRAWO KRAJOWE załącznik II załącznik I ochrona gatunkowa w Polsce Polska Czerwona Księga KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – – ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej) LC – LC Świergotek polny (Anthus campestris) Ptak wielkości wróbla, o smukłej sylwetce, długim ogonie i delikatnym, lecz stosunkowo długim dziobie. Wymiary: długość ciała 16–17 cm, rozpiętość skrzydeł 25–28 cm, masa ciała 24–32 g. Upierzenie obu płci jest bardzo podobne: wierzch ciała piaskowoszary, a spód jednolicie białawy. Przestrzeń pomiędzy boczną nasadą dzioba a okiem (czyli tzw. kantarek) jest ciemna, a nad okiem występuje biaława brew. Po bokach piersi u ptaków dorosłych może wystąpić delikatne kreskowanie. Na skrzydle charakterystyczny wygląd mają średnie pokrywy, biało obrzeżone, z dużymi czarnymi centrami. Młode ptaki są podobne do dorosłych, lecz mają obficiej kreskowana pierś. Świergotek polny występuje w znacznym rozproszeniu. Zajmuje duże terytoria, a ich wielkość wynosi średnio 7 ha, ale zdarzają się też terytoria o wielkości 30–50 ha. Sąsiadujące pary na ogół występują w odległości kilkuset m od siebie. Pomimo dziennego trybu życia jest to ptak słabo wykrywalny. Śpiewa niechętnie i nieregularnie, a aktywność śpiewu jest niska – z reguły po kilku zwrotkach ptak milknie na dłuższy czas. Jest dość płochliwy i skryty Pokarm świergotka polnego stanowią duże owady (chrząszcze, błonkówki, prostoskrzydłe, motyle), chwytane głównie na ziemi, rzadko w locie. Ponadto chwyta pajęczaki, dżdżownice i drobne mięczaki. Tylko wyjątkowo zjada pokarm roślinny. Świergotek polny jest silnie związany z krajobrazem rolniczym, szczególnie tam, gdzie gleby są słabe. Lubi sąsiedztwo zadrzewień śródpolnych oraz muraw z niska roślinnością. Ważna jest też obecność szerokich piaszczystych dróg i miedz. Zasiedla również kamieniołomy, kopalnie odkrywkowe, poeksploatacyjne wyrobiska, hałdy, duże żwirownie, podmiejskie tereny ruderalne, poligony. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Dyrektywa Ptasia – załącznik I PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona ścisła KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – LC Gatunki ssaków Wilk (Canis lupus)* (gatunek priorytetowy) Wilk jest największym, dzikim ssakiem z przedstawicieli rodziny psowatych. Jest gatunkiem terytorialnym, żyjącym w grupach rodzinnych- watahach. Wielkość terytorium watahy w warunkach 2 2 Polski wynosi 150- 300 km , w Karpatach ok. 100 km . W całym kraju stwierdzono obecność 107- 122 wilczych watah, liczących zaledwie 510 osobników. Najwięcej wilków zanotowano w lasach Beskidu Niskiego, Bieszczadów i na Pogórzu Karpackim oraz na Podlasiu- po około 150 sztuk na dość rozległym, bardzo słabo zaludnionym terenie (Inwentaryzacja wilków i rysi w nadleśnictwach i parkach narodowych, Ekspertyza, 2001, W. Jędrzejewski, S. Nowak, K. Schmidt- program ogólnopolskie inwentaryzacji wilka i rysia prowadzona jest od 2000 r. przez Lasy Państwowe i parki narodowe, a koordynowana przez Zakład Badania Ssaków PAN, Stowarzyszenie dla Natury WILK i Instytut Ochrony Przyrody PAN). Są to zwierzęta mięsożerne, polujące przede wszystkim na ssaki kopytne. Preferowanym gatunkiem ofiary jest jeleń (Cereus elaphus), lecz mogą polować na wszystkie gatunki dzikich ssaków kopytnych występujących w Polsce (dziki, sarny, łosie, daniele, sporadycznie także żubry). W warunkach mozaiki lasów i pastwisk często zabijają zwierzęta hodowlane (owce, kozy, krowy, rzadko konie), a także psy. Uzupełniającym pokarmem wilków są zające i bobry, a także padlina. Wilk w Polsce występuje przede wszystkim w lasach (lasy liściaste, mieszane, iglaste) oraz na terenach bagiennych, pod warunkiem jednak, że są one odpowiednio rozległe i znajdują się w nich trudno dostępne ostoje. Czynniki sprzyjające osiedlaniu się wilków to: wysoka lesistość, małe zaludnieni, wysokie zagęszczenie dzikich ssaków kopytnych. Typowe środowisko życia wilków to duże, zwarte lasy. Obszary występowania wilków w Polsce charakteryzują się dużą lesistością 2 (średnio 56%), niskim zagęszczeniem osad ludzkich (średnio 3,2 na 100 km ) oraz rzadką siecią dróg 2) 2 krajowych i wojewódzkich (średnio 9 km/100km ) i linii kolejowych (średnio 3,7 km/100km ). Czynniki iesprzyjające osiedlaniu się wilków to: wysokie zagęszczenie miast i wsi oraz gęsta sieć dróg i linii kolejowych. Zdarza się jednak, osiedlają się w krajobrazie rolniczym, gdzie ich główną zdobyczą są zwierzęta hodowlane. W zakres zainteresowania wchodzą następujące siedliska z I Załącznika Dyrektywy Siedliskowej: 9110 – kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 9130 – żyzne buczyny (Dentargo glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) 9140 – górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum) 9160 – grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) 9170 – grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, TilioCarpinetum) 9180* - jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllisAcerion pseudoplatani) 9190 – pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) 91D0* – bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pinomugo-Sphagnetum,Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowososnowe bagienne lasy borealne) 91F0 – łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Filario-Ulmetum) 91I0* - ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) 91P0 – wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum) 9410 – górskie bory świerkowe (Piceion abietis część- zbiorowiska górskie) Naturalnymi szlakami migracji wilków są lite różnowiekowe lasy, tereny zakrzaczone oraz zabagnione o ciągłości z rzadka tylko przerywanej małopowierzchniowymi uprawami rolnymi oraz nieodkształcone przyrodniczo doliny rzeczne. Zasięg migracji młodych wilków wynosi do kilkudziesięciu kilometrów, wyjątkowo do kilkuset. Migrujące wilki przemieszczają się głównie obszarami leśnymi, ale pokonują również otwarte tereny rolnicze. Do podstawowych zagrożeń utrzymania i rozwoju populacji wilka należą: Fragmentacja środowisk, bariery migracyjne i izolacja subpopulacji; Konflikty z rolnikami na skutek zabijania przez wilki zwierząt hodowlanych; Dążenie części środowisk łowieckich do zniesienia ochrony gatunkowej wilka i przywrócenia polowań. Kłusownictwo (nielegalne odstrzały i wnyki zastawiane na sarny i dziki); Wzrost penetracji lasów przez ludzi i rozwój turystyki w miejscach szczególnie ważnych dla bytowania i rozrodu wilków; Niewłaściwa gospodarka łowiecka (zbyt silna redukcja stanu zwierzyny, np. z powodu wyolbrzymionych danych na temat szkód wyrządzanych w uprawach leśnych); Propozycje względem siedlisk przyrodniczych: Wyznaczenie i ochrona sieci korytarzy migracyjnych; Zabezpieczenie odpowiedniej liczby przejść dla zwierząt przez nowo budowane i modernizowane drogi krajowe, ekspresowe i autostrady; Ochrona miejsc rozrodu wilków poprzez utworzenie stref ochronnych; Ograniczanie rozwoju turystyki w miejscach szczególnie ważnych dla bytowania i rozrodu wilków; Propozycje względem gatunku: Utrzymanie ochrony gatunkowej (z odstrzałami eliminacyjnymi osobników wyspecjalizowanych w polowaniach na zwierzęta hodowlane). Przeciwdziałanie konfliktom wywoływanym atakami wilków na zwierzęta hodowlane; Walka z kłusownictwem; Ograniczenie pozyskania łowieckiego jeleni i saren na obszarach zasiedlanych przez wilki; Edukacja ekologiczna. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN załącznik II załącznik II, załącznik V ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej oraz którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie) – NT (gat. niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia) – LC Ryś (Lynx lynx) Jest największym z europejskich gatunków z rodziny kotowatych. Ciało dorosłego osobnika ma długość nawet 150 cm, w tym ok. 20 cm przypada na krótki ogon. Masa ciała wynosi 12 - 35 kg. Samce są zdecydowanie większe od samic. Rysie karpackie mają futro z wyraźnymi czarnymi plamami, a rysie nizinne są ubarwione bardziej jednolicie, ze słabymi cętkami tylko na łapach. Ryś ma krępy tułów, okrągłą głowę, krótką szyję, kończyny długie i silnie umięśnione z szerokimi łapami. Ryś jest zwierzęciem zamieszkującym duże kompleksy leśne, prowadzącym skryty tryb życia. Aktywny jest nocą przede wszystkim nocą. W ciągu dnia odpoczywa i śpi, z wyjątkiem okresów zwiększonego zapotrzebowania pokarmowego. Rysie prowadzą samotniczy tryb życia, z wyjątkiem samic wychowujących młode. Wielkość aerałów osobniczych rysi w Europie jest bardzo zróżnicowana 2 w różnych lokalizacjach geograficznych. W Polsce areały samców dochodzą do 350 km , samic do 2 150 km , przy czym w górach są mniejsze niż na nizinach. Gatunek ten jest mięsożerny. Dzienne zapotrzebowanie dorosłego osobnika to nawet 2,5 kg pokarmu. Głównym pożywieniem są dzikie ssaki kopytne, takie jak sarny, jelenie i kozice. Dodatkowo polują na zające, ptaki i gryzonie. W zakres zainteresowania wchodzą następujące siedliska z I Załącznika Dyrektywy Siedliskowej: 9110 – kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 9130 – Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) 9140 – gorskie jaworzyny zioΠoroElowe (Aceri-Fagetum) 9150 – ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) 9170 – grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, TilioCarpinetum) 9180 – jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio-Acerion), siedlisko priorytetowe 91D0* – bory i lasy bagienne 91E0* – łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy erodliskowe)*, siedlisko priorytetowe 91F0 – łęgowe lasy dąbowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 91I0* – ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescentipetraeae), siedlisko priorytetowe 91P0 – wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum) 9410 – górskie bory świerkowe (Piceion abietis część –zbiorowiska górskie Ryś jako gatunek zagrożony jest w skali świata. Głównym czynnikiem śmiertelności rysi w naszym kraju jest kłusownictwo. Przede wszystkim osobniki tego gatunku wpadają we wnyki, zastawione na sarny, rzadziej padają ofiarami nielegalnego polowania na rysie. Kolejnym niebezpieczeństwem jest rozwój infrastruktury komunikacyjnej, na której kilka rysi rocznie zostaje zabitych przez samochód lub pociąg. Negatywnie na nie wpływa również odizolowanie populacji, spowodowane brakiem możliwości migracji pomiędzy większymi kompleksami leśnymi. Są one od siebie zbyt oddalone. Poprzez polowanie na zbyt dużą ilość jeleniowatych, zmniejsza się naturalna baza żerowa. Samice nie są w stanie wykarmić potomstwa. Propozycje i działania ochronne względem siedliska gatunku: wyznaczenie i odtworzenie sieci korytarzy migracyjnych, łączących główne kompleksy leśne Polski; korytarze te powinny być zalesione i objęte formą prawnej ochrony; przeprowadzenie działań umożliwiających migrację zwierząt (np. przejścia dla zwierząt przez autostrady). Propozycje względem gatunku: utrzymanie ścisłej ochrony rysia; stworzenie ośrodków rehabilitacji, gdzie możliwe byłoby odchowanie młodych rysi po śmierci matek; rozważenie okresowego wstrzymania polowania na sarny, aby odbudować bazę żerową rysi; edukacja ekologiczna. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN załącznik III załącznik II, załącznik V ochrona ścisła (gat. wymagający ochrony czynnej oraz którego dotyczy zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie) – NT (gat. niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia) – LC Gronostaj (Mustela erminea) Jest małym ssakiem drapieżnym z rodziny łasicowatych, który występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Nowej Zelandii jest gatunkiem inwazyjnym. W Polsce można go spotkać na terenie całego kraju. Gronostaj ma zmienne ubarwienie, zależne od pory roku. W lecie jego sierść jest koloru czekoladowo - brązowego na grzbiecie żółto - białego na brzuchu, z czarnym końcem ogona. W zimie natomiast futro zmienia na białe z czarnym końcem ogona. Ich długość ciała osiąga długość 17 - 33 cm (bez ogona), a masa ciała samca 67 - 116 g oraz 25 - 80 g w przypadku samicy. Mieszka na obrzeżach lasu, w zaroślach. Jest zwierzęciem naziemnym, prowadzącym głównie nocny tryb życia. Żywi się owadami, kręgowcami i mięczakami. W przypadku ataku broni się ostrymi pazurami i kłami. W lutym i marcu następuje rozród. Po 70 dniach ciąży samica rodzi zwykle 4 - 9 młodych. Karmione są przez 2 miesiące. Gniazdo wyściełane mchem i sierścią. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik III ochrona ścisła LC Łasica (Mustela nivalis) Jest małym ssakiem drapieżnym z rodziny łasicowatych. Zamieszkuje Europę, z wyjątkiem Islandii, Irlandii, Cypru i małych wysp, północną Afrykę, północną Azję oraz Amerykę Północną. W Polsce występuje na całym terenie kraju, ale nie jest liczna. Długość ciała łasicy wynosi maksymalnie 28 cm. Samce są większe od samic. Tułów mają smukły, giętki. Kończyny są krótkie o owłosionych podeszwach. Ogon jest dość spory, szeroki i puszysty. Ubarwienie letnie sierści z wierzchu ciała jest brązowo - rude, na brzuchu białe, odgraniczone od barwy grzbietu linią falistą. Cały ogon jest brązowy. Na białym futerku brzucha często występują brązowe cętki i plamki. W zimie futro jest całkowicie białe. Zamieszkuje skraje lasów, łąki i pola. Łasica jest aktywna zarówno w dzień jak i w nocy. Zimą poluje pod śniegiem. Głównym pokarmem są drobne zwierzęta takie jak myszy. Żywi się również ptasimi jajami, żabami, jaszczurkami, drobnymi ptakami, a czasem nawet królikami. Gniazduje w norach. Ma 1 lub dwa mioty rocznie w różnych porach roku. Po 35 dniach ciąży rodzi się 3 - 9 młodych. Karmione są mlekiem matki przez ok. 7 tygodni, ale po 14 dniach przyjmują również stały pokarm. Usamodzielniają się po 12 - 16 tygodniach. Długość ich życia na wolności wynosi ok. 3 lat, w niewoli nawet 6. Są pokarmem sów oraz jastrzębi. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik III ochrona ścisła LC Bóbr (Castor fiber) Bóbr jest największym europejskim i północnoamerykańskim gryzoniem. Jest ścisłym roślinożercą. Poza liśćmi, gałęziami i korą położonych drzew liściastych bobry zjadają korzenie, kłącza i liście roślin wodnych i lądowych. Bobry najchętniej obalają wierzby, topole, osiki, jesiony, dęby i brzozy, rzadziej olsze, wiązy i drzewa iglaste. Położone drzewo zostaje najpierw pozbawione gałęzi, a następnie pocięte na kawałki używane jako pale w konstrukcji tam. Ogryzione pędy i gałęzie wykorzystywane są do budowania żeremi. Optymalnym miejscem życia bobrów są odpowiedniej głębokości cieki i zbiorniki wodne zlokalizowane w lasach z przewagą różnowiekowych drzew liściastych, z bogatym podszytem i runem, zwłaszcza w słabiej zaludnionych okolicach. Na swe siedziby zwierzęta najchętniej obierają niżej położone tereny - pobrzeża rzek i szerszych (ponad 3 metry) strumyków, brzegi jezior i stawów, rowy melioracyjne w pobliżu skupisk drzew odpowiednich gatunków, bagienka śródleśne i śródłąkowe. Szczególnie atrakcyjne są zakola rzek, gdzie występuje obfita roślinność. Siedliska z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej mogące wchodzić w zakres zainteresowania: 1150* – zalewy i jeziora przymorskie (laguny) 3110 – jeziora lobeliowe 3140 – twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi łąkami ramienic Charetea 3150 – starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 3160 – naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne 3260 – nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis 3270 – zalewane muliste brzegi rzek 6410 – zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 6430 – ziołorośla górskie (Adenostylion alliariac) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 6440 – łąki selernicowe (Cnidion dubii) 7110* – torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 7120 – torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji 7140 – torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea) 7210* – torfowiska nakredowe (Cladium mariscus, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis) 7230 – górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 91D0* – bory i lasy bagienne 91E0* – łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenionglutinoso-incanae, olsy źródliskowe) 91F0 – łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Polska populacja bobrów nie jest zagrożona w swym istnieniu. Pewne zagrożenie stanowi kłusownictwo jak również zabijanie bobrów, które wyrządzają szkody, podpalanie ich żeremi czy rozbieranie tam. Ponadto bobry padają ofiarami wypadków: giną na szosach i torach kolejowych. Straty zimowe wynikają głównie z uwięzienia pod lodem. Przyczynami ograniczenia liczebności bobrów są ponadto: wyrąb lasów i ubożenie bazy pokarmowej, osuszanie bagien, rabunkowa gospodarka wodna i inne formy antropogenicznej degradacji stanowisk bobrowych, intensyfikacja gospodarki rolnej i rybackiej, a także nasilenie turystyki wodnej, a w konsekwencji płoszenie i nękanie bobra. Propozycje względem ochrony siedliska gatunków: Należy stosować zabiegi łagodzące konflikt bobra z leśnictwem. Roślinność brzegowa zbiorników i cieków wodnych powinna być chroniona, co najmniej 10-metrowym pasem ochronnym; Propozycja względem ochrony gatunku: Bezwzględnie należy chronić genetyczną odrębność polskiej populacji bobra. Propozycje względem ochrony populacji; W miejscach gdzie bobry często padają ofiarami wypadków drogowych należy projektować i budować przejścia pod drogami i torami kolejowymi; Ze względu na podnoszące się kłusownictwo i wandalizm polegający na niszczeniu tam bobrowych i podpalaniu żeremi – należy podjąć szeroka akcje uświadamiającą społeczeństwu rolę i znaczenie bobra w przyrodzie. Jednocześnie należy propagować metody zapobiegania szkodom i zmniejszania ich dotkliwości (zabezpieczanie cennych drzew przed zgryzaniem drucianą siatka, ochrona wałów przeciwpowodziowych i grobli na stawach siatkami metalowymi i ogrodzeniami); Poza doraźnymi rozwiązaniami należy opracować strategię postępowania z krajową populacją bobrów, uwzględniającą: o Program edukacyjny; o Opracowanie metod inwentaryzacji stanowisk, wyliczania przyrostu i monitorowania zmian; o Propagowanie metod zapobiegania szkodom wyrządzanym przez bobry; o Podjecie użytkowania populacji bobrów w rejonach licznego ich występowania; Obecnie bóbr dzięki prowadzonej od 1974 roku reintrodukcji oraz dalszemu naturalnemu rozprzestrzenianiu się występuje w całym kraju. Najliczniejszy jest nadal w północno-wschodniej Polsce, w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim. Prężne populacje dzięki reintrodukcji wytworzyły się w Wielkopolsce, na Pomorzu Zachodnim, Pomorzu Środkowym, Kujawach, Ziemi Lubuskiej oraz Mazowszu, Lubelszczyźnie i Podkarpaciu. Dynamika zmian w liczebności i zasięgu bobrów jest znaczna. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Dyrektywa Siedliskowa – PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN – załącznik III załącznik II, załącznik V ochrona częściowa LC Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros) Jeden z dwóch przedstawicieli rodziny podkowcowatych spotykanych w Polsce, występujący wyłącznie w południowej części kraju, w rejonach górskich, podgórskich i wyżynnych. Należy do jednego z najmniejszych gatunków krajowych nietoperzy, będąc jednocześnie najmniejszym przedstawicielem swojej rodziny w Europie. Futerko podkowca małego jest po stronie grzbietowej jasnobrązowe, natomiast na brzuchu jaśniejsze, szarawe. Najbardziej charakterystyczną cechą dla tego gatunku jest obecność na pyszczku narośli w kształcie podkowy. Spiczasto zakończone uszy i pyszczek są jasne. Skrzydła stosunkowo ciemne i szerokie, co decyduje o powolnym, aczkolwiek bardzo precyzyjnym locie tego nietoperza. W trakcie hibernacji skrzydła służą do szczelnego owinięcia całego ciała nietoperza. Podkowiec mały jest gatunkiem owadożernym, polującym głównie na komary i ćmy, a także chruściki Trichoptera, sieciarki Neuroptera, muchówki oraz pająki i inne bezkręgowce. Żeruje na niewielkiej wysokości 1-3 m, chwytając ofiary w locie lub zbierając je z powierzchni skał, pni i liści. Aktywność żerowiskową obserwuje się już w momencie zapadania zmroku, kiedy to nietoperze opuszczają kryjówkę dzienną i zaczynają polować w pobliżu częściowo odsłoniętych skał, roślinności nadbrzeżnej górskich potoków oraz w lasach bukowych, porastających zbocza gór. Żerują również w pobliżu zabudowań gospodarskich. Okres godowy podkowca małego przypada na późne lato i jesień, a niekiedy też zimę i wczesną wiosnę. Zaplemnione jesienią samice przechowują plemniki w drogach rodnych przez całą zimę, a do zapłodnienia dochodzi wczesną wiosną. Wtedy to samice zaczynają tworzyć kolonie rozrodcze. W naszych warunkach geograficznych kryjówkami kolonii rozrodczych są przede wszystkim strychy budynków łatwo się nagrzewających i długo utrzymujących ciepło, głównie obiektów sakralnych – kościołów i cerkwi. Rzadziej kolonie rozrodcze spotykane są w piwnicach. W czerwcu samice rodzą jedno młode, a ich kolonie mogą liczyć od kilku do kilkuset osobników. Po odchowaniu młodych samice oraz samce zaczynają odwiedzać podziemne kryjówki. U podkowców małych nie obserwuje się dalekich migracji pomiędzy miejscami tworzenia kolonii rozrodczych a ich zimowymi kryjówkami. Są one oddalone od siebie najwyżej o kilkanaście kilometrów. Należy zaznaczyć, iż podkowce małe przywiązują się do swoich schronień, dlatego te same osobniki można obserwować w tych miejscach przez kilka lat z rzędu. Na czas hibernacji podkowce wybierają jaskinie i ich sztuczne odpowiedniki, takie jak sztolnie czy piwnice, o stabilnych warunkach mikroklimatycznych, stosunkowo wysokiej temperaturze 5-9 C, powolnym przepływie powietrza i dużej wilgotności. Zimują pojedynczo lub w skupiskach do kilkuset osobników. Hibernacja trwa od października – listopada do kwietnia. Podkowce zwieszają się wtedy ze stropu i szczelnie owijają błonami lotnymi. Nie spotyka się natomiast osobników hibernujących w szczelinach. Zarówno w przypadku kryjówek letnich, jak i zimowych, bardzo ważna jest obecność drożnego wlotu, który nie wymaga przysiadania lub przeciskania się przez szczeliny. Ważny jest także bezpieczny dolot i trasy przelotu wiodące z kryjówki na żerowiska. Słaby zasięg echolokacji podkowca nie pozwala mu bowiem na pokonywanie dużych, otwartych przestrzeni, stanowiących dla tego gatunku barierę nie do przebycia. Siedliska letnie z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, będące najczęściej żerowiskami lub potencjalnymi żerowiskami podkowca małego: 3230 – zarośla wrześni na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków; 3240 – zarośla wierzby siwej na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków; 6430 – ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium); 8160* – podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis; 8210 – wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis; 8220 – ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii; 9110-2 – kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-Fagetum); 9130-3 – żyzna buczyna górska (Dentario enneaphylli-Fagetum i Dentario glandulosaeFagetum); 9140 – górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum) 9180* – jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani); 91E0-5* – podgórski łęg jesionowy Carici remotae-Fraxinetum; 91E0-6* – nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae; 91E0-7* – bagienna olszyna górska Caltho laetae-Alnetum. Siedliska wpisane do Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, stanowiące jesienne i zimowe schronienia i miejsca, przy których obserwuje się wysoką aktywność nietoperzy: 8310 – jaskinie nieudostępnione do zwiedzania. Zagrożenia dla krajowej populacji podkowca małego są związane przede wszystkim ze zmniejszaniem się liczby odpowiednich dla tego gatunku letnich kryjówek kolonii rozrodczych oraz zwiększone w ostatnich latach zainteresowanie człowieka schronieniami zimowymi. Dodatkowym negatywnym czynnikiem są postępujące zmiany w krajobrazie prowadzące do zaniku miejsc żerowania lub ograniczenia możliwości przelotu nietoperzy w ich rejon. Większość znanych dotychczas kolonii rozrodczych zajmuje strychy obiektów sakralnych, pałaców oraz willi o charakterze wypoczynkowym, których struktura nie zmieniła się na przestrzeni lat. Warunku tego nie spełniają często strychy wiejskich budynków gospodarczych, w których podkowce obserwuje się jedynie sporadycznie. Coraz częstsze przeprowadzanie w wymienionych obiektach modernizacji i remontów, polegających przede wszystkim na uszczelnianiu wlotów i zabudowie strychów, przy wykorzystaniu toksycznych środków ochrony drewna i iluminacji oświetlającej otwory wlotowe, uniemożliwia nietoperzom zasiedlanie tych schronień. Prowadzenie prac podczas okresu rozrodczego podkowca małego, decyduje często o konieczności opuszczenia przez kolonię nietoperzy swojej kryjówki. W miejscach zimowania, jakimi są głównie jaskinie, a także opuszczone kopalnie i piwnice, podkowce małe są narażone na częste wybudzanie, spowodowane obecnością człowieka, co może prowadzić do śmierci głodowej nietoperzy. Na kondycję polskiej populacji podkowca małego wpływają ponadto zmiany zachodzące w środowisku wynikające z działalności gospodarczej człowieka. Kanalizowanie i czyszczenie brzegów górskich potoków, wycinanie śródpolnych zadrzewień i zakrzaczeń oraz likwidowanie miedz wpływa negatywnie nie tylko na bazę żerowiskową, ale także ogranicza możliwości optymalnego wykorzystania środowiska przez nietoperze. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Konwencja Bońska Dyrektywa Siedliskowa – EUROBATS PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga Polska Czerwona Lista Lista dla Karpat KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN (2012) załącznik II załącznik II załącznik II, załącznik IV Załącznik I ochrona ścisła EN EN EN VU Mopek (Barbastella barbastellus) Gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową, umieszczony w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt”. Wymieniony w Załączniku II (gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony) i IV (gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej, które wymagają ścisłej ochrony) Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, a także w Załączniku II Konwencji o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencji Bońskiej). Jest nietoperzem średniej wielkości. Występuje na terenie całego kraju. Gatunek silnie związany z lasami. Poluje w lasach i wzdłuż obrzeży leśnych, rzadziej w ogrodach i zakrzewieniach. Odżywia się prawie wyłącznie małymi motylami, rzadziej muchówkami i małymi chrząszczami. Pełni ważną rolę w gospodarce leśnej eliminując wiele gatunków owadów wpływających niekorzystnie na kondycję drzewostanów. Jego letnimi kryjówkami są dziuple lub ich sztuczne odpowiedniki (budki lęgowe) oraz budynki. Kolonie rozrodcze znajdowane były także za okiennicami. Poza Polską mopki obserwowano za płatami odstającej kory starych drzew, skrzynkach dla ptaków i w budynkach za parapetami i elewacjami. Letnie obserwacje kolonii z Polski są rzadkie. Zimę spędza w kryjówkach chłodnych, o w których temperatura może spadać nawet poniżej 0 C. Jest to gatunek osiadły, terytoria łowieckie zazwyczaj są położone w pobliżu kryjówki, w odległości do 4,5 km. Kolonie rozrodcze znajdują się zazwyczaj do 40 km od zimowisk. Siedliska wymienione w I Załączniku Dyrektywy Siedliskowej, stanowiące potencjalne zimowiska: 8310 – jaskinie niedostępne do zwiedzania. Siedliska wymienione w I Załączniku Dyrektywy Siedliskowej, stanowiące potencjalne żerowiska: 9110 – kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion); 9130 – żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion); 9150 – ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion); 9160 – grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum); 9170-1 – grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum); 9190 – pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum); 91D0* – bory i lasy bagienne; 91F0 – łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum); 91I0-1* – świetlista dąbrowa Potentillo albae-Quercetum; 91P0 – jodłowy bór świętokrzyski (Abietetum polonicum); 9410-3 – dolnoreglowy bór mieszany. Największym zagrożeniem dla utrzymania krajowej populacji mopka jest utrata letnich kryjówek – starych murowanych oraz drewnianych domów, w wyniku przeprowadzonych w niewłaściwy sposób remontów (bez wcześniejszej inwentaryzacji budynków pod względem występowania w nich nietoperzy). Kolejnym czynnikiem negatywnie wpływającym na populację mopka jest uszczuplanie jego bazy pokarmowej – motyli, w wyniku stosowania w rolnictwie i leśnictwie środków chemicznych przeciwko szkodnikom. Znacznym zagrożeniem jest także dewastacja obiektów fortyfikacyjnych oraz niepokojenie hibernujących w jaskiniach nietoperzy. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Konwencja Bońska Dyrektywa Siedliskowa – EUROBATS PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Lista KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN (2012) – załącznik II załącznik II załącznik II, załącznik IV Załącznik I ochrona ścisła DD NT Nocek orzęsiony (Myotis emarginatus) Mały nietoperz z rodziny mroczkowatych, najrzadszy spośród rozmnażających się w naszym kraju nietoperzy. Do niedawna uważany był za gatunek bliski wymarcia, ale ostatnie badania pozwalają stwierdzić, że występuje on znacznie szerzej w górzystych częściach Polski. Zasięg nocka orzęsionego obejmuje w naszym kraju Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Karpaty (wyłącznie z niższymi partiami Tatr) i Sudety Wschodnie, pokrywając się niemal całkowicie z zasięgiem podkowca małego. Futro nocka orzęsionego jest długie i wełniste, ma dość jednolite, rudobrązowe ubarwienie. Na grzbiecie jest rudobrązowe, a na brzuchu jaśniejsze – żółtawoszare, ale brak jest występującego zwykle u nocków wyraźnego kontrastu w kolorze grzbietu i spodu ciała. Włosy na grzbiecie trójbarwne – ciemne u nasady, jaśniejsze po środku i rdzawe na końcu. Uszy niezbyt długie, zawierające charakterystyczne głębokie wcięcie w 1/3 długości, patrząc od góry ucha. Koziołek nożowaty dochodzący mniej więcej do połowy ucha. Pyszczek jest rudobrązowy, natomiast uszy i błony lotne – szarobrązowe. Na brzegu błony ogonowej, pomiędzy końcem ostrogi i końcem ogona, obecność miękkich i prostych włosków, od których pochodzi nazwa „orzęsiony”. Nocek orzęsiony odżywia się głównie muchówkami Diptera, przede wszystkim aktywnymi w ciągu dnia (komary), a także motylami Lepidoptera, ich gąsienicami oraz pająkami Arachnida. Ofiary chwyta w locie lub zbiera z powierzchni roślin i budynków. Nietoperz ten wylatuje z kryjówek dziennych ok. 20 minut po zachodzie słońca. Przelatuje na żerowiska trzymając się skrajów lasu czy alei drzew, a więc liniowych elementów krajobrazu. Lata przeważnie dość nisko, do 10 m nad ziemią, zawsze w pobliżu roślinności, wśród drzew i krzewów. Okres godowy u tego gatunku rozpoczyna się wczesnym latem. Miejscami rojenia nocków orzęsionych są wloty do jaskiń i sztucznych podziemi. Na wiosnę kolejnego roku samice nocka orzęsionego grupują się w kolonie rozrodcze, liczące najczęściej poniżej 200 osobników. Schronieniami dla letnich kolonii rozrodczych są ciepłe strychy, o temperaturze około 25-30 C, które dzielą m.in. z podkowcami. W porównaniu z innymi gatunkami nietoperzy, zakładającymi kolonie na strychach, wybierają one bardzo jasne miejsca. Na przełomie czerwca i lipca samice rodzą jedno młode. Nocek orzęsiony jest gatunkiem osiadłym, odbywającym wędrówki pomiędzy schronieniami letnimi i zimowymi jedynie na krótkich dystansach. Najdłuższe zbadane przeloty u tego gatunku wynosiły 91 i 106 kilometrów. Na czas hibernacji nietoperze udają się przeważnie do jaskiń i sztolni, rzadziej do innych sztucznych podziemi i fortyfikacji. Okres ten trwa od października-listopada do kwietnia-maja. Nocek orzęsiony jest uznawany za jeden z najbardziej ciepłolubnych krajowych nietoperzy. Do hibernacji wybiera zatem miejsca o bardzo wysokiej wilgotności powietrza i temperaturze 6-9 C. Zwykle zwisa swobodnie na stropie i bocznych ścianach, często w pobliżu podkowców małych, hibernując pojedynczo lub w małych skupiskach, złożonych z samic i samców. Siedliska z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, będące najczęściej letnimi żerowiskami lub potencjalnymi żerowiskami: 6210 – murawy kserotermiczne (* ze storczykami); 6230 – górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion – płaty bogate florystycznie)*; 6430-1 – ziołorośla subalpejskie i reglowe; 6430-2 – górskie, nadpotokowe ziołorośla lepiężnikowe; 6510 – niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris); 6520 – górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion); 9110-2 – kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-Fagetum); 9130-3 – żyzna buczyna górska (Dentario enneaphylli-Fagetum i Dentario glandulosaeFagetum); 9140 – górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum); 9150 – ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion); 9170-1 – grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum); 9170-2 – grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum); 9180* – jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani)*; 91E0-5* – podgórski łęg jesionowy Carici remotae-Fraxinetum; 91E0-6*– nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae; 91E0-7* – bagienna olszyna górska Caltho laetae-Alnetum; 91P0 – wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum); 9410-3 – dolnoreglowy bór mieszany. Siedliska z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, przy których jesienią i zimą obserwuje się wysoką aktywność nietoperzy: 8310 – jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (siedlisko priorytetowe dla gatunku). Nocek orzęsiony występuje w Polsce na skraju swojego europejskiego zasięgu, dlatego jego liczebność może ulegać znacznym wahaniom. Największym zagrożeniem dla krajowej populacji tego gatunku jest zmniejszająca się liczba dogodnych kryjówek letnich oraz niepokojenie hibernujących nietoperzy w jaskiniach. Ich rozród jest uzależniony od dostępności starych strychów kościelnych, które są jedynymi znanymi kryjówkami kolonii rozrodczych w Polsce. Coraz częstsze próby modernizacji takich obiektów czy prowadzone w niewłaściwym czasie remonty, a także stosowanie toksycznych środków ochrony drewna, stanowią zagrożenie dla utrzymania kolonii rozrodczych nocka orzęsionego. Bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest oświetlanie zabytkowych obiektów sakralnych oraz wycinanie zadrzewień i zakrzaczeń, znajdujących się w ich rejonie. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Konwencja Bońska Dyrektywa Siedliskowa – EUROBATS PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga - załącznik II załącznik II załącznik II, załącznik IV Załącznik I ochrona ścisła EN Polska Czerwona Lista Lista dla Karpat KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN (2012) - EN EN – LC Nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii) Średniej wielkości nietoperz, przedstawiciel rodziny mroczkowatych, uważany za gatunek rzadki w Polsce. Występowanie krajowej populacji ogranicza się do centralnej i południowej Polski. Gatunek ten, na terenie naszego kraju osiąga północno-wschodnią granicę zasięgu, którą wyznaczają: Cedyński Park Krajobrazowy, Wysoka koło Międzyrzecza, Poznań, Konewka koło Tomaszowa Mazowieckiego, Puszcza Kozienicka i Lasy Sobiborskie. Nocek Bechsteina posiada brązowe futro na grzbiecie, a na brzuchu białawe. Pyszczek długi i spiczasty, różowy lub cielisty, uszy i błony lotne jasne, szarobrązowe. Posiada najdłuższe uszy ze wszystkich nocków o zbliżonych do niego wymiarach ciała, które osiągają długość 20-26 mm. Koziołek nożowaty, lancetowaty, sięgający połowy długości ucha. Skrzydła są krótkie i szerokie, co decyduje o wolnym, ale bardzo zwrotnym locie. Pokarm nocka Bechsteina stanowią niemal wyłącznie owady, rzadziej inne stawonogi, które zbiera z liści drzew, gruntu lub chwyta w locie, w pobliżu koron drzew. Wśród ofiar przeważają muchówki z rodziny koziółkowate Tipulidae oraz dzienne Brachycera, chrząszcze Coleoptera, motyle Lepidoptera, kosarze Opiliones, pluskwiaki różnoskrzydłe Heteroptera i pająki Araneae, znajdowane w 75-30% odchodów. Nietoperz ten żeruje głównie w lukach i na skrajach drzewostanów oraz na przesiekach i drogach leśnych, latając nisko (1-10 m nad ziemią), w niewielkiej odległości od większych obiektów. Gody nocka Bechsteina odbywają się od późnego lata lub jesieni do wiosny. Wtedy to nietoperze intensywnie roją się w otworach obiektów podziemnych – jaskiń, sztolni. Pod koniec kwietnia i w maju samice grupują się w niewielkie kolonie rozrodcze, liczące średnio 15-40 osobników. Kolonie regularnie dzielą się ma wiele mniejszych podgrup, często zmieniając kryjówki – dziuple i skrzynki dla nietoperzy, wykorzystując w sumie ok. 20 różnych schronień w ciągu okresu rozrodczego. Samice rodzą jedno młode na przełomie czerwca i lipca. Nocek Bechsteina jest gatunkiem skrajnie osiadłym, nie odbywającym dalekich wędrówek pomiędzy schronieniami letnimi i zimowymi. Przebywa jedynie krótkie dystanse, przy czym najdłuższy znany przelot tego nietoperza liczył 39 kilometrów. Gatunek ten hibernuje od października do marca lub kwietnia w jaskiniach, sztolniach, obiektach fortyfikacyjnych oraz dziuplach drzew. W kryjówkach podziemnych nietoperze swobodnie zwisają ze ścian lub stropów, nie tworząc większych skupień. Wybierają miejsca o wysokiej wilgotności powietrza, wynoszącej 80-100%, oraz dosyć wysokiej temperaturze – 3,6-10,5 C. Nie stwierdzono do tej pory licznych skupisk tego gatunku w miejscach ich zimowania. Siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, stanowiące potencjalne zimowiska i schronienia przejściowe: 8310 – jaskinie nieudostępnione do zwiedzania. Siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, stanowiące potencjalne żerowiska: 9110 – kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion); 9130 – żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion); 9150 – ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion); 9170 – grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum). Zagrożeniem dla kolonii rozrodczych nocka Bechsteina, które zajmują m.in. dziuple drzew, jest przede wszystkim nieodpowiednia gospodarka leśna, związana z wycinaniem starych, dziuplastych drzew, przed ich właściwym rozpoznaniem pod kątem występowania nietoperzy. Dodatkowo, populacji gatunku zagrażają, używane w leśnictwie do zwalczania szkodników leśnych, pestycydy. Podczas hibernacji najniebezpieczniejszym czynnikiem, mogącym prowadzić do śmierci osobników tego gatunku, jest wybudzanie i płoszenie nietoperzy, czasami ich zabijanie przez ludzi, a także dewastacja wnętrz podziemi. Ponadto, stare podziemia fortyfikacyjne adaptowane są często do celów magazynowych, a więc zamykane i ogrzewane, co całkowicie zmienia mikroklimat tych obiektów. Niewłaściwe zabezpieczanie otworów jaskiń uniemożliwia ich wykorzystanie przez nietoperze podczas jesiennego rojenia. Znacznym zagrożeniem dla populacji nocka Bechsteina może być też fragmentacja terenów leśnych, co ogranicza możliwości przemieszczania się nietoperzy, prowadząc do izolacji niewielkich populacji. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Konwencja Bońska Dyrektywa Siedliskowa – EUROBATS PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Polska Czerwona Księga Polska Czerwona Lista Lista dla Karpat KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN (2012) – załącznik II załącznik II załącznik II, załącznik IV Załącznik I ochrona ścisła NT NT VU NT Nocek duży (Myotis myotis) Największy gatunek nietoperza występującego w Polsce, przedstawiciela rodziny mroczkowatych. Na terenie naszego kraju znajduje się północna granica jego zwartego zasięgu, przebiegająca ukośnie wzdłuż linii Przemyśl-Koszalin. Futro nocka dużego ma na grzbiecie kolor szarobrązowy z jaśniejszymi końcówkami, a na brzuchu białawy. Ucho i pyszczek mają jasny, cielisty kolor, stanowiący kontrast dla ciemnych błon lotnych. Koziołek ma kształt nożowaty, równomiernie zwężający się ku górze, sięgający połowy długości ucha. Szerokie skrzydła decydują o wolnym i mało zwrotnym locie, który odbywa się nisko nad ziemią (do 10 m). Nocek duży odżywia się drobnymi bezkręgowcami, a podstawą jego diety są duże chrząszcze z rodziny biegaczowatych Carabidae. Ponadto, poluje również na chrabąszcze Melolonthinae, komarnice Tipulidae, a także motyle, pluskwiaki, błonkówki i pająki. Na żer wylatuje z kryjówek dziennych późno, ok. godziny po zachodzie słońca, chwytając ofiary nie w locie, ale na ziemi. Zwykle poluje w lasach, rzadziej na terenach otwartych. Okres godowy przypada na późne lato i jesień, kiedy to samce zajmują określoną kryjówkę, najczęściej fragment strychu, próbując przywabić jak najwięcej samic. W tym czasie dochodzi do kopulacji, natomiast zapłodnienie ma miejsce na wiosnę następnego roku. Latem samice nocka dużego tworzą duże kolonie rozrodcze zlokalizowane przede wszystkim na strychach, rzadko w jaskiniach lub dużych podziemiach. Liczba samic w kolonii rozrodczej może osiągać nawet 2000 osobników. Zwykle w czerwcu samica rodzi jedno młode. U nocka dużego obserwuje się średniodystansowe wędrówki pomiędzy kryjówkami, w których tworzy kolonie rozrodcze, a miejscami zimowania. Najdłuższy stwierdzony przelot nocka dużego w Polsce wynosi 253 km. Osobniki tego gatunku przywiązują się do swoich kryjówek letnich i zimowych. Nocki duże hibernują przede wszystkim w dużych obiektach, takich jak jaskinie, sztolnie, obiekty fortyfikacyjne, duże piwnice, rzadko studnie i mniejsze piwnice. Wybierają miejsca o stabilnych warunkach mikroklimatycznych, ciepłe, o temperaturze utrzymującej się w granicach 3-6 C. Hibernują od września – października do kwietnia, pojedynczo lub w dużych skupiskach, liczących do kilkuset osobników obu płci. Przeważnie wiszą swobodnie na stropie lub bocznych ścianach, a tylko w miejscach narażonych na przeciągi chowają się w szczelinach. Często hibernują w zatkanych otworach wentylacyjnych i w wysokich kominach w stropach fortyfikacji i piwnic. Siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, stanowiące potencjalne żerowiska: 9110 – kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion); 9130 – żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion); 9150 – ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion); 9160 – grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum); 9170 – grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum); 9190 – pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum); 91F0 – łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum); 91I0-1 – świetlista dąbrowa Potentillo albae-Quercetum; 91P0 – wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum); 9410 – górskie bory świerkowe (Piceion abietis część – zbiorowiska górskie). Siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, stanowiące potencjalne zimowiska i schronienia przejściowe: 8310 – jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (siedlisko priorytetowe dla gatunku). Największym zagrożeniem dla przetrwania gatunku jest remontowanie budynków, a co za tym idzie zmniejszanie się liczby dostępnych dla nietoperzy dużych i ciepłych strychów. Szczególnie niebezpieczne jest prowadzenie prac remontowych w okresie odchowywania przez samice młodych, które są zmuszone do opuszczenia kryjówki, a stosowane powszechnie toksyczne chemiczne środki konserwacji drewna mogą powodować śmierć całych kolonii nietoperzy. Powszechnym w skali kraju zjawiskiem jest niewłaściwy sposób modernizacji starych obiektów sakralnych i zatykanie otworów wlotowych na ich strychy. Zmniejszającej się liczby dogodnych kryjówek letnich nie da się w żaden sposób zrekompensować, gdyż nocek duży nie zasiedla mniejszych strychów i kryjówek zastępczych, jakimi są budki dla nietoperzy. Podczas okresu hibernacji najpoważniejszym zagrożeniem jest niekontrolowane penetrowanie przez ludzi jaskiń i podziemi, co powoduje wybudzanie się tych zwierząt ze snu, a także zabijanie bezbronnych nietoperzy przez wandali. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska – Konwencja Bońska Dyrektywa Siedliskowa – EUROBATS PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce – Lista dla Karpat KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN (2012) – załącznik II załącznik II załącznik II, załącznik IV Załącznik I ochrona ścisła VU LC
