doświadczenia nbp w wykorzystywaniu wskaźników inflacji bazowej

doświadczenia nbp w wykorzystywaniu wskaźników inflacji bazowej

DOŒWIADCZENIA NBP
W WYKORZYSTYWANIU WSKANIKÓW
INFLACJI BAZOWEJ
Pawe³ Wyczañski
1. Wstęp
się przyjmowanie przez władze banków centralnych
tzw. bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI), stawiające władze monetarne przed nowymi wyzwaniami
Inflacja, będąca jednym z najważniejszych parametrów gospodarczych, uważana jest za zjawisko
(ustalenie konkretnego poziomu inflacji w danym
okresie i realizacja tego celu).
szczególnie szkodliwe, wprowadzające niepewność,
Podstawową miarą inflacji w Polsce, podobnie
destabilizujące gospodarkę i zagrażające wzrostowi,
jak w innych krajach, jest indeks wzrostu cen towa-
dlatego zwalczanie inflacji stanowi priorytetowe za-
rów i usług konsumpcyjnych (CPI), obliczany przez
gadnienie polityki monetarnej wielu krajów uprzemy-
Główny Urząd Statystyczny, oparty na badaniach
słowionych. Inflacja uderza przede wszystkim w do-
kosztów utrzymania przeciętnego gospodarstwa do-
brobyt społeczny, obniża dochody realne, zwiększa
mowego. Jest on także miarą, w której kategoriach
niepewność w działaniu gospodarczym, utrudnia
Rada Polityki Pieniężnej Narodowego Banku Pol-
planowanie i rachunek ekonomiczny, osłabia bodźce
skiego wyznacza cel inflacyjny. Jest on obliczany na
do planowania i inwestowania. Silna i długotrwała in-
podstawie koszyka dóbr i usług o różnym, zmienia-
flacja paraliżuje gospodarkę, hamuje wzrost produk-
jącym się w czasie udziale. Jego zaletą jest to, że
cji i dobrobytu, podkopuje międzynarodową konku-
w miarę precyzyjnie opisuje rzeczywistość, gdyż
rencyjność. Wszystko to sprawia, że inflacja jest
opiera się na strukturze faktycznego spożycia prze-
uznawana powszechnie za jeden z głównych proble-
ciętnego gospodarstwa domowego. Jednak zmiany
mów gospodarczych. Ze względu na to, że w Polsce
składu i struktury koszyka powodują, że szereg da-
inflacja stała się zjawiskiem utrwalonym od przeszło
nych przestaje być jednorodny i w pełni porówny-
25 lat, jeszcze bardziej utrudnione są starania o jej
walny. Ponadto nie zawsze wskaźnik ten jest do-
ograniczenie.
brym punktem odniesienia dla banku centralnego.
Działaniami antyinflacyjnymi zajmuje się bank
Przede wszystkim dlatego, że występujące szoki
centralny za pomocą odpowiedniej polityki pieniężnej
podażowe zakłócają rzeczywisty obraz kształtowa-
posługując się w tym celu wszystkimi posiadanymi in-
nia się tendencji inflacyjnych. Także pojawianie się
strumentami, m. in. stopami procentowymi, które
przejściowych szoków popytowych może wpływać
uwzględniają stopę inflacji, a tym samym są realnymi
na czasowe odchylanie się wskaźników cen od dłu-
stopami procentowymi. Bank musi również starać się
gookresowego trendu.
o zdobycie i utrwalenia wiarygodności antyinflacyjnej,
Teoretycznie ujmując, polityka pieniężna nie po-
gdyż tylko w ten sposób może skutecznie wpływać
winna reagować na zmiany poziomu cen wynikają-
na kształtowanie oczekiwań inflacyjnych podmiotów
ce z występowania szoków podażowych. Trend infla-
gospodarczych. Powszechne w ostatnich latach stało
cji stanowiący przedmiot zainteresowania polityki
31
pieniężnej powinien odzwierciedlać podstawowe
przyjąć, że zakłócenia ogólnego wskaźnika inflacji
tendencje spowodowane czynnikami popytowymi
przypisuje się dwóm grupom czynników – wpływowi
i zmieniającymi się oczekiwaniami inflacyjnymi. Jed-
cen szczególnie zmiennych (paliwa, niektóre towary
nak rozróżnienie między przejściowymi a trwałymi
żywnościowe), a także wpływowi cen kształtowa-
zmianami stopy inflacji jest łatwiejsze w teorii niż
nych w sposób skokowy, tzn. takich, które są przede
w praktyce. Warto również pamiętać o efektach dru-
wszystkim regulowane przez rząd poprzez zmiany
giego rzędu pierwotnego impulsu, tzn. o wpływie
stawek podatkowych i innych obciążeń. W Polsce
podwyżki cen jednego towaru na inne, co jest czę-
udział tak kształtowanych cen wciąż pozostaje wy-
sto spotykane w przypadku np. cen paliw. Podwyżki
soki, dotyczy to m.in. nośników energii, w tym paliw
cen paliw wywierają nacisk na koszty transportu,
płynnych. W związku z tym zadanie tworzenia oraz
a przez to mogą spowodować zmiany innych kate-
obliczania wskaźników inflacji bazowej zostało pod-
gorii cen, a także przyczynić się do wzrostu oczeki-
porządkowane celowi wyodrębnienia ze składników
wań inflacyjnych.
wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych tych
elementów, które mają charakter przemijający albo
nie są efektem oddziaływania sił rynkowych.
2. Cel badania inflacji bazowej przez NBP
Ideą NBP była taka konstrukcja wskaźników, aby
niosły ze sobą informacje o długookresowych tendencjach zmian cen. Innymi słowy, wskaźniki te
W 1998 r. Rada Polityki Pieniężnej NBP w opu-
z definicji mają zawierać nieskażoną informację po-
blikowanym dokumencie pt. Średniookresowa stra-
wstającą w wyniku oczyszczenia szeregów ceno-
tegia polityki pieniężnej dokonała wyboru strategii
wych z krótkookresowych zaburzeń, szoków. Naro-
bezpośredniego celu inflacyjnego jako celu polityki
dowy Bank Polski nie ma na celu opracowania poje-
pieniężnej. Narodowy Bank Polski przyjmując tę
dynczej statystyki, czy też pojedynczego, uniwersal-
strategię założył jednocześnie konieczność progno-
nego wskaźnika, który miałby służyć jako czynnik
zowania wskaźnika CPI, w tym konieczność progno-
determinujący decyzje RPP. W szczególności, infla-
zowania długookresowych tendencji zmian w pozio-
cja bazowa nie powinna być postrzegana jako sy-
mie cen. Znajomość podstawowych tendencji cen,
gnał pozwalający na jednoznaczną identyfikację po-
mających charakter długofalowy, gdzie eliminacji
czynań Rady. Celem jest przedstawienie Radzie Po-
podlegają te czynniki, które mają charakter jednora-
lityki Pieniężnej informacji pozwalających na identy-
zowy, wynikają z zaburzeń na rynkach, czy są skut-
fikację długookresowych tendencji inflacyjnych,
kiem oddziaływania czynników nie mających cha-
które posłużą jako punkt wyjścia do podjęcia decy-
rakteru rynkowego, należy do podstawowych wa-
zji przez RPP.
runków jej prowadzenia. Trzeba przy tym rozróżnić
Złożoność procesów ekonomicznych, trudność
czynniki wywołujące inflację, mające charakter ogól-
w uzyskaniu szybkiego dostępu do kluczowych infor-
ny i trwały, pozostające pod wpływem presji popyto-
macji oraz opóźnienia w oddziaływaniu polityki pie-
wych albo wynikające z oczekiwań, a także takie,
niężnej nakładają poważne ograniczenia na organa
które są wywoływane zaburzeniami podażowymi al-
decyzyjne. Stwarza to konieczność konstruowania
bo mają charakter przejściowy, związany np. ze
wskaźników dających maksymalnie szeroki ogląd sy-
zmianami relacji cen. Krytyczne znaczenie ma za-
tuacji, przede wszystkim w zakresie zmian cen.
chowanie się tego trwałego, ogólnego składnika,
W związku z tym NBP przedstawia paletę kilku pro-
stanowiącego właściwy przedmiot polityki banku
stych, ale przez to czytelnych, wskaźników, które da-
centralnego, przy zwracaniu mniejszej uwagi na
ją szeroką perspektywę procesów zmian cen oraz
przejściowe zakłócenia. W uproszczeniu można
stanowią bazę informacyjną dla organów decyzyj-
32
nych NBP. Należy przy tym podkreślić, iż optymaliza-
dóbr i usług konsumpcyjnych, przyjmując de facto, że
cja pojemności informacyjnej pojedynczego wskaźni-
rzeczywisty wskaźnik inflacji bazowej jest rozpięty na
ka inflacji bazowej nie jest głównym celem, a niemal
szeregach zmian cen usług i dóbr konsumpcyjnych.
z założenia przyjęto, że siła prognostyczna wskaźni-
Co więcej, wskaźniki inflacji bazowej konstruowane
ków konstruowanych przez NBP leży w nich wszyst-
są w oparciu o proste działanie arytmetyczne, pole-
kich i jest uzupełniana i pogłębiana analizami i opinia-
gające na wyłączaniu poszczególnych grup towarów
mi eksperckimi.
i usług. Ponadto badania cen prowadzone są z dużą,
Do innych, ważnych elementów polityki BCI nale-
miesięczną częstotliwością, przez co zawierają wiele
ży ponadto liczbowe wyznaczenie celu (np. jako wiel-
krótkotrwałych zaburzeń, mogących wywoływać nie-
kości rocznej czy na kilka lat naprzód) oraz przedsta-
potrzebne reakcje polityki pieniężnej.
wianie własnych prognoz przez bank centralny. Usta-
Procesy inflacyjne mają, generalnie rzecz biorąc,
lenie celu inflacyjnego stanowi podstawę do kształto-
charakter nieliniowy. Oznacza to, iż próba opisu pro-
wania oczekiwań inflacyjnych podmiotów gospodar-
cesów inflacyjnych, za pomocą operacji o charakte-
czych, a wpływając na ich zachowania ma ułatwiać
rze liniowym, takim jak proste operacje arytmetyczne,
osiągnięcie tak zarysowanego celu. Jednakże wpływ
lub obcinanie części bazy szeregów cenowych we-
na oczekiwania zależy od tego, jakie zaufanie
dług dowolnie wybranego kryterium, powinna z defi-
podmioty gospodarcze mają do banku centralnego
nicji skończyć się niepowodzeniem. Wobec tego na-
i jego polityki, czyli od jego wiarygodności.
leży wszelkie miary inflacji bazowej, oparte o proste
Jednym z podstawowych argumentów przemawia-
manipulacje arytmetyczne interpretować z definicji
jących za realizacją polityki bezpośredniego celu jest
jako niedoskonałe próby określenia długookresowych
zwiększenie przejrzystości polityki pieniężnej, którą
tendencji inflacyjnych.
ułatwia publiczna znajomość wskaźników, uwzględnia-
NBP skupia się, zdając sobie sprawę z niemożno-
nych przy podejmowaniu decyzji przez RPP, w tym
ści całościowego opisu inflacji bazowej za pomocą
przede wszystkim wskaźników inflacji bazowej. Są one
działań arytmetycznych, na liczeniu prostych wska-
od niedawna dostępne kilka dni po opublikowaniu da-
źników, przede wszystkim mając na uwadze koniecz-
nych o wskaźnikach cen towarów i usług konsumpcyj-
ność kompromisu pomiędzy teoretycznymi wymoga-
nych przez GUS na internetowej stronie
NBP.1
mi stawianymi dla inflacji bazowej, a wymogiem
przejrzystości, łatwością komunikacji z zainteresowanymi, w tym z organami decyzyjnymi, oraz wymo-
3. Założenia badań inflacji bazowej w NBP giem obliczalności w czasie skończonym. Mimo świadomości niedoskonałości prostych miar, NBP, w wyniku racjonalnego wyboru, podtrzymuje koncepcję
Konstruując miary inflacji bazowej analitycy NBP
obliczania wielu nieskomplikowanych miar inflacji ba-
kierują się kilkoma kryteriami. Najważniejszymi są:
zowej. Innymi słowy NBP przyjmuje, iż właściwą
kryterium egzogeniczności i „przyciągania” oraz nie-
opcją pozwalającą na uchwycenie długookresowych
obciążoności (tablica 2). Ponadto, z punktu widzenia
tendencji zmian cen jest ekstensywne podejście po-
przejrzystości ważna jest prostota i jasność konstruk-
legające na analizie wielu prostych wskaźników, a nie
cji wskaźników inflacji bazowej.
intensywne podejście polegające na analizie nielicz-
Prostota i zrozumiałość konstrukcji wskaźników
nych albo jednego wyrafinowanego wskaźnika.
inflacji bazowej nakładają dość poważne ogranicze-
Konieczność konstruowania prostych miar jest do-
nia na zbiór możliwych wskaźników. W szczególno-
datkowo uwarunkowana ograniczeniami obiektywny-
ści, NBP ogranicza się do poszukiwania wskaźników
mi, takimi jak niedoskonałość samego indeksu CPI,
inflacji bazowej w oparciu o dostępny zbiór zmian cen
jak też niespójność i nieciągłość bazy szeregów ce-
33
4. Metody obliczania inflacji bazowej w NBP
nowych. Skomplikowane miary inflacji bazowej wymagają długich, spójnych i porównywalnych szeregów czasowych. Jednak w latach dziewięćdziesiątych doszło do bardzo poważnych zmian w konstruk-
Poniżej przedstawiamy krótki opis konstrukcji miar
cji i składzie koszyka towarów i usług konsumpcyj-
inflacji bazowej, które są obecnie liczone w Narodo-
nych, wykorzystywanego do obliczania wskaźników
wym Banku Polskim w układzie miesięcznym (miesiąc
cen. To z kolei było wynikiem głębokich zmian
poprzedni = 100) oraz w układzie dwunastomiesięcz-
domowych2.
nym (analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100).
Stąd długie szeregi czasowe porównywalnych da-
Zasadniczo rozróżniamy dwie grupy metod licze-
nych nie są osiągalne dla wielu towarów i usług, co
nia inflacji bazowej. Pierwsza z nich obejmuje meto-
uniemożliwia konstrukcję wielu wskaźników inflacji
dy mechaniczne, czyli oczyszczenie wskaźnika CPI
bazowej, lub przynajmniej bardzo poważnie je obcią-
z pewnych jednostkowych cen towarów i usług kon-
ża. Próby ominięcia tego problemu poprzez zwięk-
sumpcyjnych, druga grupa metod obejmuje zbiór
szoną agregację muszą kończyć się utratą informacji
technik statystycznych. Wszystkie kraje, w których li-
i zubożeniem rzeczywistej siły prognostycznej wska-
czone są wskaźniki inflacji bazowej stosują podobne
źników inflacji bazowej. Nadmierna agregacja może
metody jej obliczania.
w strukturze konsumpcji gospodarstw
wręcz prowadzić do zmiany wysokości obliczanego
wskaźnika i prowadzić do mylnych wniosków. Mając
obiektywne techniczne ograniczenia na uwadze NBP
4. 1. Inflacja bazowa po wyłączeniu
świadomie nie skupia się na ulepszaniu pojemności
cen kontrolowanych
informacyjnej pojedynczych wskaźników, uznając tego rodzaju praktykę za bezcelową, a przechodzi do
Wskaźnik ten powstaje poprzez wyeliminowanie
konstrukcji wielu prostych wskaźników znamionują-
tych cen, które nie są kształtowane przez mechani-
cych cechy rzeczywistego wskaźnika inflacji bazowej.
zmy rynkowe, lecz podlegają różnego rodzaju regula-
Dlatego też, dla uzyskania lepszego obrazu,
cjom i w związku z tym rozkład tych cen może nie
a także długookresowego trendu inflacji, liczone są
odzwierciedlać rzeczywistych tendencji inflacyjnych.
trzy rodzaje wskaźników inflacji bazowej. Miary te
Wadą takiego postępowania jest jego arbitralny cha-
pokazują różne aspekty inflacji wynikające bezpo-
rakter. Przy budowie tego wskaźnika starano się jed-
średnio z konstrukcji danego wskaźnika, np. wzrost
nak zachować jednolite kryteria eliminacji towarów
cen kształtowanych przez mechanizmy rynkowe
i usług, których ceny podlegały regulacjom, mimo
(w przypadku inflacji bazowej po wyłączeniu cen
zmian ich zakresu w czasie ostatniego dziesięciole-
kontrolowanych), wzrost cen po wyeliminowaniu cen
cia, stąd dobór odzwierciedlał sytuację z końca
żywności i paliw (inflacja „netto”), a więc grup cha-
1998 r. Wśród cen kontrolowanych znajdują się ceny,
rakteryzujących się znacznymi zaburzeniami i inne.
których znaczną część stanowi podatek akcyzowy
Z kolei wskaźnik powstały po wyeliminowaniu wpły-
(paliwa, napoje alkoholowe), na które ustalane są
wu cen najbardziej zmiennych towarów i usług
górne limity wzrostu lub podlegają innym regulacjom
odzwierciedla najbardziej stabilne składowe CPI,
(energia elektryczna) oraz, których ceny są ustalane
czyli stanowi przybliżenie miary długofalowego tren-
przez samorządy (komunikacja miejska). Obecnie ze
du wskaźnika cen i towarów konsumpcyjnych. Każda
wskaźnika CPI wyłączane są napoje alkoholowe i wy-
z miar posiada istotną wartość informacyjną, pełniąc
roby tytoniowe, nośniki energii, paliwo, usługi trans-
rolę pomocniczą (choć nie stanowi głównego kryte-
portowe, pocztowe i telekomunikacyjne oraz różnego
rium) przy podejmowaniu decyzji dotyczących stóp
rodzaju ubezpieczenia, a ich udział stanowi ok. 25%
procentowych przez RPP.
ogólnego wskaźnika cen.
34
4. 2. Inflacja bazowa po wyłączeniu cen
ność cen może ewoluować w czasie, powodując ustabili-
o największej zmienności
zowanie charakteru ceny uznanej za wysoko zmienną
przy budowie wskaźnika i odwrotnie – np. w ostatnich la-
W przypadku liczenia inflacji bazowej po wyłącze-
tach wysoko zmiennymi stały się ceny paliw.
niu cen o największej zmienności w Narodowym
Banku Polskim zastosowano wartość odchylenia
standardowego poszczególnych wskaźników cen to-
4. 4. Inflacja „netto”
warów i usług, na podstawie którego została wyznaczona wartość graniczna, powyżej której dany wska-
Wskaźnik tzw. inflacji „netto” jest kolejną miarą li-
źnik ceny uznano za wysoko zmienny. Grupy te zo-
czoną przy użyciu technik mechanicznych, a więc na
stały wyłączone z ogólnego wskaźnika cen. Powstały
zasadzie prostych wyłączeń. Powstał, po raz pierw-
w ten sposób indeks jest oczyszczony z wpływu cen
szy w II kwartale 2000 r., wskutek wyeliminowania
najbardziej zaburzonych, które charakteryzują się
całej grupy żywności oraz paliw (co w sumie stanowi
bardzo silną sezonowością lub też tych, które podle-
ok. 33% wskaźnika CPI). Przy budowie tego indeksu
gają zmianom o charakterze szokowym lub cyklicz-
wzorowano się na wskaźniku inflacji bazowej liczo-
nym. Są to: znaczna część owoców i warzyw, opłaty
nym w USA. Jego zaletą jest bardzo duża prostota
za użytkowanie mieszkania, energia elektryczna,
obliczeń i jasna interpretacja, natomiast podstawową
a także niektóre usługi pocztowe i telekomunikacyj-
wadą jest eliminacja zbyt wielu towarów, co powodu-
ne. Udział cen o największej zmienności stanowi
je, że kształtowanie się tej miary może znacznie
obecnie 15,5% ogólnego wskaźnika cen.
odbiegać od wielkości CPI, nie stanowiąc w ten sposób dobrego wskaźnika wyprzedzającego. Wskaźnik
ten obejmuje grupy o stosunkowo stałej dynamice
4. 3. Inflacja bazowa po wyłączeniu cen
wzrostu cen, o czym świadczy jego ukształtowanie
o największej zmienności i cen paliw
się na poziomie ok. 9% przez cały 1999 i 2000 r., a od
początku 2001 r. oscylowanie wokół poziomu 7%.
Miara ta jest wskaźnikiem pomocniczym, pozwalającym stwierdzić, jak duży wpływ na wzrost ogólnego wskaźnika cen mają dodatkowo ceny paliw.
4. 5. Piętnastoprocentowa średnia obcięta
Powstała ona, gdy zmienność cen paliw stała się
bardzo ważnym składnikiem, wpływającym na
Jedyną miarą liczoną przy użyciu metod staty-
zmienność całego CPI, co nastąpiło na przeło-
stycznych w Narodowym Banku Polskim jest 15%
mie1999 i 2000 r. Miara ta jest w zasadzie zmodyfi-
średnia obcięta, która jest średnią ważoną policzoną
kowaną miarą pozbawioną cen o największej
z pewnego zbioru grup, skumulowane (odpowiadają-
zmienności. Należy podkreślić, że wyłączenie cen
ce uprzednio posortowanym wskaźnikom cen w spo-
paliw nie spowodowało utraty porównywalności, po-
sób narastający) są większe niż 15% i mniejsze niż
nieważ wskaźnik ten został przeliczony wstecz, sta-
85% (obcięcie dokonywane jest symetrycznie z obu
jąc się nową miarą. Udział wyłączonych cen w tym
stron). Zostają w ten sposób odrzucone grupy,
przypadku wynosi ok. 18%.
których cena uległa największej i najmniejszej zmia-
Zaletami obu opisanych powyżej miar jest prostota
nie w stosunku do poprzedniego okresu. Zaletą tej
oraz komunikatywność, natomiast wadą jest konieczność
miary jest jej w miarę obiektywny charakter, nato-
subiektywnych założeń, co do przyjmowanego poziomu
miast wadą niejednoznaczna interpretacja ekono-
zmienności, a także wyboru grup elementarnych towarów
miczna, ze względu na każdorazowe wyłączanie in-
i usług, które należałoby wyeliminować. Ponadto zmien-
nego zbioru grup elementarnych.
35
4. 6. Różnice w publikowanych wskaźnikach
ciągłość od 1991 roku. Baza ta nie uwzględnia jed-
15% średniej obciętej
nak zmian w strukturze konsumpcji, jakie miały
miejsce w analizowanym okresie i które GUS bierze
Do obliczania wyżej przedstawionych miar wyko-
pod uwagę przy obliczaniu wskaźnika CPI. Podob-
rzystywany jest zdezagregowany koszyk 305 wska-
nie postępuje NBP licząc wskaźniki inflacji bazowej
źników cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz od-
w oparciu o maksymalnie zdezagregowany koszyk
powiadających im wag, w oparciu o który liczony jest
305 elementów, co także pozwala na zwiększenie
przez GUS wskaźnik CPI (średnia ważona całego
dokładności wyników, natomiast weryfikacja prze-
zbioru). Koszyk ten podlega corocznym zmianom po-
prowadzona w oparciu o analizę kointegracji świad-
legającym na dostosowywaniu jego struktury i syste-
czy o poprawności statystycznej wskaźników liczo-
mu wag, odpowiednio do zmian w strukturze kon-
nych w NBP3. Ponadto mniejsza dezagregacja
sumpcji reprezentatywnego gospodarstwa domowe-
(zmniejszenie ilości wskaźników) powoduje utratę
go. Stąd też podobne zmiany powinny uwzględniać
wielu informacji, a średnia obcięta policzona na ta-
miary inflacji bazowej.
kiej bazie jest inną miarą niż policzona na bazie
W celu przedstawienia różnic wynikających
305 grup wskaźników cen.
głównie z wielkości stopnia dezagregacji koszyków,
na których podstawie zostały obliczone wskaźniki
inflacji bazowej, poniżej zamieszczono wykres oraz
Wykres 1. CPI oraz 15% średnia obcięta (analogiczny
miesiąc poprzedniego roku = 100)
108,0
tablicę zawierającą zestaw dwunastomiesięcznych
107,5
wskaźników otrzymanych przy wykorzystaniu metody 15% średniej obciętej. Wskaźniki te policzone
107,0
zostały na podstawie zdezagregowanego koszyka
106,5
zawierającego 305 (NBP) i 164 (inne ośrodki) ele106,0
mentarnych wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz odpowiadających im wag. Ko-
105,5
szyk zawierający 164 kategorie jest zbiorem porów-
105,0
I 2001
nywalnych wskaźników cen, a jego struktura
II
CPI
w przeciągu ostatniej dekady w zasadzie nie zmie-
III
IV
15% œrednia obciêta (baza 164)
V
VI
VII
15% œrednia obciêta (baza 305)
niła się, co często jest argumentem uzasadniającym wykorzystywanie tej bazy. Należy jednak zauważyć, że w rzeczywistości jedynie baza zredukowana do 121 wskaźników jest spójna i zachowuje
Tabela 1. Wskaźniki CPI oraz 15% średniej obciętej (analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)
I 2001
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
CPI
107,40
106,63
106,21
106,64
106,94
106,23
105,18
105,08
15% średnia obcięta (baza 164)
107,34*
107,04
106,64
106,57
106,63
106,22
105,56
105,10
15% średnia obcięta (baza 305)
– liczona przez NBP
107,37
107,06
106,77
106,76
106,54
106,04
105,53
105,01
Źródło: dane GUS i obliczenia NBP
* Zwiększenie dokładności do dwóch miejsc po przecinku pokazuje faktyczne różnice występujące we wskaźnikach, co nie jest możliwe w przypadku publikowania wskaźników z dokładnością do jednego miejsca po przecinku.
36
5.Weryfikacja wskaźników inflacji bazowej
ktora kointegrującego, zaś przyjęta o istnieniu co najwyżej jednego. Inaczej jest jedynie w przypadku infla-
Znaczna ilość liczonych wskaźników inflacji
cji „netto”, kiedy to nie została odrzucona hipoteza
bazowej zmusza do weryfikacji dobroci tych miar, a
o braku wektora kointegrującego. Istotnym faktem jest,
tym samym ich ograniczenia w celu zwiększenia
iż moc testu Johansena większa jest niż procedury
przejrzystości i umożliwienia właściwej interpretacji
Engle’a – Grangera. Niemniej procedury te związane
rzeczywistych tendencji inflacyjnych. Badania mające
są z różnymi metodologiami ekonometrycznymi i z te-
na celu wyłonienie najlepszego wskaźnika spośród
go względu nie można ich bezpośrednio porównywać.
wyżej wymienionych indeksów, wykorzystujące
W celu sprawdzenia ewentualnych właściwości
metody statystyczne i ekonometryczne, w tym
prognostycznych wskaźników inflacji bazowej i wa-
głównie analizę kointegracji, nie dały jednoznacznych
runku egzogeniczności, a więc czy dany wskaźnik
wyników. W przypadku 15% średniej obciętej pojawiła
jest wyprzedzający w stosunku do CPI, zbadano
się sugestia asymetrycznego obcięcia (np. obcięcie o
p r z y c z y n o w o ś ć G r a n g e r a , a także obliczono
10% cen, które wzrosły najwięcej i o 20% cen, które
wartości błędów prognoz (RMSE i MAE). Podsumo-
wzrosły najmniej).
wując wyniki testu badającego przyczynowość moż-
Przeprowadzone badania koncentrują się głównie
na stwierdzić, że wskaźniki inflacji bazowej tylko
na analizie kointegracji, mającej na celu weryfikację
w niewielkim stopniu posiadają właściwości progno-
długookresowej
ogólnym
styczne4. Inaczej jest w przypadku oceny trafności
wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych
sporządzanych prognoz przy pomocy błędów RMSE
(CPI) a miarami inflacji bazowej. Otrzymane wyniki
i MAE (istotne jest, aby ich wartości były jak najmniej-
świadczą o tym, że zarówno CPI jak i wskaźniki inflacji
sze). Biorąc pod uwagę otrzymane wyniki można za-
bazowej, są szeregami niestacjonarnymi. Natomiast
uważyć, że najlepszą miarą jest inflacja bazowa po-
ich pierwsze różnice są już stacjonarne. Oznacza to,
zbawiona cen o największej zmienności (ewentualnie
że mamy do czynienia z szeregami zintegrowanymi
dodatkowo cen paliw), zaś zdecydowanie najsłabiej
stopnia pierwszego (warunkiem koniecznym jest, aby
wypada inflacja „netto”, dla której wartości obu błę-
zmienne poddawane analizie kointegracji były zinte-
dów są największe.
zależności
pomiędzy
growane w tym samym stopniu). Drugi etap także
Przedstawione wyniki badań mających na celu we-
przebiega pomyślnie w przypadku wszystkich miar,
ryfikację dotychczas liczonych wskaźników i wyłonie-
tak więc kointegracja zachodzi pomiędzy każdym
nie najlepszej miary wskazują na możliwość wykorzy-
z analizowanych indeksów inflacji bazowej a wskaźni-
stania większości wcześniej analizowanych miar. Nie-
kiem CPI, choć zależność występująca w przypadku
zwykle trudno jest jednakże jednoznacznie sprecyzo-
inflacji „netto” jest zdecydowanie najsłabsza.
wać, który z omawianych indeksów jest najlepszy. Wie-
Innym, alternatywnym narzędziem w analizie koin-
le wskazuje na to, że generalnie wszystkie są dość do-
tegracji jest test Johansena wskazujący na istnienie
bre (wyjątkiem jest jedynie inflacja „netto”, która nie
wektora kointegrującego. Bazując na tej procedurze,
spełnia wielu kryteriów), zwłaszcza, że są przejrzyste
po uprzednim wyborze odpowiedniej liczby opóźnień
i niosą ze sobą dużą wartość informacyjną. Stąd pro-
na podstawie kryterium Schwarza bądź Akaike (przy
pozycja pozostania przy liczeniu kilku wskaźników. Po-
czym model jest lepszy im mniejsza jest wartość kry-
nadto, bank centralny nigdy nie deklarował, że będzie
terium), możemy wnioskować, czy hipoteza zerowa
posługiwał się tylko jedną miarą inflacji, dlatego nie jest
o braku wektora kointegrującego została odrzucona
wykluczone, że w razie zaistniałej konieczności liczba
a przyjęta o jego istnieniu. Wyniki testu kointegracji Jo-
liczonych wskaźników ulegnie zmianie.
hansena, świadczą o tym, że w prawie wszystkich
W poniżej zaprezentowanej tabeli znajdują się ze-
przypadkach została odrzucona hipoteza o braku we-
brane wyniki testów zgodności z kryteriami Marquesa.
37
Tabela 2. Wyniki testów zgodności
z kryteriami Marquesa
świadczące o odchyleniu (oddaleniu) przewidywanej
na najbliższy okres inflacji od jej prognoz. Jako przy-
(1)
Przyciąganie
(istotność
mechaniz
mu korekty
błędem)
(2)
Nieobciążoność
(istanienie
kointegracj
i pomiędzy
CPI
a inflacją
bazową)
(3)
Egzogeniczność
(przyczynowość
Grangera)
Podsumowanie
Inflacja bazowa
po wyłączeniu cen
o największej
zmienności
tak
tak
tak
Inflacja bazowa
po wyłączeniu cen
o największej zmienności i cen paliw
tak
15% średnia obcięta
nie
tak
nie
nie
spełniony
(1), (3)
Inflacja bazowa po
wyłączeniu cen
kontrolowanych
nie
tak
nie
nie
spełniony
(1), (3)
nie maleje albo nawet rośnie, ponieważ analiza inflacji
Inflacja „netto”,
tj. po wyłączeniu cen
żywności i paliw
nie
nie
spełniony
(2), (3)
rakter przejściowy i nie powinien zagrażać osiągnięciu
kład można podać, że kształtowanie się inflacji bazowej powstałej po wyeliminowaniu cen towarów i usług
o największej zmienności powyżej CPI może świadczyć, że to te składniki wpłynęły na wysokość CPI.
Podobnie może być przy analizie inflacji bazowej bez
cen kontrolowanych. Jej niższy poziom od CPI może
spełnione
wszystkie
sugerować wysoki wpływ decyzji administracyjnych
na poziom cen, stąd można oczekiwać, że po pew-
tak
nie
nie
tak
nym czasie wpływ ten wygaśnie, przyczyniając się do
nie
spełniony
(3)
spadku ogólnego tempa wzrostu cen.
Charakterystyczne wydają się wnioski cytowane
w komunikatach z posiedzeń RPP, po podjętych decyzjach o zmianach stóp procentowych. Na przykład decyzja o obniżce stóp może być podjęta, mimo że CPI
bazowej pozwala na stwierdzenie, że wzrost ma chacelu inflacyjnego (oczywiście, przy zastrzeżeniu, że
nie wzrosły jednocześnie oczekiwania inflacyjne).
Pojawia się problem, na ile inflację bazową można
6. Podsumowanie i wnioski
traktować jako wskaźnik wyprzedzający CPI, na ile
zbieżna jest z prognozami CPI i na jaki okres. W Pol-
Generalny wniosek, który wypływa z trzech lat po-
sce wydaje się, że może to być wyłącznie okres krót-
sługiwania się różnymi miarami inflacji bazowej wska-
ki. Wydłużenie tego okresu wydaje się konieczne, ale
zuje, że są to wskaźniki bardzo przydatne. Jednak to,
trzeba zastosować inne, niż dotychczas obliczane,
który z nich można uznać za właściwą miarę ogól-
miary inflacji bazowej.
nych tendencji inflacyjnych – nie da się jednoznacz-
Spadek bieżącej inflacji, mierzonej CPI, jest nie-
nie określić. Przeprowadzone testy statystyczne
kiedy uważany przez analityków jako wystarczająca
mówią tylko, że do zaakceptowania nadają się bez
podstawa do decyzji o redukcji stóp. Jednak dopiero
wątpienia dwie miary (15% średnia obcięta i wska-
analiza inflacji bazowej pozwala na stwierdzenie, czy
źnik powstały po wyeliminowaniu cen wysoko zmien-
taka decyzja znajduje uzasadnienie. Oczywiście
nych), trzecia z zastrzeżeniami (miara powstała po
wskaźnikami inflacji bazowej można posługiwać się
wyeliminowaniu cen kontrolowanych), a czwarta, tzw.
w celu przewidywania możliwych decyzji NBP, jednak
inflacja netto nie spełnia przyjętych kryteriów. Kształ-
przewidywania takie obarczone są zbyt dużym błę-
towanie się wskaźników stanowi sygnał, który wska-
dem, gdyż w procesie decyzyjnym brany jest pod
zuje, że konieczne jest dokonanie pogłębionej anali-
uwagę znacznie większy zasób zmiennych makroe-
zy elementów ich tworzących, wskazuje na nowe ob-
konomicznych, przede wszystkim takich, jak: ceny
szary poszukiwań i potencjalne czynniki sprawcze.
produkcji i tendencje w sektorze realnym (produkcja
Obliczane wskaźniki ułatwiają podejmowanie de-
przemysłowa, bezrobocie, wynagrodzenia), kształto-
cyzji dotyczących parametrów polityki pieniężnej, gdy
wanie się deficytu fiskalnego, dynamika kategorii pie-
potraktuje się je jako wskaźniki wyprzedzające,
niężnych, deficyt obrotów bieżących i wiele innych
38
elementów, które trudno nawet jednoznacznie usze-
Bibliografia
regować.
Zastanawiano się również nad konstrukcją innych
wskaźników – m.in., w których eliminacji podlegałyby
podatki pośrednie. Jednak ze względu na trudności
w dostępie do danych, prace będzie można podjąć za
jakiś czas. Należy też rozpocząć pracę nad skonstruowaniem wskaźników, wprowadzonych przez Quaha
i Vaheya, tzw. produkcji niewrażliwej na inflację (out-
put neutral inflation). Jednak, zasadniczym problemem będzie, poza zastosowaniem samej metody,
także podobnie, jak w poprzednim przypadku, dostęp
do odpowiednich danych i długość szeregów czasowych.
Bryan M. F., Cecchetti S.G., The Monthly Measurement of
Core Inflation, Institute for Monetary and Economic Studies,
Bank of Japan, Tokyo, 1999
Measuring Core Inflation, National Bureau of Economic Research,
Working Paper 4303, Cambridge, Ma.,1993
Charemza W., Inflacja bazowa i metody jej szacowania, Instytut
Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, 2000
Cufer U., Mahadeva. L., Sterne G., Specifying an Inflation Target: The Case of Administered Prices and other Possible Exclusions, CEFTA Workshop on Intermediate Policy Targets, Budapest 1998
Johnson M., Core Inflation: A Measure of Inflation for Policy
Purposes, Bank of Canada, 1999
Measures of Core Inflation for Singapore, Monetary Authority of
Singapore, Economics Department, Occasional Paper No.10,
December 1998
Przypisy
Raporty o inflacji, NBP za lata 1998, 1999, 2000
1
Adres strony to: www.nbp.pl
2
Dotyczy to m.in. poważnych zmian w spożyciu np. artykułów żywnościowych, których udział w ciągu lat dziewięćdziesiątych zmalał o ok.
10 punktów procentowych. Jednocześnie w koszyku pojawiły się towary i usługi, które przed tym okresem w ogóle nie występowały.
Roger S., Relative Prices, Inflation and Core Inflation, IMF Working Paper, March 2000
Woźniak P., Various Measures of Underlying Inflation in Poland
1995 – 1998, CEU-CASE, Warsaw 1999
Weryfikacja statystyczna wskaźników inflacji bazowej znajduje się
w Raporcie o inflacji 2000, (Załącznik nr 2, str. 161 – 169).
Various Statistical Measures of Core Inflation in Poland:
Overview and Comparison, Warsaw, 1999
4 Inflacja bazowa po wyłączeniu cen kontrolowanych stanowi wskaźnik
wyprzedzający w stosunku do CPI tylko przy 10-miesięcznym wyprzedzeniu, inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności
przy 2- i 5-miesięcznym wyprzedzeniu, natomiast inflacja „netto” przy
6-, 7- i 8-miesięcznym wyprzedzeniu.
Autor jest zastępcą dyrektora Departamentu Analiz i Badań NBP
3
39