Dyskryminacja - Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Biuletyn informacyjny
Nr 5–6 (16)
maj–czerwiec 2008
Dyskryminacja
ze względu na wiek
Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy rozstrzygnął niedawno jedną z pierwszych spraw dotyczących dyskryminacji ze względu na wiek. Wyrok pokazuje, jak w praktyce stosowane są nowe przepisy kodeksu pracy dotyczące zasady równego traktowania.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka – przy wsparciu prawników pro
bono – prowadzi kilka spraw dotyczących dyskryminacji ze względu na
wiek oraz poglądy polityczne byłych
pracowników Polskiego Radia S.A.
(dalej „P.R.”).
Wyrok Sądu Rejonowego dla m.st.
Warszawy z 21 maja 2008 r. (sygn. akt.
VII P 937/07) w sprawie byłej dziennikarki P.R. – Małgorzaty Kolińskiej-Dąbrowskiej jest ważny z powodu dość
kompleksowego zastosowania przepisów kodeksu pracy o zasadzie równego traktowania.
M. Kolińska-Dąbrowska pracowała
w P.R. jako dziennikarz od początku lat
80. Jej kwalifikacje zawodowe i jakość
pracy były oceniane przez pracodawcę
jako bardzo dobre, na co wskazywały
w szczególności okresowe oceny pracy
i otrzymywane nagrody. Od momentu
zmiany zarządu spółki w 2006 r., dzien-
nikarka była sukcesywnie „odsuwana do anteny”, ograniczono jej podróże w ramach realizowanego przez nią
programu wyjazdowego „Bezpieczna
Jedynka” (co skutkowało obniżeniem
zarobków). Ograniczano także jej swo-
bodę w zakresie wyboru zapraszanych
do audycji gości. Mimo tego, że objęta była szczególną ochroną ze strony
związków zawodowych, znalazła się
na jednej z list osób przewidzianych do
zwolnienia. Zdaniem dziennikarki działanie pracodawcy miało charakter dyskryminacyjny ze względu na jej wiek.
W procesie wskazała, że listy osób
przewidzianych do zwolnienia przygotowane przez pracodawcę tworzone były według niejasnych kryteriów
doboru pracowników przewidzianych
do zwolnień (np. na jednej z list osób
przeznaczonych do zwolnień na 295
osób, 21 osób mieściło się w przedziale wiekowym 20-40 lat, zaś pozostałe
osoby przekroczyły ten próg).
Istota sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy doszło do naruszenia
zasady równego traktowania w zatrudnieniu ze względu na wiek, przynależność związkową oraz przekonania polityczne. Sąd badał, czy miała
miejsce dyskryminacja pośrednia (art.
18 3a §4 k.p.). Zdaniem sądu art. 18 3b
k.p. przerzuca ciężar dowodu na pracodawcę i pracownik winien jedynie
uprawdopodobnić zarzut nierównego traktowania. W przypadku takiego
uprawdopodobnienia, to pracodawca
musi wykazać, że kierował się obiektywnymi powodami (np. udowodnić złą,
niekompetentną i nierzetelną pracę).
Podnoszone przez M. Kolińską-Dąbrowską okoliczności, tj. w szczególności struktura wiekowa osób przeznaczonych do zwolnienia, świadomość
ciąg dalszy na stronie 2
Prof. Roman Wieruszewski i prof. Fryderyk Zoll zostali nowymi członkami
Rady Programowej Programu Spraw Precedensowych.
Prof. dr hab. Roman Wieruszewski - wiceprzewodniczący Rady Naukowej
INP PAN, w latach 1998–2000 i 2003–2006 członek Komitetu Praw Człowieka
ONZ, obecnie kierownik Poznańskiego Centrum Praw Człowieka, członek Rady
do spraw Uchodźców, ekspert d/s praw człowieka OBWE, zainteresowania
badawcze: system międzynarodowej ochrony praw człowieka, prawo
konstytucyjne.
Prof. dr hab. Fryderyk Zoll – pracownik Katedry Prawa Cywilnego Wydziału
Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, autor polskich i zagranicznych publikacji
z zakresu prawa prywatnego, redaktor naczelny Transformacji Prawa
Prywatnego.
1
pracodawcy szczególnej ochrony, specyficzne okoliczności związane z odsuwaniem niektórych pracowników
„od anteny” uprawdopodobniły – zdaniem sądu – naruszenie zasady równego traktowania. Jednocześnie P.R.
nie wykazało, że wskazane przyczyny rozwiązania z grupą pracowników
umów o pracę były uzasadnione zgodnym z prawem celem, oraz że środki
były proporcjonalne. Zgodnie z porozumieniem zawartym pomiędzy P.R.
a związkami zawodowymi, przyczyną
zwolnień grupowych miała być „racjonalizacja struktury zatrudnienia”. Kryteriami zwolnień były w szczególności:
likwidacja stanowiska pracy, przydatność zawodowa, posiadanie dodatkowego źródła utrzymania, odmowa podnoszenia kwalifikacji, częsta absencja
chorobowa. Przy kwalifikacji pracowników do zwolnień grupowych miały pod-
legać uwzględnieniu takie kryteria jak
pozostawanie jedynym żywicielem rodziny, samotne wychowywanie dziecka
czy wiek. Niedookreślenie przesłanki
„wieku” powodowało naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu, gdyż pozwalało pracodawcy
na dowolność w kształtowaniu progu wiekowego pracowników przeznaczonych do zwolnienia. Zdaniem sądu
„[p]ozornie zatem neutralne postanowienie specyficznego prawa pracy
różnicuje pracowników, co jest wyraźnie widoczne w strukturze wieku osób
przewidzianych do zwolnienia”. Zwolnieniami objęto osoby starsze pomijając takie czynniki jak wiedza, doświadczenie, dyspozycyjność pracowników
związanych ze stroną wiele lat. Dodatkowo, P.R. nie próbowało poszukiwać
innego stanowiska pracy dla M. Kolińskiej-Dąbrowskiej, a jej nazwisko zna-
lazło się na liście osób przewidzianych
do zwolnienia mimo przysługującej jej
ochrony związkowej.
Fakt, że M. Kolińska-Dąbrowska
zgodziła się na odejście z pracy za porozumieniem stron w sytuacji otrzymania innej oferty pracy nie mógł mieć
wpływu na ocenę, czy doszło do naruszenia równego traktowania w zatrudnieniu. Niepewna sytuacja zatrudnienia,
„odsuwanie od anteny”, zmniejszające
się zarobki „wymusiły na pracowniku”
konieczność reakcji w sytuacji istnienia innych ofert pracy. Tym bardziej,
że dopiero wyrażenie zgody na ustanie stosunku pracy przez P.R. pozwalała M. Kolińskiej-Dąbrowskiej na podjęcie dodatkowego zatrudnienia.
Dorota Pudzianowska
Tekst wyroku z uzasadnieniem jest
dostępny na stronie
www.hfhr.org.pl/precedens
AKTUALNOŚCI
19 maja 2008 roku w Sali Koncertowej Pałacu Kultury i Nauki odbyła się jedenasta Gala Finałowa Konkursu o tytuł „Dobroczyńca Roku”
organizowanego przez Akademię
Rozwoju Filantropii w Polsce. Podczas uroczystości ogłoszone zostały nazwy firm uhonorowanych
tytułem Dobroczyńcy za realizację wartościowych inicjatyw społecznych w 2007 roku. Laureatem
XI edycji Konkursu o tytuł „Dobroczyńca Roku” w kategorii „Współpraca firmy z organizacją pozarządową” została m.in. Kancelaria
Weil, Gotshal & Manges – nominowana przez Fundację Ashoka Innowatorzy dla Dobra Publicznego,
za nieodpłatne świadczenie usług
prawniczych organizacjom członków Ashoki i udzielanie innowatorom społecznym pomocy w odnalezieniu się w gąszczu przepisów,
regulacji i rozporządzeń prawnych.
Kancelaria Weil, Gotshal & Manges
jest partnerem głównym Programu
Spraw Precedensowych.
***
2
Dr Adam Bodnar oraz adw. Monika Gąsiorowska dnia 5 czerwca
2008 r. wzięli udział w panelu dyskusyjnym pt. „Czy Trybunał w Strasburgu zalegalizował aborcję? Wyrok Alicja Tysiąc przeciwko Polsce”
zorganizowanym przez Katedrę Porównawczych Studiów Cywilizacji
Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz
AEGEE-Kraków.
Czy dostęp do informacji
publicznej jest emanacją
wolności słowa?
Europejski Trybunał Praw Człowieka rozpoznaje właśnie precedensową
sprawę, która może znacząco rozszerzyć zakres zastosowania art. 10
Konwencji i gwarancji wolności słowa.
W marcu 2008 r. Trybunał zakomunikował rządowi Węgier sprawę ze skargi Hungarian Civil Liberties Union (węg.: TÁRSASÁG A SZABADSÁGJOGOKÉRT, „TASZ”;
nr 37374/05). TASZ jest węgierską organizacją pozarządową aktywną w sferze polityki antynarkotykowej. Podstawą do wniesienia skargi była odmowa węgierskiego
Sądu Konstytucyjnego udzielenia dostępu do wniosku posła węgierskiego, w którym domagał się on zbadania konstytucyjności określonych przepisów z zakresu
polityki antynarkotykowej. Odmowa była motywowana koniecznością ochrony danych osobowych. Decyzja została utrzymana przez sądy powszechne.
Zgodnie z art. 10 Konwencji gwarancjami wolności słowa objęta jest wolność
posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez
ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Oznacza to
wolność głoszenia własnych lub cudzych poglądów, możliwość zapoznawania
się z cudzymi poglądami, a także możliwość korzystania ze środków masowego przekazu. W zagwarantowaniu wolności słowa w demokratycznym państwie
prawnym szczególną rolę odgrywa wolna i niezależna prasa.
Trybunał Konstytucyjny
wydał wyrok o przeludnieniu więzień
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 248 § 1 kodeksu karnego wykonawczego (k.k.w.), wprowadzający możliwość umieszczania więźnia w celi o powierzchni na osobę mniejszej niż 3 m2 jest niezgodny z Konstytucją, w części dotyczącej obowiązku humanitarnego traktowania. Wyrok został wydany
26 maja 2008 r. w związku ze skargą konstytucyjną Jacka G. (SK 25/07). TK
odroczył równocześnie termin utraty mocy przepisu na okres 18 miesięcy.
W sprawie złożona została przez HFPC opinia przyjaciela sądu przygotowana w ramach prac Programu Spraw Precedensowych.
Konstytucyjność art. 248
k.k.w. – wyrok TK
Zgodnie z zakwestionowanym przez TK
przepisem k.k.w. „W szczególnie uzasadnionych wypadkach dyrektor zakładu karnego lub aresztu śledczego może umieścić
osadzonych, na czas określony, w warunkach, w których powierzchnia w celi na
jedną osobę wynosi mniej niż 3m2. O takim umieszczeniu należy bezzwłocznie
powiadomić sędziego penitencjarnego”.
Analizując zaskarżony przepis, Trybu-
W sprawie TASZ przeciwko Węgrom podstawowe pytanie sprowadza się do tego,
czy można skutecznie korzystać z wolności słowa (w tym wolności otrzymywania
i przekazywania informacji), jeżeli nie posiada się skutecznego i efektywnego dostępu do informacji znajdujących się w posiadaniu organów władzy publicznej? Czy
można – bez takiego prawa – skutecznie kontrolować działania rządu, uczestniczyć w debacie publicznej oraz wpływać na procesy decyzyjne?
Europejska Konwencja Praw Człowieka została przyjęta w 1950 r. W tym czasie
dostęp do informacji publicznej nie był uważany powszechnie za prawo jednostki.
W ciągu ostatnich dziesięcioleci diametralnie zmieniło się podejście do tego prawa.
Obecnie jest ono powszechnie uznawane za prawo podstawowe o autonomicznym
charakterze. Świadczy o tym jego umieszczenie w art. 42 Karty Praw Podstawowych UE, w art. 61 Konstytucji RP, a także w wielu konstytucjach państw demokratycznych. System Konwencji zdaje się jednak nie nadążać za tym rozwojem, podczas gdy np. Panamerykańska Komisja Praw Człowieka już w 2000 r. uznała, że
prawo dostępu do informacji jest prawem podstawowym.
W kilku wyrokach Trybunał uznał, że jednostka powinna posiadać dostęp do informacji publicznej, o ile uzyskanie określonych informacji ma ścisły związek z jej
prawem do prywatności gwarantowanym art. 8 Konwencji. Dla przykładu w sprawie
Guerra przeciwko Włochom (wyrok z 19 lutego 1998 r.) Trybunał stwierdził naruszenie pozytywnych obowiązków wynikających z art. 8 Konwencji, gdyż władze włoskie
nie udostępniły informacji o ryzyku związanym z zamieszkiwaniem obok fabryki
chemikaliów. Nie było jednak wyroku, w którym Trybunał wywiódł prawo dostępu
do informacji publicznej bezpośrednio z art. 10 Konwencji – jako emanację wolności słowa. Warto pamiętać, że rolą prasy jest uzyskiwanie informacji w interesie
publicznym, a nie w interesie indywidualnym. Dlatego też przedstawiciele prasy nie
mogą powoływać się na art. 8 Konwencji. To samo dotyczy organizacji pozarządowych działających w interesie publicznym. Istotą dostępu do informacji publicznej
jest brak konieczności wykazania się przez osobę wnioskującą interesem prawnym.
Potwierdzeniem konieczności wyinterpretowania z Konwencji prawa dostępu do informacji publicznej są dokumenty międzynarodowe. Znaczenie mają tutaj
zwłaszcza rezolucje Komitetu Ministrów Rady Europy z 1981 r. (Rec(81)19) i 2002 r.
(R(2002)2) na temat dostępu do informacji i do dokumentów państwowych. W ramach prac Rady Europy dyskutowany jest również projekt Konwencji o dostępie do
dokumentów urzędowych (szczegóły na stronie http://www.access-info.org).
Wyrok Trybunału może mieć duże znaczenie z punktu widzenia standardów dostępu do informacji publicznej w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Obecnie
obowiązująca polska ustawa o dostępie do informacji publicznej jest powszechnie krytykowana jako nieskuteczna. Stworzenie nowego standardu przez Trybunał pozwoliłoby na skarżenie się na naruszenie art. 10 Konwencji w związku z odmową udostępnienia informacji publicznej, po uprzednim wyczerpaniu krajowej
drogi odwoławczej.
Adam Bodnar, Maciej Bernatt
nał Konstytucyjny zwrócił uwagę na następujące jego elementy.
Po pierwsze przepis jest adresowany do dyrektora zakładu karnego lub
aresztu śledczego, który „może” (a nie
„musi”) dokonać określonej czynności.
Wyraźne wskazanie adresata i możliwość każdorazowego dookreślenia takich osób (dyrektorów wskazanych placówek) nie budzi wątpliwości.
Po drugie – zastosowanie przepisu dopuszczalne jest jedynie w „szczególnie uzasadnionych wypadkach”. Nie
może to być zatem jakakolwiek dowolna sytuacja, lecz wyjątkowa, szczególnie uzasadniona. Sytuacje stanowiące „szczególnie uzasadnione wypadki”
nie mogą zatem podlegać wykładni rozszerzającej.
Po trzecie - przepis wskazuje czas
trwania takiej nadzwyczajnej sytuacji
jako „czas określony”. Trybunał podkreślił, że przepis ten nie ustanawia
jednak maksymalnej długości tego czasu, nie ogranicza liczby przypadków jego stosowania wobec tej samej osoby,
ani obowiązkowych przerw między kolejnymi jego zastosowaniami. Ponadto w ocenie Trybunału praktyka stosowania tego przepisu wskazuje, że „czas
określony” staje się czasem nieokreślonym, co budzi zasadnicze wątpliwości konstytucyjne.
Po czwarte – przepis stanowi odstępstwo od zasady, iż cela więzienna ma
mieć powierzchnię 3 m2 na jedną osobę. Ten minimalny standard może być
zatem jedynie wyjątkowo zmniejszony.
Kolejnym zarzutem sformułowanym wobec art. 248 k.k.w. był brak określenia,
o ile mniejsze niż 3 m2 na osobę mogą
być cele (np. poprzez sformułowanie
„nie mniejsze niż”).
Trybunał o przeludnieniu polskich
więzień
Trybunał Konstytucyjny odniósł się w wyroku do faktycznego problemu przeludnienia polskich więzień. Zauważył również, że powierzchnia 3 m2 na osobę jest
jedną z najniższych w Europie. Minimum powierzchni celi przypadające na
więźnia TK uznał za element gwarancji humanitarnego traktowania – prawa mającego absolutny charakter i nie
podlegającego ograniczeniom. Musi ono
uwzględniać pewne minimalne potrzeby
każdego człowieka i wymaga od władzy
publicznej pozytywnych działań w celu
ciąg dalszy na stronie 4
3
AKTUALNOŚCI
10 czerwca 2008 r. w sali notowań
Giełdy Papierów Wartościowych
w Warszawie odbyła się konferencja
„Nadużycia: Niewidzialny wróg sukcesu”. Konferencja została zorganizowana przez firmę Deloitte we
współpracy m.in. z Transparency International Polska oraz Polskim Instytutem Dyrektorów. Adam
Bodnar wystąpił w panelu pt. Tajna broń: whistleblowing, w którym
odniósł się do prawnych aspektów
funkcjonowania tzw. sygnalistów
(whistleblowers).
W panelu prowadzonym przez
Andrzeja S. Nartowskiego wystąpili
także: dr Wojciech Rogowski (NBP),
Julia Pitera (Pełnomocnik Rządu ds.
Opracowania Programu Zapobiegania
Nadużyciom w Instytucjach Publicznych), oraz Anna Wojciechowska‑Nowak (Fundacja Batorego).
***
Dnia 13 czerwca 2008 r. w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka odbyło
się spotkanie Haliny Bortnowskiej,
przewodniczącej Rady Fundacji,
Marka Antoniego Nowickiego, byłego Prezesa Zarządu Fundacji, oraz
Adama Bodnara, sekretarza Zarządu Fundacji z uczestnikami letniego
programu szkoleniowego Fundacji
Humanity in Action. Spotkanie poświęcone było wymianie osobistych
doświadczeń związanych z działaniami na rzecz praw człowieka, roli
Fundacji Helsińskiej w Polsce, a także aktualnym problemom z zakresu
praw człowieka oraz wyzwaniom dla
organizacji pozarządowych.
zaspokojenia tych potrzeb. TK podkreślił, że nadmierne zagęszczenie w celi
może samo w sobie być kwalifikowane
jako traktowanie niehumanitarne lub degradujące, a nawet - przy wyjątkowej kumulacji okoliczności – jako tortura.
Opinia przyjaciela sądu
W sprawie złożona została przez HFPC
opinia przyjaciela sądu przygotowana
w ramach prac Programu Spraw Precedensowych1. Wyrok TK w przedstawionym
zakresie był zasadniczo zgodny z jej argumentami. W opinii wskazano w szczególności na 17 spraw oczekujących na
rozpatrzenie przez Europejski Trybunał
Praw Człowieka (ETPC), zakomunikowanych rządowi RP w ciągu 2007 r., które dotyczyły przeludnień w więzieniach.
4
1 Por. http://www.hfhrpol.waw.pl/precedens/
images/stories/amicus_przeludnienie_fin.pdf
Duża część z nich ma szanse zakończyć się uznaniem przez ETPC naruszenia przez Polskę Konwencji. Sytuacja
w polskich więzieniach, zdaniem Fundacji, wskazuje jednoznacznie, że problem przeludnienia jest ewidentny, oraz
że umieszczanie w celi, w której przypadająca na jedną osobę powierzchnia jest
mniejsza niż 3 m2, stało się w Polsce zasadą. Obowiązywanie w obrocie prawnym
przepisów legalizujących przeludnienie
więzień w Polsce stać się może podstawą
do uznania przez ETPC naruszenia przez
Polskę art. 3 Konwencji, zwłaszcza wobec braku możliwości skutecznego dochodzenia przez więźniów swych praw
przed sądami polskimi.
Wnioski
Tr ybunał Konstytucyjny stwierdził
w omawianym wyroku niekonstytucyjność art. 248 k.k.w. w oparciu z jednej strony o jego nieprecyzyjną treść,
naruszającą zasady poprawnej legislacji, a z drugiej o praktykę jego stosowania. Uznał w szczególności, że
przeludnienie w więzieniach, na skutek stosowania zaskarżonego przepisu
k.k.w. może powodować niehumanitarne traktowanie więźniów. Zastosowanie
art. 248 k.k.w. powinno mieć charakter
absolutnie wyjątkowy i ograniczać się
do nadzwyczajnych i tylko tymczasowych sytuacji (np. bunt więźniów w zakładzie karnym).
W ciągu 18 miesięcy (wtedy nastąpi utrata mocy obowiązującej przez
art. 248 k.k.w.) muszą zostać podjęte działania legislacyjne, które ograniczą możliwość stosowania art.
248 k.k.w.. tylko do nadzwyczajnych
okoliczności. Co ważniejsze jednak jest
to okres, w czasie którego organy państwowe, zwłaszcza Minister Sprawiedliwości, powinny rozwiązać problem przeludnienia polskich więzień. Wymaga to
zmian organizacyjnych, większych nakładów finansowych oraz upowszechniania kar o charakterze nieizolacyjnym.
Konsekwencją wyroku jest zwiększenie prawdopodobieństwa zasądzania na rzecz więźniów dochodzących
swoich praw przed sądami cywilnymi odszkodowania i zadośćuczynienia
tytułem umieszczenia w przeludnionej celi. W momencie wejścia w życie wyroku TK, fakt umieszczenia na
powierzchni mniejszej niż 3 m 2 będzie
równoznaczny ze stwierdzeniem bezprawności działania państwa. To zaś
powinno przesądzać o uznaniu odpowiedzialności Skarbu Państwa – pod
warunkiem jednakże wykazania szkody (w sprawach majątkowych) lub naruszenia dóbr osobistych (por. wyrok
SN z 28 lutego 2002 r., sygn. V CSK
431/06). Wydaje się również wysoce
prawdopodobne, że sytuacja w polskich więzieniach w związku z licznymi sprawami polskich więźniów, które
czekają na rozpatrzenie, może zostać
oceniona przez ETPC jako trwałe naruszenie art. 3 Konwencji.
Kolejnym krokiem zwiększenia standardów humanitarnego traktowania
więźniów w Polsce powinno być zwiększenie minimalnej powierzchni celi
przypadającej na więźnia, przynajmniej
do 4 m 2 . Byłoby to zgodne z zaleceniami Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom oraz przybliżałoby Polskę do zasad obowiązujących w innych
krajach europejskich.
Maciej Bernatt
Prawa rodziców
„drugiej kategorii”
3 kwietnia 2008 r. w siedzibie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka odbyło się
seminarium pt. „Prawa rodziców ‘drugiej’ kategorii”, podczas którego zaproszeni goście oraz pozostali uczestnicy seminarium dyskutowali oraz przedstawiali propozycje rozwiązania problemów związanych z egzekucją orzeczeń sądowych w sprawach kontaktów rodziców z dzieckiem.
Gośćmi dyskusji panelowej byli prof.
Adam Zieliński, Sędzia Małgorzata
Masiulanis, mec. Anisa Gnacikowska
oraz mec. Artur Zawadowski. Z ramienia Fundacji wystąpili dr Adam Bodnar
oraz Michał Ziółkowski. Ponadto, w seminarium wzięli udział przedstawiciele
Biura Rzecznika Praw Obywatelskich,
Biura Rzecznika Praw Dziecka, Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji Ministerstwa Sprawiedliwości,
członkowie Stowarzyszenia na Rzecz
Poszanowania Prawa Dzieci i Rodziny
„Ojcowie z Trójmiasta”, Fundacji Akcja,
Centrum Praw Ojca i Dziecka, prawnicy z warszawskich kancelarii, dziennikarze oraz studenci Wydziału Prawa i Administracji UW.
Seminarium rozpoczął Adam Bodnar (Sekretarz Zarządu Helsińskiej
Fundacji Praw Człowieka), który zwrócił uwagę, że wielu rodziców nie może widywać swoich dzieci, mimo że na
mocy prawomocnego orzeczenia sądu
mają do tego prawo. Podkreślił, że potrzebne są rozwiązania prawne, które
umożliwią skuteczną egzekucję kontaktów z dzieckiem. Zaznaczył jednocześnie, że problem ten dotyczy zarówno ojców, jak i matek. Jest on jednak
tym bardziej złożony, że w grę wchodzą czynniki psychologiczne, z uwagi
na często występujące skonfliktowanie rodziców. Jego zdaniem obowiązujące w Polsce przepisy, na podstawie których za utrudnianie kontaktów
dziecka z drugim rodzicem wbrew orzeczeniu sądu, może zostać nałożona
grzywna, są mało skuteczne, biorąc
pod uwagę dodatkowo przewlekłość
postępowań.
Współpracownik Programu Spraw
Precedensowych, Michał Ziółkowski,
przedstawił ustalenia, jakie w odniesieniu do praw rodziców odnoszących
się do kontaktów z dziećmi poczynił
Europejski Trybunał Praw Człowieka
w swoim dotychczasowym orzecznictwie oraz zasady, jakie powinny rządzić
postępowaniem w sprawie ich egzekucji. Zaprezentował on również jedną ze
spraw objętych Programem Spraw Precedensowych, która obecnie toczy się
przed Trybunałem w Strasburgu, a któ-
rej przedmiotem jest właśnie problem
egzekucji tych praw. Wskazał on również, że głównymi problemami, jakie
występują w „polskich” sprawach przed
ETPC są: przekraczający rozsądny wymiar czas trwania procesu lub postępowania egzekucyjnego, nieefektywność
systemu egzekucji, słaba pozycja ustawowa kuratora oraz brak efektywnej
współpracy między organami wymiaru sprawiedliwości a Policją.
Były Rzecznik Praw Obywatelskich
prof. Adam Zieliński zwrócił uwagę,
że istota problemu związanego z egzekucją praw rodziców wynika z niewłaściwie skonstruowanej procedury
w tym zakresie. Uznał, że zdecydowanie zbyt mało uwagi przykłada się
do środków ochrony praw podmiotowych. Jako drugą przyczynę wskazał
niew ydolność polskiego sądownictwa oraz przewlekłość postępowania, która szczególnie niebezpieczna
jest właśnie w sprawach opiekuńczych. Jego zdaniem w proponowanej nowelizacji z zakresu kontaktów
ciąg dalszy na stronie 6
Od lewej: mec. Artur Zawadowski, mec. Anisa Gnacikowska, sędzia Małgorzata
Masiulanis, prof. Adam Zieliński, dr Adam Bodnar, Michał Ziółkowski
5
z dzieckiem, znacznie bardziej rozbudowane są przepisy materialnoprawne, podczas gdy istotą skuteczności
orzeczeń jest właściwie skonstruowana ich egzekucja.
Sędzia Małgorzata Masiulanis,
wizytator ds. Rodzinnych i Nieletnich
w Sądzie Okręgowym w Warszawie,
zwróciła szczególną uwagę na odpowiednią hierarchię wartości w postępowaniu przed sądem opiekuńczym.
Podkreśliła, że to przede wszystkim
dobro dziecka, a nie prawa rodzica powinny być stawiane w takich sprawach
na pierwszym miejscu.
Z kolei adw. Anisa Gnacikowska
określiła postępowanie w sprawie egzekucji kontaktów rodzica z dzieckiem
jako „całkowicie nieprzystające do realiów”, wskazując na przewlekłość
postępowania jako jedną z głównych
przyczyn nieskuteczności tej egzekucji. Wskazała również, że powinny zostać stworzone miejsca, w których kontakty rodzica z dzieckiem mogłyby się
odbywać, i które miałyby na celu ich
ułatwienie.
W kontekście przedstawionych propozycji rozwiązań tego problemu, interesujące okazało się zestawienie po-
dobnych regulacji z tego zakresu, jakie
obowiązują w innych krajach, przygotowane przez r.pr. Artura Zawadowskiego (Weil, Gotshal & Manges), które
z całą pewnością powinno zdaniem
panelistów stanowić jeden ze wzorców przyszłych prac nad nowelizacją przepisów odnoszących się do egzekucji kontaktów rodziców z dziećmi
(prezentacja dostępna jest na stronie
Fundacji: http://www.hfhrpol.waw.pl/
precedens/pl/aktualnosci/egzekucjakontaktow-z-dzieckiem-za-dluga-imalo-skut-2.html).
Barbara Grabowska
Międzynarodowe seminarium na temat litygacji
strategicznej dla liderów organizacji pozarządowych
z krajów Europy Wschodniej i Środkowej
Dnia 31 maja 2008 r. dobiegło końca
dwudniowe seminarium na temat litygacji strategicznej, zorganizowane
przez Helsińską Fundację Praw Człowieka w Dębe pod Warszawą. Wzięło
w nim udział 11 liderów organizacji pozarządowych z Czech, Słowacji, Węgier,
Rumuni, Bułgarii oraz Słowenii. Osoby
te zajmowały się bądź też planują zająć się litygacją strategiczną w swoim
kraju. Udział tych organizacji w charakterze uczestników seminarium został zaproponowany przez Trust for Civil Society in Central & Eastern Europe
(www.ceetrust.org).
6
Litygacja strategiczna jest metodą stosowaną przez organizacje pozarządowe
w celu wprowadzenia znaczących zmian
w prawie, praktyce prawniczej lub świadomości społecznej poprzez prowadzenie
starannie dobranych spraw przed sądami.
HFPC posiada znaczące doświadczenie
w tym obszarze, przede wszystkim dzięki funkcjonowaniu Programu Spraw Precedensowych.
Podczas seminarium uczestnicy mogli
wymienić się doświadczeniami i poglądami
na tematy związane z litygacją strategiczną, takie jak: historia koncepcji, metoda
selekcji dobrych spraw, planowanie strategii, umacnianie precedensowych wyroków, składanie opinii amicus curiae. Prawnicy HFPC (Adam Bodnar, Maciej Bernatt,
Dorota Pudzianowska) przedstawili prezentacje na powyższe tematy oraz moderowali dyskusję. Ponadto Dawid Sześciło
przedstawił prezentację na temat wykorzystania instrumentu litygacji strategicznej w celu uzyskania informacji o tym czy
w Polsce istniały więzienia CIA (w ramach
projektu realizowanego we współpracy
z Open Society Justice Initiative).
Uczestnicy mieli również możliwość
spotkania wysokiej klasy ekspertów z zakresu praw człowieka i konstytucjonalizmu. Prof. Andrzej Rzepliński, były szef
działu prawnego HFPC, a obecnie sędzia
Trybunału Konstytucyjnego, podzielił się
swoim spojrzeniem na temat konieczności
prowadzenia litygacji strategicznej w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w celu rozwoju demokracji. Prof. Wiktor Osiatyński, członek Rady Dyrektorów Open
Society Institute, wypowiadał się na temat istotności prowadzenia litygacji strategicznej w wybranych sprawach w celu
rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.
Andrea Coomber, kierująca działem prawnym Interights (Londyn), zaprezentowała
międzynarodowy wymiar litygacji strategicznej zwłaszcza w odniesieniu do wystąpień przed Europejskim Trybunałem
Praw Człowieka. Prof. Mirosław Wyrzykowski, sędzia Trybunału Konstytucyjnego, przedstawił swoją wizję roli organizacji
pozarządowych w kształtowaniu praworządności i obrony praw człowieka w krajowych systemach prawnych.
Ponadto zorganizowane zostały dwa
specjalne panele. Podczas pierwszego
uczestnicy spotkali się z pięcioma prawnikami (Marita Dybowska-Dubois, Mikołaj
Pietrzak, Agata Wacławik-Wejman, Katarzyna Woroszylska i Filip Wejman), współpracującymi pro bono z Helsińską Fundacją Praw Człowieka i wysłuchali opinii na
temat powodów, dla których taka współpraca jest istotna dla sukcesu programu litygacji strategicznej. Podczas drugiego panelu uczestnicy mieli możliwość
porozmawiania z dziennikarzami (Sylwia
Czubkowska, Agnieszka Jędrzejczak) na
temat roli mediów w działalności organizacji pozarządowych.
Specjalnym wydarzeniem seminarium
było spotkanie z Thomasem Hammarbergiem, Komisarzem Praw Człowieka Rady
Europy. Podzielił się on z uczestnikami seminarium swoją wizją działalności Urzędu Komisarza Praw Człowieka i zachęcił działaczy organizacji pozarządowych
do informowania go na bieżąco o sytuacji
w ich macierzystych krajach.
Maja Pietrzak
AKTUALNOŚCI
3 czerwca 2008 r. odbyło się spotkanie Komisarza Praw Człowieka Rady Europy
Thomasa Hammarberga z uczestnikami organizowanego przez HFPC międzynarodowego seminarium na temat litygacji strategicznej. Na zdjęciu także Sirpa
Rautio z Biura Komisarza oraz dr Hanna Machińska, dyrektor Biura Informacji
Rady Europy w Warszawie.
Rada Praw Człowieka ONZ
o przestrzeganiu praw człowieka w Polsce
10 czerwca b.r. Rada Praw Człowieka ONZ zakończyła procedurę oceny przestrzegania praw człowieka w Polsce w ramach nowego mechanizmu monitorującego stan praw człowieka na świecie. W ramach tzw. Powszechnego Przeglądu Okresowego (Universal Periodic Review) sytuacja w każdym
z państw będzie oceniana co cztery lata na podstawie przedstawianych przez
rządy tych państw raportów oraz dokumentów przygotowywanych równolegle przez Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka (między innymi na
podstawie raportów przedstawianych przez organizacje pozarządowe).
Na posiedzeniu Rady Praw Człowieka ONZ
delegacja polska pod przewodnictwem
Ambasadora Stałej Misji RP przy ONZ,
Zdzisława Rapackiego przedstawiła dobrowolne zobowiązania Polski w zakresie
praw człowieka i (pisemnie) odniosła się
do rekomendacji przedstawionych przez
państwa wchodzące w skład Rady na sesji roboczej 14 kwietnia b.r. W końcowym
wystąpieniu przedstawiciel polskiego rządu nie odniósł się do problemów podnoszonych przez organizacje pozarządowe
podczas wcześniejszych prac na forum
grupy roboczej Rady Praw Człowieka oraz
podczas spotkań konsultacyjnych w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.
Na sesji Rady organizacje pozarządowe miały 20 minut na ustne przedstawienie opinii dotyczących raportu
polskiego. Głos zabrało pięć organizacji pozarządowych (Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Federacja na rzecz
Kobiet i Planowania Rodziny, Kampania Przeciw Homofobii, Amnesty International oraz Międzynarodowa Komisja
Prawników), które krytycznie odniosły
się do raportu końcowego przedstawionego przez rząd.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka podkreśliła w swoim wystąpieniu, że
szczególne znaczenie ma zaakceptowanie przez Polskę rekomendacji w zakresie
problemu przeludnienia w więzieniach,
arbitralnego stosowania tymczasowego
aresztowania oraz przewlekłości postępowań sądowych, gdyż są to jedne z najpoważniejszych obecnie problemów z zakresu praw człowieka w Polsce. Zarówno
Helsińska Fundacja Praw Człowieka jak
i Amnesty International oraz Międzynarodowa Komisja Prawników wyraziły ubolewanie, że polski rząd odrzucił rekomendację dotyczącą ujawnienia rezultatów
dochodzenia w sprawie istnienia na terytorium Polski tajnych więzień CIA, w których przetrzymywani byli obcokrajowcy
podejrzani o działalność terrorystyczną.
Przedstawicielka Fundacji podkreśliła, że
rząd polski nigdy nie przedstawił opinii
publicznej raportu z takiego dochodzenia, mimo wagi sprawy i nacisków opinii
międzynarodowej.
Przedstawicielka Federacji na rzecz
Kobiet i Planowania Rodziny zaapelowała
w swoim wystąpieniu do polskiego rządu o podjęcie działań w celu efektywnej
realizacji ustawy o planowaniu rodziny,
ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, w taki
sposób, aby osoby uprawnione do tzw. legalnej aborcji mogły z tego prawa skorzystać. Zwróciła uwagę, że wbrew temu co
podaje rząd w raporcie, w Polsce nie ma
możliwości odwołania się od odmownej
decyzji lekarzy w sprawie aborcji (tj. nie
został wykonany w tym zakresie wyrok
w sprawie Alicja Tysiąc p. Polsce). Federacja wyraziła też ubolewanie, że istniejąca ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nie działa w praktyce,
m.in. ze względu na niewykorzystywanie
przez sądy i policję uprawnień do izolacji sprawcy przestępstwa.
Kampania Przeciw Homofobii oraz
Amnesty International podkreśliły wagę
wprowadzenia prawa antydyskryminacyjnego, które będzie dotyczyło wszystkich przesłanek dyskryminacyjnych,
w tym również orientacji seksualnej oraz
wszystkich sfer życia (tzw. dyrektywa horyzontalna). Obecne propozycje rządowe
nie spełniają tych kryteriów. Przedstawiciel Kampanii podkreślił, że rząd nadal
nie wprowadził w życie decyzji Trybunału Praw Człowieka w sprawie Bączkowski
i inni p. Polsce dotyczącej wolności zgromadzeń. Zwrócił też uwagę, że mino zapewnień rządu o tym, że edukacja o prawach człowieka jest częścią programu
szkolnego, ocenzurowany przez Romana Giertycha podręcznik „Kompas” nadal nie jest dostępny w szkołach.
Dorota Pudzianowska
Ochrona danych osobowych klientów firm
ubezpieczeniowych przed sądem administracyjnym
Przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie toczy się obecnie sprawa o dużej doniosłości dla ochrony danych osobowych uzyskiwanych przez różne podmioty
bez zgody uprawnionych lub przy okazji prowadzenia procedur rekrutacyjnych (na przykład w formie tzw. testów
psychometrycznych). Rozstrzygnięcie tej sprawy pozwoli odpowiedzieć na pytania zasadnicze dla ochrony danych
osobowych, mianowicie:
»» W jakim zakresie dopuszczalne jest przetwarzanie danych osobowych bez zgody uprawnionych, w zakresie marketingu bezpośredniego firmy? Jest to szczególnie istotne
w ocenie działalności instytucji finansowych, które w ramach swojej działalności zajmują się pośrednictwem usług
innych instytucji (problem polega zatem na tym, jak w odniesieniu do takich instytucji interpretować wymóg „włas­
ności” usług).
»» Czy dopuszczalne jest pozyskiwanie szczegółowych danych osobowych kandydatów do pracy, wykraczających poza dane wskazane w art. 221 kodeksu pracy oraz w innych
obowiązujących przepisach prawa pracy, za pomocą testów
psychometrycznych, nawet za zgodą kandydatów? Rozstrzygnięcie tego zagadnienia będzie miało ogromne znaczenie w związku z dyskusyjną interpretacją art. 221 k.p.
co do tego, jakie konkretnie dane mogą być przekazywane potencjalnemu pracodawcy przez kandydatów do pracy w ramach rekrutacji (tj. czy – jak twierdzi Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych – art. 221 k.p. zawiera
zamknięty katalog danych osobowych, których podania od
kandydata może żądać pracodawca).
Sprawa została wszczęta przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych („GIODO”) z urzędu, w naciąg dalszy na stronie 8
7
AKTUALNOŚCI
W dniach 24–25 czerwca odbyła się w Genewie konferencja pt: „Freedom of Religion or Belief and Protecting Vulnerable Identities: A Global Snapshot”, na
której Maciej Bernatt przedstawił polskie sprawy, dotyczące wolności wyznania, przede wszystkim sprawę Grzelak przeciwko Polsce. W konferencji wzięli udział przedstawiciele nauki z czołowych uniwersytetów w Europie (Oxford,
Melbourne, Madryt czy Central European University) oraz organizacji międzynarodowych, a także reprezentanci organizacji pozarządowych.
Drugiego dnia kontynuacją konferencji był Noodt Consultation on the
Strasbourg Conference Project – panel poświęcony dyskusji nad powołaniem międzynarodowego forum dyskusji nad sprawami rozstrzyganymi przez
Europejski Trybunał Praw Człowieka z zakresu wolności wyznania i myśli
(por.: http://www.strasbourgconference.org). Zainteresowanie udziałem w projekcie wyraziła także Fundacja Helsińska.
stępstwie kontroli przeprowadzonej
w dniach 22 i 25–28 czerwca 2007 r.
Kontrola została wszczęta m.in. ze
względu na skargi osób prywatnych
w związku z praktyką „nieproszonych”
ofert telefonicznych, składanych mimo
że adresaci nie przekazywali ING Nationale Nederlanden Polska S.A. swoich danych, ani też nie wyrażali w innych okolicznościach swojej zgody na
ich przetwarzanie. Nota bene praktyka takich „nieproszonych telefonów”
jest dość rozpowszechniona – przede
wszystkim w sektorze finansowym. Helsińska Fundacja Praw Człowieka zajmowała się jedną sprawą osoby, która
uważała, że ubezpieczyciel nie posiadał jej zgody na przetwarzanie danych
osobowych. Osoba ta rozpoczęła postępowanie przed GIODO. Sprawa jednak została umorzona ze względu na
usunięcie danych przez ubezpieczyciela. Niemniej jednak, prawdopodobnie
stanowiła ona jedną z przyczyn przeprowadzenia kompleksowej kontroli
przez GIODO.
W wyniku kontroli GIODO wydał decyzję nakazującą ING Nationale Nederlanden Polska S.A. m.in. zaprzestanie
pozyskiwania danych osobowych przetwarzanych w celach marketingowych
bez zgody osób, których dane dotyczą,
oraz zaprzestanie pozyskiwania danych osobowych kandydatów do pracy
za pomocą testów psychometrycznych.
14 lipca 2008 r. ING Usługi Finansowe
SA wniósł skargę na decyzję GIODO do
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego
w Warszawie, zwracając się jednocześnie o wstrzymanie wykonania decyzji.
Zarówno jednak GIODO jak i WSA odmówiły wstrzymania wykonania decyzji.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
przystąpiła do postępowania wszczętego
przez GIODO na prawach strony. Sprawa ta ma istotne znaczenie ze względu
na cele statutowe Fundacji, gdyż dotyczy
bezpośrednio jednego z podstawowych
praw człowieka – prawa do prywatności i autonomii informacyjnej (w tym –
do ochrony danych osobowych). Sprawa rozstrzygnie zakres dopuszczalnego
przetwarzania danych bez zgody uprawnionych, w zakresie marketingu bezpośredniego firm. Ponadto, doniosłość
sprawy wynika również i stąd, że dotyczy
ona zagadnienia o znacznej kontrowersyjności – a mianowicie tego, jakie dane
mogą zostać udostępnione w procesie
rekrutacji. Sprawa jest również ważna ze
względu na jej wymiar praktyczny – dotyczy bowiem rozpowszechnionego zjawiska „nieproszonych” ofert telefonicznych
składanych przez różne firmy.
Natalia Łojko
WSPÓŁPRACOWNICY
PROGRAMU SPRAW PRECEDENSOWYCH
»» dr Adam Bodnar – członek Zarządu
HFPC, koordynator programów prawnych;
adiunkt w Zakładzie Praw Człowieka WPiA UW.
»» Dorota Pudzianowska – koordynator
działu prawnego ds. współpracy
międzynarodowej; doktorantka w Katedrze Prawa
i Postępowania Administracyjnego WPiA UW.
»» Maciej Bernatt – koordynator Programu
Spraw Precedensowych; dokorant na Wydziale
Zarządzania UW.
»» Aysel Allahverdiyeva – prawniczka,
stażystka z ramienia Open Society Institute.
Działalność Programu Spraw Precedensowych wspierają
Projekt finansowany ze środków
Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe
Główni partnerzy PSP:
»» Dawid Sześciło – student prawa
w Kolegium MISH.
»» Joanna Lora – studentka prawa na
Uniwersytecie R. Schumana w Strasburgu
»» Yulia Nuzban – prawniczka, członek
Zarządu Amnesty International, Ukraina
»» Barbara Grabowska – studentka prawa
na WPiA UW
»» Artur Pietryka – student prawa na WPiA UW
Partnerzy wspierający PSP:
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Program Spraw Precedensowych
PRESS-SERVICE Monitoring Mediów Sp. z o.o.
Monitoring mediów dla Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
8
On Board Public Relations
Obsługa PR projektu realizowanego ze środków Trust for Civil Society
in Central and Eastern Europe
ul. Zgoda 11; 00-018 Warszawa
tel.: 022 556 44 71 • faks: 022 556 44 75
e-mail: [email protected]
strona www: www.hfhrpol.waw.pl/precedens/
Projekt, DTP: HR&HARE DESIGN,
Helena Csató-Zakrzewska
DRUK: BK Poligrafia • Bożena Żak