Średniowiecze - literatura i opracowanie ogólne

Średniowiecze - literatura i opracowanie ogólne

Średniowiecze
Epoka Średniowiecza trwała w Europie od V do XV w. Początek Średniowiecza wyznacza się na rok 476
(upadek cesarstwa zachodnio Rzymskiego), a koniec na lata 1450 (wynalazek druku przez Gutenberga) 1453
(upadek Konstantynopola [cesarstwo wschodnio rzymskie]) 1492 (odkrycie Ameryki przez Krzysztofa
Kolumba).
Cechy charakterystyczne średniowiecza:
1. bezwzględna dominacja kościoła – chrześcijaństwo zwyciężyło w Europie. Kościół wobec tego miał
władzę i chciał podporządkować sobie wszystkie dziedziny od polityki poprzez naukę, sztukę,
ekonomię
2. Teocentryzm (Bóg jest w centrum) – pogląd średniowieczny stawiający w centrum zainteresowań Boga.
Bogu, religii i życiu poza grobowemu poświęcona jest sztuka, nauka, całe życie człowieka. Uważano,
że człowiek żyje po to by chwalić boga i zasłużyć swoim życiem na zbawienie. Hasłem
Średniowiecza jest „Memento mori” – pamiętaj o śmierci
3. Filozofie średniowiecza
ƒ Augustynizm – filozofia którą stworzył św. Augustyn żył on na przełomie IV i V w. Augustyn
stwierdził, że naturą ludzką cechuje dualizm (jakaś podwójność) czyli konflikt dwóch
pierwiastków w człowieku ( w człowieku ścierają się naraz anielskość i zwierzęcość, dusza i
ciało, pożądanie dobra i zła).
ƒ Tomizm – twórcą był św. Tomasz z Akwinu, który żył w XIII w. Tomasz stwierdził że świat
cechuje harmonia i porządek. Każdy ma w tym świecie swoje miejsce które jest mu
przeznaczone. Wobec tego nie powinien się buntować i zmieniać tego miejsca, które wyznaczył
mu Bóg.
ƒ Franciszkanizm – twórcą był św. Franciszek z Asyżu, który żył na przełomie XII i XIII w.
założył on zakon Franciszkanów. Życie w ubóstwie pełne radości to filozofia Franciszka płynąca
z otaczającego świata, przyrody. Hasłem jego było: „Ad maioram gloriam dei” – na większą
chwałę Bożą
4. Styl romański – (ok. 1000r.) budowle romańskie wznoszone były na planie krzyża albo koła (rotundy),
charakteryzowały się surową prostotą, podkreślaną przez mury budowane z kwadratowych kamieni,
maleńkie okna. Kolumny i portale budynków były bogato zdobione, najczęściej płaskorzeźbami.
Zabytkami stylu romańskiego są: francuskie opactwo Cluny, niemiecka bazylika św. Michała, w Polsce
rotunda św. Feliksa i Adaukta na Wawelu oraz kościół św. Andrzeja w Krakowie
5. Styl Gotycki – panował w Europie od XII do XV w. Charakteryzował się stosowaniem żeber
krzyżowych i ostrych łuków. Kościoły, zazwyczaj wielonawowe, posiadały wysokie mury i strzeliste
wieże oraz nierzadko bogato zdobione fasady. Na południu Europy gotyk właściwie się nie przyjął.
Przykładami tego stylu są: francuskie katedry Chartres w Paryżu (Notre Dame), Reims, niemiecka
Kolonii, angielska w Canterbury. W Polsce: krakowskie Collegium Maius i kościół Mariacki, zamek w
Malborku oraz budowle Wrocławia i Torunia.
W średniowiecznych rzeźbach i płaskorzeźbach, wykorzystywano głównie motywy religijne, zdobiły
one portale i ołtarze (np. ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim)
Utwory literackie w Średniowieczu
Pieśń o Rolandzie
Utwór opisuje jedną z wypraw Karola Wielkiego w VIII w. Przeciwko niewiernym saracenom, zajmującym
ówczesną Hiszpanię. Roland umierając modli się do Boga aby ten się zlitował nad jego duszą. Roland kładzie
się na ziemi i kieruje swoje ciało tak aby wyglądało to tak, że poległ w walce(trzyma on w rękach Atrybut
Rycerski – miecz Durendal i róg).
Tristan i Izolda
Miłość Tristana i Izoldy jest Tragiczna. Utwór ten opisuje miłość dworską w jej idealnej postaci. Utwór należy
do średniowiecznej twórczości prowansalskiej rozwijającej się w XII w. Na północy Francji. Utwór ten opisuje
tragiczną śmierć kochanków, którzy zostali pochowani w katedrze na cmentarzu, a z grodu Tristana wyrasta
głóg prowadzący do grobu Izoldy. Wieśniacy wycinają codziennie ten głóg a on na nowo wyrasta, w końcu
król nakazuje nie wycinać tego głogu i pozwola kochanką połączyć się na wieczność
Bogurodzica
Bogurodzica powstała pod koniec XIII w. Jest to pierwszy utwór napisany po polsku. Utwór obfituje w
archaizmy. Utwór ma charakter podniosły i zbliżony do chymnu. Bogurodzica jest przykładem utworu w
którym został zastosowany wiersz średniowieczny zdaniowo-rymowy. Polegał on na pomieszczeniu logicznej
całości w obrębie jednego wersa i nieprzestrzegał równej ilości sylab w kolejnych linijkach (asylabizm).
Kronika Polski Galla Anonima
Kronika ma kompozycję ramową – rozpoczyna ją i zamyka relacja o cudownych narodinach Bolesława
Krzywoustego, który jest głównym bohaterem dzieła. Księga I doprowadza historię Piastów do momentu
narodzin B. Krzywoustego. Wypełniają ją przede wszystkim opisy panowania dwóch jego imienników. B.
Chrobry jest ideałem władcy, do którego powinien dążyć Krzywousty. Przekonanie to jest podkreślone w opisie
śmierci Chrobrego, który w ostatnich swych słowach, po udzieleniu radzie poufnych zarządzeń co do
kierowania państwem, przepowiedział upadek i nędzę swych potomków, które będą przerwane dopiero
narodzinami jakiegoś wybitnego Piasta. Miał to być wg. Autora Kroniki Krzywousty. Upadek Polski po śmierci
Chrobrego podkreśla Pieśń o śmierci Bolka, dająca wyraz przeświadczeniu, że wraz ze śmiercią króla
skończyły się dla polski dobre czasy. Dalsza część Kroniki poświęcona jest Krzywoustemu. Jego młodość
ukazana jest w Księdze II, zaś Księga III opisuje poczynania Bolka jako władzy Polski. Jednym z
najważniejszych jej fragmentów jest opis bitwy pod Głogowem.
Legenda o św. Aleksym
Fragment ten mówi o śmierci świętego. Aleksy doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że wkrótce umrze,
dlatego też, póki był świadomy swych czynów, spisał swoje życie. Okoliczność śmierci Aleksego potwierdziły
jego świętość – nagle w Rzymie same zaczęły dzwonić wszystkie dzwony. Przyczynę tego niezwykłego
zdarzenia wskazało mieszkańcom Rzymu niewinne dziecko. Na miejsce śmierci Aleksego przybyli w całym
majestacie cesarz i papież. Nikt jednak z całego grona znakomitych osób nie mógł wyjąć z zaciśniętej ręki
zmarłego jego ostatniego listu. Mogła to uczynić tylko jego żona: „Przeto, iż był jeden od drugiego czyst”.
Dzięki temu listowi wszyscy zgromadzeni poznali całą świętość Aleksego. Została ona zresztą wkrótce
potwierdzona w sposób nadprzyrodzony, przez liczne uzdrowienia, które dokonały się przy ciele zmarłego.
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Utwór ma formę dialogu liczącego 498 wierszy. Jej anonimowy autor zaczyna od inwokacji do boga i prośby o
pomoc w napisaniu dzieła. Potem opowiada historię Mistrza Polikarpa, który prosi Boga o łaskę oglądania
Śmierci. Ukazała mu się, gdy sam modlił się w kościele. Wygląd zewnętrzny Śmierci ukazany w dialogu
nawiązuje do jej średniowiecznych wizerunków z tzw. Tańca śmierci. Przedstawiona jest jako rozkładający się
trup kobiecy, okryty chustą. Opis jej jest realistyczny, a postać groźna i groteskowa jednocześnie.
Święty Szymon Słupnik
Wiersz ten mówi o człowieku, który dobrowolnie wybrał cierpienie, mowwa o szymonie, a także o ludziach,
którzy zadają cierpienie innym. Autor wiersza przeciwstawia się takiemu społeczeństwu oraz życiu jakie
prowadzą ci ludzie.
Posłuchajcie, bracia miła... (Lament świętokrzyski, Żale matki boskiej pod krzyżem)
Utwór powstał w XV w., swoją nazwę (lament świętokrzyski) zawdzięcza żałobnemu charakterowi oraz
tematyce i miejscu w którym został odnaleziony (klasztor św. Krzyża).
Podmiotem mówiącym jest matka boska opisująca swój ból i cierpienie związane z męką i ukrzyżowaniem jej
syna Jezusa Chrystusa. Adresatem wypowiedzi są:
ƒ Wszyscy ludzie
ƒ Archanioł Gabriel
ƒ Jezus Chrystus
ƒ Wszystkie matki
O zachowaniu się przy stole
Wiersz o zachowaniu się przy stole lub o chlebowym stole jest jednym z niewielu w którym znany autor –
Przecław Słotą z Gocławic. Data jego powstania określana jest na XV w. Wiersz ma charakter świecki lecz,
rozpoczyna go i kończy zwrot do boga w formie modlitwy o sprawne przekazanie myśli autora oraz o radość
wynikającą z umiejętnego ucztowania. Wiersz ma charakter podręcznika Savoir – vivre`u czyli poradnika
kształtującego obyczaje i kulturalne zachowanie przy stole.
Boska komedia
Napis na bramie do piekieł informuje, że powstało ono z woli Trójcy Świętej, jest tworem wcześniejszym niż
wszystkie inne dzieła Boże. Wergiliusz wyjaśnia poecie , że wkraczając do miejsca, gdzie swą pokutę
odprawiają „duchy ze skarbu poznania wyzute”. W piekle słychać lament, bóle, westchnienia grzeszników.
Znajdują się tu ci, którzy przyprowadzeni przez śmierć, zostali zapomniani przez szatana i Boga. Grzesznicy za
swoje winy kąsani są przez roje os i mszyc, od ich ukąszeń mają rany. Wypływa z nich krew, którą się żywią
kłębiące się u ich nóg glisty. Poeta, wstrząśnięty dotychczas ujrzanymi obrazami, widzi następną grupę
grzeszników. Kara ich polega na nieustannych ukąszeniach przez węże. Próżno poszukując cudownego
kamienia, leczącego skutki jadu. Cierpią okrutne męki. Ukąszeni rozsypują się w proch, lecz natychmiast
odradzają się, by cierpieć od nowa. Dante spotyka tu Vanniego Fucci, swego politycznego przeciwnika, oszusta
i mordercę. Fucci przepowiada autorowi klęskę stronnictwa Gwelfów Białych, partii, do której nateżał Dante.
Na dnie piekła znajduje się Lucyfer w towarzystwie trzech wielkich zdrajców: Judasza, Brutusa i Kasjusza,
dwaj ostatni winni są śmierci Cezara.
Bohater w swej metafizycznej wędrówce trafia do piekła, które jest olbrzymim
stożkiem w głębi Ziemi. Zbudowane jest z dziewięciu kręgów, które odpowiadają
poszczególnym, zhierarchizowanym w zależności od wielkości winy, kategoriom
grzeszników i rodzajom ich kar.
Boska komedia Dantego to dzieło życia tego artysty tworzone na przełomie wieku XIII i XIV w. (1300
r.)Pierwotnie tytół utworu brzmiał „komedia”, który oznaczał powszedniość stylów w przeciwieństwie
do podniosłości tragedii. Dzieło zostało stworzone w dialekcie toskańskim a wzorujący się na Dantem
inni poeci stwożyli w ten sposób włoski język narodowy. W XVI w. dodano do tytółu określenie
:Boska” ze względu na walory artystyczne tego dzieła i do dziś tak tytółowany jest ten utwór. Składa
się on z 3 części piekło, czyściec i raj, a każda z nich zawiera opis, który jest wielokrotnością liczby 3.
Dziewięć sfer tej przestrzeni (9 poziomów piekła).
Bohaterem utworu jest mistrz Dante, który w roku Jubileuszowym, 1300 jest oprowadzany (wzorem
starożytnych bohaterów np. odyseusza) po zaświatach przez Wergiliusza oraz swoją ukochaną
Beatrycze (oprowadza go po raju)
Nad bramą piekieł widnieje napis: „Porzućcie wszelką nadzieję, którzy tu wchodzicie...”
(„ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją ...”)
Wielki Testament
Tytuł dzieła pochodzi od testamentu podmiotu czyli ostatniej woli bohatera. Utwór powstał w drugiej połowie
XV w. autor opisywał w utworze swoje własne życie. Utwór jest ważny bo odwoływali się do niego późniejsi
pisarze, koniec tego fragmentu to napis nagrobny, który chciał mieć autor na pomniku.
Podmiotem lirycznym utworu jest sam poeta, który, żegnając się z ziemskim życiem, obdarza pozostających na
świecie swoim „bogactwem”. Ziemi zapisuje swoje ciało – chore i wynędzniałe. Przechodniów, którzy w
przyszłości będą przechodzić obok jego mogiły, prosi o modlitwę nad jego grobem. Villon zdaje sobie sprawę,
że życie złodzieja i tułacza przyniosło mu rozczarowania i cierpienia, mówiąc o nim i o nadchodzącej śmierci
odczuwa gorycz. Pisze: „Śmieję się płacząc”
Najdawniejsze zabytki Języka Polskiego
Do dzieł posługujących się J. Polskim w całości lub w części powstałych w epoce średniowiecza należą:
ƒ Bulla Gnieźnieńska – ogłoszona w 1136 r., która zawierała pojedyncze nazwy miast i miejscowości
Polskich
ƒ Księga Henrykowska – 1270 r., w której pojawia się pierwsze całe zdanie zapisane w J. Polskim „Daj
ać ja pobruszę, a ty poczywaj” (Daj ja teraz poobracam żarnami, a ty sobie odpocznij)
ƒ Kazania Świętokrzyskie – powstały ok. XIII a XIV w. (drugie kazanie na dzień św. Katarzyny 25 XI)
nazwa pochodzi od klasztoru św. Krzyża na łysej górze gdzie zostały odnalezione.
Około 3000 r.p.n.e. istniała wspólnota etniczna posługująca się jednym językiem tzw. Praindoeuropejskim,
który dał początek językom Azji i Europy. Dwie grupy językowe bałto - słowiańskie a z niego wywodził się J.
Prasłowiański. Dał on początek wszystkim językom w europie i można je podzielić na trzy grupy:
1. zachodniosłowiański – Polski, Czeski, Słowacki, Górno Użycki i Dolno Użycki
2. wschodniosłowiański – Białoruski, Rosyjski i Ukraiński
3. Południowosłowiański – Serbsko – Chorwacki, Bułgarski, Macedoński (staro cerkiewno
słowiański)
Epoka przed historyczna (przed piśmienna) 1136 r. (Bulla Gnieźnieńska) brak jakichkolwiek zabytków
piśmienniczych. Epoka historyczna (piśmienna) po roku 1136:
ƒ Staropolski 1136 – XVI w.
ƒ Średniopolski od XVI do XVIII w.]
ƒ Nowopolski od XVIII w. do dziś.
Słowniczek pojęć:
Truwer, Trubadur – Wędrowny śpiewak
Etos rycerski – zbiór norm uznawanych, zaakceptowanych przez pewną grupę społeczną, która się do nich
stosuje pieśń o Rolandzie zalicza się do tzw. Pieśni o czynach (Chansons de geste)
Archaizm – wyraz, który wyszedł już z użycia
Desis – motyw występujący w literaturze i malarstwie (Syn Boży, Maryja i Chrzciciel)
Hagiografia – żywotopisarstwo
Parentyczny – pouczający, pokazujący wzorzec, ideał godny naśladowania
Personifikacja, uosobienie – nadawanie cech ludzkich zjawiskom przyrodniczym
Taniec śmierci – (fr. Dance macabre, n. der Totentanz) jeden z najpopularniejszych motywów średniowiecznej
sztuki.
Bulla – Dokument o dużym znaczeniu wydany przez papieża
Kazania Gnieźnieńskie – pochodzą z XV w. jest to zbiór kazań dwujęzycznych (Polskich i Łacińskich)
Ars moriendi – sztuka umierania
Stabat mater doloros – (stała matka boleściwa) jst to motyw pojawiający się w malarstwie i literaturze
średniowiecznej
Pieta – wyobrażenie maryji trzymającej ciało Chrystusa zdjętego z krzyża na kolanach
Lament (Planotus, Planka) – literacki średniowieczny utwór żałobny wyrażający ból z powodu czyjejś
śmierci
Epitafium – napis nagrobny
Copyright © by Dawid Spanner