pobierz

„Wszyscy ponieśli klęskę,
a jednocześnie wszyscy wygrali".
Krystyna Kersten
„Narodziny systemu władzy.
Polska 1943 - 1948".
KONSEKWENCJE II WOJNY ŚWIATOWEJ
Kto zyskał, a kto stracił na II wojnie światowej? Ponieważ „II wojna światowa należy
do najbardziej krwawych konfliktów w historii ludzkości.”1 ocena jej konsekwencji jest
bardzo trudna. Zależy z jakiej perspektywy spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie. „Skutki
wojny sięgały daleko poza pola bitew (…)Wojna zrujnowała niektórych ludzi, podczas gdy
innym dawała wyzwolenie i nadzieję.”2
Zyskały: feministki, Kościół katolicki, Hollywood i komuniści (zarówno ci w ZSRR, w
przyszłej ChRL i przyszłej PRL). Straciły: zgwałcone kobiety, katolicy (w szczególności w
Polsce), mieszkańcy Związku Radzieckiego i całej Europy.
Dlaczego feministki i Kościół katolicki? „Według niektórych historyków, wojna
przyniosła istotną i trwałą emancypację kobiet”3 Stało się tak, ponieważ same odpowiadały
za swoje życie, kierowały gospodarstwami, zastępowały rolę ojców dzieciom, pracowały.
Dzięki temu zyskały niezależność. Było to szczególnie widoczne w podbitych przez aliantów
Niemczech, gdzie „supermani ze lśniących armii Hitlera wracali jako obdarci jeńcy i
speszeni stykali się z pokoleniem zahartowanych przeciwnościami losu kobiet, które z
konieczności nauczyły się, jak przetrwać i radzić sobie bez nich”4(T. Judt, s.34). Jednak
kobiety były zwycięskie, tylko w starciu z byłymi hitlerowcami w zachodnich strefach
okupacyjnych. Mniej szczęścia miały niemieckojęzyczne kobiety wyzwalane przez Armię
Czerwoną, ponieważ „radzieccy żołnierze w ciągu trzech tygodni od wejścia Armii Czerwonej
do Wiednia zgwałcili 87 tysięcy kobiet. (…) dane te są z pewnością zaniżone”5(T. Judt, s. 34).
Była to celowa strategia władz radzieckich na zajmowanych terenach Europy Środkowej i
Wschodniej. Jej efektem było urodzenie się w radzieckiej strefie okupacyjnej w latach
1945/46 około 150-200 tysięcy „rosyjskich dzieci”. Wiele kobiet poniosło śmierć dokonując
niezliczonych aborcji6. W filmie „Bitwa warszawska 1920” pokazano, że dowódcy wojskowi
zezwalali na dokonywanie zbiorowych gwałtów jeżeli ofiarami były kobiety „obce klasowo”.
Po II wojnie za faszystów uznawano ludność mówiącą po niemiecku.
Bez względu na płeć, wszystkim zagrażał głód. Z powodu utraty rolniczych obszarów
na wschodzie i spadku produkcji roślinnej do poziomu 50-60 procent sprzed wojny Niemcy
spożywali przeciętnie od 900 kcal dziennie we francuskiej strefie okupacyjnej do 1330 kcal w
strefie amerykańskiej7. W Unii Europejskiej od kilkudziesięciu lat cierpiącej na nadprodukcję
żywności dane te brzmią dziś nieprawdopodobnie.
1
M. Gilbert, Druga wojna światowa, Poznań 1989, s. 19
R. A. C. Parker, Druga wojna światowa – krótka historia, Wrocław 1999, s. 322
3
Ibidem, s. 336
4
T. Judt, Powojnie. Historia Europy od roku 1945, Poznań 2008, s. 34.
5
Ibidem.
6
Ibidem, s. 35
7
J. Holzer, Europa zimnej wojny, Kraków 2012, s. 179-180.
2
1
Gospodarka światowa bardzo ucierpiała, gdyż szkody, jakie niosła ze sobą wojna, były
niemalże nie do naprawienia. Z powodu kryzysu państwa nie były w stanie dostarczyć
żywności dla swojej ludności, nie mogły w sposób samowystarczalny odbudować
zrujnowanego przemysłu. To zadanie spoczęło głównie na Stanach Zjednoczonych. Przede
wszystkim Niemcy musiały uporać się z tym problemem. Wielkie ilości osób wyzwolonych
w 1945 roku z obozów koncentracyjnych i obozów pracy należało wyżywić i wyleczyć. Taka
sytuacja w naturalny sposób sprzyjała skrajnym postawom. Z jednej strony odrzucenie
jakiejkolwiek wiary z drugiej poszukiwanie Boga. „Religia, szczególnie wyznanie
rzymskokatolickie, przeżywała krótki okres chwały, przywróconego autorytetu.”8 Po
zakończeniu wojny nikt nie wiedział jaka będzie przyszłość. Kiedy wybuchnie nowa,
ostateczna wojna atomowa - biblijny Armagedon? „Kościół katolicki mógł zaoferować (…)
poczucie ciągłości, bezpieczeństwa i pewności (…) jego stanowczy sprzeciw wobec
nowoczesności i zmian sprawiały, że był w tym przejściowym okresie szczególnie
atrakcyjny”9. Jedni uwierzyli w Boga, inni w Stalina wyzwoliciela robotników od
kapitalistów i kobiet – traktorzystek od rodziny patriarchalnej.
Dlaczego komuniści?
„Rozprzestrzenienie się komunizmu w Europie Wschodniej, Korei Północnej i w
Chinach było dokonaniem istotnym. Kraje komunistyczne zajęły jedną trzecią powierzchni
globu (…) Wszędzie rozgłaszano z radością ów stan rzeczy.”10 W państwach tych nie
uznawano demokracji. Władza całkowicie zależna była od komunistów. Zlikwidowano
wolność słowa, ograniczono prawa obywateli. Stalin szybko stworzył państwa
komunistyczne, które miały ograniczoną suwerenność i były podporządkowane Moskwie.
Zalecono wówczas wyprodukować bombę jądrową, by zapewnić sobie mocną pozycję
w stosunku do Stanów Zjednoczonych. Już przed wojną „komuniści uważali się za
awangardę, wynosząc na piedestał takie cechy jak faszyzm, twardość i samopoświęcenie,
czerpane z tanich broszur o radzieckim bolszewizmie”11. Po jej zwycięskim zakończeniu
mogli przystąpić do eksportu rewolucji na skalę globalną.
„Rewolucja chińska odniosła sukces wbrew planom Stalina.”12 1
października 1949 roku Mao Zedong proklamował w Pekinie powstanie Chińskiej Republiki
Ludowej. Ten dzień uważany jest za koniec chińskiej wojny domowej. Związany z
Kuomintangiem pokonany rząd Republiki Chińskiej ewakuował się na Tajwan, razem ze
swoimi zwolennikami. W 1957 roku stosunki między ZSRR i ChRL znacznie się pogorszyły.
Zadecydowały o tym ideologiczne i teoretyczne różnice między przywódcami obu państw
oraz odmienne zdanie na temat socjalizmu. Chińscy przywódcy starali się zwiększyć
uprzemysłowienie, licząc na pomoc ze strony ZSRR. Stalinowi nie do końca się to podobało,
ponieważ chciał, aby chińskie państwo przestrzegało jego polityki. Rosjanie oskarżali ich
o nacjonalizm, natomiast Chińczycy posądzali Rosję o rewizjonizm. Konflikt nasilił się w
połowie lat sześćdziesiątych, gdyż negowano przywództwo ZSRR z powodu zbyt małej
pomocy. W 1969 roku Chiny nawiązały stosunki z USA. „Sojusz między Chinami a Stanami
Zjednoczonymi charakteryzował się myśleniem życzeniowym i frustracjami ze strony
Amerykanów oraz uporem i zręcznymi zagrywkami (…) nacjonalistów, przy czym od czasu do
8
T. Judt, op. cit., s. 273
T. Judt, op. cit., s.274
10
R. Service, „Towarzysze: Komunizm od początku do upadku. Historia zbrodniczej ideologii”, Kraków 2008
s.371
11
M. Burleigh, „Trzecia Rzesza”, Kraków 2010, s. 701
12
J. Fenby, „Chiny: Upadek i narodziny wielkiej potęgi”, Kraków 2009, s. 477
9
2
czasu epizodyczną rolę przychodziło odegrać również komunistom.”13 Chińska polityka
zaczęła budować się w odniesieniu do nowego sojusznika.
Na dwóch wojnach światowych najwięcej zyskały USA, które starały się jak najdłużej
unikać angażowania w konflikty europejskie. Do I wojny przystąpiły po 3 latach, do II po
dwóch latach od jej rozpoczęcia. Po zakończeniu II wojny USA wykorzystały ONZ „do
obrony własnych (…) interesów, prośbą i groźbą skłaniając swoich sojuszników do podjęcia
wspólnych działań”14.
Najlepszym podsumowaniem konsekwencji gospodarczy dwóch wojen dla Europy są
dane statystyczne. „W 1913 roku udział Europy zachodniej w światowej produkcji
przemysłowej wynosił 45%, w 1937 r. – 34%, w 1947 r. – zaledwie 21%”15 Dlatego
za sprawą Winstona Churchilla powołano Ruch na rzecz Integracji Europy. W roku 1951
powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali, w której początkowo znajdowały się: Francja,
kraje Beneluxu, Włochy i Niemcy. Ich celem była koordynacja polityki dotyczącej surowców
– węgla i stali, które były surowcami strategicznymi, a Niemcy dzięki złożom w Zagłębiu
Ruhry i Saary dysponowały ponad sześciokrotnie większymi zasobami węgla niż Francuzi. Ci
natomiast posiadali bogate pokłady rudy żelaza w nieodległej Lotaryngii. Stworzono także
Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Tworzenie wspólnego rynku europejskiego miało
przyśpieszyć rozwój państw i polepszyć ich stosunki poprzez wymianę handlową. Istniejąca
dziś Unia Europejska jest kontynuacją tego kierunku działań.
Starano się także rozwijać współpracę między wszystkimi państwami na świecie.
Dlatego 26 czerwca 1945 roku została uchwalona w San Francisco Karta Narodów
Zjednoczonych. Organizacja Narodów Zjednoczonych została następczynią nie do końca
udanej, istniejącej w okresie międzywojennym Ligi Narodów. Niestety już dwa lata później
„stosunki między ZSRR a aliantami zachodnimi ochłodziły się radykalnie latem 1947 roku.
Wtedy właśnie na dobre rozpoczęła się zimna wojna. Przywódcy polityczni na Zachodzie
spodziewali się po Moskwie wszystkiego, co najgorsze, a Stalin i jego towarzysze
odwzajemniali tę wrogość. W rzeczywistości żadna ze stron nie chciała militarnego
konfliktu.”16 Gdy okazało się, że ZSRR stanowi zbyt wielkie zagrożenie militarne przed,
którym ONZ nie ochroni Europy „4 kwietnia 1949roku został zawarty pakt
północnoatlantycki przez 10 państw zachodnioeuropejskich oraz Kanadę i USA powołujący
do życia (…) NATO”17. W 1955 roku do Paktu Północnoatlantyckiego dołączyła Republika
Federalna Niemiec.
Po zakończeniu wojny musiały ulec zmianie stosunki między metropoliami i
koloniami, które po podpisaniu w 1941 roku Karty Atlantyckiej i powstaniu ONZ zyskały
prawo do samostanowienia. „Imperia kolonialne zniknęły, znaczenie Europy spadło i znalazła
się ona w cieniu dwóch niedościgniętych mocarstw: Związku Radzieckiego i Stanów
Zjednoczonych.”18 Najlepiej w Europie rozumieli ten proces Brytyjczycy. W 1947 roku w
miejsce dawnej kolonii brytyjskiej powstały dwa wrogie sobie państwa: Indie i Pakistan.
Muzułmanie z południa wędrowali do Pakistanu, a hindusi przenosili się do Indii. W ten
sposób rozwiązali problem kolonii gentelmani z Londynu, ale nie żabojady z Paryża.
„Widoczny sukces Wielkiej Brytanii przeciwstawiano powojennym walkom zbrojnym w
13
Ibidem, s. 425.
14
J. Chace, C. Carr, Stany Zjednoczone, Organizacja Narodów Zjednoczonych i Korea, [w:] R. Cowley [red.],
Zimna wojna, Warszawa 2009, s. 84
15
Z. M. Doliwa-Klepacki, Integracja Europejska, Białystok 2003, s. 55.
16
R. Service, op. cit., s. 289.
17
Z. Doliwa-Klepacki, op. cit., s. 56
18
J. Krasuski, Historia Rzeszy Niemieckiej, Poznań, 1978, s. 460
3
Indochinach i Indiach Wschodnich, na których przegranie Francuzi i Holendrzy wydawali się
skazani”19. Wojna w Algerii pokazała całą nieudolność i wyjątkowe okrucieństwo francuskich
polityków i żołnierzy.
Po pokonaniu III Rzeszy mocarstwa postanowiły zaatakować Japonię. Japonia nie
chciała zgodzić się na bezwarunkową kapitulację i nie zamierzała się poddać. Dlatego 6
sierpnia 1945 r. Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę, a 9 sierpnia na Nagasaki.
W chwili zakończenia wojny najmniej zadowoleni byli Niemcy, którzy w
zdecydowanej większości (55%) jeszcze w sierpniu 1947 roku „na pytanie czy narodowy
socjalizm był dobrą ideą, tylko źle zrealizowaną”20 odpowiadali pozytywnie. Jednak
zapoczątkowany postanowieniami Wielkiej Trójki proces denazyfikacji, doprowadził dziś do
przedziwnej sytuacji. Oto w 2015 roku Niemcy znów próbują narzucić siłą (tak powiedział
Martin Schulz) całej UE swoją wizję społeczeństwa. Państwo niemieckie popada z jednej
skrajności w drugą. Od skrajnie rasistowskiej koncepcji czystego rasowo narodu do
ekstremalnie lewicowej koncepcji społeczeństwa multikulti. Jedno w myśleniu Niemców nie
ulega zmianie. Gorsi, biedniejsi węgierscy nacjonaliści, polscy złodzieje i czescy tchórze nie
nadążają za cywilizowanymi Europejczykami i dlatego należy współpracować z Rosją
budując Nord Stream 2. Minister Spraw Zagranicznych Radosław Sikorski porównał tą
współpracę do paktu Ribbentrop-Mołotow podpisanego trzy dni przed wybuchem II wojny
światowej. Czeka nas powtórka?
Aha?! A Polacy? Jakie były konsekwencje tej wojny dla nas? Dla kogo? Dla
Wojciecha Jaruzelskiego czy Witolda Pileckiego i ich żyjących dziś dzieci? Dla dzielnych
członków PPR i MO czy dla „morderców z AK i NSZ – pomocników Hitlera”21.
Za każde starcie zbrojne płaci się wysoką cenę. Nie chodzi tu tylko o miliardy wydane
na armię. Mam na myśli tysiące rozpadających się rodzin, zniszczone miasta, pozbawienie
ludzi ich domów, ogromny strach. My Polacy wiemy o tym doskonale.
Konsekwencje wojny to głównie straty demograficzne. II wojna światowa
pochłonęła ok. 50 000 000 ofiar, z czego 20 000 000 zginęło w wyniku ludobójstwa. Dla
społeczności, takich jak np. Żydzi czy Romowie skończyła się ona niemal całkowitą zagładą.
Mieszkańcy Europy Zachodniej i Południowej „mieli sporo szczęścia, ale nie zdawali sobie z
tego sprawy. Prawdziwe okropieństwa wojny przeżywano na wschodzie kontynentu, (…)
ponieważ okupanci byli bezlitośni”22. Dla 5 000 000 ludzi wojna zakończyła się kalectwem.
Ogromna liczba osób została pozbawiona schronienia i środków do życia. „Polska straciła
około jednej piątej swojej przedwojennej ludności, w tym dużo większy odsetek ludzi
wykształconych, rozmyślnie skazanych na śmierć przez Niemców (…) albo przez Stalina”23
ZSRR również poniosło wielkie straty, ponieważ zginęło 3 000 000 osób z rąk samych
Niemców.
Koniec II wojny światowej dał ludziom szanse na nowe życie. Powinniśmy wyciągać
z tego wnioski i nie popełniać błędów przodków. Na jej przykładzie doskonale widać, że
niechęć i wrogość państw do siebie niesie szereg konsekwencji, które nie zawsze są
przewidywane wcześniej.
19
K. Robbins, Zmierzch wielkiego mocarstwa. Wielka Brytania w Latach 1970-1992, Wrocław 2000, s.229
J. Holzer, op. cit., s. 176
21
Druk propagandowy Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego Wojska Polskiego, grudzień 1944; cyt.
za: C. Brzoza, A. L. Sowa, Wielka historia Polski. Tom V, Warszawa 2003, s. 420.
22
T. Judt, op. cit., s. 31
23
T. Judt, op. cit., s. 34
20
4
5