Typologie porządków emerytalnych. Ocena stosowanych kryteriów

Typologie porządków emerytalnych.
Ocena stosowanych kryteriów grupowania
Filip Chybalski
Katedra Zarządzania
Politechnika Łódzka
Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki
przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/09/B/HS4/01516
Cel:
• porównanie różnych typologii porządków
emerytalnych oraz ocena stosowanych
kryteriów grupowania w tych typologiach pod
kątem ich wykorzystania w reformowaniu
systemów emerytalnych
Motywacja:
Realizowany projekt badawczy, finansowany ze
środków NCN, ma na celu m. in. porównanie
porządków emerytalnych, wyodrębnionych
przede wszystkim na podstawie kryterium
relacji państwo-rynek w systemie emerytalnym,
pod kątem adekwatności dochodowej,
efektywności i redystrybucji.
Geneza typologii porządków emerytalnych:
• Porównawcza polityka społeczna i analiza
modeli polityki społecznej, czyli porządków
państwa dobrobytu (welfare state regimes)
• Typologie welfare state Titmussa [1974] oraz
Furnissa i Tiltona [1977]
• Typologie welfare state Espinga-Andersena
[1990]
(Najważniejsze) typologie porządków
emerytalnych (pension regimes):
• Esping-Andersen [1990]
• Rhodes i Natali [2003]
• Soede i Vrooman [2008]
Esping-Andersen [1990]
Kryteria:
• relacja między państwem a rynkiem w
zabezpieczeniu emerytalnym, inaczej między
sektorem publicznym a sektorem prywatnym,
• znaczenie przywilejów emerytalnych, czy też
udział uprzywilejowanych grup zawodowych w
systemie emerytalnym.
Esping-Andersen [1990]
Porządki:
• Korporatystyczny (porządek z dominującą rolą państwa i
rozwiniętymi przywilejami emerytalnymi dla wybranych
grup zawodowych) - charakteryzuje takie kraje, jak Austria,
Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Japonia i Finlandia;
• Rezydualny (porządek z dominującą rola rynku i
ograniczonymi przywilejami emerytalnymi dla wybranych
grup zawodowych) – obejmujący Australię, Kanadę,
Szwajcarię oraz Stany Zjednoczone;
• Uniwersalistyczny (porządek z dominującą rolą państwa i
ograniczonymi przywilejami emerytalnymi dla wybranych
grup zawodowych) – charakteryzuje Nową Zelandię,
Norwegię oraz Szwecję.
Rhodes i Natali [2003]
Kryteria (płaszczyzny):
• Bismarckowskie vs. Beveridgowskie korzenie,
• liberalizm vs. socjalizm w zabezpieczeniu
emerytalnym,
• publiczne vs. społeczne zarządzanie/administrowanie,
• ubezpieczenie społeczne vs. wielofilarowość.
Rhodes i Natali [2003]
Porządki:
•
•
•
•
czystych emerytur pracowniczych - świadczenia emerytalne są powiązane z wcześniejszą
aktywnością zawodową, a plany emerytalne są powiązane z pracodawcą. Głównym celem
w takim porządku emerytalnym jest utrzymanie statusu społecznego oraz dochodów
(Austria i Niemcy);
porządek emerytur pracowniczych wsparty pomocą dla najbiedniejszych - ma korzenie
Bismarckowskie. Głównym celem tego typu porządków emerytalnych jest utrzymanie
statusu społecznego oraz przeciwdziałanie ubóstwu (Francja, Włochy, Hiszpania oraz inne
kraje Europy Kontynentalnej);
porządek emerytur powszechnych i zawodowych - rozwinięta hybryda modeli
Bismarckowskiego i Beveridgowskiego, w których emerytura podstawowa jest niska,
niższa niż w porządkach z bardziej znaczącym wpływem modelu Bismarckowskiego, ale
jest uzupełniona o emeryturę z II filaru, w ramach którego funkcjonują plany emerytalne
powiązane z umowami/kontraktami zawodowymi i administrowane przez parterów
społecznych (Holandia, Wielka Brytania, Dania);
porządek emerytur powszechnych, o korzeniach głównie Beveridgowskich, w którym
dominują publiczne plany emerytalne zarządzane przez państwo i finansowane z
podatków oraz składek pracodawców, oparte na modelu PAYG. Emerytury z I filaru
przysługują wszystkim rezydentom spełniającym określone kryteria. Dodatkowo osoby
aktywne zawodowo korzystają z planów emerytalnych, działających w ramach II filaru w
oparciu o model PAYG na jednakowych zasadach dla wszystkich grup zawodowych
(skandynawskie systemy emerytalne)
Soede i Vrooman [2008]
Kryteria:
• 34-elementowy zbiór zmiennych ilościowych i
jakościowych, charakteryzujących obowiązkową część
systemów emerytalnych (wysokość świadczeń oraz
dochodów emerytów, strukturę systemu emerytalnego,
wiek emerytalny, proces starzenia się społeczeństwa,
reformy emerytalne).
• Jednak uznali, że faktycznie są dwa wymiary, w oparciu
o które można tworzyć typologie systemów
emerytalnych: hojność systemów obowiązkowych oraz
podział pomiędzy zarządzane publicznie i prywatnie
plany emerytalne w ramach systemu obowiązkowego.
Soede i Vrooman [2008]
Porządki:
• korporatystyczny - państwo dominuje w zakresie dostarczania świadczeń emerytalnych i
świadczenia te są relatywnie wysokie. Dominuje model PAYG i świadczenia są dość mocno
skorelowane z wynagrodzeniami. Osoby z wymaganym stażem składkowym mogą korzystać z
przywilejów umożliwiających wcześniejsze przechodzenie na emeryturę. Natomiast osoby z
małym lub żadnym stażem pracy w okresie starości pozostają uzależnione od pomocy
społecznej (Niemcy, Francja, Austria, Luksemburg, Grecja, Portugalia, Hiszpania, Finlandię);
• liberalny - zdominowany przez publiczne administrowanie w systemie obowiązkowym,
dostarczającym skromne świadczenia ryczałtowe, przede wszystkim skierowane do
najbiedniejszych. Wiek emerytalny w tym porządku jest wyższy aniżeli w porządku
korporatystycznym, a przywileje emerytalne są mocno ograniczone (Wielka Brytania,
Irlandia, Kanada i USA);
• skromnych emerytur - świadczenia, pochodzące z systemu obowiązkowego
administrowanego publicznie, są niskie. Dominuje tu model PAYG. Cechy charakterystyczne
tego porządku są podobne do tych w porządku korporatystycznym, z tym że świadczenia są
niższe, a wiek emerytalny wyższy (Czechy, Słowację i Norwegię);
• obowiązkowych emerytur z sektora zarządzanego prywatnie -występuje przynajmniej
jeden, zarządzany prywatnie, obowiązkowy plan emerytalny. Jednak znaczenie sektora
prywatnego w zarządzaniu częścią obowiązkowego systemu emerytalnego, jest w tym
porządku dość zróżnicowane w przekroju krajów. Wiek emerytalny jest w tym porządku
stosunkowo wysoki (Australia, Szwecja, Dania, Holandia, Węgry i Polska).
Jakie przyjąć kryteria, aby typologia
porządków emerytalnych służyła
poszukiwaniu lepszych rozwiązań?
Systemy emerytalne oceniane są przede wszystkim w
oparciu o dwie kategorie wielowymiarowe: adekwatność i
efektywność (w tym stabilność finansową).
Tym samym kryteria wyodrębniania porządków
emerytalnych nie powinny obejmować kryteriów ich
oceny. W przeciwnym razie bowiem do danej grupy
klasyfikowalibyśmy np. systemy bardziej hojne, do innej
mniej hojne, a następnie chcielibyśmy oceniać, który
model jest lepszy, co byłoby pozbawione sensu.
Jakie przyjąć kryteria (płaszczyzny), aby
typologia porządków emerytalnych służyła
poszukiwaniu lepszych rozwiązań?
• system obowiązkowy (mierzony obowiązkową
składką emerytalną) vs. system dobrowolny,
• zarządzanie publiczne vs. zarządzanie
prywatne,
• system niefinansowy vs. system finansowy,
• system DB vs system DC,
• system Bismarckowski vs. system
Beveridgowski.
Główny wniosek:
Typologie porządków emerytalnych mogą mieć istotny walor
poznawczy, jednak pod warunkiem, że są tworzone w oparciu
o kryteria pozwalające porównywać różne konstrukcje
systemów emerytalnych pod kątem sprawności ich działania.
Opisując system emerytalny jako pewną tablicę przepływów
Leontiefa, gdzie występują określone nakłady (inputs) i efekty
(outputs), przy czym nakłady są zamieniane w efekty z
wykorzystaniem określonych rozwiązań w zakresie konstrukcji
systemu emerytalnego, warto za główne kryteria grupowania
systemów emerytalnych w porządki przyjąć cechy
charakteryzujące nie efekty, ale przede wszystkim konstrukcje
tych systemów, oraz ewentualnie nakłady, w tym przede
wszystkim poziom składek emerytalnych.