02. charakterystyka

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY
2.1. Dane administracyjne
Gmina Rychtal położona jest w centralnej części Polski w południowej części
województwa wielkopolskiego. Graniczy on od zachodu i południowego-zachodu z gminą
Namysłów położoną w powiecie namysłowskim, województwo opolskie, od północnegozachodu i północy z gminami Perzów, Bralin i Baranów, od wschodu z gminą Trzcinica,
które położone są w powiecie kępińskim, województwo wielkopolskie, od południa
z gminami Wołczyn (powiat kluczborski) i Domaszowice (powiat namysłowski) położone
w województwie opolskim.
Gmina zajmuje powierzchnię 96,55 km2. Pod względem wielkości gmina znajduje
się na 2 miejscu wśród 7 gmin powiatu kępińskiego. W skład gminy wchodzi 19 jednostek
osadniczych, z których 10 to wsie sołeckie. Siedzibą gminy i jednocześnie centrum
administracyjno-gospodarczym jest miejscowość Rychtal.
Na obszarze tym zamieszkuje 3 997 osób. Pod względem liczby ludności gmina
znajduje się na 6 miejscu w powiecie.
Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodzących przez
teren gminy należy droga krajowa nr 39 odcinek Brzeg – Namysłów - Kępno.
2.2. Położenie geograficzne
Zgodnie
Kondrackiego
z
podziałem
obszar
gminy
Polski
na
należy
do
mezoregiony
prowincji
Niżu
fizycznogeograficzne
wg
Środkowoeuropejskiego,
podprowincji Niziny Środkowopolskie. Obejmuje makroregion Nizina Śląska.
Nizina Śląska stanowi rozległą równinę, która od południowego-zachodu sąsiaduje
z Przedgórzem Sudeckim i Sudetami, od północy z Wałem Trzebnickim, a od wschodu
z Wyżyną Śląsko-Krakowską. Nizina Śląska leży w całości w obrębie stadiału Odry (lub
Radomki), toteż zachowały się na jej powierzchni ostańce ozów, kemów i wzgórz
morenowych. W obrębie tego makroregionu wyróżniono 9 mezoregionów. Gmina Rychtal
znajduje się w obrębie mezoregionu Równina Oleśnicka.
Równina Oleśnicka – znajduje się na wschód od Pradoliny Wrocławskiej i na
południe od Wzgórz Trzebnickich w dorzeczu dopływów Odry: Widawy oraz Stobrawy. Za
jej wschodnią granicę można przyjąć dział wód Odry i Warty (Prosny). Powierzchnia
mezoregionu wynosi 2 350 km2. Jest to równina morenowa z ostańcami form glacjalnych
zlodowacenia środkowopolskiego. Na przedpolu Wzgórz Trzebnickich występują sandry
zlodowacenia warciańskiego. Na piaszczystych utworach pokrywowych występują
średniourodzajne gleby pseudobielicowe, zajęte przeważnie pod uprawę.
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
13
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
2.3. Warunki środowiskowe
Warunki środowiskowe gminy w dużym stopniu uzależnione są od położenia
geograficznego, z niego wynika odrębność danego regionu. W zależności od położenia
kształtują się warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego obszaru.
Warunki klimatyczne panujące na terenie gminy należą do umiarkowanych
i w dużej mierze uwarunkowane są wpływami mas powietrza morskiego oraz
kontynentalnego.
Masy
powietrza
morskiego
pochodzą
głównie
znad
oceanu
Atlantyckiego. Powietrze kontynentalne pochodzi przede wszystkim znad Europy
Wschodniej oraz z nad Azji.
Według regionalizacji klimatycznej R. Gumińskiego gmina Rychtal położona jest
w obrębie Dzielnicy Łódzkiej, która stanowi strefę przejściową między nizinami a Wyżyną
Małopolską. Z kolei według regionalizacji klimatycznej przedstawionej przez A. Wosia
gmina znajduje się w Regionie Południowowielkopolskim. Kraina ta charakteryzuje się
stosunkowo korzystnymi warunkami klimatycznymi. Amplitudy temperatury są tutaj
mniejsze niż przeciętne w Polsce, wiosny i lata są wczesne i ciepłe, zimy łagodne
z nietrwałą pokrywą śnieżną, zalegającą około 60 – 75 dni. Okres wegetacyjny trwa
średnio około 210 - 220 dni. Charakterystyczna dla tej strefy jest także dość duża liczba
dni pochmurnych około 120 – 130 dni w roku. Dni pogodnych rejestruje się tu około 50 60. Dni z przymrozkami jest tutaj ponad 100.
Przeważającymi wiatrami na terenie gminy są wiatry zachodnie z 23 % udziałem,
a drugorzędnymi wiatry północno-zachodnie – z udziałem 13 %. Wiatry zachodnie
zdecydowanie przeważają w porze letniej, a zimą natomiast często pojawiają się wiatry
z kierunku północno-zachodniego. Latem i jesienią wzrasta odsetek cisz, które stanowią
wówczas około 10% ogółu wiatrów. Największe prędkości wiatrów notowane są zimą
i wiosną, a najmniejsze latem, średnie roczne prędkości wiatrów wynoszą 3,0 m/s. Wraz
ze wzrostem prędkości wiatrów nasila się wiele procesów atmosferycznych, które
wpływają na warunki bioklimatyczne, czyli między innymi procesy wentylacyjne,
zwiększenie ochłodzenia, usuwanie zanieczyszczeń atmosferycznych oraz pary wodnej.
Samoczynne oczyszczenie atmosfery powodują ruchy powietrza o prędkości co najmniej
3 m/s.
Podstawowe dane dotyczące klimatu gminy Rychtal, opracowano na podstawie
obserwacji prowadzonych w stacji meteorologicznej Instytutu Meteorologii i Gospodarki
Wodnej (IMiGW) zlokalizowanej w m. Rychtal (dane z wielolecia 1961 -1990 r). Znajduje
się ona na obszarze gminy i reprezentuje panujące na jego terenie warunki klimatyczne.
Podstawowe parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 1.
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
14
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
Tabela 1. Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Rychtalu
Parametr
Wartość
Średnia roczna temperatura powietrza
8,0 oC
Średni roczny opad
584 mm
Średnia roczna prędkość wiatru
3,0 m/sek
Na omawianym obszarze najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią
temperaturą 18,1oC, najchłodniejszym styczeń -1,7oC. W analizowanym wieloleciu średnie
roczne sumy opadów są wyrównane i kształtowały się na poziomie 584 mm w roku
normalnym, 396 mm w roku najsuchszym i 703 mm w latach najbardziej wilgotnych
(1966). Najwyższe opady w ciągu roku, odnotowywane są w miesiącach letnich (VI – IX),
najniższe w miesiącach zimowych (I – III). Średnia roczna wilgotność powietrza
przekracza 80 %.
Dane dotyczące opadów atmosferycznych na posterunku w m. Rychtal
przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Średnie zestawienie opadów w latach 1961 – 1990
w miejscowości Rychtal
Sumy opadów miesięcznych w [mm]
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
Rok normalny (N)
48
41
33
27
30
36
62
74
75
Rok wilgotny (W)
44
23
11
14
10
58
30
70
53
Rok suchy (S)
61
62
31
54
32
17
54
93 140
na posterunku
VIII
72
43
67
IX
47
14
11
X
40
26
81
Źródło: Mapa hydrograficzna w skali 1:50 000 – arkusz M-34-25-A; GUGiK.
W warunkach klimatu lokalnego obserwuje się pewne różnice pomiędzy
użytkowanymi
rolniczo
obszarami
wysoczyzny
morenowej
i
wyżej
położonymi
fragmentami teras nadzalewowych, a wilgotnymi zajętymi przez użytki zielone oraz dolinę
rz. Studnica i mniejszymi dolinkami bocznymi. Te pierwsze charakteryzują się dobrymi
warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, małą wilgotnością powietrza
i dobrym przewietrzaniem. Mniej korzystnymi lub nawet niekorzystnymi warunkami
termiczno-wilgotnościowymi,
częstym
występowaniem
mgieł,
zastoisk
chłodnego
powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem
wyróżniają się dna większych obniżeń dolinnych. Specyficzne warunki klimatu lokalnego
mają rozległe tereny leśne. Lasy charakteryzują się na ogół dobrymi warunkami
termiczno-wilgotnościowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych i rocznych, większą
zacisznością, jednak z gorszymi warunkami solarnymi (zacienienie). Są to jednak tereny
o wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne
(fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny.
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
15
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
2.4. Użytkowanie terenu
Gmina Rychtal ma charakter rolniczo – leśny, który uzupełniany jest w mniejszym
stopniu przez usługi i drobną przedsiębiorczość. Mocną stroną gminy jest bogata flora
i fauna, co stwarza dobre perspektywy dla rozwoju agroturystyki. Duży potencjał dla
rozwoju agroturystyki mają m. Zgorzelec, Darnowiec, Drożki czy Wielki Buczek. Dogodne
położenie wielu miejscowości otoczonych lasami i nieskażone środowisko stwarzają
doskonałe warunki do wypoczynku.
Użytki rolne zajmują ponad 61 % ogólnej powierzchni gminy. Znaczny udział –
ponad 36 % na terenie gminy zajmują zwarte kompleksy leśne położone w północnej
i wschodniej części omawianego obszaru.
Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy Rychtal, na
podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy w Rychtalu przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Powierzchnia geodezyjna wg kierunków wykorzystania
Rodzaje gruntów
Powierzchnia ogólna
Użytki rolne
W tym:
Grunty orne
Sady
Łąki trwałe
Pastwiska
trwałe
Lasy i grunty leśne
Pozostałe grunty (pod zabudowaniami,
podwórzami, drogi, wody i inne grunty
użytkowane oraz nieużytki)
Powierzchnia
ewidencyjna [ha]
9 655
5701
Udział w ogólnej
powierzchni [%]
100,00
59,05
5197
16
413
53,83
0,16
4,28
75
0,78
3519
36,45
435
4,50
Źródło: Ewidencje Starostwa Powiatowego w Kępnie, stan na 1 stycznia 2012 r.
Jak wynika z zestawienia przedstawionego powyżej, na terenie omawianej gminy
przeważają użytki rolne oraz tereny leśne. Grunty wykorzystywane rolniczo w prawie
60% należą do prywatnych gospodarstw rolnych..
Dane zamieszczone w tabeli 3 przedstawiono na poniżej zamieszczonym wykresie 1.
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
16
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
2.5. Uwarunkowania społeczne
2.5.1. Procesy demograficzne
Gmina Rychtal jest typową gminą wiejską, zamieszkałą przez 3 997 osób (dane
Urzędu Gminy), na przestrzeni 96,55 km2. Gęstość zaludnienia wynosi 41 M/km2.
Tendencje w zakresie zmian demograficznych na przestrzeni 5 lat na terenie gminy
zestawiono w tabeli 4, na podstawie danych zebranych w rocznikach statystycznych.
Tabela 5. Procesy demograficzne na terenie gminy Rychtal
Gmina ogółem
Przyrost naturalny
Urodzenia żywe
Zgony ogółem
2007
2008
2009
2010
2011
4 013
4
44
40
4 011
14
47
33
3 995
21
57
36
3 991
16
51
35
3 997
1
48
47
Źródło: USC Rychtal
Na podstawie danych zawartych w tabeli można zauważyć następujące zmiany
w strukturze demograficznej gminy:

liczba mieszkańców gminy na przestrzeni ostatnich 5 lat zmalała o 0,4 %;

spadek liczby mieszkańców gminy następował do roku 20010 roku, aby w roku
2011 nastąpił ponowny niewielki wzrost liczby mieszkańców gminy;

przyrost naturalny na terenie gminy na przestrzeni 5 lat miał zmienną tendencję,
przy czym widać wyraźny spadek w roku 2007 i 2011;

liczba urodzeń żywych na 1000 mieszkańców utrzymuje się na podobnym
poziomie.
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
17
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
Prognoza demograficzna gminy jest ważna ze względu na planowanie działań
rozwojowych oraz strategicznych. Zmianę liczby mieszkańców gminy w okresie od 2007
do 2011 przedstawia zamieszczony poniżej wykres 2.
Można przyjąć, iż w latach kolejnych liczba ludności przy optymistycznych
prognozach demograficznych będzie stabilna, być może z niewielką tendencją zwyżkową
(nieprzekraczającą 2 - 5 %). Trendy demograficzne na terenie gminy będą zależeć od
zahamowania odpływu młodych ludzi z terenu gminy (głównie kobiet) oraz wzrostu
przyrostu naturalnego.
2.5.2. Struktura sieci osadniczej w gminie
Głównym ośrodkiem gminnym, pełniącym centrum administracyjno-gospodarcze
jest położona w zachodniej części gminy, wieś Rychtal, którą zamieszkuję 1 415 osób, co
stanowi ponad 35 % ogółu mieszkańców gminy. W skład gminy wchodzi 10 sołectw
(19 jednostek osadniczych), których zestawienie przedstawia tabela 5.
Tabela 5. Jednostki osadnicze na terenie gminy
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
Miejscowość
Wielki Buczek
Mały Buczek
Okrzyce
Szarlota
Darnowiec
Drożki
Gierczyce
Liczba mieszkańców
372
97
34
69
150
412
28
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
18
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
Remiszówka
Ryniec
Krzyżowniki
Dworzyszcze
Proszów
Dalanów
Rychtal
Sadogóra
Zachciała
Skoroszów
Stogniewice
Zgorzelec
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
42
72
176
116
165
87
1415
188
19
291
125
139
3 997
Ogółem
Źródło: Urząd Gminy w Rychtalu.
2.6. Uwarunkowania gospodarcze
2.6.1. Działalność gospodarcza
W czerwcu 2011 roku, według danych Urzędu Gminy Rychtal, na terenie gminy
zarejestrowanych
było
211
podmiotów
gospodarczych,
z
czego
23
podmioty
o charakterze produkcyjnym, 56 podmiotów o charakterze handlowym oraz 132 podmioty
o charakterze usługowym.
Z większych firm funkcjonujących na terenie gminy należy wymienić firmy
produkujące meble oraz małe firmy rzemieślnicze (stolarskie i tapicerskie), a także
piekarnie, cukiernie, zakłady mechaniki pojazdowej, transportowe, sprzedaż materiałów
budowlanych, pasz, opału itp. oraz sklepy i różnego typu zakłady usługowe. Są to małe
i średnie przedsiębiorstwa, których utworzenie głównie podyktowane było pogarszającą
się sytuacją zakładów państwowych.
Większą część powierzchni gminy stanowią tereny leśne, w związku z czym
branża drzewna i meblarska stanowi znaczny segment rynku przedsiębiorstw. Znamienną
cechą rynku pracy jest również sezonowa działalność przedsiębiorstw w postaci np.
okresowego zawieszenia działalności, w szczególności dotyczy to branży handlowej
i usługowej.
Nowym zjawiskiem gospodarczym jest rozwijający się rynek gospodarstw
agroturystycznych – co ze względu na założenia zrównoważonego rozwoju powinno
znaleźć wsparcie ze strony władz gminy w postaci rozwiązań systemowych.
Na terenie gminy do znaczących pod względem wielkości zakładów produkcyjnych
należą:
-
Maciej Kłobus Zakład Usług Leśnych „LASPOL”;
-
Buczek s.c. Zakład rolny – Nawrot J., Solarz K.;
-
Stanisław Piasecki - Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „ALMET”;
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
19
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
-
Grzegorz Kula P.P.U.H. „Ewel-Bart”;
-
„INTOP” sp. z o.o.;
-
Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Rychtalu;
-
Rzeźnictwo – Wędliniarstwo Józef, Sylwester i Jolanta Maryniak sp. j..
2.6.2. Gospodarka rolna
Gmina Rychtal leży w regionie, w którym na 1 gospodarstwo rolne średnio
przypada 7,51 – 10,0 ha użytków rolnych. Gospodarstwa rolne indywidualne o areale do
10 ha stanowią ponad połowę ogólnej ilości gospodarstw. Gospodarstwa rolne powyżej
10 ha stanowią ponad 45 %. Średnia powierzchnia gospodarstwa w gminie wynosi 12,05
ha (użytki rolne).
Od jakości gleb występujących na terenie gminy uzależniona jest struktura
gatunkowa upraw, toteż teren gminy Rychtal pod względem przydatności gleb do
produkcji rolniczej można podzielić na dwa regiony: północny i południowy.
W północnej części gminy, za wyjątkiem dość dużego kompleksu gleb dobrych
położonego na północ i zachód od wsi Drożki, występują gleby słabe, należące do
kompleksów żytnich słabych, odpowiednie do uprawy: żyta, ziemniaków i seradeli.
Rejon
południowy
zwłaszcza
jego
część
zachodnia
charakteryzuje
się
zdecydowaną przewagą gleb korzystnych dla rolnictwa. W części południowo-zachodniej
występuje zwarty kompleks żytnich gleb pszenno-żytnich (IIIa, IIIb, IVa), odpowiedni dla
uprawy:
pszenicy,
jęczmienia
jarego,
buraków
cukrowych,
kukurydzy
i
roślin
przemysłowych. W części południowo-wschodniej gminy występują dość żyzne gleby
kompleksu żytniego dobrego (sołectwo Buczek Wielki), na których uprawia się mniej
wymagające zboża, rośliny okopowe, warzywa i owoce.
Gleby występujące na terenie gminy sprzyjają również uprawie roślin na cele
energetyczne np. wierzby energetycznej, która ma stosunkowo niskie wymagania
glebowe. Może być uprawiana zarówno na glebach użytkowanych rolniczo jak i na
nieużytkach np. można nimi obsadzić łąki, skarpy, niecki.
Powierzchnię najważniejszych upraw na terenie gminy wraz z ich udziałem
procentowym w powierzchni wszystkich gruntów ornych przedstawia tabela 6.
Tabela 6. Struktura produkcji roślinnej na terenie gminy
Rodzaj upraw
Zboża
Ziemniaki
Buraki cukrowe
Powierzchnia upraw
[ha]
4 300
120
6
Udział procentowy [%]
Średni plon [q]
82,4
2,3
0,1
27,35
290,0
500,0
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
20
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal
na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020
Rzepak
Warzywa
300
15
5,8
0,3
17,5
-
q – kwintal;
Źródło: ODR Rychtal.
Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw prócz jakości gleb ma również produkcja
zwierzęca prowadzona na terenie gminy. Część uzyskanych plonów jest wykorzystywana
jako pasze. Według Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Rychtalu za 2011 rok do
dominujących kierunków produkcji zwierzęcej na terenie gminy należała:
Tabela 7. Struktura produkcji zwierzęcej na terenie gminy
Rodzaj hodowli
Liczba pogłowia
Udział procentowy [%]
Trzoda chlewna
w tym lochy
Bydło
w tym krowy
3 632
280
785
223
100
8
100
28
Źródło: ODR Rychtal.
Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy jest tucz trzody
chlewnej oraz hodowla bydła.
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
21