Widok północnego odcinka fortyfikacji miejskich

Obraz „Widok północnego odcinka fortyfikacji miejskich” Józefa Brodowskiego
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Autor Józef Brodowski (1772—1853) Czas powstania 1823 Miejsce powstania Kraków Wymiary wysokość: 58,5 cm, szerokość: 45,7 cm Oznaczenie autorskie Sygn. na marginesie u dołu „Malował Józef Brodowski / roku 1823” Numer inwentarzowy MHK­143/VIII Muzeum Muzeum Historyczne Miasta Krakowa Tematy miasto, namalowane Technika malowanie Materiał gwasz Prawa do obiektu Muzeum Historyczne Miasta Krakowa Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi Kraków, miasto, malarstwo, Kleparz, 2D, pejzaż Widok na północny odcinek murów obronnych Krakowa z Barbakanem, szyję łączącą go z Bramą Floriańską i baszty, od lewej: Karczmarzy I , Pasamoników, Stolarską i Ciesielską. W głębi po prawej widoczna jest parterowa zabudowa Kleparza.
Wzniesiony w średniowieczu, okrążający Kraków pierścień fortyfikacji z wieńcem baszt i wież bramnych, w panoramie miasta stanowił charakterystyczny motyw. Znaczną część murów obronnych zbudowano na przełomie XIII i XIV wieku, a w części południowej miasta ukończono zapewne dopiero w pierwszej ćwierci XIV wieku. Od połowy XIV wieku fortyfikacje utrzymywane były na koszt miasta i stopniowo rozbudowywane. Bezpośrednią opiekę nad ich poszczególnymi odcinkami sprawowali zrzeszeni w cechach rzemieślnicy różnych specjalności, od których pochodzą nazwy baszt. Baszty usytuowane w linii murów kurtynowych w odstępach, umacniały mury, stanowiły punkty obrony, a jednocześnie były składami broni i prochu. Dostęp do miasta umożliwiały bramy, wzmiankowane już na początku XIV wieku, stopniowo rozbudowywane przez dodanie przedbramia, tzw. szyi. Na przełomie XIV i XV wieku nastąpiła budowa drugiego obwodu murów oraz szerokiej fosy. Ostatnim elementem średniowiecznych fortyfikacji był Barbakan, wzniesiony od strony północnej w latach 1498—1499. W XVI wieku wzniesiono Arsenał Miejski usytuowany pomiędzy basztami Ciesielską i Stolarską. Do miasta od tej strony wjazd prowadził przez Barbakan, zwodzony most nad fosą i bramę kleparską, (od północno­
zachodniej strony) niewidoczną na widoku. W murze szyi widoczne, wtórnie przebite dla lepszej komunikacji, arkadowe przejście. Przy murze istniały dobudowane domy zw. „na przymurzańcu”, takie jak widoczny koło baszty Pasamoników. Pierwszy plan widoku zajmują dawne wały ziemne, na początku XIX wieku służące jako miejsce spacerów krakowian. Obraz ożywia sztafaż złożony z przedstawicieli wszystkich stanów zamieszkujących i odwiedzających miasto: arystokracji (kareta z herbem), szlachty (powóz konny z herbem), mieszczan, chłopów (orszak weselny) i ponadto dwaj konni członkowie Milicji Wolnego Miasta Krakowa.
W XIX wieku system obrony miasta nie funkcjonował i na mocy decyzji cesarza Franciszka II w 1810 roku rozpoczęto rozbieranie murów. Ostatecznie zachowany został ich północny fragment i Barbakan. Zasypaniu uległy również fosy stanowiące w tym czasie koryto z płynnymi nieczystościami, wyrównano wały, a wokół miasta założono Planty.
Sygnatura na marginesie u dołu „Malował Józef Brodowski / roku 1823”; po środku „Fortyfikacja Krakowa od Przedmieścia Wesoły był ten Rondel”.
Opracowanie: Marta Marek (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa), © wszystkie prawa zastrzeżone
Czy „miejskie powietrze czyni wolnym”?
Cóż znaczy znane powiedzenie „miejskie powietrze czyni wolnym”? Jaka jest jego geneza? Wolność w mieście? W tym gąszczu ulic, w ciągłym ludzkim tłumie, w ograniczonej bezmiarem budynków przestrzeni? Czy wolność nie kojarzy się raczej z wiejskim krajobrazem?
Stwierdzenie to ugruntowało się w średniowieczu, w związku z rozkwitem miast jako ośrodków wymiany handlowej. Początkowo ludzie zajmujący się handlem i rzemiosłem nie różnili się niczym od chłopów. Byli tak samo zależni od feudała, czyli pana, z którego ziemi korzystali. Stopniowo jednak ich zajęcie zaczynało przynosić im dochody często przekraczające dochody tego, od którego byli uzależnieni. Z kolei owa zależność coraz bardziej ograniczała możliwość ich rozwoju. Z czasem przedstawiciele warstwy feudalnej zaczęli sobie zdawać sprawę z korzyści, jakie przynosi im rozwój miast, jak choćby pobieranie opłat celnych z tytułu ziemi, na której powstawały ośrodki miejskie. Ziemia ta wciąż wszak należała do nich! Musieli jednak poczynić pewne ustępstwa na rzecz tworzącej się warstwy mieszczańskiej. Najpierw kupcy wywalczyli sobie zwolnienie od poddaństwa, następnie zaś, będące podstawą powyższego powiedzenia, prawo do wolności osobistej dla tych, którzy przynajmniej rok spędzą w mieście.
Prawo to stało się z czasem furtką dla najróżniejszego sortu przestępców, którzy uchodząc przed zasłużona karą, kryli się w obrębie wybranego miasta, po roku uzyskując niezawisłość osobistą.
Opracowanie: Kinga Kołodziejska (Redakcja WMM), CC­BY 3.0 PL
Zobacz rękopis
„List swobody cesarza Franciszka II dla miasta Tarnowa” w zbiorach Wirtualnych Muzeów Małopolski.
Tagi: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Muzeum Ziemi Bieckiej, historia, miasto