Leon - Ślebarski

13
Na pocztówkach z Oœwiêcimia najczêœciej by³ i jest prezentowany dom Œlebarskich, obecnie gmach S¹du Rejonowego. Ten okaza³y budynek o
cechach póŸnoklasycystycznych ma swoj¹ historiê, siêgaj¹c¹ pocz¹tków XIX w. W pracy pt. „Rys dziejów Ksiêstwa Oœwiêcimskiego i Zatorskiego” Jan
Nepomucen G¹tkowski wspomina o „wielkim domu Œlebarskich” i o jego pierwszym w³aœcicielu - ks. kanoniku Michale Œlebarskim. Dom przetrwa³ prawie
200 lat i ci¹gle zdobi rynek miasta. Od pocz¹tku XX w. czêsto zmienia³ w³aœcicieli, jednak w pamiêci mieszkañców Oœwiêcimia pozostaje ci¹gle jako dom
Œlebarskich. W³aœnie w tym domu rodzina Œlebarskich, wra¿liwa na szeroko pojête piêkno, ukszta³towa³a swoiste centrum kultury i sztuki. Ks. Micha³
kolekcjonowa³ obrazy, meble i za³o¿y³ rodzinn¹ bibliotekê. By³ cz³owiekiem niezwyk³ym. Prezentacja jego bogatego ¿yciorysu wymaga wiêcej czasu,
dlatego chcia³bym tu wymieniæ kilku innych mieszkañców, których osobowoœæ kszta³towa³a siê w atmosferze tego domu.
ZNANI
W 1849 roku urodzi³ siê tu Micha³ Konstanty
Pawe³ Œlebarski. Uzdolniony artystycznie studiowa³
malarstwo prawdopodobnie w Wiedniu. Pozostawi³
kilka obrazów o tematyce religijnej.
Mieszka³ tu tak¿e architekt Teodor Kunze spokrewniony z rodzin¹ Œlebarskich, jak równie¿ inna
krewna, Anna Fleger, z polecenia ksiêdza Micha³a
Œlebarskiego fundatorka kaplicy cmentarnej, w której do dziœ odbywaj¹ siê nabo¿eñstwa ¿a³obne.
5 czerwca 1829 roku urodzi³ siê w tym domu Leon
Antoni Szubert, syn kancelisty Antoniego i Barbary z
domu Kosiñskiej. Po ukoñczeniu szko³y œredniej studiowa³ w Krakowskiej Szkole Sztuk Piêknych w latach 1847-1850. RzeŸby uczyli go profesorowie Henryk Kossowski i Karol Ceptowski. Kilka rzeŸb wykonanych w Krakowskiej Akademii zwróci³o na m³odego artystê uwagê profesorów. Wys³ano go na jeden
rok do Wiednia, aby pog³êbia³ swoje umiejêtnoœci artystyczne. Tam szybko doceniono zadziwiaj¹cy talent m³odego rzeŸbiarza z Oœwiêcimia „ co w stolicy
pe³nej uprzedzeñ przeciw zdolnoœci Polaków, jeszcze do sztuk piêknych, musia³o dowodziæ niepodobieñstwa walki z oczywistoœci¹ ”.
Akademia Wiedeñska nie mog³a d³u¿ej doskonaliæ i kszta³towaæ wielkiego talentu Szuberta i po roku
jego pobytu postanowiono wys³aæ go na dwuletnie
stypendium do Monachium. Tam w latach 1852-1853
Leon Szubert kontynuowa³ naukê rzeŸby w Monachijskiej Akademii Sztuk Piêknych. Tam te¿ wykona³
portret ksiêcia Esterhazego, by³ego ambasadora
austriackiego i za jego poparciem uzyska³ 1200 florenów na dwuletni pobyt w Rzymie. Pracownia m³odego stypendysty mieœci³a siê w pa³acu austriackiej
ambasady na pizza di Venezia (wczeœniej by³a to
pracownia Antonio Canovy, znanego w³oskiego rzeŸbiarza), tam równie¿ mieszka³ w skromnym mieszkaniu. Pracowa³ bardzo intensywnie, czêsto w niedostatku. Lubi³ towarzystwo polskich emigrantów. „W
chwilach pracy odjêtych, najmilej mu by³o albo w takiem towarzystwie przebywaæ, co go wi¹za³o z rodzinn¹ ziemi¹, albo biec na rozwa¿anie nieœmiertelnych wzorów watykañskich i kapitoliñskich”. Odwiedzali go znacz¹cy mecenasi i mi³oœnicy sztuki, jak
Cornelius (Peter Cornelius, 1883-1867, malarz niemiecki) czy Overbeck (Johann Friedrich Overbeck,
1789-1869, niemiecki malarz i grafik). Polski rzeŸbiarz, Tomasz Sosnowski (1810-1888), profesor Aka-
demii œw. £ukasza w Rzymie uwa¿a³ Szuberta za
najlepszego m³odego polskiego rzeŸbiarza tworz¹cego w Rzymie.
Leon Szubert by³ g³êboko religijnym cz³owiekiem, w jego dzie³ach dominowa³y motywy chrzeœcijañskie, którym nadawa³ doskona³¹ formê rzeŸby staro¿ytnej. Próbowa³ ³¹czyæ idea³ piêknoœci moralnej z
idea³em piêkna kszta³tu i cia³a. RzeŸby, które wykona³ by³y harmonijne, ³¹czy³y w sobie piêkno formy i
bogat¹ treœæ. Przyk³adem mo¿e byæ du¿ych rozmiarów rzeŸba wykonana z gliny, a nastêpnie odlana z
gipsu „Przekleñstwo œpiewaka”, która przedstawia
starca podtrzymuj¹cego umieraj¹cego m³odzieñca.
Starzec wyobra¿a wieszcza narodu, zaœ umieraj¹cy
NIEZNANI
m³odzieniec jest symbolem przedwczesnej œmierci
artysty. Grupa „Przekleñstwo œpiewaka” powsta³a na
motywie poezji Ludwiga Uhlanda.
Za rzeŸbê „Konkordat ” przedstawiaj¹c¹ Piusa
IX i cesarza Franciszka Józefa (1856) uzyska³ œrodki
finansowe na przed³u¿enie pobytu w Rzymie o kolejne dwa lata. W latach 1856-1857 pracuje nad wielk¹
grup¹ „Ukoronowania Chrystusa”. Intensywna i ciê¿ka praca nad t¹ rzeŸb¹ nadwyrê¿y³a zdrowie artysty.
Nasilaj¹ca siê choroba p³uc drastycznie koñczy karierê artysty, zmuszony jest opuœciæ Rzym. W drodze
powrotnej do Oœwiêcimia Leonowi towarzyszy³ jego
brat Awit, który równie¿ uczy³ siê malarstwa w Rzymie (Awit Szubert wystawia³ swoje prace w latach
1862-1865, jego „Widok z Tivoli” zakupi³o krakowskie
Muzeum Narodowe. PóŸniej by³ znanym krakowskim
fotografem. W latach 70-tych by³ pionierem fotografii
Tatr, by³ tak¿e wybitnym portrecist¹).
Leon Szubert zmar³ w Oœwiêcimiu 18 wrzeœnia
1859 roku. W rodzinnym mieœcie zosta³ uhonorowany. Wspó³czeœni mu mieszkañcy miasta ufundowali
p³askorzeŸbê z jego popiersiem, mo¿na j¹ ogl¹daæ
wewn¹trz koœcio³a parafialnego pw. Wniebowziêcia
Najœwiêtszej Marii Panny. To epitafium jest zarazem
dowodem wdziêcznoœci obywateli miasta wielkiemu
artyœcie. Jest te¿ w tym koœciele ma³a tablica wykonana z czarnego kamienia, wmurowana nad kropielnic¹, w której wyra¿ono w kilku s³owach ogromny ból
matki po œmierci Leona.
Równie¿ W³osi docenili jego niezwyk³y talent. W
Rzymie powsta³ komitet z³o¿ony ze znakomitych rzeŸbiarzy, którzy postanowili wykonaæ dzie³o „Przekleñstwo œpiewaka”, a dochód przeznaczyæ na pomnik
dla zmar³ego artysty.
Spod jego rêki wyszed³ Chrystus w kaplicy PrzeŸdzieckich w koœciele Dominikanów oraz Chrystus
wœród dzieci u Franciszkanów w Krakowie. Móg³ byæ
tak¿e autorem piêknej rzeŸby œw. Micha³a Archanio³a
we W³osienicy wykonanej na zlecenie ks. Micha³a
Œlebarskiego. Z inicjatywy ksiêdza kanonika w 1843
roku rozpoczêto budowê koœcio³a filialnego pw. œw.
Micha³a Archanio³a we W³osienicy. Ks. Micha³ Œlebarski by³ zarazem fundatorem tego przedsiêwziêcia, on pokry³ koszty budowy i wystroju wnêtrza tego
koœcio³a.
Wystrój wnêtrza jest niezwykle wytworny w stylu
póŸnego baroku i nie przypomina wnêtrza koœcio³ów
budowanych na wsiach. W o³tarzu g³ównym dominuje figura œw. Micha³a Archanio³a, jest to jedna z najbardziej okaza³ych wizji œw. Micha³a. RzeŸbê móg³
wykonaæ Leon Szubert na proœbê ks. Œlebarskiego.
Brakuje konkretnych materia³ów Ÿród³owych, wystêpuje tu jednak zgodnoœæ w datach oraz wzajemna
znajomoœæ tych dwóch osób. Budowê koœcio³a we
W³osienicy zakoñczono w 1845 roku, jednak konsekrowany by³ dopiero w roku 1857. Zakoñczenie budowy
koœcio³a nie œwiadczy o tym, ¿e koœció³ jest ca³kowicie wykoñczony. Zwykle wystrój wnêtrza nowo budowanego koœcio³a odk³ada siê na okres póŸniejszy.
Wystêpuje tu du¿a zbie¿noœæ dat pomiêdzy czasem
budowy koœcio³a i okresem dojrza³ej twórczoœci Leona Szuberta.
W 2002 roku minê³o 145 lat od œmierci Leona
Szuberta. By³ wybitnym artyst¹ zas³uguj¹cym na przypomnienie. Przechodz¹c przez oœwiêcimski rynek
warto pomyœleæ o Nim, a tak¿e o innych mieszkañcach, którzy godnie reprezentowali to piêkne miasto.
ród³a:
- Jan Nepomucen G¹tkowski: Rys dziejów Ksiêstwa Oœwiêcimskiego i Zatorskiego, nak³adem
autora, Lwów 1867.
- ks. Micha³ Œlebarski: Liber Memorabilium Ecclesiae Parochialis Osviecimensis, 1830.
- Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom I, zeszyt
1 (powiat Bialski) i zeszyt 7, (Powiat
Limanowski), Ministerstwo Kultury i Sztuki, Warszawa 1951.
- Tygodnik Ilustrowany, No 16, Warszawa, 1860.
- E. Swieykowski, Pamiêtnik Towarzystwa Przyjació³ Sztuk Piêknych w Krakowie (18541904), Kraków 1905.
- Józef Muczkowski: Historya rzeŸby, w Roczniku
Krakowskim, Wyd. Towarzystwa
Mi³oœników History i Zabytków Krakowa, Tom VI,
Kraków 1904, str. 157.
- Encyklopedia Powszechna, Tom 24 (has³o: Szubert Leon), Warszawa 1865.
- Krzysztof Jurecki, Historia fotografii polskiej do
roku 1990, Internet (www.culture.pl).
W za³¹czeniu ryciny:
1) Leon Szubert. Przedruk drzeworytu G. Robera z
Tygodnika Ilustrowanego No 16 z 1860r.
2) „Przekleñstwo œpiewaka”, rzeŸba Leona Szuberta. Przedruk drzeworytu G. Robera z Tygodnika Ilustrowanego No 16 z 1860r.
prof. dr hab. Andrzej Œlebarski
Instytut Fizyki UΠw Katowicach