KONSPEKT WYK£ADU RKnZP - Wydział Prawa i Administracji UJ

KONSPEKT WYK£ADU RKnZP - Wydział Prawa i Administracji UJ

KONSPEKT WYKŁADU
ROZWÓJ KONSTYTUCJONALIZMU NA ZIEMIACH POLSKICH
I. POJĘCIE KONSTYTUCJI.
II. PODZIAŁ KONSTYTUCJI.
III. DZIEJE KONSTYTUCJI POLSKICH.
IV. PORÓWNANIE
ARTYKUŁÓW
KARDYNALNYCH
HENRYKOWSKICH
I
PRAW
V. KONSTYTUTUCJA 3 MAJA
VI. KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO I KRÓLESTWA POLSKIEGO
(KONGRESOWEGO)
VII.
KONSTYTUCJA MARCOWA 1921 I KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935
VIII.
KONSTYTUCJA PRL A KONSTYTUCJA 1997
ŹRÓDŁA:
ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE 1573
PRAWA KARDYNALNE 1768, 1775
KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791
KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO 1807
KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO 1815
KONSTYTUCJA MARCOWA 1921
NOWELA SIERPNIOWA 1926
KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935
KONSTYTUCJA PRL 1952
KONSTYTUCJA RP 1997
1
KONSPEKT WYKŁADU
ROZWÓJ KONSTYTUCJONALIZMU NA ZIEMIACH POLSKICH
I.
POJĘCIE KONSTYTUCJI.
Materialne (ustawa zasadnicza):
Formalne:
Ustrój państwa i jego organów
Pierwszeństwo w hierarchii źródeł
powszechnie obowiązującego prawa
Prawa i obowiązku obywateli
II.
PODZIAŁ KONSTYTUCJI.
KRYTERIUM
PODZIAŁ
CHARAKTERYSTYKA
FORMA
PISANE I NIEPISANE
WIĘKSZOŚĆ W FORMIE
PISANEJ
NIEPISANE: Izrael, Wielka
Brytania, Nowa Zelandia
SPOSÓB ZAPISANIA
AKT
NORMATYWNY WIĘKSZOŚĆ W FORMIE
LUB
FORMUŁA JEDNEGO
AKTU
ROZPROSZONA
NORMATYWNEGO
ROZPROSZENIE:
pojedyncze
ustawy
odnoszące się do materii
konstytucyjnej
TREŚĆ
PEŁNE I NIEPEŁNE
PROCEDURA
POWSTAWANIA
UCHWALANE
OKTROJOWANE
Obejmują całość materii
konstytucyjnej lub tylko
część
(kwestie
najważniejsze):
„małe”
konstytucje 1919, 1947, 1992
I UCHWALANE przez organ
ustawodawczy
OKTROJOWANE:
nadane
2
przez władcę
SPOSÓB ZMIANY
SZTYWNE
ELASTYCZNE
I SZTYWNE:
wymagają
specjalnej procedury (np.
kwalifikowana większość):
Austria, Belgia, Grecja,
Hiszpania, Holandia
ELASTYCZNE: zmiana nie
wymaga
szczególnych
procedur, zmiana w trybie
zwykłej nowelizacji: Wielka
Brytania
OKRES
OBOWIĄZYWANIA
STAŁE I CZASOWE
WIĘKSZOŚĆ
STAŁYCH
JEST
CZASOWE:
okres
obowiązywania ograniczony
(Sudan, Jemen)
III.
DZIEJE KONSTYTUCJI POLSKICH.
A. KONSTYTUCJE W ZNACZENIU MATERIALNYM:
a) Artykuły henrykowskie 1573
b) Prawa kardynalne 1768, 1775
c) Konstytucja 3 Maja 1791
W sensie formalnym były równorzędne z ustawami zwykłymi (konstytucje). Rzeczywista
nazwa Konstytucji 3 maja „Ustawa Rządowa”.
B. POCZĄTKI KSZTAŁTOWANIA SIĘ PRZEWAGI W/W AKTÓW W SYSTEMIE
ŹRÓDEŁ PRAWA
a) formuła lex specialis derogat legi generali i jej krytyka
Pkt. 7 Artykułów henrykowskich:
7. Seym Walny Koronny, we dwie lecie nadaley ma bydź składan, a gdzieby tego była pilna
a gwałtowna potrzeba Rzeczyposp: tedy za radą Panow Rad oboyga Państwa, iako czas y
potrzeba Rzeczyposp: przynosić będzie, powinni go składać będziemy. A dłużey go dzierżeć
nie mamy, nadaley do sześci niedziel: a przed takowemi Seymy w Polszcze wedle zwyczaiu,
a w Litwie wedle Statutu Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Seymiki Powiatowe bydź maią,
iako w Kole, y w Korczynie, Seymik Głowny bywa, także w Litwie w Wołkowisku Głowny
3
Seymik bydż ma. Na ktore Seymiki przez Posły swe, potrzeby przypadłe zwykłym obyczaiem
oznaymiać mamy.
Konstytucja 1595:
Postanowiony iest także Seym drugi w Warszawie, według konstytucji o miejscach
Seymowych, który z uchwały Seymu tego ma bydź bez wysyłania litera rum
deliberatoriarum, za publikowaniem na Urzędziech Sądowych przez uniwersały nasze, y
rozesłaniem ich do Starostów y Urzędów. Po którey publikacyi, Seymiki we trzy niedziele
bydź maią, Seym po Seymikach także we trzy niedziele, który dłużey trwać nie ma, tylko
niedziel dwie […]. Takowe jednak złozenie Seymu dla potrzeby Rzpltey pro hac una vice
iest pozwolone, a napotym według zwyczaiow y praw w składaniu Seymow zachować się
mamy.
b) prawa kardynalne (zasadnicze, naczelne, niezmienne)
c) Konstytucja 3 maja ustawą zasadniczą, uzupełnioną szeregiem ustaw zwykłych,
niekiedy z nią sprzecznych
C. KONSTYTUCJE OKTROJOWANE.
a) Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807
b) Konstytucja Królestwa Polskiego 1815
PORÓWNANIE USTROJÓW KONSTYTUCYJNYCH
NA PRZESTRZENI DZIEJÓW
AKT KONSTYTUCYJNY
FORMA PAŃSTWA
USTRÓJ POLITYCZNY
Artykuły henrykowskie/ Prawa
kardynalne
Monarchia elekcyjna /republika
Ustrój mieszany/
demokracja szlachecka
Ustawa Rządowa
Monarchia dziedziczna
Demokracja
Konstytucja KW
Monarchia dziedziczna
Rządy autorytarne
4
Konstytucja KP
Monarchia dziedziczna
Rządy autorytarne
Konstytucja 1921
Republika
Demokracja przedstawicielska
Konstytucja 1935
Republika
Rządy autorytarne
Konstytucja 1952
Republika
Demokracja ludowa/reżim
totalitarny
Konstytucja 1997
Republika
Demokracja przedstawicielska
D. STOSOWANIE KONSTYTUCJI.
a) początkowo nie stosowana bezpośrednio, nie były samoistną podstawą prawną
podejmowanych rozstrzygnięć
b) II RP: pogląd w doktrynie o
konstytucyjnych:
ukształtowaniu
dwóch
kategorii
norm
- przepisów ramowych – ich realizacja była uzależniona od uchwalenia odpowiednich
ustaw
- przepisów „ściśle prawnych” – do ich realizacji nie jest konieczne uchwalenie ustaw
c) konstytucja staje się samodzielną podstawą prawną rozstrzygnięć (decyzji) w II
połowie XX wieku: por. art. 8 ust. 2 Konstytucji RP 1997: przepisy Konstytucji
stosuje się bezpośrednio, chyba, że sama Konstytucja stanowi inaczej.
5
KONSTYTUCJA A USTAWA
BRAK REGULACJI USTAWOWEJ –
BEZPOŚREDNIE
KONSTYTUCJI
STOSOWANIE
ISTNIENIE REGULACJI USTAWOWEJ
– PRAWO SĄDÓW DO BADANIA
KONSTYTUCJYJNOŚCI USTAWY
ORAZ PRZEDSTAWIANIA PYTANIA
PRAWNEGO DO TK
WSPÓŁSTOSOWANIE
KONSTYTUCJI (RÓWNOCZESNE
STOSOWANIE JEJ NORM I
NORM USTAWOWYCH)
Przykład bezpośredniego stosowania Konstytucji wobec braku regulacji ustawowej:
sprawa możliwości nagrywania obrad sesji rady gminy (opinia Helsińskiej Fundacji
Praw Człowieka z dnia 12.02.2010).
d) znaczenie konstytucji w państwach demokratycznych jest przeważające (zasada
nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa) - przeciwnie niż w państwach
totalitarnych – minimalizowanie znaczenia
Por.. M. Jaśkowska, Dylematy stosowania konstytucji przez organy administracji
publicznej, por. B. Banaszak, Bezpośrednie stosowanie konstytucji w Polsce.
BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI PRZEZ SĄDY I ORGANY
ADMINISTRACYJNE
Art. 8 Konstytucji RP:
1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
6
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi
inaczej
Art. 178 ust. 1 Konstytucji RP:
Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji
oraz ustawom.
Art. 7 Konstytucji RP:
Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.
LP
ZAGADNIENIE
SĄDY
1.
Różnice w regulacjach Sędziowie
podlegają Organy władzy publicznej
konstytucyjnych
Konstytucji i ustawom – działają na podstawie i w
granicach prawa – art. 7
art. 178 ust. 1
2.
Możliwość
kwestionowania aktów
niższych z powodu
niezgodności
z
Konstytucją
Rozbieżność
orzecznictwa i doktryny:
1.
Brak
możliwości
wiążącego
kwestionowania ustawy
(domniemanie zgodności
ustawy z Konstytucją –
obalenie tylko wyrokiem
TK)
2.
Dopuszczalność
uznania
aktu
za
niezgodny z Konstytucja
w określonej sprawie ( w
przypadku wątpliwości –
pytanie prawne do TK)
ORGANY
ADMINISTRACJI PUBL.
Pogląd doktryny w zasadzie
jednolity: niedopuszczalna
odmowa zastosowania aktu
normatywnego z powodu
jego niekonstytucyjności
Odmienny
pogląd
M.
Jaśkowska (sędzia NSA):
każdy
organ
stosujący
prawo
może
odmówić
stosowania każdego aktu
niższego ( w tym także
ustawy
sprzecznej
z
Konstytucją)
7
3.
4.
Problem
stosowania
reguły lex superior
Odróżnienie
derogat legi inferiori
obowiązywania
aktu
prawnego
od
jego
stosowania (kompetencja
odmowy stosowania aktu
prawnego)
Przesłanki
bezpośredniego
stosowania Konstytucji
Bez ograniczeń
Kompetencja
odmowy
stosowania aktu prawnego z
powodu
jego
niekonstytucyjności
nie
przysługuje
organom
administracyjnym
(brak
upoważnienia)
I. Gdy brak regulacji
ustawowej – stosowanie
Konstytucji (rozbieżność w
doktrynie: praktycznie nie
istnieją takie sytuacje -P.
Tuleja, charakter sprawy
administracyjnej na to nie
pozwala – W. Jakimowicz
II.
Możliwe
współstosowanie
Konstytucji i ustaw.
SKARGA KONSTYTUCYJNA
Art. 79.1. Konstytucji RP: Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały
naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do
Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego
aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej
orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach
określonych w Konstytucji.
Art. 1. USTAWY o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 r.
1. Trybunał Konstytucyjny, zwany dalej "Trybunałem", jest organem władzy
sądowniczej, powołanym do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i
umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w
Konstytucji.
2. Siedzibą Trybunału jest Warszawa.
8
Art. 194 Konstytucji RP: Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów,
wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się
wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.
1. Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji
RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub
prawa zostały naruszone. Przepis ten określa równocześnie podstawowe warunki
rozpoznania takiej skargi przez Trybunał Konstytucyjny. Szczegółowe uregulowania
odnoszące się do skargi konstytucyjnej zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o
Trybunale Konstytucyjnym
2. Skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić wyłącznie adwokat lub radca
prawny.
(Skargę konstytucyjną samodzielnie we własnej sprawie może sporządzić sędzia,
prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych).
3. Jeżeli skarżący, ze względu na sytuację majątkową, nie jest w stanie opłacić kosztów
sporządzenia skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radcę prawnego, ma prawo
zwrócić się do sądu o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu.
Wniosek w sprawie o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu należy
złożyć do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania
skarżącego. W przypadku uwzględnienia tego wniosku, skarżący nie będzie ponosił
kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej.
4. Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej.
5. Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny (ustawa,
rozporządzenie, zarządzenie itd.). Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania biegu
skargom konstytucyjnym kierowanym wyłącznie na określone orzeczenie sądu czy
organu administracji. W skardze konstytucyjnej można kwestionować wyłącznie
regulację prawną, która była podstawą takiego orzeczenia.
6. W przypadku, gdy zakwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą
przed złożeniem skargi konstytucyjnej należy wykazać, że wydanie przez Trybunał
Konstytucyjny orzeczenia o tym akcie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych
wolności i praw.
7. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane
są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji RP, z wyłączeniem
spraw określonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez cudzoziemców prawa azylu
lub statusu uchodźcy).
8. Trybunał Konstytucyjny może rozpoznawać skargę konstytucyjną wyłącznie
wówczas, gdy skarżący wykorzystał już wszystkie, przysługujące mu w ramach
postępowania sądowego lub administracyjnego, środki zaskarżenia lub środki
odwoławcze.
9
9. Skargę konstytucyjną należy złożyć do Trybunału Konstytucyjnego, po wyczerpaniu
drogi prawnej, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego
wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia (nie wlicza się do
tego okresu czasu trwania postępowania o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem
sporządzenia skargi konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny nie rozpoznaje skarg
wniesionych po upływie wymienionego wyżej terminu.
10. Do skargi konstytucyjnej należy dołączyć:
pełnomocnictwo do sporządzenia skargi konstytucyjnej (w przypadku skargi
sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu należy dołączyć kopię postanowienia sądu
rejonowego o ustanowieniu takiego pełnomocnika oraz decyzji organu samorządu
adwokackiego lub radcowskiego wyznaczającą konkretnego adwokata lub radcę
prawnego pełnomocnikiem z urzędu); ponadto - w przypadku osób prawnych - aktualny
wyciąg ze stosownego rejestru;
kopię orzeczenia organu władzy publicznej, z którego wydaniem skarżący łączy
naruszenie przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym;
kopię orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego
przysługujących mu środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, łącznie z
orzeczeniem wydanym przez organ pierwszej instancji.
11. Skargę konstytucyjną wraz z załącznikami należy składać w 5 egzemplarzach.
Informacje ogólne:
1)
miejsce
i
data
sporządzenia
skargi
konstytucyjnej;
2) imię i nazwisko skarżącego, a w przypadku skarżącego nie będącego osobą fizyczną
należy podać nazwę, osobę (osoby) upoważnioną do reprezentacji danego podmiotu
oraz
określenie
podstawy
reprezentacji;
3)
adres
skarżącego;
4)
imię
i
nazwisko
pełnomocnika
skarżącego;
5) adres kancelarii oraz nr wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych.
Określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej:
1) dokładne określenie zaskarżonego aktu normatywnego ze wskazaniem konkretnego
przepisu (lub przepisów), nazwy aktu, daty wydania oraz miejsca publikacji;
2) dokładne wskazanie przepisów Konstytucji RP, których naruszenie zarzuca się w
skardze konstytucyjnej.
Określenie podstaw skargi konstytucyjnej:
1) wskazanie orzeczenia organu władzy publicznej, z którym skarżący łączy naruszenie
przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych (należy podać organ wydający
wydania,
sygnaturę
sprawy);
orzeczenie,
datę
2) wskazanie podmiotowych praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym, których
10
naruszenie skarżący łączy z wydaniem orzeczenia określonego w pkt 1 wraz z podaniem
przepisów Konstytucji RP, z których prawa te lub wolności są wywodzone;
3) dokładne określenie tego, w jaki sposób orzeczenie, o którym mowa w pkt 1,
prowadzi do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego;
4) przedstawienie argumentów wskazujących na ostateczny charakter orzeczenia, o
którym mowa w pkt 1, a w szczególności, uzasadniających przekonanie, iż skarżący
wyczerpał przysługujące mu środki zaskarżenia lub inne środki odwoławcze;
5) podanie daty doręczenia skarżącemu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie
będącej
podstawą
skargi
konstytucyjnej;
6) w przypadku sporządzenia skargi przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu:
podanie daty złożenia przez skarżącego wniosku do sądu rejonowego o ustanowienie
celem
sporządzenia
skargi
konstytucyjnej;
pełnomocnika
z
urzędu
podanie daty doręczenia skarżącemu pisma informującego o tym, który adwokat lub
radca prawny został wyznaczony do sporządzenia skargi konstytucyjnej;
7) podanie argumentów przemawiających za tym, iż zakwestionowane w skardze
konstytucyjnej regulacje prawne stanowiły podstawę wydania orzeczenia, o którym
mowa w pkt 1.
Uzasadnienie
Uzasadnienie zarzutu niezgodności z Konstytucją, w tym dokładne określenie na czym,
zdaniem skarżącego, polega niezgodność zakwestionowanych regulacji prawnych z
będącymi przedmiotem skargi przepisami konstytucyjnymi.
MATERIAŁY DODATKOWE
PIERWSZE POLSKIE PISANE KONSTYTUCJE
I.
Artykuły henrykowskie:
-
data: uchwalenia przez sejm elekcyjny 12.05.1573, zatwierdzenia przez
Stefana Batorego 30.05.1576
-
geneza powstania
-
charakter: konstytucja w znaczeniu materialnym, pisana, o charakterze
niepełnym, uchwalona przez sejm i zaprzysiężona, elastyczna, a następnie
sztywna, stała, forma aktu normatywnego
11
II.
Prawa kardynalne:
-
data: pierwsze prawa kardynalne z 24.02.1768, drugie prawa kardynalne z
15.03.1775
-
geneza powstania
-
charakter: konstytucja w znaczeniu materialnym, pisana, o charakterze
niepełnym, uchwalona przez sejm, sztywna (możliwe tylko rozszerzenie praw
kardynalnych: determinowanie praw kardynalnych [...] nigdy odmienić się nie
mogących-I prawa kardynalne; potwierdzając wszystkie prawa kardynalne
[...], które nie są odmienione na sejmie teraźniejszym i uznając potrzebę do
przydania nowych, których położenie Rzpltej i okoliczności wyciągają
koniecznie-II prawa kardynalne), stała, forma aktu normatywnego z
załącznikiem i nowelizacją
PORÓWNANIE ARTYKUŁÓW HENRYKOWSKICH I PRAW KARDYNALNYCH
Zasady ustrojowe
Artykuły henrykowskie
Prawa kardynalne (I) i (II)
Unia polsko-litewska
.........................................
Pkt. IX (I)
Sprawy religijne
Tolerancja religijna – pkt. 2
Panująca religia rzymsko
katolicka – pkt. II (I)
Tolerancja religijna - pkt. XII
(I)
Organ
Artykuły henrykowskie
Prawa kardynalne (I) i (II)
Król
Wolna elekcja – pkt 1
Wolna elekcja – pkt. V (I),
pkt. 1,2 (II)
Kompetencje króla
Nadawanie urzędów – pkt. 11 Nadawanie urzędów – pkt VII
(I)
Obowiązki króla
Obrona granic RP – pkt. 5
Odpowiedzialność
króla
prawna Pkt. 21
.........................................
Pkt. XXI (I)
12
Rodzaje sejmu
Zwyczajny – pkt. 9
Zwyczajny i nadzwyczajny –
pkt. XXIV (I)
Czas trwania sejmu
Do 6 tygodni – pkt. 9
6 tygodni lub 2 tygodnie –
pkt. XXIV (I)
Wykładnia
pojęcia
konstytucja z 1591
–
Zwołanie sejmu
Co dwa lata lub w razie pilnej ........................................
potrzeby – pkt. 9
Struktura sejmu
..................................
Trzy stany sejmujące – pkt. I
(I)
Tryb podejmowania uchwał
....................................
Materiae
status
jednomyślność
–
W sprawach ekonomicznych
– większość – pkt. I (I), pkt.
XVII (I)
Kompetencje sejmu
Wojna i pospolite ruszenie – Materiae status – załącznik do
pkt. 4
(I)
Podatki, cła – pkt. 17
Powoływanie senatorów
rezydentów – pkt. 8
W sprawach ekonomicznych
– Wybór
członków
Rady
Nieustającej – pkt. 4 (II)
Prawa i wolności
Artykuły henrykowskie
Prawa kardynalne
Potwierdzenie
Ogólne
potwierdzenie Równość, nabywanie dóbr
wszystkich dotychczasowych ziemskich, dostęp do urzędów
i godności – pkt. XI (I)
praw i wolności - pkt. 20
Ograniczenie
........................................
Prawo życia i śmierci wobec
chłopów (ius vitae et necis) –
pkt. XIX (I)
KONSTYTUTUCJA 3 MAJA
I.
Geneza Konstytucji.
A. Tło historyczne.
13
Kalendarium wydarzeń:
Lp.
Rok
Wydarzenie
1.
1788
Zwołanie sejmu zwyczajnego na 6 tygodni
1789
Aukcja wojska do 100 tyś, likwidacja Rady Nieustającej,
powołanie deputacji (komisji) do ułożenia projektów nowej
formy rządu pod przew. Biskupa kamienieckiego Adama
Krasińskiego: „Zasady do poprawy formy rządu”
1790
Projekt prawa o sejmikach, „projekt do formy rządu”, prace
nad prawami kardynalnymi
W grudniu nowe wybory posłów sejmu na sejmikach
przedsejmowych, decyzja o dokooptowaniu nowowybranych
do istniejącego składu: Sejm Czteroletni obradował w
podwójnym składzie
1791
Uchwalenie ustawy „Miasta Nasze Królewskie wolne w
państwach Rzeczypospolitej”
Uchwalenie „Prawa o sejmikach”
Projekty Konstytucji i jej uchwalenie:
1) projekt Stanisława Augusta Poniatowskiego (24 art.)
2) projekt H. Kołłątaja „Prawa konstytucyjne”
3) uchwalenie Konstytucji na przyśpieszonej sesji, bez liczenia
głosów, przy 182 posłach obecnych kilkudziesięciu
przeciwnych (formalne protesty z wpisem do akt grodzkich
warszawskich 28 posłów)
4) podpisanie i oblata tekstu Konstytucji w urzędzie grodzkim
warszawskim przez marszałka Stanisława Małachowskiego
Inne ustawy: „Prawo o sejmie”, „Prawo o sądach sejmowych”,
„Prawo o sejmie konstytucyjnym ekstraordynaryjnym” i inne
1792
Zawieszenie obrad Sejmu Czteroletniego
B. Ogólna charakterystyka Konstytucji 3 Maja.
14
-
oficjalna nazwa „Ustawa Rządowa” (ustawa zasadnicza określająca instytucje,
władze i zasady rządzenia państwem)
-
ustrój regulowano nie tylko postanowieniami Konstytucji, ale również innymi
aktami (nie była zupełna)
-
systematyka: wstęp (preambuła inwokacja) + 11 rozdziałów: I. Religia
panująca, II. Szlachta ziemianie, III. Miasta i mieszczanie, IV. Chłopi
włościanie, V. Rząd czyli oznaczenie władz publicznych, VI. Sejm czyli
władza prawodawcza, VII. Król, władza wykonawcza. VII. Władza
sądownicza, IX. Regencja, X. Edukacja dzieci królewskich, XI. Siła zbrojna
narodowa.
-
Część I. Ustrój społeczny, część II. Ustrój polityczny
USTRÓJ SPOŁECZNY
Lp.
stan
charakterystyka
1.
szlachta
- potwierdzenie wszystkich dotychczasowych przywilejów,
zasada równości formalnej, nienaruszalność własności,
nietykalność osobista
- czynne prawo wyborcze: właściciele dziedzicznej własności
ziemskiej, opłacający jakikolwiek podatek do skarbu RP (także
spadkobiercy męscy niewydzieleni majątkowo, użytkownicy
nieruchomości tytułem zastawu, płacący podatek 10-grosza od
100 zł wzwyż, szlachta posiadająca nieruchomość dożywotnio,
podatek jak wyżej)
- bierne prawo wyborcze: szlachta mająca dziedziczne posesje,
jeśli opłaca jakikolwiek podatek, cenzus 23 lata
2.
mieszczanie
24 plenipotentów w sejmie z głosem stanowczym w sprawach
miejskich, a doradczym w innych
nietykalność osobista
prawo nabywania dóbr ziemskich, uzyskiwania stopni
wojskowych, obejmowania urzędów i nobilitacji z
wymienionych powodów
3.
chłopi
Ogólnikowo o opiece państwa i rządu krajowego
Popieranie umów wiążących wzajemnie chłopów i ziemian
oraz ich następców prawnych
15
USTRÓJ POLITYCZNY
Zasady:
- zwierzchnictwa (suwerenności Narodu)
-trójpodziału władzy
-religia rzymsko-katolicka religią panującą
-tolerancja religijna
Lp.
Władza
Charakterystyka
1.
ustawodawcza Sejm: izba poselska i izba senatorska, kadencja sejmu 2 lata
„sejm zawsze gotowy”: sesje zwyczajne i nadzwyczajne,
Izba poselska: 204 posłów (mandat wolny, reprezentatywny)
+24 plenipotentów miast, na czele marszałek, uchwalanie
ustaw zwykłą większością głosów
Izba senatorska: 102 wojewodów i kasztelanów + 14
arcybiskupów i biskupów + 16 ministrów =132, pod przew.
Króla (prawo drugiego głosu): prawo weta zawieszającego
Kompetencje Sejmu: ustrojowe, ustawodawcze, zaw. Umów
międzynarodowych, stanowienie o wojnie i pokoju,
stanowienie o dochodach i wydatkach, wybór i kontrola władz
wykonawczych, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
2.
wykonawcza
Król: dziedziczność tronu (elekcja dynastii), tron dla Wettinów
(elektorów saskich), brak odpowiedzialności prawnej
(kontrasygnata ministra właściwego)
Straż Praw: król, 5 ministrów (policji, sprawiedliwości, wojny,
skarbu, spraw zagranicznych + prymas (prezes KEN) +
sekretarze + marszałek poselski + następca tronu
Odpowiedzialność ministrów: polityczna i prawna
Komisje rządowe: kolegialne ministerstwa (policji, skarbu,
wojska etc.)
3.
sądownicza
Sądy stanowe
16
Sprawa unii polsko-litewskiej: poza Konstytucją akt Zaręczenia Wzajemnego Obojga
Narodów z dnia 20.10.1791
KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO
I KRÓLESTWA POLSKIEGO (KONGRESOWEGO)
I. Tło historyczne.
II. Porównanie konstytucji KW i KP
Lp.
1.
Konstytucja
Księstwa Warszawskiego
2.
Królestwa Polskiego
Charakterystyka
Pisana, akt normatywny, pełna, oktrojowana,
sztywna, stała
Pisana, akt normatywny, pełna, oktrojowana,
sztywna ((13.02.1825 dodatkowy art. O niejawności
obrad sejmu), stała
III. Treść konstytucji KW i KP
Zasady / organ
Konstytucja KW
Sprawy religijne
Religia
katolicka
religią Opieka rządu nad religia
państwową
(tolerancja katolicką (tolerancja religijna)
religijna) – art. 1-2
– art. 11
Równość wobec prawa
Art. 4
Art. 17
Wolność osobista
Art. 4
Art. 18 - 23
Inne wolności i prawa
Konstytucja KP
Wolność druku – art. 16
Ochrona własności – art. 26
Obejmowanie
urzędów
cywilnych i wojskowych
przez Polaków – art. 29
Król
Dziedziczność tronu - art. 5
Unia personalna z Rosją – art.
17
1
Dziedziczność tronu – art. 3
Kompetencje króla
Władza wykonawcza – art. 6 Polityka
zagraniczna,
zd. 1 i 2
prowadzenie wojen – art. 910, art. 38, art. 40
Inicjatywa ustawodawcza –
art. 6 zd. 3, zwoływanie Władza wykonawcza – art. 35
(kontrasygnata – art. 47
sejmików i sejmu art. 9
Prawo łaski – art. 43
Udział w ustawodawstwie –
art. 86
Zastępca króla
Przewidziany wicekról – art. Przewidziany namiestnik –
7 (niepowołany)
art. 5 (J. Zajączek do 1826)
Nieprzewidziany, ale aktywny
komisarz (M. Nowosilcow)
Rada Stanu
Ministrowie
pod
przew. Ministrowie, radcy stanu,
Króla, referendarze – art. 14 referendarze i inne osoby
wyznaczone przez króla – art.
63
Podział RS na Zgromadzenie
Ogólne
i
Radę
Administracyjną
Kompetencje Rady Stanu
Przygotowywanie projektów Przygotowywanie projektów
ustaw i dekretów księcia – art. ustaw i dekretów księcia ,
15
Sąd kasacyjny
Sąd kasacyjny - art. 16
Rozstrzyganie
sporów
Rozstrzyganie
sporów kompetencyjnych
kompetencyjnych – art. 17
Kontrola rządu
Pociąganie
do
odpowiedzialności prawnej art. 73
Struktura i skład sejmu (art. Izba poselska – 60 posłów i Król i dwie izby sejmowe –
19)
40 deputatów gminnych – art. art. 31
35
Izba poselska – 77 posłów i
18
Izba senatorska – po
biskupów, wojewodów
kasztelanów – art. 23
6 51 deputatów gminnych - art.
i 118
Izba senatorska: książęta krwi
cesarsko
–
królewskiej,
biskupi,
wojewodowie,
kasztelanowie – art. 108
Kadencja sejmu
2 lata z odnowieniem składu – 2 lata z odnowieniem składu –
art. 20, art. 38
art. 120
Kompetencje sejmu
Podatki,
prawodawstwo Podatki,
prawodawstwo
cywilne i karne, sprawy cywilne i karne, sprawy
monetarne – art. 21
monetarne, budżet – art. 9092
Rada Ministrów
Ministrowie – art. 11
Ministrowie – art. 41
Wydziały rządowe – art. 76
Podział terytorialny
Departamenty, powiaty i
gminy (municypalności) – art.
64-67
KONSTYTUCJA MARCOWA 1921 I KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935
Lp.
Kryterium
Konstytucja marcowa 1921
Konstytucja kwietniowa 1935
1.
Zasady
ustrojowe:
preambuła, art. 1-3
Art. 1-10
-ciągłość państwa polskiego
-republikańska forma ustroju
-republikańska forma ustroju
-koncentracja władzy w urzędzie
prezydenta
-zwierzchnictwo narodu
-demokracja reprezentacyjna
-nadrzędnym dobrem dobro państwa
-podział władzy
-prymat interesów zbiorowych nad
jednostkowymi
-rządy parlamentarne
-jednolitość państwa
19
-państwo liberalne
-jednolitość państwa
2.
Prezydent
Art. 39-40, 43-51
Art. 15-17
Kadencja 7 lat
Kadencja 7 lat
Wybierany przez Zgromadzenie 1.Wybierany przez Zgromadzenie
Narodowe
Elektorów
Kompetencje: brak uprawnień 2.Wskazywany przez ustępującego
ustawodawczych (od noweli prezydenta
sierpniowej: rozporządzenia z
W sytuacji zgłoszenia dwóch
mocą ustawy)
kandydatów:
WYBORY
Odpowiedzialność:
brak POWSZECHNE
odpowiedzialności
Kompetencje:
uprawnienia
parlamentarnej,
odpowiedzialność konstytucyjna ustawodawcze: wydawanie dekretów
z mocą ustawy
przez Trybunałem Stanu
3.
Sejm i Senat Art. 11
Art. 31-32
Kadencja 5 lat
Kadencja 5 lat
Sejm: 444 posłów (głosowanie Sejm: 208 posłów
powszechne)
powszechne)
(głosowanie
Senat: 111 posłów (głosowanie Senat
(96
senatorów
(1/3
powszechne)
powoływana przez prezydenta, 2/3
wybory powszechne)
4.
Rada
Ministrów
Art. 55-56
Art. 25, 28-30
Skład: Prezes RM i ministrowie Skład: Prezes RM i ministrowie
mianowani przez prezydenta
mianowani przez Prezydenta
Odpowiedzialność:
parlamentarna (polityczna) i
konstytucyjna (przed Trybunałem
Stanu)
Odpowiedzialność
indywidualna
5.
solidarna
Odpowiedzialność: parlamentarna,
polityczna (przed Prezydentem) i
konstytucyjna (przed Trybunałem
Stanu)
i Odpowiedzialność
indywidualna
solidarna
i
Prawa
Art. 87 i n.
Zmniejszenie
zakresu
praw
polityczne i
obywatelskich i politycznych, brak
Czynne i bierne prawa wyborcze, jednolitego wykazu, przepisy w tej
20
obywatelskie prawo
przynależności
do kwestii
rozproszone;
prawo
samorządów,
piastowanie własności, wolność sumienia i
urzędów, równość wobec prawa, wyznania, wolność nauki
ochrona życia, wolność i ochrona
mienia, prawo do ochrony pracy,
prawo do bezpłatnej nauki,
wolność prasy i słowa, wolność
sumienia i wyznania, wolność
nauki nietykalność mieszkania
tajemnica korespondencji
21