Komponent ochrony i zabezpieczenia przed powodzią

Komponent ochrony i zabezpieczenia przed powodzią

6 OPIS GŁÓWNYCH KOMPONENTÓW
6.1 KOMPONENT OCHRONY I ZABEZPIECZENIA PRZED POWODZIĄ
6.1.1 Zagadnienia merytoryczne
6.1.1.1
Omówienie komponentu ochrony i zabezpieczenia przed powodzią
Istniejący system ochrony przeciwpowodziowej dorzecza Odry został w zasadniczej swej
części ukształtowany po powodzi w 1903 r. W skład tego systemu wchodziły zbiorniki
retencyjne wielozadaniowe, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, kanały ulgi, poldery i wały
przeciwpowodziowe. Wielozadaniowe zbiorniki retencyjne wykonane przed drugą wojną
światową tj. Otmuchów, Turawa ( oddano do eksploatacji w 1948 r), Pilchowice, Złotniki,
Leśna, Dzierżno Małe, Lubachów służyły przede wszystkim do zaspokojenia potrzeb żeglugi
oraz produkcji energii elektrycznej. Rezerwa powodziowa na tych zbiornikach była
ograniczona. W okresie od 1964 r. do 1987 r. wybudowano następne zbiorniki retencyjne
wielozadaniowe tj. Dzierżno Duże, Nysa, Mietków, Słup, Dobromierz, Bukówka.
W zlewni rzeki Odry znajduje się 12 zbiorników suchych przeciwpowodziowych
wybudowanych w latach 1906 – 1913. Zbiorniki te napełniając się podczas wezbrań
powodziowych znacznie redukują przepływy kulminacyjne, lecz ze względu na ich
ograniczone pojemności chronią one tylko miejscowości położone poniżej zbiorników.
Obserwuje się bardzo dużą lokalną skuteczność zbiorników suchych w ochronie
przeciwpowodziowej. Kanały ulgi istnieją jedynie w Raciborzu, Opolu i Wrocławiu oraz przy
zbiorniku Otmuchów. Należy podkreślić bardzo dużą efektywność tych kanałów w ochronie
aglomeracji miejskich.
W dolinie Odry zlokalizowanych jest 13 polderów o pojemności około 178 mln m3, z czego
10 powyżej Wrocławia o łącznej pojemności 73,4 mln m3. Rzeka Odra prawie na całym
odcinku jest obwałowana w klasie od I do IV, spowodowało to jednak odcięcie retencji
dolinowej szczególnie na odcinkach miedzy dużymi aglomeracjami.
POWÓDŹ 1997
Podczas powodzi w 1997 przepływy przekroczyły znacznie wartości, dla których system ten
został zaprojektowany i wykonany. Spowodowało to szereg uszkodzeń wałów
przeciwpowodziowych i obiektów hydrotechnicznych. Na wielkość szkód powodziowych w
zabudowie hydrotechnicznej miał nie tylko wpływ rozmiar powodzi, lecz również
niedofinansowanie gospodarki wodnej w latach ubiegłych co wpłynęło niekorzystnie na stan
techniczny tych obiektów.
PROJEKTY REKONSTRUKCJI I MODERNIZACJI
W ramach przyjętego przez Rząd Narodowego Programu Odbudowy i Modernizacji po
Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997 r. wykonano następujące prace: przyspieszono realizację
dwóch zbiorników retencyjnych, Topola – o pojemności 28 mln m3, Kozielno o pojemności
18,4 mln m3. Oba te zbiorniki są realizowane ze środków budżetu Państwa oraz kredytów z
Banku Rozwoju Rady Europy. Termin zakończenia tych obiektów to 2001 rok a inwestorem
jest RZGW – Wrocław;
•
zwiększono rezerwy przeciwpowodziowe stałe na zbiornikach Otmuchów i Nysa w
okresie od 15 czerwca do 15 września, łącznie o 55 ml m3 oraz dokonano naprawy
dolnego stanowiska zbiornika Nysa. Inwestor RZGW Wrocław;
6-128
•
budowany jest polder Buków na rzece Odrze o pojemności 50 mln m3, w tym 30 mln m3
w części sterowanej polderu. Polder ten realizowany jest ze środków budżetu Państwa
oraz kredytu z Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Termin zakończenie inwestycji
2001 r. Inwestor RZGW Gliwice;
•
realizowany jest kanał ulgi w Opolu. Zakończenie inwestycji przewidziane jest w 2001 r.
Budowa kanału ulgi poprawi warunki przepływu wód w mieście Opolu. Inwestycja jest
finansowana z budżetu państwa oraz Banku Rozwoju Rady Europy. Inwestor RZGW –
Wrocław;
•
zostały zakończone prace w Kędzierzynie – Koźlu mające na celu poprawienia warunków
przepływu w mieście. Finansowanie inwestycji odbywało się z budżetu Państwa oraz
Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Inwestor RZGW Wrocław;
•
we Wrocławiu wykonywana jest modernizacja jazu Bartoszowice i jazu Szczytniki na
Odrze (jazy te zostały uszkodzone podczas powodzi w lipcu 1997 r.).Oba zadanie są
finansowane całkowicie z budżetu Państwa. Inwestor RZGW – Wrocław;
•
prowadzone są na szeroką skale naprawy i modernizacje wałów przeciwpowodziowych
na
terenie
woj.
śląskiego,
opolskiego,
dolnośląskiego,
lubuskiego
i
zachodniopomorskiego. Inwestorami są Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń
Wodnych. Finansowanie z budżetu Państwa, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz
Banku Rozwoju Rady Europy;
•
niezależnie od powyższego prowadzone są prace w zakresie usuwania szkód w
zabudowie regulacyjnej rzek i potoków, mające na celu zabezpieczenie infrastruktury
technicznej miast i wsi. Inwestor Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej.
Realizacja wyżej wymienionych inwestycji w znacznym stopniu przyczyni się do złagodzenia
skutków powodzi, natomiast bezpieczne przeprowadzenie fali powodziowej o wielkości
zbliżonej do tej z lipca 1997 r. wymaga realizacji szeregu dodatkowych przedsięwzięć, które
przedstawiono w „Programie dla Odry – 2006”.
W dolinie rzeki Odry kluczową inwestycją jest zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz. W
dolinie Nysy Kłodzkiej takim strategicznym obiektem jest zbiornik przeciwpowodziowy
Kamieniec Ząbkowicki.
Zbiornik Racibórz wraz ze zbiornikami na Nysie Kłodzkiej tj. Otmuchowem, Nysą, Topolą,
Kozielnem, Kamieńcem Ząbkowickim wraz z retencję powyżej miasta Kłodzka oraz
dodatkowe retencje polderowe w dolinie samej Odry, mogą spowodować wyraźne
zmniejszenie kulminacji fali w przekroju Wrocławia o około 1000 m3/s.
PROJEKT BANKU ŚWIATOWEGO LIKWIDACJI SKUTKÓW POWODZI
Celem projektu jest odbudowa infrastruktury w miastach i na terenach wiejskich dotkniętych
powodzią (składowa A) oraz ograniczenie zagrożenia i ryzyka ewentualnych powodzi w
przyszłości (składowa B). Składowa B projektu realizowana jest w następujących
komponentach:
B.1. Planowanie osłony przeciwpowodziowej w zlewni.
B.2. Monitorowanie, prognozowanie i ostrzeganie.
B.3. Inwestycje w infrastrukturę przeciwpowodziową (nie jest finansowany ze środków
MBOiR)
B.4. Prewencja i ograniczanie ryzyka powodzi.
Realizacja zadań ujętych w Programie Banku Światowego w składowej B powinna
zakończyć się do czerwca 2003 roku.
6-129
KOMPONENT B.1. – PLANOWANIE OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ DLA ZLEWNI
Głównym celem komponentu B.1. jest stworzenie podstaw skutecznej strategii ochrony
przeciwpowodziowej w dorzeczach górnej i środkowej Odry oraz górnej Wisły. Nowo
opracowywane strategie przeciwpowodziowe będą uwzględniały nie tylko optymalne
wykorzystanie urządzeń technicznych (wały, zbiorniki, poldery, kanały ulgi) ale zawierać
będą szereg działań o charakterze administracyno-legislacyjnym (zmiany i ograniczenia
zagospodarowania terenów zalewowych, politykę ubezpieczeniową, systemy ostrzegawcze i
alarmowe, edukację społeczeństwa i inne). Podstawowym kryterium wyboru strategii będzie
zasada maksymalnej efektywności i preferowanie działań, które pozwolą na ograniczenie
zagrożenia życia i minimalizację szkód materialnych w stosunku do kosztów jakie generują
powodzie. Kryterium dodatkowym będzie wybór rozwiązań najmniej szkodliwych dla
środowiska.
Opracowane
zostaną
studia
wykonalności
dla
zabezpieczeń
przeciwpowodziowych zaproponowanych w strategii ochrony przed powodzią.
W każdym z wymienionych dorzeczy projekt zakłada powołanie przy RZGW w Krakowie i
Wrocławiu nowej pilotowej jednostki organizacyjnej Ośrodka Koordynacyjno-Informacyjnego
Ochrony Przeciwpowodziowej (OKI). W ramach realizacji projektu OKI zostaną wyposażone
w nowoczesny sprzęt informatyczny, geodezyjny (m.in. GPS), komunikacyjny, numeryczne
modele rzeźby terenu dolin rzecznych, przekroje poprzeczne, bazy danych o zasięgach
zalewów wielkich wód, infrastrukturze i zagospodarowaniu terenów zalewowych oraz modele
symulacyjne pozwalające tworzyć mapy terenów zalewowych i oceniać skuteczność
techniczną różnych wariantów przedsięwzięć i działań oraz ich wpływ na środowisko.
Narzędzia te wykorzystywane będą również w działaniach koordynacyjno-operacyjnych
podczas powodzi.
KOMPONENT B.2. – SYSTEM MONITORINGU I OSŁONY KRAJU
W ramach tego komponentu nastąpi zautomatyzowanie sieci posterunków obserwacyjnopomiarowych IMGW, zbudowanie niezawodnego systemu łączności pozwalającego zbierać i
przekazywać informacje użytkownikom (po przetworzeniu do postaci potrzebnych
użytkownikom komunikatów, ostrzeżeń i prognoz), wdrożenie nowoczesnych modeli
prognostycznych,
prognoz
hydrologiczno-meteorologicznych,
wyposażenie
służb
pomiarowych i serwisowych w nowoczesne i niezawodne narzędzia pracy w tym środki
transportu.
Niezależnie od sieci łączności Państwa, przyjęto zdublowanie środków łączności,
zapewniające komunikację w warunkach ekstremalnych. Zapewniona zostanie ciągła praca
urządzeń systemu za pomocą modułu niezależnego od sieci energetycznej. W zależności od
znaczenia posterunków będą one mogły funkcjonować do jednego miesiąca bez zasilania
standardowego. Parametry techniczne instalowanych posterunków hydrologicznych i
meteorologicznych powinny zapewnić ich stabilną pracę nawet przy powodziach
katastrofalnych. Zmodernizowany system osłony i prognoz hydrologicznych zapewni pełny
dostęp do cyfrowej interpretacji sytuacji meteorologicznej oraz prognoz numerycznych.
Zautomatyzowana zostanie obsługa użytkowników wewnętrznych i zewnętrznych.
Odbiorcami nowoczesnego systemu prognozowania i ostrzegania IMGW będą struktury
administracyjne i antykryzysowe oraz komitety przeciwpowodziowe wszystkich szczebli.
KOMPONENT B.4. – PREWENCJA I OGRANICZENIE ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO
W tym komponencie zostaną stworzone podstawy skutecznej strategii ochrony
przeciwpowodziowej na poziomie społeczności lokalnych (gmin, powiatów), stanowiąc
istotny element składowej strategii tworzonej w ramach komponentu B.1. dla poziomu
dorzecza. Przewiduje się koncentrację działań na nietechnicznych środkach ograniczenia
zagrożenia życia ludzi i szkód powodziowych takich jak edukacja, informacja, organizacja
(lokalne plany reagowania na powódź), zagospodarowanie przestrzenne i in. Elementem
6-130
wiążącym wszystkie zakresy działań będzie kompleksowy program informacji i szkoleń
adresowanych do wielu grup związanych z ochroną przeciwpowodziową: administracji
państwowej i samorządowej, sektora prywatnego i publicznego, społeczności lokalnych.
PRIORYTETYZACJA PROJEKTÓW PRZECIWPOWODZIOWYCH PROGRAMU
Ustalanie priorytetów dla inicjatyw Programu związanych z ochroną przeciwpowodziową. Na
warsztatach, które odbyły się w dniach 25-28 lutego 2001r. w Szklarskiej Porębie i
zgrupowały głównych uczestników Programu, uzgodniona została lista priorytetowych
przedsięwzięć przeciwpowodziowych. Jeśli weźmie się pod uwagę te obiekty infrastruktury,
które i) są zaplanowane, ale jeszcze nie są w trakcie budowy; ii) dla których wstępne studia
są dostatecznie zaawansowane, to zostają następujące obiekty, które są przedmiotem
obecnego studium. Są to:
• Priorytet 1:
Zbiornik Racibórz;
• Priorytet 2:
Ochrona miasta Wrocławia;
• Priorytet 3:
Ochrona Kotliny Kłodzkiej i górnego odcinka Nysy Kłodzkiej w tym
miasta Kłodzka;
• Priorytet 4:
Zbiornik Kamieniec Ząbkowicki;
• Priorytet 5:
Ochrona miasta Opola;
• Priorytet 6:
Ochrona miasta Słubice;
• Priorytet 7:
Ochrona Nysy Kłodzkiej poniżej zbiornika Nysa.
W poniższych punktach przedstawiono podstawowe charakterystyki techniczne obiektów
infrastruktury i planowane koszty ich realizacji. Należy zauważyć, że podane tu informacje
będą uaktualnione w oparciu o szczegółowe studium wykonalności, które powinno
uwzględniać ocenę oddziaływania na środowisko przeprowadzoną zgodnie z wymaganiami
instytucji finansujących.
INWESTYCJE W DORZECZU RZEKI WARTY
Wszechstronna i globalna strategia rozsądnego zarządzania zasobami środowiska rzeki
Odry powinna również obejmować inwestycje w dorzeczu rzeki Warty. Chociaż Wstępne
Studium Wykonalności koncentruje się przede wszystkim na dorzeczu Odry, to uznano, iż
należy przeprowadzić prace i określić priorytetowe przedsięwzięcia w dorzeczu Warty ze
względu na jej wpływ na niższe regiony dorzecza Odry. Dlatego Wielkopolski Urząd
Wojewódzki w Poznaniu przeprowadził studium mające na celu określenie inwestycji w
dziedzinie i) ochrony przeciwpowodziowej, ii) poprawy jakości wody, iii) leśnictwa, iv)
ochrony środowiska i v) transportu wodnego.
Z uwagi na ramy czasowe obecnego Wstępnego Studium Wykonalności i fakt, że większość
prac przygotowawczych jest nadal w toku realizacji, informacje dotyczące dorzecza Warty
obejmują wyłącznie priorytetowe inwestycje dotyczące jakości wody. Niemniej jednak
decyzje o realizacji Programu, łącznie z finansowaniem i sprawami instytucjonalnymi,
powinny także uwzględniać inne priorytetowe inwestycje, jakie są niezbędne w dorzeczu
Warty.
6.1.1.2
Zbiornik retencyjny Racibórz
OPIS PROJEKTU
Wszystkie dotychczas opracowane makroregionalne i ogólnokrajowe perspektywiczne plany
rozwoju gospodarki wodnej ujmowały w programach inwestycyjnych budowę dużego
wielozadaniowego zbiornika retencyjnego na rzece Odrze między Raciborzem a granicą
6-131
państwową. Ta lokalizacja została powszechnie uznana za najkorzystniejszą z punktu
widzenia potrzeb wodno-gospodarczych i możliwości ich zaspokojenia.
Obfite zasoby wodne Odry (1,86 mld m3 przeciętnego rocznego odpływu), górujące
położenie zbiornika nad całym polskim odcinkiem tej rzeki oraz możliwość utworzenia dużej
retencji sterowanej, uzasadniają taką opinię.
Wykonane do 1997r. opracowania studialne zakładały budowę wielozadaniowego zbiornika,
który miał służyć ochronie przed powodzią, poprawie warunków żeglugowych na Odrze
środkowej, zaopatrzeniu w wodę i rekreacji. Zakładano także energetyczne wykorzystanie
stopnia piętrzącego.
Po wielkiej powodzi z 1997r. zrewidowano szereg przyjmowanych dawniej założeń uznając,
że główną funkcją tego zbiornika powinna stać się ochrona przeciwpowodziowa doliny Odry
od Raciborza do Wrocławia. Temu celowi podporządkowana jest aktualna koncepcja rozwoju
projektu Racibórz.
W koncepcji tej zakłada się trzy etapy budowy zbiornika:
Etap I:
realizowana obecnie (od 1989r.) budowa polderu Buków o powierzchni około
8 km2 i pojemności maksymalnej 50 mln m3.
Etap II:
budowa w ciągu najbliższych lat suchego zbiornika przeciwpowodziowego
Racibórz Dolny o pojemności 170 mln m3 przy aktualnej topografii terenu.
Etap III: przekształcenie suchego zbiornika Racibórz Dolny w zbiornik wielofunkcyjny o
pojemności powodziowej jak w etapie II oraz pojemności użytkowej 100 – 150 mln m3
służącej głównie do wyrównania przepływów niżówkowych, poprawy warunków żeglugowych
na Odrze środkowej, energetycznego wykorzystania stopnia wodnego, rekreacji itp.
Przyjmuje się, że realizacja tego etapu projektu będzie możliwa za około 30 – 40 lat (po
zakończeniu eksploatacji żwirów zalegających w czaszy zbiornika).
Kształt przestrzenny rozwiązania docelowego zbiornika przesądzony zostanie na etapie II,
natomiast uzgodnione dotychczas ze stroną czeską maksymalne piętrzenie w zbiorniku na
rzędnej 195,18 m. npm może podlegać ewentualnym negocjacjom. W chwili obecnej nie ma
potrzeby definiowania programu inwestycyjnego dla etapu III.
Dla Etapu II realizacji inwestycji (suchego zbiornika przeciwpowodziowego) w grudniu
1998r. opracowana została przez „Hydroprojekt” Sp. z o.o. w Warszawie „Koncepcja
programowo – przestrzenna przeciwpowodziowego zbiornika Racibórz Dolny”.
Projektowany zbiornik w etapie II obejmuje dolinę Odry od mostu w Krzyżanowicach do
granic miasta Raciborza na obszarze około 26 km2. Projektowany zbiornik może
dysponować przy uzgodnionych z Czechami piętrzeniach i aktualnym stanie
wyeksploatowania czaszy, maksymalną całkowitą pojemnością 170 mln m3 wykorzystywaną
w całości do redukcji wezbrań powodziowych.
W dolinie prowadzona jest eksploatacja kruszywa naturalnego, która powoduje obniżenie
powierzchni terenu, może przyczynić się do podwojenia pojemności zbiornika w stosunku do
jego pojemności topograficznej. Sumaryczna objętość złoża kruszyw naturalnych
zalegających w czaszy zbiornika Racibórz Dolny szacowana jest na 200 mln ton (około 126
mln m3). Grunty pokrywające pokłady kruszywa, które trzeba zdjąć, by umożliwić jego
wydobycie posłużą do budowy zapory czołowej, przegradzającej dolinę Odry i zapór
bocznych, które stanowić będą sztucznie ukształtowane brzegi przyszłego zbiornika.
PODSTAWOWE PARAMETRY OBIEKTU
6-132
Zapora główna
Długość zapory głównej wynosi 13,0 km ( w tym 100 m. budowli upustowej). Klasa
techniczna obiektu I. Rzędna korony zapory 195,50 m. npKr, wysokość maksymalna do 8,8
m. nad poziomem terenu ( ok. 15m. nad dnem koryta Odry), szerokość korony 4m.
Zapora boczna
Zapora boczna długości 9,15 km została zaliczona do II klasy technicznej o następujących
parametrach: rzędna korony 195,30 m. npKr, wysokość max. do 6,5m. od poziomu terenu,
szerokość korony 4m.
Budowla zrzutowa pozwala na przepuszczenie wód powodziowych z redukcją odpływu do
wielkości 1500 m3/s ( w skrajnych warunkach do 1800 m3/s), aż do wypełnienia zbiornika do
rzędnej maksymalnego poziomu piętrzenia 195,20 m. npKr. Przy osiągnięciu w górnym
stanowisku poziomu 195,20 m. npKr umożliwia przepuszczenie wód miarodajnej i kontrolnej
w celu zagwarantowania bezpieczeństwa zbiornika. Umożliwia również ograniczoną żeglugę
oraz zasilanie przepływem nienaruszalnym koryta Starej Odry.
Podstawowe parametry: światło czynne 6 x 12m., światło całkowite 114,90m.
Efekty projektu
Przeprowadzone obliczenia wykazały wysoką efektywność redukcji wezbrań powodziowych
w projektowanym suchym zbiorniku przeciwpowodziowym Racibórz. Oceniono, że zbiornik
ten we współpracy z systemem zbiorników na Nysie Kłodzkiej (Nysa, Otmuchów, Kamieniec
Ząbkowicki) wpłynie w sposób radykalny na obniżenie kulminacji fal powodziowych Odry od
Raciborza do Wrocławia w stopniu umożliwiającym utrzymanie wymiarów istniejących
obwałowań i ochronę wszystkich większych ośrodków miejskich (Racibórz, Koźle, Opole,
Wrocław) bez konieczności radykalnej ingerencji w historycznie ukształtowany system
ochrony przeciwpowodziowej tych ośrodków.
Jak wykazały przeprowadzone obliczenia i symulacje dla historycznie notowanych fal
powodziowych efektem działania suchego zbiornika Racibórz jest 50% redukcja kulminacji
najwyższych fal powodziowych w przekroju wodowskazowym Racibórz – Miedonia, a tym
samym zapewnienie bezpiecznych warunków przeprowadzenia katastrofalnych wezbrań
powodziowych w obrębie terenów zabudowanych miasta Raciborza i Koźla.
Zasięg istotnego wpływu zbiornika Racibórz na obniżenie kulminacji fal powodziowych
objawia się wyraźnie w rejonie Opola i Wrocławia. Efekt redukcji, zarówno wielkości
przepływów jak i stanów wody dla fali historycznej 1997r. obrazuje poniższa tabela:
Tabela 6.1 Wpływ zbiornika Racibórz na wielkości przepływów i stany wody w
wybranych miejscach
Profil
Racibórz
Opole
Trestno*
Rzeczywisty
3120
3170
3650
Przepływ (m3/s)
Zredukowany
1538
2270
2960
Efekt redukcji
1582
900
690
Rzeczywisty
1045
778
724
Stan (cm)
Zredukowany
868
705
696
Efekt redukcji
177
73
28
* - redukcja kulminacji fali 1997r. w przekroju wodowskazowym Trestno nie uwzględnia
wpływu istniejących i projektowanych zbiorników na Nysie Kłodzkiej.
KOSZT I TERMINY REALIZACJI
Całkowity koszt inwestycji, zaplanowany do roku 2011 (ceny 2001) wynosi 496.290 mln PLN.
6-133
6.1.1.3
Ochrona miasta Wroclawia
OPIS PROJEKTU
Wrocławski Węzeł Wodny jest obecnie w stanie przepuścić maksymalnie przepływ
miarodajny dla I klasy tj. Q0,5% czyli tzw. wodę dwustuletnią równą 2315 m3/s (w przekroju
wodowskazowym Brzeg Most powyżej Wrocławia).
Przepływ ten nie może być przeprowadzany z zachowaniem normatywnych wzniesień
korony obwałowań czy bulwarów, a nawet więcej - zagrożone zalewem już wówczas są
niektóre rejony miasta np. osiedle Kozanów. Jeszcze większe zagrożenia występują powyżej
miasta Siechnice gdzie woda miarodajna przewyższa korony lewostronnych obwałowań na
linii Kotowice - Zakrzów - Siedlce i przedostaje się do polderu Oławka co grozi zalaniem
Siechnic i Radwanic, a dalej wschodnim osiedlom Wrocławia (tak stało się w lipcu 1997 r.).
W związku z powyższym działania dotyczące bezpieczeństwa przeciwpowodziowego
Wrocławia muszą wybiegać poza jego granice oraz poza granice powiatu wrocławskiego.
GŁÓWNE PARAMETRY PROJEKTU
Podczas wykonywania Studium przyjęto następujące założenia metodyczne:
1. Nie można zwiększać przepustowości Wrocławskiego Węzła Wodnego przez
podnoszenie obwałowań i bulwarów gdyż uniemożliwia to aktualny skomplikowany układ
komunikacyjny z wieloma mostami oraz prowadziłoby to do podwyższania kulminacji i
zwiększania potencjalnego zagrożenia chronionych terenów.
2. W pierwszym rzędzie należy poszukać możliwości zredukowania kulminacji fal
powodziowych powyżej Wrocławia na polderach istniejących i projektowanych.
3. W następnej kolejności należy zwiększać przepustowość Wrocławskiego Węzła
Wodnego poprzez przebudowę i modernizację istniejących obiektów np. jazów, śluz i
kanałów.
4. Modernizując obiekty o których mowa w punkcie 3 należy tak zmodyfikować rozdział wód
w węźle wrocławskim, aby zmniejszyć ilość wody przepływającej przez najbardziej
wartościowe i równocześnie zagrożone centrum miasta (Ostrów Tumski, Wyspa
Piaskowa, Uniwersytet).
5. Modernizacja istniejącego systemu ochrony biernej, tj. obwałowań i bulwarów poprzez
ich podwyższanie w niektórych rejonach miasta Wrocławia i powiatu wrocławskiego, czy
też budowę nowych obwałowań (np. na Kozanowie) rozpatruje się jako zabiegi
ostatecznie dostosowane do efektów uzyskanych w wyniku realizacji zadań
wcześniejszych, wspomnianych w punktach 2, 3 i 4.
Przy ustalaniu hierarchii zadań i kolejności ich realizacji proponuje się wziąć pod uwagę
następujące kryteria:
1. Znaczenie obiektu dla funkcjonowania i ochrony miasta i powiatu na obszarze:
•
całego węzła
•
dużej części miasta
•
lokalnym.
2. Wpływ obiektu na redukcję przepływów kulminacyjnych fal powodziowych lub na
obniżenie poziomu zw. wód w korytach lub międzywalach.
6-137
3. Wpływ obiektu na zmianę rozdziału wód we Wrocławskim Węźle Wodnym odciążającą
zagrożone centrum.
4. Znaczenie obiektu dla ochrony historycznego centrum Wrocławia uznanego za „pomnik
historii”.
5. Znaczenie obiektu dla ochrony najważniejszych elementów infrastruktury technicznej
miasta zabezpieczającej jego sprawne funkcjonowanie.
6. Znaczenie obiektów dla ochrony skupisk ludności w zależności od ich wielkości.
Ponadto przy podziale na zadania mogące być realizowane oddzielnie należy brać pod
uwagę – możliwość osiągnięcia jak najszybszych efektów przy zaangażowaniu minimum
środków.
W tabelach na następnych stronach zestawiono wykaz zadań przewidzianych do realizacji w
ramach programu modernizacji systemu, z podziałem na obiekty mogące stanowić etapy
realizacji zadania. Jednocześnie podano kryteria oceny znaczenia zadania lub obiektu dla
miasta Wrocławia i całego Wrocławskiego Węzła Wodnego (W.W.W.) oraz zaznaczano w
kolumnach znaczenie poszczególnych obiektów zgodnie z kryteriami omówionymi w rozdz.
2.1. W ostatniej kolumnie podano liczbami propozycję kolejności realizacji zadań, zaś
literami propozycję kolejności realizacji obiektów (etapów) w ramach zadania.
KOSZT PROJEKTU
Całkowity koszt projektu, zaplanowanego do końca 2016 (ceny 2001), wynosi 590.160 mln
PLN.
6-138
Tabela 6.2 Proponowana kolejność realizacji zadań w zakresie modernizacji Wrocławskiego Systemu Ochrony przed Powodzią
6.1.1.4
Lp.
1
1.
Rozmiar
zadania
Znaczenie dla miasta i W.W.W.
Nazwa i lokalizacja
zadania lub etapu
2
Doprowadzenie do
sprawności eksploatacyjnej
obiektów istniejących:
•
pompownie RZMiUW
•
przepusty wałowe
RZMiUW
•
przejazdy wałowe
RZMiUW
•
wyloty deszczówki ZMK
•
zasuwy MPWiK
•
rozbiórka jazów i śluz
wałowych w dolinie Widawy
•
syfon kolektora Odra
(MPWiK)
parametry
3
1 szt
21 szt
koszty
cały
[mln zł]
węzeł
4
duża
część
lokalne
miasta
„
„
3 szt
„
1 szt
„
rozdziału
zmiana
wód
Proponowana
ważne
ważne
dla
elementy
pomników
historii
infrastruk
tury
ludności
dla
kolejność
skupisk
realizacji
5
6
7
8
9
10
11
12
13
-
-
+
-
-
-
+
średnie
niezwłocznie
niewielkie
(nie
określano)
1 szt
3 szt
5 szt
redukcja
kulminacji
bądź
obniżenie
poziomu zw.
wód
Uwaga: rodzaje i ilości obiektów wymagających naprawy podano wg stanu na
koniec stycznia 2000 r.
6-139
1
2.
3.
4.
5.
6.
2
Usunięcie
przeszkód
dla
przepływu wielkich wód:
•
czyszczenie skarp i koryt
rz. Odry i Widawy
•
czyszczenie terenów
zalewowych z ogrodów
działkowych
•
obniżenie nasypów dróg
(Rędzin, Polanowice)
•
udrożnienie światła
mostów (Psary,
Osobowice)
Udrożnienie koryta
rz. Widawy
Zabezpieczenie rejonu
Popowice – Kozanów –
Maślice:
•
wał Kozanów z wałem w ul.
Mącznej
•
port Popowice
•
wał „Maślice”
Polder Kotowice:
•
podwyższenie
wałów
Kotowice II i Siedlce W-1
•
podwyższenie i wydłużenie
wału Siechnice – Groblice
•
wał zamykający północny z
wałami polderowymi
•
jazy: wlotowy i wylotowe
Modernizacja jazu
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
-
-
+
+
-
-
-
średnie
pilna,
jak najszybciej
niewielkie
(nie
określano)
2 szt
2 szt
pilna,
jak najszybciej
1
23 km
28,0
-
+
-
+
-
-
-
duże
l=1,06 km
193 mb
l=0,9 km
całość
5,5
2,0
2,0
167,0
+
+
+
+
-
-
+
+
+
+
bardzo
duże
duże
duże
b.duże
a
b
c
3
l=10,8 km
40,0
-
+
-
+
-
-
+
duże
b
l=4,65 km
24,0
+
-
-
+
+
+
+
b.duże
a
l=10,45 km
48,0
-
+
-
+
+
-
+
duże
d
św.103 mb
55,0
-
+
-
+
+
-
+
całość
181,0
+
-
-
+
+
+
+
6-140
c
b.duże
4
1
7.
8.
2
Bartoszowice i Kanału
Powodziowego z
obwałowaniami:
•
jaz Bartoszowice
•
Kanał Powodziowy
i obwałowania
Zwiększenie przepustowości
w rejonie Stopnia Rędzin:
•
modernizacja głów górnych
śluz
•
przełożenie wału Rędzin II
•
obniżenie nasypu drogi
dojazdowej
•
oczyszczenie tarasy
zalewowej
Modernizacja
lewo-stronnych
obwałowań polderu „Oławka”:
•
•
•
•
9.
10.
11.
wał „droga opolska –
Siechnice”
wał „droga opolska –
Świątniki”
wał „Międzyrzecka”
analiza zabezpieczenia w
rejonie jazu „Małgorzata”
Modernizacja wału
Pierścieniowego Mokry Dwór
Modernizacja wałów
pierścieniowych „Opatowice”
i „Nowy Dom”
•
wał Opatowice
•
wał Nowy Dom
Modernizacja obwałowań
polderu „Blizanowice –
Trestno”
•
wał „Trestno – Siechnice”
•
wał „Trestno –
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
św.2x30mb
5,5 km
0,48 km
całość
30,0
150,0
1,0
37,9
+
+
-
+
+
-
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
duże
duże
średnie
duże
c
a
b
8
2 szt
0,8 m
32
5,0
-
+
+
-
+
+
-
+
+
+
+
duże
duże
d
c
0,7 km
0,4
-
+
-
+
-
+
+
duże
b
8 ha
0,5
-
+
-
+
-
+
+
duże
a
całość
13,0
-
+
-
-
-
-
+
duże
6
4,0 km
8,0
-
-
+
-
-
-
-
średnie
d
1,05 km
1,25 km
2,3
2,7
-
+
+
-
-
-
-
+
+
duże
duże
a
b
-
niewielka
-
-
+
-
-
-
+
duże
c
4,0 km
8,5
-
+
-
-
-
-
+
bardzo
duże
2
12
1,1 km
1,15 km
2,3
4,1
-
-
+
+
-
-
-
-
małe
małe
b
a
9
3,75 km
12,2
-
+
6-141
-
-
-
-
średnie
a
6.1.1.4
Kotlina Kłodzka
Ochrona Kotliny Kłodzkiej powyżej miasta Kłodzka
OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA
Komponent będzie szczegółowo analizowany w dokumencie zatytułowanym “Studium
Ochrony przeciwpowodziowej Kotliny Kłodzkiej a szczególnie miasta Kłodzka”, dla
którego RZGW Wrocław ogłosiło w czerwcu 2001r. przetarg na wykonanie usług
projektowych.
Niniejsze Studium będzie zawierać szczegółowy opis przyjętych w programie rozwiązań
technicznych. Obejmie dorzecze górnej Nysy Kłodzkiej aż do przekroju
wodowskazowego w Bardzie, ze szczególnym zwróceniem uwagi na doliny
następujących rzek:
•
Nysy Kłodzkiej
•
Białej Lądeckiej
•
Bystrzycy Dusznickiej
•
Ścinawki
W oparciu o Program zostanie rozważone od 6 do 8 priorytetowych lokalizacji dla
zbiorników o wyjątkowym znaczeniu dla ochrony przeciwpowodziowej w Kotlinie
Kłodzkiej, szczególnie dla redukcji ilości wód powodziowych w takich miastach, jak
Kłodzko, Stronie Śląskie, Polanica i Bystrzyca Kłodzka. Oprócz rozwiązań technicznych
dokument obejmie niektóre aspekty rozwoju miast i wsi, gospodarki leśnej i ochrony
środowiska w Kotlinie. Wykonanie studium jest przewidziane na koniec 2002r.
KOSZTY PRZEDSIĘWZIĘCIA INWESTYCYJNEGO
Całkowity koszt przedsięwzięcia inwestycyjnego, którego realizacja jest planowana do
2015r. (w cenach z 2001r.) wynosi 322.588 mln PLN.
6.1.1.5
Zbiornik Kamieniec Ząbkowicki
OPIS ZADANIA
Po powodzi lipcowej 1997r. została opracowana w grudniu 1998r. przez „Hydroprojekt”
Warszawa Spółka z o.o. „Koncepcja programowo – przestrzenna zbiornika wodnego
Kamieniec Ząbkowicki”. Studia dotyczące budowy zbiornika prowadzone były od ponad
20 lat.
Dominującą rolę zbiornika upatrywano wówczas w celu poprawienia żeglugi na Odrze
oraz zaopatrzenia aglomeracji wałbrzyskiej w wodę. Po powodzi w 1997r. koncepcję
budowy zbiornika opracowano biorąc pod uwagę przede wszystkim ochronę
przeciwpowodziową doliny Nysy Kłodzkiej przy współpracy ze zbiornikami retencyjnymi
Topola, Kozielno, Otmuchów i Nysa.
W dniu 26 lipca 2000r. w Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej we Wrocławiu
odbyła się narada w sprawie podjęcia dalszych decyzji dotyczących realizacji zbiornika
Kamieniec Ząbkowicki na rzece Nysie Kłodzkiej. Optowano za zbiornikiem docelowym
6.144
realizowanym w ramach jednego etapu atrakcyjnym zarówno pod względem
efektywności funkcyjnej, jak i ze względu na aspekty ekonomiczno – społeczne.
Wielkość strat, jakie poniosły gminy w obszarze Nysy Kłodzkiej w czasie powodzi 1997r.
poniżej Kamieńca Ząbkowickiego w przybliżeniu równoważy koszty budowy zbiornika.
Przy opracowaniu koncepcji również uwzględniono:
•
prowadzenie eksploatacji kruszywa z czaszy zbiornika zgodnie z koncesją
przyznaną Wrocławskim Kopalniom Surowców Mineralnych;
•
wykorzystanie zbiornika do produkcji energii elektrycznej i rekreacji;
•
możliwość wykorzystania zbiornika dla potrzeb zaopatrzenia w wodę i
alimentacji przepływów żeglugowych.
PODSTAWOWE PARAMETRY OBIEKTU
Zapora czołowa
Zapora czołowa stanowi konstrukcję ziemną I klasy zaprojektowaną z materiałów
miejscowych tj. pospółek żwirowych i mad rzecznych.
Od strony odwodnej przewidziano uszczelnienie podłoża przesłoną iłobetonową
grubości 0,7m. oraz na skarpie odwodnej ekran szczelny asfaltobetonowy na warstwie
betonu porowatego grubości 0,2m.
Parametry:
•
rzędna korony zapory czołowej – 258,50 m. npm
•
normalny poziom piętrzenia (NPP) – 249,70 m. npm
•
maksymalny poziom piętrzenia (Max PP) – 255,50 m. npm
•
powierzchnia zalewu przy NPP – 715 ha
•
powierzchnia zalewu przy Max PP – 930 ha
•
pojemność przy NPP – 40 mln m3
•
pojemność przy MaxPP – 102 mln m3
•
maksymalna wysokość zapory czołowej – 18,00 m.
•
długość zapory czołowej – 2247 m.
•
kubatura zapory czołowej 2300 tys. m3
•
długość zapór bocznych – 4500 m.
• kubatura zapór bocznych – 1130 tys. m3
Blok przelewowo – spustowy
Blok przelewowo – spustowy zaprojektowano w środkowej części zapory ziemnej
czołowej. Przelew o kształcie praktycznym posiada 5 przęseł o łącznej szerokości 55m.
i przedzielony jest czterema filarami. Miarodajna przepustowość bloku przelewowo –
spustowego wynosi 1826 m3/s (przy piętrzeniu 255,50m. npm) a przepustowość
kontrolna 3040 m3/s (przy piętrzeniu 257,90m. npm tj. 30 cm poniżej korony zapory).
6.145
Przelew będzie wyposażony w ruchome zamknięcia, co umożliwia prowadzenie
sterowanej gospodarki przeciwpowodziowej. Spusty w tym rozwiązaniu umieszczono w
filarach a elektrownię w przyczółku.
Wykorzystanie energetyczne:
•
elektrownia przepływowa
•
spad do wykorzystania energetycznego 12,5m.
•
moc instalowana elektrowni wodnej 2,2 MW
• przełyk instalowany 24 m3/s, przepływ minimalny 3,2 m3/s.
Efekty zbiornika
Budowa kaskady zbiorników Kamieniec Ząbkowicki – Topola – Kozielno stworzy
warunki do poprawy stanu ochrony przeciwpowodziowej w dolinie Nysy Kłodzkiej i po
wdrożeniu systemu optymalnego sterowania kaskadą również w dolinie Odry od ujścia
Nysy Kłodzkiej do Wrocławia. Sterowanie falą na zbiornikach Kamieniec Ząbkowicki,
Topola, Kozielno, Otmuchów oraz Nysa powinno być uzależnione od rozwoju sytuacji
powodziowej w dorzeczu Nysy Kłodzkiej i górnej Odry.
Przy idealnej gospodarce wodnej na w/w zbiornikach jest możliwe osiągnięcie
znacznych efektów w zakresie redukcji fali powodziowej przy ujściu Nysy Kłodzkiej do
Odry rzędu 400 m3/s.
Koszt inwestycji
Koszt inwestycji zaplanowenej od roku 2004 do 2012 (w cenach 2001) wynosi 529.376
mln. W chwili obecnej zostało zlecone firmie Hydroprojekt Warszawa Spółka z o.o.
opracowanie „Studium wykonalności dla zbiornika Kamieniec Ząbkowicki”.
6.1.1.6
Ochrona miasta Opola
OPIS PROJEKTU
Podstawowym elementem ochrony przeciwpowodziowej miasta Opola jest Kanał Ulgi.
Powódź lipcowa 1997r. wykazała, że Kanał Ulgi w Opolu musi być dokończony i
przygotowany do przepuszczenia wód powodziowych w granicach 1.050 m3/s, co po
udrożnieniu i obwałowaniu Odry w obrębie miasta zabezpieczy Opole przed
przepływem powodziowym w granicach do 2.700 m3/s, a więc odpowiadającym
pięćsetletniej wodzie powodziowej. Przepustowość powodziowa niedokończonego
Kanału Ulgi w Opolu nie przekracza 450 m3/s. Ochronę przeciwpowodziową Opola i
okolic ma docelowo wspomagać Polder Opole, który stanowić będzie obwałowana,
lewobrzeżna dolina Odry z konieczną do wybudowania budowlą wpustową oraz nowymi
obwałowaniami miejscowości od Źlinic do Winowa. Pojemność zalewowa tego polderu,
wynosząca 25 mln m3, służyć ma do redukcji kulminacyjnych przepływów
powodziowych Odry, większych od 2.000 m3/s, poniżej Krapkowic na Odrze.
RZGW Wrocław zajął się kompleksowym dokończeniem Kanału Ulgi w Opolu wraz z
przebudową i udrożnieniem Odry poniżej Opola, natomiast WZMiUW Opole
lewobrzeżnym obwałowaniem Odry w obrębie miasta oraz przygotowaniami
dotyczącymi realizacji Polderu Opole. Działania tych inwestorów wspomaga Urząd
Miasta Opola, który przygotowuje dokumentację na zabezpieczenie przeciwpowodziowe
centrum miasta, jak również Wyspy Pasieka i Wyspy Bolko od strony Odry.
GŁÓWNE PARAMETRY PROJEKTU
6.149
Z powodów trudności formalno – prawnych oraz ze względów technicznych
przedsięwzięcie RZGW zostało podzielone na odcinki realizacyjne i zadania, jak niżej:
I odcinek, który obejmuje:
• budowę jazu klapowego 2 x 25m. z niskim progiem wraz z mostem drogowym do
Wyspy Bolko i podjazdami w części wlotowej Kanału Ulgi (zadanie 1),
•
budowę koryta głębokiego Kanału od km 2,5 do km 5,5 (wlotu) wraz z modernizacją
obwałowań,
•
budową nowego odcinka prawostronnego wału na wlocie (750 m.),
•
budową przewału i śluzy wałowej Winów, jako budowli zrzutowej przyszłego Polderu
Opole,
•
przebudową podpór mostu kolejowego,
•
budową dróg technologicznych do kontroli obwałowań (zadanie 2).
II odcinek składający się z:
•
modernizacji Kanału Ulgi od km 0,0 do km 2,5
•
budowy mostu drogowego i podjazdami w ciągu ul. Spychalskiego dla likwidacji
przejazdu przez Kanał
•
budowy dróg technologicznych do kontroli zmodernizowanych obwałowań (zadanie
3)
•
przebudowy i udrożnienia koryta Odry wraz z obniżeniem międzywala dla wielkich
wód na odcinku od km 154,0 (rejon wylotu Kanału Ulgi) do km 156,0 (zadanie 4).
I odcinek z zadaniami 1 i 2 jest realizowany od grudnia 1999r. Aktualny stan
zaawansowania robót można uznać za dobry, co może umożliwić skrócenie umownego
terminu zakończenia obydwu zadań (15.06.2001r.).
II odcinek został przygotowany do realizacji w 2001r. po przeprowadzeniu przetargu
nieograniczonego dotyczącego wyboru generalnego wykonawcy robót. Rozpoczęcie
robót na tym odcinku przewidziane jest w III dekadzie stycznia 2001r., zaś zakończenie
obydwu zadań (3 i 4) powinno nastąpić w listopadzie tegoż roku.
Realizacja II odcinka jest związana z wycinką dużej ilości drzew, przede wszystkim
topoli na Kanale Ulgi od km 0,0 do km 2,5, ponieważ drzewa w obrębie Kanału oraz na
podwyższanych, poszerzanych i uszczelnianych wałach muszą być bezwzględnie
usunięte. To jest wymóg techniczny, którego pominięcie nie pozwoliłoby wykonać
projektowanych rozwiązań, a także osiągnąć zakładanych efektów, tj. przepuszczenia
przepływów wielkich wód Kanałem w granicach 1.050 m3/s oraz zabezpieczenia
dzielnic zachodnich miasta i Zaodrza przed ponownym zalaniem. Dokończony Kanał
Ulgi w Opolu stwarza szansę rozwoju dla zachodnich dzielnic miasta.
Przebudowa i udrożnienie powodziowe koryta Odry z międzywalem od rejonu wylotu
Kanału Ulgi w Opolu do km 156,0 jest konieczne dla zminimalizowania podpiętrzenia
wielkich wód w centrum miasta. Również brzegi Odry w obrębie Opola i poniżej miasta
muszą być oczyszczone z drzew i krzewów oraz zamuleń.
Rzeczowe zaawansowanie robót na I odcinku dokończenia budowy Kanału Ulgi w
Opolu – jak już wspomniano – jest dobre. W 2000r. zakończono budowę przewału wraz
ze śluzą wałową w części wlotowej Kanału. Obiekty te mają zapewnić odpływ wód w
razie zalania powodziowego lewobrzeżnej doliny Odry powyżej Opola a w przyszłości
6.150
po wykonaniu Polderu Opole zrzuty wody z tego polderu do Kanału Ulgi. Maksymalny
wydatek przewału nie przekroczy 450 m3/s, zaś śluzy wałowej 59 m3/s. Śluza ta
umożliwia całkowite odprowadzenie wód z zalanej doliny.
Ponadto w końcowej fazie realizacji znajduje się:
•
budowa dwuprzęsłowego jazu klapowego w części wlotowej Kanału wraz z mostem
drogowym i drogami dojazdowymi,
•
wykonanie koryta głębokiego Kanału powyżej km 2,5 aż do wlotu,
•
budowa nowego, prawobrzeżnego wału w części wlotowej Kanału o długości ca
750 mb,
•
modernizacja pozostałych obwałowań Kanału powyżej km 2,5 aż do wlotu w km
5,5,
•
przebudowa podpór mostu kolejowego dla wykonania koryta głębokiego pod tym
obiektem.
Zakończenie I odcinka dokończenia budowy Kanału Ulgi w Opolu oznacza wyraźną
poprawę warunków przepływu wód powodziowych już w okresie letnim 2001r. przez
Opolski Węzeł Wodny Odry oraz obniżenie dotychczasowego podpiętrzenia wielkich
wód na Odrze powyżej Opola.
Dla osiągnięcia pełnego efektu przeciwpowodziowego konieczne jest zrealizowanie
inwestycji miejskich oraz budowa nowych wałów Polderu Opole.
Obwałowanie Wysp Bolko i Pasieka w Opolu od strony Odry oraz zabezpieczenie
powodziowe Młynówki.
Kompleksowe dokończenie budowy Kanału Ulgi w Opolu nie uchroni wymienionych
Wysp przed powodziami większymi od wody stuletniej. W związku z tym konieczna jest
modernizacja obwałowań Odry na poniższych odcinkach: od nowego wału Kanału Ulgi
w części wlotowej do kładki dla pieszych przy śluzie żeglugowej na Odrze (odcinek o
długości około 1,5 km ) dla zabezpieczenia powodziowego Wyspy Bolko, od Młynówki w
rejonie wlotowym do mostu drogowego Piastowskiego (odcinek o długości 1,6km) dla
zabezpieczenia powodziowego Wyspy Pasieka.
Obydwa te odcinki obwałowań przygotowuje do realizacji Urząd Miasta Opola.
Parametry techniczne modernizowanych obwałowań, a w tym niskie bulwary ochronne
wynikają z obliczeń hydraulicznych dla Kanału Ulgi i Odry w Opolu, a przy tym
uwzględniają zabezpieczenie dzielnic miasta przed powodziami pięćsetletnimi, a więc
przepływami w granicach do 2.700 m3/s.
Wzdłuż Młynówki w Opolu przebiegającej przez centrum miasta, brak jest warunków do
budowy bulwarów ochronnych. W związku z tym zachodzi konieczność zamknięcia
Młynówki dla przepływów powodziowych większych od wody stuletniej. Można to
osiągnąć poprzez przebudowę istniejącego jazu przelewowego w części wlotowej
Młynówki i wyposażenia go w zamknięcia ruchome, np. zasuwy, natomiast na wylocie
Młynówki trzeba będzie wybudować śluzę przeciwpowodziową. Maksymalna
przepustowość Młynówki w czasie powodzi
szacowana jest na 150 m3/s.
Zamknięcie Młynówki dla największych powodzi oznacza, że straconą przepustowość
trzeba będzie zrekompensować poprzez przebudowę i udrożnienie Odry w mieście na
odcinku do 3 km, przy czym największy zakres przebudowy koryta i międzywala
dotyczyć musi rejonu mostu Piastowskiego. Tam trzeba będzie uzyskać dodatkowy
przekrój czynny dla WW w granicach ca 100 m2.
6.151
Realizacja projektów powinna nastąpić w latach 2001 / 2003. Zakończenie tych
inwestycji wraz z kompleksowym dokończeniem budowy Kanału Ulgi w Opolu i
podwyższonym przez WZMiUW wałem lewobrzeżnym na odcinku od kładki dla pieszych
na Wyspę Bolko do rejonu wylotu Kanału Ulgi (km 154,0 rz. Odry) zabezpieczą Opole
przed powodziami o przepływach mniejszych od 2700 m3/s, natomiast przyszły Polder
Opole umożliwi redukcję większych przepływów powodziowych Odry, nie
przekraczających ca 3000 m3/s do wielkości około 2700 m3/s.
POLDER OPOLE
Zadanie to musi być podzielone na trzy etapy realizacyjne:
•
I etap – wały opaskowe ochraniające wsie Winów, Folwark, Boguszyce, Źlinice i
Zimnica,
•
II etap – budowla wpustowa wód na polder,
•
III etap – wały nowe dzielące polder na dwie lub trzy części.
Ogółem długość wałów przewidywanych na Polderze Opole wynosi około 9 km.
Koszt wykonania Polderu Opole szacuje się na około 25 mln zł. Pojemność polderu
będzie wynosiła 25 mln m3.
Polder w kulminacji fali powodziowej może zredukować przepływ w Opolu w granicach
200 – 300 m3/s. Ponadto powyżej Opola przewidziano przebudowę wału
prawostronnego na odcinku około 3,5 km od miejscowości Kąty Opolskie do wsi
Chorula. Nowy wał zostanie przesunięty od 100 – 200 m. od Odry. Planowany koszt
tego zadania szacuje się na 10 mln zł.
Koncepcja przedstawiona jest na rysunku 6.8.
KOSZT PROJEKTU
Całkowity koszt ukończenia kanału ulgi wraz z odbudową i oczyszczeniem koryta rzeki
w dół od Opola wynosi 105.166 mln PLN wg. cen z 2001 r.
6.1.1.7
Ochrona miasta Słubice
OPIS PROJEKTU
Sposób zabezpieczenia miasta Słubice przedstawiono
w „Koncepcji ochrony
przeciwpowodziowej m. Słubice rz. Odra km 584” opracowanej przez Politechnikę
Warszawską na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie w
1999r.
GŁÓWNE PARAMETRY PROJEKTU
W w/w koncepcji przedstawiono zakres zadań do realizacji w poszczególnych etapach:
6.153
I etap:
•
usunięcie zakrzewień i zadrzewień z trasy wody brzegowej,
•
wykonanie robót regulacyjnych na odcinku most kolejowy (Świecko – Frankfurt
n/Odrą) – Lebus (ok. 12 km) oraz wprowadzenie pasów zadrzewień i zakrzaczeń dla
pokierowania przepływem wód wielkich,
•
przy przebudowie mostu Frankfurt n/Odrą – Słubice należy tak projektować światła
poszczególnych przęseł aby koryto wody średniej było przekraczane jednym
przęsłem,
•
wykonanie przesłony filtracyjnej,
•
ułożenie gliny syntetycznej na skarpie i koronie wału oraz fartucha 10m. na
wysokości jego stopy,
•
wykonanie parapetu na koronie istniejącego wału, sięgającego rzędnej H 0,5% +
100 cm na wodowskazie Słubice,
•
wykonanie ławy po stronie odpowietrznej z drenażem na rzędnej odpowiadającej
SWW na wodowskazie Słubice,
II etap:
•
nasyp drogowy na obwodnicy będący jednocześnie wałem okrężnym m. Słubice,
•
wykonanie mostu na obwodnicy nad kanałem ulgi,
•
wykonanie wałów przeciwpowodziowych wzdłuż kanału ulgi,
•
przebudowa istniejącego polderu Krzesin na polder sterowany,
III etap:
•
wykonanie kanału ulgi,
•
wykonanie przelewu na wlocie do kanału ulgi,
•
wykonanie przepompowni do odprowadzenia części wód z kanału ulgi do Odry,
•
wykonanie wału ograniczającego teren zalewowy wodami płynącymi z kanału ulgi,
IV etap:
•
wykorzystanie istniejącego polderu Rybocice,
•
wykonanie polderu Bieganów (Urad),
•
wykonanie przelewu wałowego do projektowanego polderu Bieganów (Urad),
•
wykonanie polderu Tawęcin,
•
wykonanie przelewu wałowego do projektowanego polderu Tawęcin,
•
wykonanie projektowanego wału działowego pomiędzy projektowanymi polderami,
•
wykonanie wału okrężnego wokół wsi Kłopot i wsi Rąpice,
•
wykonanie polderu Łęgi Gorzyckie.
6.154
Wykonanie prac określonych w I etapie zabezpieczy miasto Słubice przed wodą Q0,5%,
wykonanie prac etapu I i II zabezpieczy miasto Słubice przed przepływem Q0,2%,
wykonanie prac etapu I, II, III i IV zabezpieczy miasto Słubice przed wodą Q0,1%.
KOSZTY PRZEDSIĘWZIĘCIA INWESTYCYJNEGO
Całkowity koszt przedsięwzięcia inwestycyjnego wynosi 69.717 mln PLN w cenach z
2001r.
6.1.1.8
Ochrona Kotliny Kłodzkiej poniżej zbiornika Nysa
OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA
Z punktu widzenia ochrony przeciwpowodziowej szczególnie ważny jest odcinek Nysy
Kłodzkiej poniżej zbiornika Nysa. Przedmiotem specjalnej ochrony są trzy miejscowości
zlokalizowane na tym odcinku rzeki: Nysa, Lewin Brzeski i Skorogoszcz. Odpływy ze
zbiornika Nysa wynoszące 100 m3/s powodują aktualnie straty w Kotlinie i w
miejscowości Skorogoszcz.
6.155
Na rzece Nysa Kłodzka funkcjonują dwa duże zbiorniki retencyjne Nysa i Otmuchów, a
dwa inne, Kozielno i Topola, są bliskie ukończenia. Są też plany zbudowania zbiornika
Kamieniec Ząbkowicki i kilku mniejszych zbiorników retencyjnych powyżej Kłodzka.
Zbiorniki te mają decydujący wpływ na redukcję ilości wód powodziowych nie tylko na
rzece Nysie Kłodzkiej, ale również na samej Odrze. Jednak z uwagi na ograniczone
możliwości stałego odpływu wody poniżej zbiorników, efektywność tych zbiorników jest
ograniczona. Poprawa przepustowości rzeki Nysy Kłodzkiej na tym odcinku
(szacowanej teraz na około 500 m3/s, ale konieczna jest dalsza analiza) doprowadzi do
niemal doskonałej ochrony doliny Nysy Kłodzkiej i znacznego zredukowania ilości wód
powodziowych w samej rzece Odrze. Do osiągnięcia tych rezultatów konieczna będzie
realizacja następujących przedsięwzięć:
•
Modernizacja samych urządzeń regulacyjnych i jazów w mieście Nysa
•
Przebudowa jazu stałego w Lewinie Brzeskim na jaz ruchomy klapowy
•
Modernizacja odcinka rzeki Nysy Kłodzkiej wraz z obwałowaniami i obszarami
zalewowymi w pobliżu Skorogoszczy.
Ich rezultaty powinny sprzyjać ochronie środowiska w dolinie Nysy Kłodzkiej.
Ewentualne oddziaływanie na środowisko opisanych w tym rozdziale prac i środki
łagodzące są omówione w punkcie 6.1.4. Należy jednak zwrócić uwagę, iż w punkcie
opisującym zagadnienia merytoryczne ujęto szereg środków łagodzących
wprowadzonych w oparciu o przyjazne dla środowiska praktyki i działania inżynierskie.
Te środki łagodzenia skutków dla środowiska są wymienione w tabeli 6.13.
KOSZTY PRZEDSIĘWZIĘCIA INWESTYCYJNEGO
Całkowity koszt przedsięwzięcia inwestycyjnego planowanego do 2016r. (w cenach z
2001r.) wynosi 177.246 mln PLN.
6.1.2 Analiza ekonomiczna komponentu ochrony przeciwpowodziowej
6.1.2.1
Efekty ekonomiczne realizacji komponentu ochrony przeciwpowodziowej
CHARAKTER KORZYŚCI
Główną korzyścią realizacji komponentu ochrony przeciwpowodziowej będzie uniknięcie
niszczenia majątku przez powodzie. Innymi słowy, ulepszony system ochrony
przeciwpowodziowej znacznie poprawi warunki bezpieczeństwa terenów i majątku na
obszarach zagrozonych powodzią. Są trzy główne metody oszacowania tych korzyści:
•
Pierwsza polega na oszacowaniu funkcji szkód w zależności od
prawdopodobieństwa wystąpienia szkód. Chodzi o dwie funkcje: tę, która opisuje
istniejącą sytuację i tę, która będzie istniała po zrealizowaniu różnych komponentów
Programu. Zasadniczo korzyść z ulepszonego systemu ochrony jest równa polu
powierzchni pomiędzy tymi dwiema krzywymi szkód. Jednak ilość i dokładność
potrzebnych do tego danych technicznych i ekonomicznych uniemożliwia
przeprowadzenie analizy w obecnych warunkach;
•
Druga metoda polega na oszacowaniu przeciętnej wielkości strat majątkowych
ponoszonych każdego roku na skutek powodzi z lat ubiegłych, przy założeniu, że
6.158
począwszy od teraz straty te już więcej nie wystąpią. Do tego musi być użyta
pojedyncza liczba odpowiednio przedstawiająca przeciętną stratę w danym roku;
•
Trzecia metoda polega na oszacowaniu całej wartości rynkowej mienia odtworzonej
po zakończeniu prac. W przeciwieństwie do pierwszej metody, korzyści pojawiają
się progresywnie w fazie budowy i kończą się po zakończeniu wszystkich prac,
podczas gdy metoda straty średniej jest oparta na oszczędzaniu co roku stałej
kwoty.
Po zastosowaniu właściwej metody dyskontowania rezultaty uzyskane ze wszystkich
trzech metod powinny być sobie równoważne. Jednak dostępność informacji na ten
temat pozwoliła na zastosowanie tylko dwóch ostatnich metod.
Należy odkreślić, że metody oparte na stratach, jakich będzie można uniknąć obejmują
tylko część korzyści, gdyż dodatkowe zabezpieczenie spowoduje wzrost popytu na
tereny nowo objęte ochroną10. Realizacja tego komponentu przyniesie inne korzyści, na
przykład ochronę naturalnych siedlisk i ekosystemów. Dodatkowo budowle
przeciwpowodziowe poprawią dostępność do kilku lokalizacji, co będzie stymulować
lokalny rozwój ekonomiczny.
CHARAKTER KOSZTÓW
Koszty komponentu ochrony przeciwpowodziowej mogą być określone jako wielkość
zasobów, jakie trzeba przeznaczyć na budowę lub modernizację i utrzymanie
infrastruktury. Składają się na nie wydatki inwestycyjne na budowę i odtworzenie
budowli (studia techniczne i inne, materiały, maszyny i urządzenia, wydatki na budowę,
nieprzewidziane wydatki), jak również dodatkowe koszty eksploatacji i utrzymania
ulepszonego systemu ochrony przeciwpowodziowej (wynagrodzenia, inne wydatki na
utrzymanie, w tym koszty nadzoru).
Innym kosztem Programu będzie utracona wartość terenu położonego w obrębie
miejsca wykonywania prac. Mieszkańcy i przedsiębiorstwa na takim terenie będą
zmuszeni znaleźć sobie inne miejsca zamieszkania lub prowadzenia działalności. O ile
straty te odpowiadają teoretycznie całej wartości rynkowej terenu, to można je również
oszacować jako wartość odszkodowania wypłaconego wysiedlonym mieszkańcom lub
przedsiębiorstwom. Należy zauważyć, że w tej analizie nie jest ważne, czy
odszkodowanie z tytuły wywłaszczenie zostanie wypłacone czy nie, ponieważ nie jest to
istotne z punktu widzenia efektywności ekonomicznej przedsięwzięcia11.
Dodatkowo mogą ewentualnie wystąpić koszty środowiskowe prac budowlanych, które
mogą przyjąć formę zaburzenia lub zniszczenia ekosystemów, zamulania zbiorników,
zanieczyszczania wody w zbiornikach i erozji koryta rzecznego poniżej zapór. I chociaż
koszty te są realne, to mogą być trudności z wyrażeniem ich w formie pieniężnej z
powodu braku dokładnych informacji o ich charakterze lub wielkości.
6.1.2.2
Oszacowanie korzyści i kosztów komponentu ochrony przeciwpowodziowej
OSZACOWANIE KORZYŚCI
10
Jednak w porównywalnych kontekstach, gdy są dostępne tylko częściowe informacje i gdy
spodziewany jest relatywnie mały wzrost zapotrzebowania, ta metoda daje dokładne
oszacowania minimalnego poziomu korzyści przy danym poziomie zabezpieczenia.
11
Aczkolwiek jest to istotne z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej.
6.159
Korzyści komponentu ochrony przeciwpowodziowej zostały oszacowane jako całkowita
odtworzona wartość rynkowa majątku prywatnego po zakończeniu prac. Należy
dokonać wyraźnego odróżnienia tego pojęcia od szkód poniesionych w 1997r.:
•
Szkody spowodowane powodzią w 1997r. odpowiadają stratom pieniężnym
poniesionym przez majątki prywatne lub publiczne w czasie tego zdarzenia;
•
Odtwarzana wartość rynkowa odpowiada wartości dodatkowej domów, gospodarstw
i przedsiębiorstw, jaką możnaby uzyskać w wyniku prywatnej sprzedaży tych
nieruchomości, gdyby zastosowano odpowiednie zabezpieczenie przed powodzią.
Naturalnie wartość ta jest ściśle skorelowana z przeciętną wartością strat
poniesionych w 1997r., ale w teorii ta hipoteza musiałaby zostać zweryfikowana przy
pomocy dokumentów z takich transakcji. Mogą się też pojawić geograficzne różnice
w miejscach występowania szkód i utraty wartości rynkowej. Ze względu na
wyjątkowo [katastrofalny] charakter powodzi w 1997r. pewne strefy zalewów mogą
nie być uważane za tak bardzo zagrożone jak inne.
Majątek państwowy nie jest uwzględniany w tych rozważaniach, ponieważ nie niesie
sobą wartości rynkowej a jest odzwierciedleniem tego, na co naród polski chce i może
sobie pozwolić. Korzyści z komponentu ochrony przeciwpowodziowej polegają nie na
odtworzeniu stanu sprzed zniszczeń, ale na poprawie aktualnych warunków życia w
porównaniu z sytuacją bez nowych inwestycji w ochronę przeciwpowodziową. To ze
zbiorowej wartości swoich domów, ziemi i przedsiębiorstw obywatele Polski zapewnią
sobie instytucje i organy władzy.
Oszacowanie tych korzyści polegało na wykonaniu następujących kroków:
•
Oszacowanie średniej wielkości straty wartości rynkowej każdej nieruchomości:
najlepszym możliwym wskaźnikiem byłoby tu porównanie faktycznych transakcji
rynkowych dotyczących nieruchomości w obrębie strefy zalewów i poza nią. Jednak
takie informacje nie są dostępne. Dlatego jako środek zastępczy przyjęto średnie
straty poniesione przez podmioty prywatne (domy mieszkalne, obszary rolnicze,
przedsiębiorstwa) podczas powodzi w 1997r. (patrz poniższa tabela). Aby te średnie
straty mogły być uważane za realny zamiennik, to muszą być stosowane w
odniesieniu do tych terenów geograficznych, na których nastąpiła faktyczna utrata
wartości rynkowej;
Tabela 6.3
Średnia strata wartości rynkowej
Typ podmiotu
Mieszkania
•
Szkody ogółem w 1997r.
(mln PLN wg cen 2001r.)
Szkody
1 710
680 000
Średnia szkoda
poniesiona przez
podmiot (PLN)
2 514
2
Tereny rolnicze
3 112
5 206 km
597 697
Przedsiębiorstwa
3 448
152 000
22 682
Oszacowanie liczby podmiotów, które straciły na wartości rynkowej: rozsądne jest
założenie, że strata wartości rynkowej nieruchomości nie nastąpiła wszędzie tam,
gdzie w 1997r. wystąpiły szkody. W rzeczywistości bardziej prawdopodobne jest, że
trwała utrata wartości miała miejsce tylko na obszarze głównych zalewów, natomiast
kilka nieruchomości, które zostały dotknięte tylko częściowo, zachowały większość
lub całość wartości rynkowej. Ponieważ nie były dostępne dokładne dane, a znana
jest powierzchnia zniszczonych terenów rolniczych, więc wykorzystano ją jako
podstawę do wyliczenia brakujących danych. Ustalono, że stosunek powierzchni
6.160
zalanej do ogółu terenów rolniczych w zalanych województwach12 wyniósł 6,1%.
Wskaźnik ten został następnie zastosowany do całkowitej liczby podmiotów
prywatnych w 25 zalanych województwach, aby uzyskać bardziej realistyczne
oszacowanie liczby domostw i przedsiębiorstw oraz wielkości terenów rolniczych,
które mogłyby odzyskać utraconą wartość rynkową. Obliczenia te są przedstawione
w poniższej tabeli;
Tabela 6.4
Liczba podmiotów dotkniętych utratą wartości rynkowej
Typ podmiotu
Mieszkania
Podmioty ogółem w
zalanych województwach
Główne obszary
zalewów
Prywatne podmioty na
głównych obszarach
zalewów
6 112 983
6,1%
373 165
6,1%
5 206 km
6,1%
94 262
2
Tereny rolnicze
85 287 km
Przedsiębiorstwa
1 544 140
2
•
Wyliczenie ogólnej odtworzonej wartości rynkowej przy założeniu pełnej ochrony:
całkowita odzyskana wartość rynkowa jest iloczynem liczby podmiotów prywatnych
na obszarze głównych zalewów przez średnią wartość szkody poniesionej przez te
podmioty. Powstała w wyniku mnożenia ogólna wartość odzyskana wyniosła 6,2 mld
PLN, z czego 0,9 mld PLN dotyczy mieszkań, 2,1 mld PLN przedsiębiorstw a 3,1
mld terenów rolniczych. Ponieważ te ostatnie zostały użyte do określenia wielkości
obszarów zalanych, to wielkość poniesionych szkód rolniczych jest dokładnie równa
oszacowaniom odzyskanej wartości rynkowej;
•
Wprowadzenie korekt do efektywnego zakresu planowanej ochrony: poprzednie
rezultaty obwiązują przy założeniu, że wszystkie 25 byłych województw zostanie w
100% objęte ochroną przed powodzią porównywalną do tej z 1997r. Naturalnie tak
nie będzie. Konkretniej mówiąc, za priorytetowe uznano przedsięwzięcia
komponentu ochrony przeciwpowodziowej w strefach dotkliwiej dotkniętych w
1997r., tj. w następujących pięciu (5) województwach: katowickim, opolskim,
wałbrzyskim, wrocławskim i zielonogórskim. Łącznie województwa te poniosły
70,1% szkód. Ponadto, nawet przy założeniu bezbłędnego zaprojektowania
infrastruktury przeciwpowodziowej pozostaje pewne niemożliwe do kontrolowania
ryzyko, polegające na tym, że zaplanowana infrastruktura nie wyeliminuje całkowicie
niebezpieczeństwa szkód powodziowych w tym czy innym spośród tych
województw. Uwzględnienie tego ryzyka wymaga odliczenia od pierwotnej kwoty
dodatkowych 10% całości odzyskanej wartości. Dlatego połączenie tych dwóch
czynników obniża efektywną ochronę do 60,1% globalnej wartości rynkowej, jaka
mogłaby ewentualnie zostać odtworzona przy założeniu całkowitej ochrony głównej
strefy zalewów we wszystkich 25 województwach13;
•
Oszacowanie rzeczywistej odtworzonej wartości rynkowej i jej urzeczywistnienie w
czasie: z poprzednich obliczeń wynika, że rzeczywista wartość rynkowa, jaką należy
odzyskać w wyniku realizacji wszystkich prac zaplanowanych w komponencie
ochrony przeciwpowodziowej wyniesie 3.719 mld PLN. Wartość ta zostanie
12
Zalanymi województwami (wg poprzedniego podziału administracyjnego) są te, w których
wystąpiły szkody: Bielsko-Biała, Częstochowa, Gorzów Wielkopolski, Jelenia Góra, Kalisz,
Katowice, Kielce, Konin, Kraków, Legnica, Leszno, Lublin, Nowy Sącz, Opole, Radom,
Rzeszów, Sieradz, Skierniewice, Szczecin, Tarnobrzeg, Tarnów, Wałbrzych, Wrocław i
Zielona Góra.
13
Są to województwa wg starego podziału administracyjnego Polski na 49 województw. Część
lub całość tego terytorium wchodzi w skład trzynastu (13) spośród nowych szesnastu (16)
województw.
6.161
odzyskana stopniowo, w miarę jak wskaźnik zaawansowania realizacji każdego
obiektu infrastruktury będzie się zbliżał do 100%. Po osiągnięciu pełnej wartości ten
strumień korzyści wyczerpie się.
Dyskontowane według stopy 11,82% rocznie całkowite korzyści z komponentu ochrony
przeciwpowodziowej osiągną 1.760 mld PLN. Aby przekształcić tę liczbę na roczną
wartość szkód, jakich unika się w sposób ciągły rok po roku, można po prostu
pomnożyć tę liczbę przez stopę dyskontową, co daje roczne oszczędności wynoszące
208,0 mln PLN, które będą osiągane począwszy od roku 2002r.
Tabela 6.5
Korzyści – komponent ochrony przeciwpowodziowej
Korzyści ogółem
3.719 mld PLN
Korzyści zdyskontowane ogółem
1.760 mld PLN
Oprócz tych rezultatów ilościowych, główną niematerialną korzyścią z realizacji
komponentu ochrony przeciwpowodziowej jest wzrost dostępności terenów, co powinno
sprzyjać lokalnemu rozwojowi ekonomicznemu. Jednak w oparciu o aktualnie dostępne
informacje nie jest jednak możliwe dokładne określenie tych korzyści.
Przeprowadzenie analizy podlega kilku ograniczeniom głównie przypisywanym brakowi
informacji. Po pierwsze nie ma dokładnej inwentaryzacji obszarów zalewowych i co
ważniejsze, rodzaju wykorzystania terenów w obrębie obszarów zalewów. Dlatego nie
jest możliwe dokładne oszacowanie faktycznego charakteru i istotności różnych
rodzajów wykorzystania terenu wewnątrz i na zewnątrz strefy zalewu. Po drugie, nie
istnieją informacje o rynku nieruchomości, co uniemożliwia dokonanie oceny zakresu w
jakim szkody spowodowane powodzią wpłynęły na ceny rynkowe. Po trzecie, informacje
o faktycznym charakterze szkód poniesionych w 1997r. są dostępne tylko na poziomie
globalnym. Dlatego nie jest możliwe modulowanie poprzednich oszacowań pod kątem
przejściowego lub trwałego charakteru tych szkód.
OSZACOWANIE KOSZTÓW
Koszty inwestycyjne komponentu ochrony przeciwpowodziowej obejmują 7 grup prac:
•
Zbiornik Racibórz;
•
Modernizacja wrocławskiego systemu ochrony przed powodzią;
•
Zbiornik Kamieniec Ząbkowicki powyżej Kłodzka;
•
Ochrona Słubic;
•
Ochrona Opola;
•
Ochrona Kotliny Kłodzkiej powyżej Kłodzka;
•
Ochrona doliny Nysy Kłodzkiej poniżej zbiornika Nysa.
Łącznie przedsięwzięcia te będą wymagały zastrzyku finansowego wynoszącego w
przybliżeniu 2,4 mld PLN, w tym rezerwy na zaplanowanie środków łagodzących wpływ
tych przedsięwzięć na środowisko (3% całości kosztów inwestycji). Ta ostatnia część
kosztów stanowi łączne negatywne oddziaływanie na środowisko prac budowlanych:
zakłócenie lub zniszczenie ekosystemów, hałas, zanieczyszczenie, powstawanie
odpadów i ich zagospodarowanie, itd., oraz środków, jakie trzeba będzie wdrożyć, aby
złagodzić to oddziaływanie. Szczegółowy plan inwestycyjny komponentu ochrony
przeciwpowodziowej w latach 2002 do 2016 przedstawiono w tabelach w załączniku.
6.162
Koszty eksploatacji i utrzymania (O&M) nie zostały przedstawione w informacji
finansowej o Programie. Dlatego zostały one określone w oparciu o wskaźniki
powszechnie stosowane do porównywalnych budowli. W przypadku robót inżynierskich
na tak dużą skalę, jakimi są przedsięwzięcia wchodzące w skład komponentu ochrony
przeciwpowodziowej, zwykle przyjmuje się, że koszty eksploatacji i utrzymania stanowią
4,0% całości kosztów inwestycji dla części mechanicznej i 1,5% całości kosztów
inwestycji dla części budowlanej. Te wielkości procentowe zostały zastosowane do
określenia względnych udziałów komponentu mechanicznego i budowlanego w
każdego typu budowli. W przypadku zbiorników i polderów przyjęto 10% udział
elementu mechanicznego i 90% budowlanego, natomiast uznano, że obwałowania
składają się w 100% z części budowlanej. Rezultaty takich założeń są pokazane w
następującej tabeli.
Tabela 6.6
Koszty eksploatacji i utrzymania budowli przeciwpowodziowych
Koszty O&M (%
całości kosztów
inwestycji)
Uwagi
Zbiornik Racibórz
1,75%
Założenia dla zbiorników
(10% część mechaniczna, 90% budowlana)
Modernizacja wrocławskiego systemu
ochrony przed powodzią
1,81%
Średnie ważone założenia dla polderów i
wałów zależnie od zainwestowanych kwot
Zbiornik Kamieniec Ząbkowicki
1,75%
Założenia dla zbiorników
(10% część mechaniczna, 90% budowlana)
Ochrona Słubic
1,91%
W oparciu o opis przedsięwzięć
Ochrona Opola
1,91%
W oparciu o opis przedsięwzięć
Ochrona Kotliny Kłodzkiej powyżej
Kłodzka
2,00%
Brak opisu przedsięwzięcia
Ochrona Nysy Kłodzkiej poniżej
zbiornika Nysa
2,00%
Brak opisu przedsięwzięcia
Przedsięwzięcia
Dlatego przewiduje się, że w 2016r., po zakończeniu wszystkich prac, koszty
eksploatacji i utrzymania wyniosą 42,0 mln PLN rocznie. Jednak w wyniku realizacji tych
przedsięwzięć powstaną nowe miejsca pracy. Do obsługi powstałych obiektów
infrastruktury nie potrzeba będzie dużej liczby pracowników, niemniej jednak w
przybliżeniu 63 osoby uzyskają pracę, za którą w 2016r. otrzymają wynagrodzenie
wynoszące ogółem 14,7 mln PLN. Ze względu na te nowe możliwości zatrudnienia,
wynagrodzenie wypłacane tym pracownikom nie będzie stanowiło kosztu społecznego i
dlatego powinno zostać wyłączone z ostatecznego zestawienia. Wobec powyższego
roczny koszt społeczny eksploatacji i utrzymania budowli w komponencie ochrony
przeciwpowodziowej wyniesie w 2016 roku 27,3 mln PLN.
Te powtarzające się opłaty będą musiały być ponoszone już zawsze. Ponieważ
zachodzi pewna rozbieżność pomiędzy przepływem korzyści, które (matematycznie)
skończą się w 2016r. a kosztami eksploatacji i utrzymania, które będą musiały być
ponoszone przez wiele nadchodzących lat, więc wyliczono wartość końcową tych
kosztów. Wartość ta odpowiada wartości bieżącej w 2016r. strumienia kosztów
eksploatacji i utrzymania, jakie będą musiały być ponoszone w latach następnych.
Została ona wyliczona w następujący sposób:
Wartość końcowa kosztów eksploatacji i utrzymania = 27,7 mln PLN/ 11,82% = 231,0
mln PLN
6.163
Dlatego całkowity koszt komponentu ochrony przeciwpowodziowej wyniesie 2,862 mld
PLN. Wartość bieżąca tych opłat została uzyskana przez zdyskontowanie ich wg
rocznej stopy 11,82%, co dało całkowity koszt 1,255 mld PLN.
Tabela 6.7
Koszty – komponent ochrony przeciwpowodziowej
Koszty inwestycji
2,359 mld PLN
Koszty eksploatacji i utrzymania (bez wynagrodzeń)
0,503 mld PLN
Koszty ogółem
2,862 mld PLN
Koszty zdyskontowane ogółem
1,255 mld PLN
Innym niematerialnym kosztem oprócz powyższych będzie utracona wartość terenu, na
którym są zlokalizowane budowle. Wartości tej nie można oszacować z dwóch
powodów: po pierwsze, nie jest znana struktura własnościowa terenu, a po drugie, z
uwagi na niekompletność opisów przedsięwzięć nie jest są dostępne dokładne dane o
wielkości terenów, jakie będą potrzebne pod budowę.
ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI
Poniższa tabela przedstawia wyniki analizy kosztów i korzyści komponentu ochrony
przeciwpowodziowej. Szczegóły dotyczące obliczeń podano w załączniku.
Tabela 6.8
Analiza kosztów i korzyści – komponent ochrony przeciwpowodziowej
Korzyści zdyskontowane ogółem
1,760 mld PLN
Koszty zdyskontowane ogółem
1,255 mld PLN
Wartość bieżąca netto
504,4 mln PLN
Stosunek korzyści do kosztów
1,40
Pomimo ograniczonych informacji, wynik netto analizy jest całkowicie pozytywny.
Dostępne dane o tym komponencie wskazują, że ilościowe korzyści z komponentu
ochrony przeciwpowodziowej będą o 40% większe niż związane z nim koszty. Rezultat
ten musi być brany pod uwagę łącznie z niematerialnymi efektami realizacji
komponentu:
•
Po stronie korzyści – realizacja przedsięwzięć zapewni w rezultacie zwiększenie
dostępu do terenów, co powinno sprzyjać lokalnemu rozwojowi ekonomicznemu;
•
Po stronie kosztów - komponent ten spowoduje utratę możliwości korzystania z
terenu, na którym są zlokalizowane budowle.
Na zakończenie [jeszcze jedna uwaga]. Na ten optymistyczny rezultat składają się dwa
czynniki. Po pierwsze, powódź w 1997r. spowodowała rozległe zniszczenia na dużej
części terytorium Polski. Po tym wydarzeniu nastąpił znaczny spadek rynkowej wartości
nieruchomości, która jeszcze nie powróciła do poprzedniego poziomu. O ile nie jest
prawdopodobne zagwarantowanie całkowitego bezpieczeństwa w każdej części kraju,
to komponent ochrony przeciwpowodziowej Programu pozwoli na zwrócenie istotnej
części wartości tego majątku w ręce Polaków. Po drugie, fakt większego skupienia i
scentralizowania priorytetów w ochronie przeciwpowodziowej na obszarach o większym
ryzyku zapewni w rezultacie efektywny poziom ochrony, co przekłada się z kolei na
dalsze korzyści.
6.164
6.1.3 Analiza finansowa
Dla nierentownych segmentów Programu istnieją aktualnie tylko 4 źródła potencjalnego
finansowania:
•
Polskie zasoby narodowe, jak budżet centralny, Narodowy lub Wojewódzkie
Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;
•
Długofalowe finansowanie przez Międzynarodowe Instytucje Finansujące,
zabezpieczone pierwszorzędnymi gwarancjami (Rządu Rzeczypospolitej Polskiej);
•
Dotacje z Unii Europejskiej;
•
Bilateralne fundusze pomocowe.
Dla potrzeb obecnej analizy opracowano dwa scenariusze. Pierwszy scenariusz określa
sposób finansowania dużych regionalnych obiektów infrastruktury przeciwpowodziowej
takich, jak zbiorniki Racibórz i Kamieniec Ząbkowicki oraz infrastruktury do ochrony
Kotliny Kłodzkiej i doliny Nysy Kłodzkiej. Drugi scenariusz został przygotowany dla
inwestycji chroniących narażone na zalanie miasta położone wzdłuż Odrzańskiej Drogi
Wodnej. Tabela 6.9 przedstawia listę priorytetowych przedsięwzięć.
Tabela 6.9 Priorytetowe przedsięwzięcia przeciwpowodziowe w Programie dla Odry 2006
Infrastruktura
Koszt inwestycyjny (wg cen z 2001r.)
14
Model
Zbiornik Racibórz
1
496 mln PLN
128 mln EUR
Modernizacja wrocławskiego systemu ochrony
przeciwpowodziowej
2
590 mln PLN
152 mln EUR
Ochrona Kotliny Kłodzkiej
1
322 mln PLN
83 mln EUR
Zbiornik Kamieniec Ząbkowicki
1
529 mln PLN
137 mln EUR
Ochrona Słubic
2
69 mln PLN
18 mln EUR
Ochrona Opola
2
105 mln PLN
27 mln EUR
Ochrona doliny Nysy Kłodzkiej
1
177 mln PLN
46 mln EUR
2 290 mln PLN
591 mln EUR
Razem
Wybrane przedsięwzięcia stanowią 66% całości aktualnych kosztów inwestycji tego
komponentu Programu, z uwzględnieniem budowy wałów przeciwpowodziowych. Został
opracowany tymczasowy harmonogram realizacji tych głównych przedsięwzięć, ale po
zakończeniu wstępnych studiów będzie musiał zostać zweryfikowany. Wykonane
zostanie również kilka przedsięwzięć wchodzących w skład programu ochrony
przeciwpowodziowej polegających na regulacji przepływu wody w rzece dla potrzeb
żeglugi. W kolejnych punktach przedstawiono potencjalne źródła funduszy w każdym
modelu.
6.1.3.1
Pierwszy model finansowania
BUDŻET PAŃSTWA
Przewiduje się, że mała część tych dużych obiektów infrastruktury otrzyma fundusze ze
środków budżetu państwa. Mimo ograniczoności zasobów, ta forma finansowania
14
W oparciu o kurs przeliczeniowy 1 EUR = 3,87 PLN
6.165
podkreśli ogólnonarodowe znaczenie tych obiektów infrastruktury dla ochrony ludzi i
mienia.
BANK ROZWOJU RADY EUROPY (CEB)
Przedsięwzięcia tego typu mają na celu łagodzenie skutków naturalnych katastrof
powodziowych i jako takie nie mogą w żaden sposób być uważane za rentowne.
Dlatego wyraźnie kwalifikują się do finansowania (do 50% koszty inwestycji) z Banku
Rozwoju Rady Europy (CEB), jako że podobne finansowanie zostało przyznane
Portugalii w 1983r., Grecji w 1994r. i Polsce w 1997r. na prace mające na celu
zapobieganie powodzi. Spośród całkowitej kwoty 591 mln EUR z Banku możnaby
pozyskać 165 mln EUR. Należy się spodziewać, iż taka pożyczka zostałaby udzielona
na następujących warunkach:
•
Kwota
102 mln EUR
•
Okres spłaty
15, ewentualnie 20 lat
•
Odroczenie spłaty
5 lat
•
Stopa procentowa
stała lub zmienna (aktualnie w EUR jest to w przybliżeniu
5,5% rocznie)
•
Waluta
do wyboru przez pożyczkobiorcę
DOTACJE UNII EUROPEJSKIEJ
Biorąc pod uwagę przedstawione w rozdziale 5 rozważania dotyczące ograniczeń
korzystania z funduszy PHARE i ISPA z jednej strony i możliwości rozpoczęcia istotnej
części inwestycji po przystąpieniu do Unii Europejskiej z drugiej strony, fundusze
strukturalne Unii pojawiają się jako ważne źródło środków na realizację niektórych
priorytetowych inwestycji. Nadal można się ubiegać o finansowanie przez ISPA
przedsięwzięć, jakie miałyby zostać podjęte w ramach tego komponentu w okresie
przed przystąpieniem do Unii, ponieważ przedsięwzięcia te miałyby bezpośredni wpływ
na środowisko poprzez zapobieganie powodziom, których skutki okazały się dotychczas
katastrofalne dla leśnictwa, rolnictwa i naturalnych siedlisk. Każda budowla powinna
zostać uzasadniona i będzie musiała uwzględniać wszystkie koszty związane z jej
oddziaływaniem fizycznym, biologicznym i społecznym.
EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY (EIB)
Reszta potrzebnych funduszy mogłaby być zapewniona przez Europejski Bank
Inwestycyjny (EIB) na następujących wskaźnikowych warunkach:
•
Kwota
102 mln EUR
•
Okres spłaty
do 25 lat
•
Odroczenie spłaty
7 lat
•
Stopa procentowa
stała lub zmienna na poziomie powyżej LIBOR
•
Waluta
EUR, USD lub PLN
NFOSIGW/WFOSIGW
6.166
Narodowy i/lub Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
mogłyby zostać użyte do sfinansowania pewnych środków łagodzących wpływ budowy i
eksploatacji różnych obiektów infrastruktury na środowisko.
INNE WARUNKI
Należy zwrócić uwagę, że pewne pożyczki są udostępniane na surowych warunkach,
szczególnie dotyczących zabezpieczenia spłat. Pożyczkodawcy będą żądać
pierwszorzędnych gwarancji Rządu Polski udzielanych poprzez Ministerstwo Finansów.
W okresie odroczenia spłat bezpośrednie wypłaty z budżetu państwa polskiego będą
ograniczone do spłaty odsetek.
Mając na względzie okres przygotowań trwający w przybliżeniu łącznie 2 lata i okres
prac budowlanych trwający 3-4 lata a w pewnych przypadkach nawet dłużej (np.
zbiorniki), należy się spodziewać wydłużenia okresu korzystania z dotacji i kredytów do
roku 2005-2006, kiedy to Polska zostanie już pełnoprawny członkiem Unii Europejskiej.
Wtedy dotacje przedakcesyjne zostaną zastąpione funduszami strukturalnymi Unii.
Jeśli przeciętny okres odroczenia spłaty (7 lat) dalej będzie brany pod uwagę,
zadłużenie zacznie znacząco obciążać polski Skarb Państwa w przybliżeniu w 2010r.
Decyzja o zapewnieniu takiego finansowania nie powinna być bez potrzeby odwlekana,
o ile naturalna zwłoka w uzyskaniu zatwierdzenia pożyczki nie ma negatywnie wpłynąć
na przedsięwzięcia.
6.167
Tabela 6.10
Pierwszy model finansowania
%
Całość inwestycji
Źródło/szczegóły
[mln PLN]
[mln EUR]
100
1 525,5
394,2
Typ finansowania
•
Budżet państwa
10
152,6
39,4
•
Narodowy/Wojewódz.
Fundusze Ochr. Środ.
3
45,8
11,8
•
Fundusze (dotacje) UE
35
Fundusze przed/poakcesyjne UE
533,9
138,0
•
Pożyczki Międzynarod.
Instytucji Finansując.
26
CEB
396,6
102,5
26
EIB
396,6
102,5
Patrz wielkość
zadłużenia
Patrz wielkość
zadłużenia
Inne warunki
-
Zabezpieczenie
Gwarancja Państwa
Polskiego
-
Średni okres spłaty
15-20 lat
-
Średnie odroczenie
spłaty
5-7 lat od
zakończenia
przedsięwzięcia
-
Wskaźnikowa stopa
procentowa
Stopy rynkowe –
LIBOR + marża
ród³o
Pryw atne/sam orz¹dow e
Unia Europejska
35 %
Po¿yczkiz ró¿nych
Instytucjifinansuj¹cych
Narodow y/W ojew ódzki
e Fundusze O chr.Œrod.
52 %
3%
Bud¿et pañstw a
10 %
0
25
50
75
100
125
150
175
200
225
m ln EUR
Rysunek 6.11
finansowania
6.1.3.2
Priorytety
ochrony
przeciwpowodziowej:
pierwszy
model
Drugi model finansowania
Jak wskazano powyżej, za właściwe uważa się rozważenie różnych strategii
finansowania inwestycji szczególnie dotyczących ochrony miast narażonych na zalanie.
Strategia ta, podobnie jak pierwsza, zakłada udział finansowy budżetu państwa, przed i
6.168
poakcesyjnych dotacji Unii Europejskiej jak również pożyczek z Międzynarodowych
Instytucji Finansujących.
Przewidywany jest udział Narodowego i/lub Wojewódzkich Funduszy Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w finansowaniu infrastruktury ochrony środowiska i
środków łagodzących wpływ budowy i/lub eksploatacji tej infrastruktury na środowisko.
Poniżej przedstawiono dodatkowe szczegółowe informacje dotyczące drugiego modelu.
BUDŻET PAŃSTWA
Przewiduje się, że mała część tych dużych obiektów infrastruktury otrzyma fundusze ze
środków budżetu państwa. Mimo ograniczoności zasobów, ta forma finansowania
podkreśli ogólnonarodowe znaczenie tych obiektów infrastruktury dla ochrony ludzi i
mienia.
BUDŻETY SAMORZĄDOWE
Samorządy mogłyby w małym procencie uczestniczyć w wysiłkach zmierzających do
zabezpieczenia ich przed niebezpieczeństwem powodzi. Przewidziano, że samorządy
zapewnią sfinansowanie 3% całości kosztów inwestycji.
NFOSIGW/ WFOSIGW
Narodowy i/lub Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
mogłyby zostać użyte do sfinansowania pewnych środków łagodzących wpływ budowy i
eksploatacji różnych obiektów infrastruktury na środowisko.
DOTACJE UNII EUROPEJSKIEJ
Również w tym modelu dotacje Unii Europejskiej będą składały się w pewnej mierze ze
środków ISPA, ale w większości z funduszy strukturalnych, jakie staną się dostępne po
2005r.
NORDYCKI BANK INWESTYCYJNY (NIB)
•
Kwota
49,4 mln EUR
•
Okres spłaty
15 - 25 lat
•
Odroczenie spłaty
10 lat
•
Stopa procentowa
koszt środków + marża
•
Waluta
do wyboru przez pożyczkobiorcę
•
Opłaty
z tytułu zaangażowania od niewykorzystanego salda
EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY (EIB)
•
Kwota
49,4 mln EUR
•
Okres spłaty
maksymalnie 25 lat, prawdopodobnie mniej
•
Odroczenie spłaty
do 7 lat
•
Stopa procentowa
zmienna na poziomie powyżej LIBOR
•
Waluta
do wyboru przez pożyczkobiorcę: EUR, USD, PLN.
6.169
INNE WARUNKI
Zarówno NIB jak EIB będzie wymagać gwarancji Rządu Polski lub pierwszorzędnego
banku. Rzeczywiste obciążenie spłatą kapitału i odsetek będzie odczuwalne dla
budżetu państwa polskiego dopiero pod koniec okresu odroczenia spłaty, co nastąpi po
upływie 7-10 lat od rozpoczęcia budowy.
Tabela 6.11
Drugi model finansowania
%
Całość inwestycji
Źródło/szczegóły
mln PLN
mln EUR
100
765,0
197,6
Typ finansowania
•
Budżet państwa
10
76,5
19,8
•
Narodowy/Wojewódz.
Fundusze Ochr.Środ.
3
23,0
5,9
•
Fundusze (dotacje)
UE
34
Przed i poakcesyjne
fundusze
260,1
67,2
•
Pożyczki Międzynar.
Instytucji Finansując.
25
NIB
191,2
49,4
25
EIB
191,2
49,4
23,0
5,9
Patrz wielkość
zadłużenia
Patrz wielkość
zadłużenia
•
Prywatne/samorządowe
3
Inne warunki
-
Zabezpieczenie
Gwarancja państwa
polskiego
-
Średni okres spłaty
Ewentualnie do 25 lat
-
Średnie odroczenie
spłaty
7-19 lat po zakończeniu
przedsięwzięcia
-
Wskaźnikowa stopa
procentowa
Stopy rynkowe – LIBOR
+ marża
6.1.4 Zagadnienia ochrony środowiska i oddziaływania na środowisko
Poniżej przedstawiony jest przegląd stanu środowiska zwany też wstępną oceną
oddziaływania na środowisko (IEA). Jest to zasadniczo swego rodzaju studium
polegające na opisie ewentualnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko i
środków łagodzenia negatywnych skutków tego oddziaływania. Określenie i omówienie
ewentualnego oddziaływania nie oznacza faktycznego wystąpienie tego oddziaływania,
ani braku jakichkolwiek działań w kierunku złagodzenia skutków negatywnych. Wręcz
przeciwnie, jest podejmowanych wiele działań. Celem omawiania wszystkich możliwych
rodzajów oddziaływania jest zapewnienie wnikliwego rozważenia różnych aspektów
Programu na początku cyklu przygotowania przedsięwzięcia. Pozwoli to planistom i
decydentom na maksymalne określenie ważnych kwestii środowiskowych i ustalenie
typu analizy oddziaływania na środowisko, jaki byłby najwłaściwszy do odpowiedniego
zrozumienia tych spraw na etapie oceny przedsięwzięcia. Zapewnia też uwzględnienie
w Programie zasobów niezbędnych do przeprowadzenia studiów i zastosowania
odpowiednich środków łagodzących skutki negatywne.
6.170
ród³a
Pryw atne/sam orz¹dow e
3%
34%
U nia Europejska
Po¿yczkiz ró¿nych
Instytucjifinansuj¹cych
N arodow y/W ojew ódz.
Fundusze O chr.Œrod.
50%
3%
10%
Bud¿et pañstw a
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
m ln EU R
Rysunek 6.12 Priorytety ochrony przeciwpowodziowej: drugi model finansowania
Ważne jest zrozumienie, że na obecnym etapie Programu celem tego przeglądu stanu
środowiska nie jest wnikliwa ocena ani analiza różnych oddziaływań, ale raczej ich
klasyfikacja i określenie tych, które wymagają dalszych studiów.
6.1.4.1
Zbiorniki i zapory
Komponent Programu związany z ochroną przeciwpowodziową ma następujący
pozytywny wpływ na środowisko:
•
Zapobieganie większym zalewom i utracie życia, siedlisk naturalnych i mienia;
•
Tworzenie miejsc pracy podczas budowy i eksploatacji obiektów;
•
Zwiększony dostęp drogowy i rozwój ekonomiczny.
Potencjalnie negatywne oddziaływanie na środowisko komponentu programu ochrony
przeciwpowodziowej może być generowane przez zapory, zbiorniki i wały
przeciwpowodziowe.
W przypadku zapór i zbiorników potencjalne negatywne oddziaływanie na środowisko
polega na:
•
Rekultywacji terenów i przesiedlaniu ludności na obszarach przewidywanych
zalewów i regulacji wód powodziowych;
•
Utracie terenu i naturalnych siedlisk przez ich zalewanie w tworzonych zbiornikach;
•
Zamulaniu zbiorników i zmniejszeniu ich pojemności retencyjnej;
•
Zanieczyszczaniu wody w zbiornikach;
•
Erozji i zamulaniu koryta rzecznego poniżej zapór;
6.171
•
Problemach środowiskowych wynikających z rozwoju.
Prace pogłębiarskie w fazie budowy i eksploatacji mogą również mieć negatywny wpływ
na środowisko. Są one omówione w punkcie 6.5.4.2.
6.1.4.1.1
REKULTYWACJA TERENÓW I PRZESIEDLANIE LUDNOŚCI NA OBSZARACH
PRZEWIDYWANYCH ZALEWÓW
Powierzchnia 3 planowanych zbiorników: Buków-Racibórz, Kamieniec i Rzymówka
wynosi odpowiednio 34 km², 9,3 km² i 2,3 km². Aktualnie tereny te są wykorzystane
następująco (w kolejności przybliżonej ważności): roślinność polna i bagienna,
rolnictwo, budownictwo mieszkaniowe i cele handlowe/przemysłowe. Dodatkowo w
skład przedsięwzięcia wchodzi szesnaście polderów, z których pięć już istnieje. Są to
Oławka, Blizanowice-Trestno, Krzesin-Bytomiec, Rybocice i Opole. Naturalnymi
siedliskami na tych polderach są bagna i pola. Planowane są poldery Lipki-Oława, Łęgi
Gorzyckie i Biganów i inne.
Nie należy spodziewać się zakłóceń społecznych i opozycji, ponieważ te rekultywowane
tereny są rzadko zaludnione. Z obszaru planowanego zbiornika Buków przeniesiono
kilka małych społeczności. Chociaż przy planowaniu budowy tych zbiorników starano
się zminimalizować przesiedlanie ludności, to szacuje się, że budowa zbiornika
Racibórz wymaga przeniesienia 250 rodzin. Na terenie zbiornika Kamieniec w czasie
powodzi w 1997r. została zalana wieś Pilce, ale nadal do przesiedlenia pozostaje jakieś
100 rodzin. W przypadku zbiornika Lipki-Oława chodzi o około 100 osób. Ponieważ
planowanie nie zostało jeszcze zakończone, nie ma kompletnej oceny skali
przesiedlenia ludności i rekultywacji terenów.
Ze względu na straszliwe szkody spowodowane powodzią w 1997r. społeczeństwo
generalnie wspiera strategię przeciwpowodziową. Już osiągnięto wzajemnie
satysfakcjonujące porozumienia z osobami mieszkającymi na terenie zbiornika Buków i
Kamieniec. Rozmowy przeprowadzone z przedstawicielami wielu gmin wdrażających
strategię zagospodarowania przestrzennego swoich powiatów potwierdzają szerokie
poparcie dla przedsięwzięcia, ale ubogą wiedzę o jego implikacjach. Zamierza się
kontynuować rozmowy z powiatami i gminami i rozwijać politykę informacyjną, aby
szanować ich suwerenne opinie. W lipcu 2000r. pięć województw przyjęło wspólną
politykę wdrożenia poprzez gminy strategii przeciwpowodziowej w swoich planach
zagospodarowania przestrzennego.
Zamierza się kontynuować rozmowy z samorządami lokalnymi i opracować i wdrożyć
odpowiedni program kompensat i przesiedlenia skierowany do osób przeniesionych i
właścicieli ziemskich. Kompensaty mogą zostać oparte na wartości rynkowej ziemi i
nieruchomości z uwzględnieniem historii ziemi i przewidywanych zysków. Kompensaty i
usługi techniczne mogą być oferowane tym, którzy będą chcieli przenieś swój dom.
Program może też obejmować zakup dostatecznie dużych obszarów ziemi, którą będzie
można rozparcelować i odsprzedać, po umiarkowanej cenie, przesiedlonym
właścicielom ziemskim. Zapobiegnie to spekulacjom na sprzedaży ziemi i sztucznym
wzrostom cen w regionie oraz pozwoli przesiedlonym właścicielom ziemskim na wybór
nowych parceli w pokrewnych warunkach społecznych, sprzyjając utrzymaniu w nowo
tworzonym sąsiedztwie pewnej spójności społecznej. I wreszcie, będzie można
poczynić pewne inwestycje w celu zapewnienia przesiedlanej ludności odpowiednich
usług zdrowotnych i usług użyteczności publicznej, infrastruktury i możliwości
zatrudnienia. Na przykład, można zaoferować pewne pierwszeństwo w zatrudnianiu
przesiedlonych osób przy wykonywaniu prac hydraulicznych i publicznych, szczególnie
osób niewykwalifikowany.
6.172
Oprócz korzyści ekonomicznych Programu, program przesiedlenia może generować
dochody pośrednie i od transakcji - z tytułu podatków i opłat skarbowych – z
finansowanej przez program działalności budowlanej. Poza tym koszty pośrednie
programu rekultywacji i przesiedlenia mogą zostać częściowo obniżone przez:
•
Przychody z dzierżawy ziemi w fazie jej zakupywania aż do czasu wypełnienia
zbiorników;
•
Przychody ze sprzedaży zakupionych domów i innych budynków do usunięcia;
•
Przychody ze
przesiedlania.
sprzedaży
niewykorzystanej
ziemi
zakupionej
dla
potrzeb
Środki łagodzące skutki rekultywacji i przesiedlenia ludności obejmują:
•
Włączenie strategii przeciwpowodziowej
przestrzennego gmin i powiatów;
•
Zapewnienie wsparcia technicznego przy weryfikacji planów samorządów lokalnych
dotyczących zagospodarowania przestrzennego;
•
Wdrożenie odpowiedniego programu kompensat i przesiedlenia opartego na:
do
planów
zagospodarowania
−
wartości rynkowej ziemi i nieruchomości oraz historii ziemi i przewidywanych
zyskach;
−
kompensatach i pomocy technicznej przy przenoszeniu domów;
−
nabyciu ziemi do odsprzedaży, po umiarkowanej cenie, przesiedlonym
właścicielom ziemskim;
−
zapewnieniu opieki zdrowotnej i usług użyteczności publicznej, infrastruktury i
możliwości zatrudnienia.
6.1.4.1.2
UTRATA ZIEMI I NATURALNYCH SIEDLISK NA OBSZARZE ZALEWANYCH
ZBIORNIKÓW
Stale zalewane zbiorniki Buków-Racibórz i Kamiemiec spowodują utratę odpowiednio
34 km² i 9,3 km² obszarów błotnych i pól. Znajdują się na nich cenne lub unikalne
siedliska, ale nie została wykonana żadna ocena. W skali lokalnej samoistna wartość tej
straty może być znacząca i może zmniejszyć różnorodność i bogactwo gatunków flory i
fauny. Z drugiej strony stworzone zostanie siedlisko wodne.
Utrata siedlisk zostanie skompensowana zastosowaniem odpowiednich środków w celu
ich odtworzenia i/lub ochrony.
Poza polderem Buków przedsięwzięcie obejmuje wiele istniejących polderów takich, jak
Kotowice, Oławka, Blizanowice-Trestno, Krzesin i Rybocice. Planuje się wiele innych
polderów, w tym w miejscowościach Bieganów, Tawęcin i Łęgi Górzyckie. Brak jest
danych o wielkości powierzchni i faktycznym wykorzystaniu tych obszarów.
Generalnie poldery zalewane sporadycznie i na krótko nie powodują straty w
naturalnych siedliskach, chociaż reżimy gospodarki wodnej mogą powodować
długotrwałe ich modyfikacje. Najważniejszy środek łagodzący skutki zalewów polega na
wdrożeniu mechanizmów gospodarki wodnej przeznaczonych głównie do utrzymania na
terasie zalewowej zdrowych siedlisk wodnych i bagiennych.
Utrata kilku tysięcy hektarów terenów rolniczych jest w skali kraju mało istotna. Jednak
w skali lokalnej może powodować niedobór produktów rolniczych, wzrost cen i
6.173
zmniejszenie tempa przemian. Konieczna jest ocena oddziaływania przedsięwzięcia na
rynki lokalne. Jeden ze środków łagodzących skutki budowy zbiorników polega na
wdrożeniu programu pomocy technicznej i finansowej mającej na celu zwiększenie
wydajności pozostały terenów rolniczych w regionie.
Mogą zostać zastosowane
kompensacyjne:
następujące
środki
łagodzące
skutki
i/lub
środki
gatunków
przez
•
Ochrona szczególnie cennych siedlisk i/lub
odpowiednie zaplanowanie zapór i zbiorników;
•
Wdrożenie programów wyłapania fauny i przeniesienia jej do podobnych i/lub
odpowiednich siedlisk;
•
Ponowne zalesianie / wprowadzanie roślinności na obszarach o powierzchni równej
powierzchni utraconej;
•
Odtworzenie siedlisk naturalnych;
•
Wdrożenie środków gospodarki wodnej szczególnie mających na celu utrzymanie
zdrowych siedlisk wodnych i błotnych na terasie zalewowej;
•
Kompensaty finansowe przeznaczone dla działań związanych z ochroną przyrody.
6.1.4.1.3
zagrożonych
ZAMULANIE ZBIORNIKÓW I STRATA POJEMNOŚCI RETENCYJNEJ
Obserwuje się różne stopnie akumulacji osadów w zbiornikach. W przewidywanym
okresie trwania przedsięwzięcia może się to okazać problemem z powodu
nieodpowiedniej kontroli użytkowania terenu i silnej erozji ziemi w Sudetach.
Prawdę mówiąc, działalność wymagająca wycinania lasów i usuwania roślinności, taka
jak rolnictwo, wydobywanie kruszywa i piasku oraz rozwój miast nadal odbywa się w
działach wodnych bez większej troski o zamulanie zbiorników. Na przykład, uważa się,
że sześć istniejących zbiorników w różnym stopniu straciło swoją pojemność retencyjną.
Ponadto wiele ujść rzecznych i obszarów położonych w dole rzeki wykazuje poważne
zamulenie, prawdopodobnie z powodu erozji w działach wodnych, szczególnie po
wielkiej powodzi w 1997r. Przykładem są Stobrawa, Głogów – ujście Baryczy, dopływu
rzeki Bóbr, Nysa Łużycka i Warta.
Najważniejsze środki łagodzące skutki budowy zapór polegają na:
•
Budowie dostatecznie głębokiego obszaru “martwej wody” powyżej zapór;
•
Regularnym prowadzeniu konserwacyjnych prac pogłębiarskich.
Obszary “martwej wody” powyżej zapór zapewnią dostatecznie dużo miejsca do
gromadzenia się drobnych osadów i zapobiegania ich wydostaniu się do systemu
rzecznego. Towarzyszy im regularne konserwacyjne oczyszczenie dna rzeki, program
ponownego zalesiania i odpowiednie zagospodarowanie przestrzenne.
Środki zapobiegawcze obejmują kontrolę użytkowania terenu w każdym dziale wodnym
zbiornika poprzez skuteczne planowanie przestrzenne, w szczególności:
•
Ograniczenie usuwania roślinności dla celów działalności rolniczej i stosowanie
lepszych praktyk uprawy ziemi;
•
Ścisłą kontrolę wydobywania surowców mineralnych i ponowne zalesianie;
•
Dostosowanie architektury miejskiej do topografii i parametrów erozji.
6.174
Środkami korekcyjnymi są:
•
Ponowne zalesianie i/lub wprowadzanie roślinności na obszary działów wodnych
słabo porośnięte roślinnością, szczególnie na zbocza;
•
Odtworzenie i budowa naturalnych małych zgłębień terenu jako zbiorników
retencyjnych;
•
Budowa infrastruktury przeciwdziałającej erozji w miejscach poważnie narażonych
na erozję w działach wodnych.
6.1.4.1.4
ZANIECZYSZCZENIE WODY W ZBIORNIKACH
Zanieczyszczenie wody w zbiornikach może wynikać z działalności wykonywanej w
przeszłości, szczególnie działalności wydobywczej. W systemie wodnym zbiornika
Kamieniec mamy do czynienia z górnictwem miedzi, a w miejscu ulokowania przyszłego
zbiornika Buków–Racibórz z górnictwem węgla.
We wszystkich przypadkach budowa zbiorników i/lub prace pogłębiarskie muszą być
poprzedzone analizą fizyczną i chemiczną osadów oraz właściwym zaplanowaniem
operacji i usunięciem osadów. Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska (1998)
zebrał dane o jakości osadów na obszarach zarządzanych przez cztery RZGW w
Katowicach, Wrocławiu, Poznaniu i Szczecinie (Tabela 6.12). Średnie stężenie próbek
pobranych w okresie od 1991r. do 1997r. wskazuje przekroczenie w Katowicach
poziomów kadmu, ołowiu i cynku na przykład w stosunku do kanadyjskich standardów
jakości osadów określanych prawdopodobnym wpływem na organizmy słodkowodne.
Problem jest szczególnie poważny w zakresie cynku. We Wrocławiu stwierdzono
występowanie arsenu, kadmu i cynku w ilości powyżej prawdopodobnego poziomu
wpływu, ale w znacznie niższym stężeniu.
Trzeba przeprowadzić analizę kompletnej listy związków i uwzględnić w niej
podstawowe parametry fizyko-chemiczne, metale, związki organiczne, dwufenyle
wielochlorowate i pestycydy chloroorganiczne.
6.1.4.1.5
EROZJA KORYTA PONIŻEJ ZAPÓR
Zaobserwowano poważną erozję koryta i brzegów rzek, szczególnie w górnej części
Odry, pomiędzy Brzegiem Dolnym a Ścinawą, na odcinku 40 do 60 km w dół rzeki. Jest
ona spowodowana erozją koryta poniżej jazu w Brzegu Dolnym i częściowo ogólnym
deficytem kruszywa wynikającym z działalności górniczej w systemie wodnym, w
zbiornikach przed zalaniem i w samym korycie rzeki.
Zbiornik Buków jest w rzeczywistości w fazie budowania przez eksploatację naturalnej
warstwy kruszywa i wykorzystanie poziomu gleby gliniastej do uszczelniania grobli
retencyjnych. Te dwa rodzaje działalności powodują w efekcie poważne zmniejszenie
naturalnego dopływu żwiru do koryta w dolnej części rzeki i narażenie na erozję i
transport w dół rzeki mniej spoistego poziomu piaskowego. Oczywiście budowa zapory
przelewowej odetnie dopływ żwiru z dna zbiornika do rzeki. Kwestię tę można rozwiązać
przez pewien typ zapory z zamknięciami dennymi. Ponadto żwir potrzebny do
umacniania nabrzeży i ostróg jest powszechnie czerpany bezpośrednio z koryta rzeki,
co zwiększa narażenie dna rzeki na erozję i rozszerzanie się.
6.175
Tabela 6.12
Jakość osadów wodnych w dorzeczu Odry w oparciu o średnie stężenia metali w osadach pobranych w latach
od 1991 do 1997
Parametry
Jednostki
(na
podstawie
suchej masy, Osady słodkowodne
(o ile nie
podano
inaczej)
Tymczasowe wytyczne
odnośnie jakości
osadów słodkowodnych
1a
(ISQG)
Osady słonej wody
Prawdopodobny
poziom
oddziaływania
1ab
(PEL)
RZGW
2
Tymczasowe wytyczne
odnośnie jakości
osadów słodkowodnych
1a
(ISQG)
Prawdopodobny poziom
oddziaływania
1ab
(PEL)
Katowice
Wrocław
Poznań
Szczecin
(n = 87)
(n = 376)
(n = 231) (n = 106)
Arsen [łącznie]
21,0
5,0
<5
7,24
41,6
mg/kg
5,9
17
8,0
Bar [łącznie]
mg/kg
113,0
222,0
84,0
68
Kadm [łącznie]
30,4
4,8
2,4
0,6
0,7
4,2
mg/kg
0,6
3,5
Miedź [łącznie]
mg/kg
35,7
197
90,0
98,0
33,0
12
18,7
108
Chrom [łącznie]
mg/kg
37,3
90
70,0
51,0
41,0
8
52,3
160
Kobalt [łącznie]
mg/kg
6,0
10,0
4,0
2
Rtęć [łącznie]
mg/kg
0,17
0,486
0,3
0,4
0,2
0,49
0,13
0,7
Nikiel [łącznie]
mg/kg
32,0
27,0
10,0
4
Ołów [łącznie]
194,0
85,0
59,0
19
30,2
112
mg/kg
35,0
91,3
Stront
mg/kg
44,0
39,0
26,0
47
Wanad
mg/kg
13,0
13,0
7,0
5
Cynk [łącznie]
1612,0
503,0
264,0
83
124
271
mg/kg
123
315
1
CCME. 1999. Kanadyjskie wytyczne odnośnie jakości osadów mające na celu ochronę życia w wodzie : Tabele zbiorcze. Zawarte w : Kanadyjskich wytycznych odnośnie
jakości środowiska naturalnego, 1999, Kanadyjska Rada Ministrów ds. Środowiska, Winnipeg.
a
Ciężar w stanie suchym. W odniesieniu do metali, stężenia odpowiadają metalom wyekstrahowanym przy pomocy metody trawienia słabym kwasem. Frakcja ta odnosi się
do metali przyswajalnych biologicznie, z wyłączeniem metali mocniej związanych, na przykład tych, które zawarto w matrycy osadów.
b
PEL: Wartości progowe prawdopodobnego stopnia oddziaływania. Przy powyższych wartościach progowych
często występuje niekorzystny wpływ na organizmy żywe (ponad 50% toksycznego oddziaływania występuje powyżej
wartości PEL).
2
Państwowy Inspektorat . Ochrony Środowiska. 1998. Wyniki monitoringu geochemicznego w osadach wodnych
na terenie Polski w latach 1996 i 1997. 89 s.
6.176
Dla zbiornika Racibórz planuje się obszar ”martwej wody” jak również monitorowanie
zgromadzonych osadów i konserwacyjne pogłębianie. Planuje się też transportowanie
barkami żwiru w dół rzeki w celu umocnienia koryta rzeki.
Zdolność zbiornika do zatrzymywania osadów również przyczynia się do erozji koryta
poniżej zapór i jazów. Ogólnym skutkiem tych działań jest zmniejszenie ładunku osadu
w wodach płynących i w konsekwencji zwiększenie zdolności do chłonięcia osadów i
dalsza erozja. Osady zbierane przez wodę są następnie transportowane w dół rzeki i
odkładane w miejscach o większej głębokości i zmniejszonym przepływie. Występuje to
na odcinkach rzek tuż powyżej zapór i jazów. Po przejściu przez budowle pozbawiona
osadów woda zbiera osady znajdujące się poniżej, aż do nasycenia swojej chłonności.
Z czasem następuje pogłębienie odcinków rzeki poniżej budowli, zmniejszenie
średniego poziomu wody pomiędzy dwiema kolejnymi zaporami i pojawienie się
zapotrzebowania na dodatkową zaporę pomiędzy nimi. Cykl ten powtarza się bez
przerwy powodując żłobienie koryto rzeki i zmniejszanie na pewnych obszarach
poziomu wody gruntowej obniżając jednocześnie głębokość i żeglowność na innych
obszarach, prowadząc przez to do wzrostu kosztów inwestycji i utrzymania i do stałego
zakłócania integralności ekologicznej rzeki.
Na odcinku pomiędzy Brzegiem Dolnym a Ścinawą sytuacja jest tak poważna, że
planuje się budowę dwóch jazów ruchomych ze stalowymi klapami i upustami w
Malczycach i Lubiążu z komorowymi przepławkami dla ryb w obu przypadkach.
Przeprowadzone modelowanie wskazuje na szanse powstrzymania erozji koryta poniżej
jazów. Każdy z jazów będzie miał trzy przęsła z zamknięciami stalowymi, które będą
otwierane w celu usunięcia i transportu osadów zgromadzonych powyżej przed ich
zestaleniem się.
W Brzegu Dolnym, gdzie jest jaz z pionowymi zamknięciami dennymi zbudowany w
1958r., osady zgromadziły się powyżej jazu po lewej stronie rzeki i scaliły w takim
punkcie, w którym otwarcie zamknięć nie może usunąć osadów. Planowane są prace
pogłębiarskie.
ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE OBEJMUJĄ:
•
Ścisłą kontrolę eksploatacji minerałów w dziale wodnym, poprzez stosowanie przez
gminy odpowiedniego planowania przestrzennego, aby umożliwić naturalny dopływ
materiału do rzeki;
•
Eliminowanie wydobycia żwiru z koryta rzeki przez wdrożenie odpowiednich praktyk
naprawy brzegów.
ŚRODKI KOREKCYJNE OBEJMUJĄ:
•
Projektowanie zapór z zamknięciami dennymi;
•
Stosowanie jazów ruchomych, aby zmniejszyć odkładanie się osadów powyżej
jazów i erozję koryta poniżej;
•
Przeprojektowanie konfiguracji zapór w dolnym odcinku, aby poprawić efekt
rozpraszania energii;
•
Umocnienie głazami skalnymi koryta rzeki poniżej zapór;
•
Konserwację brzegów żwirem wydobytym z spoza koryta rzeki;
6.177
•
Poprawę pokrywy żwirowej w korycie rzeki.
6.1.4.1.6
PROBLEMY ŚRODOWISKOWE NA SKUTEK ROZWOJU
Problemy środowiskowe wynikające z rozwoju, jaki staje się możliwy dzięki zaporom i
lepszemu dostępowi drogowemu i wodnemu, mogą w pewnych regionach nabierać z
czasem coraz większego znaczenia. Takie aspekty rozwoju, jak rozbudowa
infrastruktury komunalnej i eksploatacja węgla, żwiru i piasku mogą stać się
dodatkowymi źródłami degradacji środowiska. Jedynie skutecznym środkiem
łagodzącym jest opracowanie zintegrowanego planu zagospodarowania przestrzennego
dla całego dorzecza i jego wdrożenie przez samorządy.
Chociaż Program obejmuje ważny komponent oczyszczania ścieków, którego realizacja
znacznie poprawi jakość wody w rzece, to tylko zintegrowany plan zagospodarowania
przestrzennego dla całego dorzecza zapewni taki rozwój możliwości infrastruktury, jaki
będzie równoważyć wzrost ekonomiczny regionu. Plan ten powinien obejmować
wszystkie zagadnienia dotyczące:
•
Ochrony przeciwpowodziowej;
•
Zaopatrzenia w wodę pitną;
•
Odbierania i oczyszczania ścieków;
•
Zagospodarowania odpadów stałych;
•
Rozwoju przestrzennego kraju;
•
Rozwoju infrastruktury transportowej;
•
Lokalizacji i rozwoju przemysłu;
•
Gospodarki leśnej;
•
Działalności rolniczej;
•
Działalności wydobywczej;
•
Ochrony przyrody.
6.1.4.2
System ochrony miast i wały przeciwpowodziowe
Część techniczna komponentu ochrony przeciwpowodziowej obejmuje zasadniczo:
•
469 km zmodernizowanych wałów;
•
235 km nowych wałów;
•
6 km wałów upustowych;
•
2 km wałów cofkowych;
•
22 km wałów poprzecznych;
•
16 śluz wałowych.
Planowane jest też usunięcie 49 km istniejących wałów i obniżenie 3 km wałów.
Systemy ochrony miast i wały przeciwpowodziowe niosą sobą następujące (omówione
poniżej) potencjalnie negatywne skutki oddziaływania na środowisko:
6.178
•
Zwiększone ryzyko dla życia i mienia z powodu łagodniejszych środków ostrożności;
•
Usunięcie roślinności z terasy zalewowej;
•
Zmiana naturalnego cyklu zalewania siedlisk na równinach rzecznych powodująca:
−
Zaburzenie cyklu wzbogacania i zasilania wód podziemnych w terasie
zalewowej;
−
Wyjałowienie, obniżenie wilgotności, pogorszenie struktury i jakości gleby w
terasie zalewowej;
−
Pogorszenie jakości siedlisk i ostatecznie zniszczenie siedlisk w terasie
zalewowej;
−
Zwiększone gromadzenie osadów w rzece z powodu zmniejszonego eksportu w
terasie zalewowej.
•
Zwiększenie erozji brzegów;
•
Negatywne skutki prac budowlanych.
6.1.4.2.1
ZWIĘKSZONE RYZYKO DLA ŻYCIA I MIENIA Z POWODU ŁAGODNIEJSZYCH
ŚRODKÓW OSTROŻNOŚCI
Realizacja Programu zapewnia poprawę systemów ochrony miast przed powodzią.
Liczne poldery, 469 km zmodernizowanych wałów, 235 km nowych wałów i wiele innych
prac także zwiększy zaufanie społeczeństwa do systemu ochrony. Może to jednak
prowadzić do zwiększenia inwestycji w obszarach chronionych lub do osiedlania się
ludności na obszarach zalewowych, które nie były zamieszkałe przed wykonaniem
budowli. Spowoduje to zmniejszenie wskaźnika kosztów do korzyści, na którym jest
oparta ocena ryzyka powodzi w takim zakresie, w jakim dodatkowe obszary zostaną
zamieszkałe przez ludność i zwiększą swoją wartość, np. przez rozwój budownictwa
mieszkaniowego i handlu. Z czasem te zwiększone inwestycje na chronionych
obszarach zalewowych zaczną wymagać większego poziomu ochrony i dodatkowych
prac i inwestycji. Odpowiednie planowanie przestrzenne, szczególnie na obszarach
miejskich umożliwi utrzymanie względnej wartości wałów przeciwpowodziowych i
systemów ochrony miast, gdyż można będzie kontrolować typ budowli i wartość
inwestycji na obszarach chronionych.
ŚRODKI PREWENCYJNE OBEJMUJĄ:
•
Zniechęcanie do osiedlania się na terasach zalewowych i ograniczanie inwestycji na
obszarach chronionych przez odpowiednie planowanie przestrzenne, szczególnie
na terenach miejskich;
•
Wdrożenie systemu ostrzegania przed powodzią.
6.1.4.2.2
USUNIĘCIE ROŚLINNOŚCI Z TERASY ZALEWOWEJ
Budowa obwałowań wymaga usunięcia drzew i roślinności w pasie szerokości 20
metrów poza obwałowaniami. Jest to wyłącznie uzasadnione zapotrzebowaniem na
uprzątniętą przestrzeń podczas budowy, ponieważ po zakończeniu budowy obszar ten
ponownie zostanie obsadzony roślinnością z pozostawieniem tylko pasa szerokości
około 5 metrów dla ruchu wzdłuż wałów.
6.179
Ogólna długość odnawianych i budowanych wałów wymaga usunięcia roślinności z
pasa szerokości 20 metrów, o całkowitej powierzchni w przybliżeniu 15 000 ha. Koszt
prac obejmuje usunięcie roślinności z obszaru wraz z naturalnym gatunkami. Należy
dołożyć wszelkich starań w celu zminimalizowania usuwania roślinności w fazie budowy
wałów, szczególnie w cennych i/lub wrażliwych siedliskach.
Ponadto generalnie są usuwane ważne obszary lasów i krzewów znajdujące się
pomiędzy wałami a brzegiem rzeki. Jest to uzasadnione koniecznością zmniejszenia
wysokości i kosztów obwałowań. Prawdą jest, że gęste skupiska drzew i krzewów
obniżają pole czystego przekroju rzeki i podnoszą poziom wody. Wymaga to wyższych
wałów. Ponadto, w czasach budowy starszych wałów, z niektórych obszarów usuwano
roślinność a inne jej nie miały. Ze względu na brak konserwacji, na niektórych
obszarach urosła roślinność, przez co wysokość wałów okazuje się niewystarczająca.
W ramach komponentu ochrony przeciwpowodziowej planuje się usunięcie roślinności z
następujących obszarów:
•
W Brzegu - oczyszczenie z roślinności terasy zalewowej, wycięcie lasu, krzewów i
obniżenie poziomu terenu;
•
W Oławie - oczyszczenie z roślinności terasy zalewowej na długości 17 km,
wycięcie lasu i krzewów;
•
W Brzegu Dolnym - oczyszczenie z roślinności terasy zalewowej na długości 6 km,
wycięcie lasu i krzewów;
•
W Głogowie - oczyszczenie z roślinności terasy zalewowej na długości 7 km,
wycięcie lasu i krzewów;
•
W Nowej Soli - oczyszczenie z roślinności terasy zalewowej na długości 20 km,
wycięcie lasu i krzewów;
•
W Słubicach - wycięcie drzew i krzewów wzdłuż brzegów.
Na tych obszarach należy przeprowadzić odpowiednie inwentaryzacje i oceny w celu
wskazania cennych siedlisk i odpowiedniego zaplanowania prac. Tam, gdzie to jest
możliwe, należy umieścić wały dalej od brzegu rzeki, aby zwiększyć w ten sposób pole
przekroju rzeki i uniknąć przelania się wody przez wały.
Usunięcie roślinności z terasy zalewowej pomiędzy wałem a brzegiem rzeki na również
wieloraki negatywny wpływ na glebę. Obniża się zdolność gleby do zatrzymywania
osadów aluwialnych oraz rozpuszczonych substancji biogennych i związków azotu,
zmienia się też jej reżim wilgotnościowy i struktura, a to wszystko powoduje
wyjałowienie gleby. Prowadzi to do erozji gleby w terasie zalewowej podczas powodzi, a
w konsekwencji zwiększa transport osadów w rzece.
Podczas powodzi bujna roślinność jest wykorzystywana przez organizmy wodne jako
pożywienie, lęgowisko i schronienie. Jej usunięcie zmniejsza produktywność tych
siedlisk. Ponadto system korzenny roślinności wykorzystuje fosfor, azot i inne składniki
pokarmowe rozpuszczone w wodzie lub pochłaniane przez cząstki zawieszone. Ta
zdolność systemu do oczyszczania wody jest tracona, gdy roślinność zostaje
zniszczona.
Podstawowym skutkiem usunięcia roślinności z terasy zalewowej na obszarach
pomiędzy wałami a brzegami rzeki jest pogorszenie jakości siedlisk wodnych na skutek
utraty przez nie produktywności biologicznej, zwiększonej erozji, gromadzenia się
osadów oraz obniżenia jakości wody.
6.180
6.1.4.2.3
ZMIANA NATURALNEGO CYKLU ZALEWANIA SIEDLISK NA RÓWNINACH
RZECZNYCH
Najważniejszym negatywnym dla środowiska skutkiem budowania wałów wzdłuż rzeki
Odry jest zmiana naturalnego zalewania siedlisk na równinie rzecznej. Zmiana ta
powoduje zaburzenie cyklu aluwialnego wzbogacania i przepływu wód podziemnych w
terasie zalewowej. Podczas zalewów pewne ważne ekologicznie obszary są
pozbawione wody i osadów aluwialnych ponieważ są oddzielone od rzeki wałami. Nie
następuje uzupełnienie wód podziemnych do ich normalnego poziomu, a przy cofaniu
się powodzi następuje gwałtowniejsze obniżenie się tego poziomu, co pozostawia
powierzchniowy system korzeni bez wody. I odwrotnie, jeśli występują znaczne opady
i/lub duże zalewy poza wałami, jak to miało miejsce w 1997r., siedliska mogą pozostać
zalane przez okres czasu dłuższy niż zwyczajowe kilka tygodni. Zarówno
niedostateczne jak i przedłużające się zalewy są dla siedlisk szkodliwe.
Budowane wały są przewidziane na wyższy poziom wody w rzece, który zwiększy
poziom wód podziemnych poza wałami z korzyścią dla roślinności. Nie zapewni to
jednak ekologicznej integralności ekosystemu roślinnego poza wałami. Brak
okresowego dopływu wód powodziowych prowadzi do gwałtownego wyjałowienia gleby i
zmiany jej wilgotności, struktury i ogólnej jakości w terasie zalewowej poza wałami.
Trudno wówczas uniknąć poważnej modyfikacji roślinności i utraty cennych siedlisk, z
równoczesnym zwiększeniem stężenia zawiesin i akumulowaniem się w rzece osadów
na skutek spadku eksportu materiału aluwialnego w terasie zalewowej.
Szczególnie interesujące są bujne wielogatunkowe liściaste lasy nabrzeżne, które
pierwotnie pokrywały rozległą część doliny rzeki Odry. Osiedlenie się człowieka
znacznie zmniejszyło powierzchnie tych lasów, głównie z powodu ich wycięcia i
zastąpienia polami i łąkami. Rolnictwo i odwodnienie obszarów wodno-błotnych dalej
ograniczyło powierzchnię lasów nadrzecznych i spowodowało znaczące zmiany w
charakterze pozostałych zbiorowisk leśnych. Te poprzednio dominujące czasowo
zalewane błotne zbiorowiska leśne Salici-Populetum, Ficario-Ulmetum campestris
przetrwały teraz w tylko małych fragmentach (Macicka i Wilczyńska, 1993). W 1993r.
zajmowały jedynie powierzchnię około 8-10 km² pomiędzy Wrocławiem a Wyszanowem,
z czego około połowa występuje pomiędzy Brzegiem Dolnym a Lubiążem. Z powodu
stałego obniżania się lustra wód gruntowych dalsze istnienie tego typu drzewostanów
jest poważnie zagrożone. Obecnie najbardziej powszechne zbiorowisko leśne w
środkowym biegu doliny Odry składa się z całkiem suchych, nie zalewanych
drzewostanów dębowo-grabowych typu Galio silvatici-Carpinetum (Macicka i
Wilczyńska, 1993).
Objęte Programem prace zagrażają tym cennym drzewostanom nadrzecznym. Planuje
się duże prace budowlane w pobliżu Malczyc, obejmujące ruchomy jaz o długości 32 m,
jaz stały o długości 300 m, śluzę nawigacyjną długości 190 m, elektrownię wodną o
mocy 11,4 MW i przelew stały długości 130 m. Również skanalizowany odcinek rzeki
ma zostać wydłużony o 17,5 km. Powinny one podnieść poziom wód gruntowych na tym
obszarze i zapobiec wysychaniu terenu. Jak już jednak stwierdzono wcześniej, brak
okresowych zalewów pozbawia lasy nadrzeczne aluwialnego wzbogacenia, które ma
zasadnicze znaczenie dla utrzymania charakterystyki gleby.
Innymi ważnymi siedliskami potencjalnie zagrożonymi przez realizację Programu są
obszary wodno-błotne wpisane na Listę Ramsarską. Konwencja Ramsarska w sprawie
obszarów wodno-błotnych została przyjęta w Polsce dnia 22 marca 1978r. Polska ma
obecnie 8 obszarów wodno-błotnych obejmujących powierzchnię 90,5 ha i uznanych za
obszary o międzynarodowym znaczeniu, z czego 4 są zlokalizowane w dorzeczu Odry.
Dwa z nich mogą ucierpieć na skutek realizacji Programu:
6.181
•
Jezioro Świdwie w okolicy Szczecina; 891 ha; 53°34’N 014°22’E; sklasyfikowane
03/01/84. Rezerwat przyrody. Bogate w składniki odżywcze słodkowodne jezioro w
pobliżu granicy z Niemcami. Zdominowane przez zarośla trzcinowe i turzycowe, z
roślinnością Alnus carr i Salix scrub. Miejsce to ma duże znaczenie ze względu na
różne gatunki wylęgających się tam ptaków wodnych, koczujących i pierzących się
Grus grus, oraz pierzące się gęsi w ilości do 10 000 sztuk. Jest to również jedno z
najbogatszych w Polsce stanowisk archeologicznych z epoki kamiennej. Są
opracowywane plany kontrolowania rozszerzania się zarośli trzcinowych. Pozycja na
Liście Ramsarskiej nr 283;
•
Rezerwat Słońsk w okolicy Gorzowa; 4.235 ha; 52°33’N 014°43’E; sklasyfikowany
03/01/84. Wpisany do Rejestru Montreux w dniu 16 czerwca 1993r. Rezerwat
przyrody. Sztuczny zbiornik w pobliży granicy z Niemcami podlegający dużym
zmianom w zależności od pory roku. Jest usytuowany w terasie zalewowej rzeki
Warty i otoczony błotami, łąkami i pastwiskami. Obszar ten jest niezmiernie ważny z
powodu gnieżdżących się tam i zimujących ptaków wodnych. Koczujące i pierzące
się stada obejmują duże ilości kaczek i gęsi. Działalność człowieka polega na
ekstensywnym wypasie bydła, rybołówstwie, sianokosach i polowaniu na gęsi.
Problematyczna jest regulacja rzeki Warty i napływ zanieczyszczeń. Pozycja na
Liście Ramsarskiej nr 282.
Złagodzenie tych skutków polegałoby na dokonywaniu w kontrolowany sposób zalewów
podobnych do naturalnych dla cennych drzewostanów i na obszarach wodno-błotnych.
Może to polegać na zainstalowaniu pod wałami rurociągów i zaworów sterujących i na
wypełnianiu terasy zalewowej odpowiednią ilością wody. Gdy będzie taka konieczność,
można też będzie przeprowadzać powierzchniowe “odwadnianie” lasów oznaczające
cofanie się powodzi, imitując w ten sposób cykl naturalny. Takie kontrolowane powodzie
zapewniają jedynie powierzchniowe zalewanie lasów, nie oznaczające zapewnienia
powodziowego poziomu wody. Aby skompensować, przynajmniej częściowo, utratę
aluwialnego wzbogacania wynikającą z zalewania terasy zalewowej mniejszą ilością
wody, rozsądne jest optymalizowanie gromadzenia się osadów w terasie zalewowej.
Może to polegać na wykopaniu tuż poza wałem niecki sedymentacyjnej, do której rurą
przelewałaby się woda powodziowa. Zakumulowane w niecce osady są zwracane do
terasy. Przy cofaniu się wód powodziowych osady i substancje organiczne są zbierane
w niecce, minimalizując w ten sposób gromadzenie się osadów w rzece. Monitorowanie
osadów w takich nieckach może być interesujące. Dodatkowo takie niecki
sedymentacyjne stanowią siedliska dla dzikiej przyrody.
Rury i zawory sterujące zaplanowane w fazie projektowania i zainstalowane w fazie
budowy będą najprawdopodobniej niedrogie. Rutynowa obsługa i konserwacja z
zastosowaniem automatycznego sterowania w oparciu o poziom wody może być
wykonywane przez lokalne społeczności lub osoby indywidualne wrażliwe na sprawy
środowiska i godne zaufania.
Konieczne są też środki techniczne zapewniające właściwy poziom wód gruntowych.
Należy dołożyć starań, aby uniknąć pogłębienia rzeki i lub zapobiec erozji koryta rzeki, a
w konsekwencji obniżaniu się poziomu wody gruntowej.
6.182
Ujęte na Liście Ramsarskiej Obszarów Wodno-błotnych Jezioro Świdwie w okolicy
Szczecina i Rezerwat Słońsk w okolicy Gorzowa mogą pośrednio odczuć skutki prac
budowlanych. Prawdą jest, że wszystkie prace wykonane powyżej, jak zapory, zbiorniki,
wały przeciwpowodziowe, systemy ochrony miast, śluzy itd., jak również ogólny reżim
gospodarki wodnej w rzece Odrze będzie miał wpływ na siedliska znajdujące się
poniżej. Konieczne jest właściwe modelowanie hydrologiczne, które pozwoli określić
wielkości minimalnych zalewów podczas naturalnych powodzi, a także minimalny
poziom wody w porze suchej.
6.1.4.2.4
ZWIĘKSZENIE EROZJI BRZEGÓW
Usunięcie roślinności z międzywala jest źródłem erozji gleby i brzegów przy
każdorazowym podniesieniu się poziomu wody. Powoduje to przemieszczanie się
osadów i odkładanie się ich lokalnie w rzece w formie wydm piaszczystych i wysepek.
Wiążą się z tym koszt prac pogłębiarskich i utrudnienia w żegludze.
Najbardziej praktyczny i ekonomiczny środek łagodzący polega na ograniczeniu
wycinania oczyszczającego roślinności do niezbędnego minimum. Pewne karłowate
gatunki krzewów i roślin zielarskich dobrze przystosowanych do warunków glebowych i
hydrologicznych mogą posłużyć do utworzenia dywanu roślinnego. Gdy dywan ten
będzie dostatecznie gęsty, aby wytrzymać okresy suszy, to struktura i integralność
gleby zostaną zachowane. Gatunki takie generalnie występują bezpośrednio w regionie.
Po usunięciu roślinności wystąpi konieczność odtworzenia zdrowego zbiorowiska
roślinności w terasie zalewowej przez wprowadzenie ich we właściwych proporcjach
ilościowych i gatunkowych. Regularna konserwacja pozwoli uniknąć wtargnięcia dużych
krzewów lub drzew na terasę zalewową i do wnętrza wałów. Takie gospodarowanie
naturalną roślinnością nabrzeżną może być przedmiotem badań stosowanych.
6.1.4.2.5
NEGATYWNE SKUTKI PRAC BUDOWLANYCH
Oprócz wspomnianych wyżej skutków budowa wałów może przynieść wiele skutków o
charakterze lokalnym. Obejmują one odpływy i erozję gleby w urobiskach po wydobyciu
piasku lub żwiru oraz zanieczyszczenie powietrza i hałas. Właściwe gospodarowanie
terenem podczas i po zakończeniu budowy może złagodzić lub naprawić te skutki.
ŚRODKI ŁAGODZĄCE SKUTKI POTENCJALNEGO NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA NA
ŚRODOWISKO KOMPONENTU OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ
Tabela 6.13 zawiera zestawienie środków, jakie w celu łagodzenia skutków zostaną
zastosowane w fazie projektowania, budowy i eksploatacji budowli. Koszty tych środków
są uwzględnione w kosztach inwestycji lub eksploatacji.
6.183
Tabela 6.13 Środki łagodzące skutki oddziaływania na środowisko w
komponencie ochrony przeciwpowodziowej
Środki łagodzące skutki oddziaływania na środowisko
KOMPONENT OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ
Zasady projektowania i metody budowania / utrzymania
Budowa obszarów z ‘wodą stojącą’ powyżej zapór w celu akumulacji
drobnych osadów oraz zapobiegania ich przedostawaniu się do systemu
rzecznego
Ograniczenie stopnia modyfikacji kanałów
Zachowanie niektórych zakoli/zakrętów rzeki
Jeśli zachodzi potrzeba, pogłębianie tylko jednego brzegu rzeki
Rozpoznanie zagrożonych siedlisk i planowanie środków ochrony
przeciwpowodziowej w celu zminimalizowania skutków
Planowanie procesu oczyszczania dna rzeki w celu zminimalizowania
oddziaływania na wartościową lub wrażliwą faunę:
• Unikanie miejsc cennych
• Uzupełnianie fauny dna rzeki po przeprowadzeniu procesu oczyszczania
• Odtworzenie tarlisk
Przeprowadzenie fizycznych i chemicznych analiz osadów przed
przystąpieniem do prac, planowanie działań i sposobu usunięcia osadów w
celu zminimalizowania możliwości ponownego powstawania osadów, ich
uwalniania się i przenikania do lokalnych warstw wodonośnych
Lokalizacja potencjalnych ‘gorących punktów‘ i opracowanie planu w celu
zminimalizowania ponownego powstawania osadów
i właściwego ich
usunięcia z tych obszarów
Ocena stanu geologicznego i hydrologicznego linii brzegowej przed
przystąpieniem do projektowania przedsięwzięcia, aby proces pogłębiania
brzegu nie doprowadził do osuwania się i erozji gruntu
Opracowanie planu rekultywacji osadów składowanych na powierzchni ziemi
Ograniczenie wycinania roślinności przy brzegu rzeki oraz w jej strumieniach
bocznych
Budowa przepławek dla ryb etc. i demontaż bezużytecznych jazów
Budowa kładek, mostów oraz przejść, aby ułatwić przeprawianie się dzikich
zwierząt nad obwałowaniami
Ograniczenie do minimum występowania niekontrolowanych odpływów,
erozji gleby i zanieczyszczenia powietrza
Odtwarzanie roślinności na terenach tymczasowych urobisk / wykopów i
kontrola oczyszczania terenu oraz usuwania ziemi i osadów
Odtwarzanie miejscowej roślinności na przebudowanych brzegach
Przeprojektowanie układu zapór w dolnym odcinku rzeki w celu poprawienia
efektu rozpraszania energii
Uzupełnienie warstw żwiru/skał pokrywających koryto rzeki w miejscach
występowania silnej erozji
Unikanie redukowania naturalnego zasilania rzeki żwirem przez
zastosowanie kontroli wydobycia żwiru na terenach zbiorników i w działach
wodnych i przez właściwe planowanie przestrzenne
Ograniczenie występowania zjawiska mętnienia wody przez zastosowanie
specjalistycznego sprzętu do czyszczenia dna rzeki, łapaczy mułu i
przeprowadzanie oczyszczania w okresie niskich poziomów wody
Zasady działania
Przeprowadzanie kontrolowanych symulacji sytuacji powodziowych przez
zastosowanie odpowiednich wielkości przepływów i montaż zaworów
6.184
KOSZT
(PLN)
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Zawarto
Wyłączono
Zawarto
Zawarto
Środki łagodzące skutki oddziaływania na środowisko
KOSZT
(PLN)
KOMPONENT OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ
regulacyjnych oraz budowę przepustów pod wałami w celu zalewania /
osuszania terasy zalewowej
Unikanie pozyskiwania żwiru z koryta rzeki na cele konserwacji nabrzeży i
Zawarto
ostróg przez wdrożenie przez RZGW odpowiednich procedur naprawy
nabrzeży
Konserwacja nabrzeży z wykorzystaniem żwiru wydobywanego spoza
Zawarto
obszaru koryta rzeki
Konserwacyjne oczyszczanie zbiorników z nagromadzonych osadów i
udrażnianie
zaworów
regulacyjnych
montowanych
w
wałach
przeciwpowodziowych
Wdrożenie programu na rzecz ograniczenia ingerencji w działalność innych
Zawarto
użytkowników rzeki
Zmniejszenie poziomu gotowości lokalnej społeczności w okresach
Zawarto
‘spokojnych’
Wdrożenie systemu ostrzegania przeciwpowodziowego
Wyłączono1
Środki łagodzące skutki społeczne
Integracja strategii przeciwpowodziowej w gminnych i powiatowych planach Wyłączono2
zagospodarowania przestrzennego
Zapewnienie
wsparcia
technicznego
przy
weryfikacji
planów Wyłączono2
zagospodarowania przestrzennego
Zawarto
Opracowanie i wdrożenie odpowiedniego systemu rekompensat oraz
programu przesiedleń:
•
w oparciu o rynkową wartość gruntów i nieruchomości, historię terenu i przewidywane
zyski;
•
•
rekompensaty i usługi techniczne przy przenoszeniu budynków;
pozyskiwanie gruntów do ponownej sprzedaży przesiedlonym
właścicielom ziemi po nie zawyżonej cenie;
• Świadczenie usług zdrowotnych i użyteczności publicznej, tworzenie
infrastruktury i możliwości zatrudnienia
Zapewnienie wsparcia technicznego i finansowego w celu podniesienia
wydajności pozostałych terenów uprawnych regionu
Zawarto
1
Ten środek został zawarty w komponencie użytkowania gruntów wchodzącym w skład komponentu
ochrony środowiska.
2
Ten środek został zawarty w przedsięwzięciu finansowanym przez JICA.
6.185