amp korony

PRACE POGLĄDOWE
Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, 282–287
ISSN 1644−387X
© Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław
and Polish Stomatological Association
MAGDALENA ZABEL
Patomechanizm zatrzymania górnych stałych kłów
oraz diagnostyka i ocena radiologiczna ich położenia
Pathomechanism of the Impacted Maxillary Canines,
Diagnosis and Radiological Evaluation of Their Localization
Klinika Ortodoncji Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Celem pracy jest omówienie przyczyn występowania zatrzymanych kłów szczęki na podstawie obserwacji ich dłu−
giej drogi wyrzynania zależnej od okolicznych struktur anatomicznych i uwarunkowań związanych z niedoborem
lub nadmiarem miejsca w łuku zębowym. Przedstawiono ponadto metody oceny położenia zatrzymanych kłów na
podstawie wskaźników radiologicznych według Ericsona, Kurola i Mloska (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2,
282–287).
Słowa kluczowe: zatrzymany kieł, wskaźniki radiologiczne, leczenie.
Abstract
The aim of the work was discussion on the etiology of canine impaction in maxilla based on its long eruption way
depending on adjacent anatomical structures and conditions connected with space deficiency or excess in the den−
tal arch. Moreover, methods of assessment of impacted canine position based on radiological parameters by Eric−
son and Kurol, and by Mlosek were presented (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, 282–287).
Key words: impacted canine, radiological parameters, treatment.
Zgodnie z danymi z piśmiennictwa najczęściej
zatrzymanymi zębami stałymi są: trzecie trzonow−
ce dolne, górne kły i trzecie trzonowce górne, dru−
gie przedtrzonowce dolne, drugie przedtrzonowce
górne i siekacze przyśrodkowe górne [1–3]. Za−
trzymane górne stałe kły stanowią ok. 56% wszy−
stkich zatrzymanych stałych zębów [2].
W odniesieniu do kłów szczęki za prawidłowe
uznaje się wyrzynanie między 11. a 13. rokiem ży−
cia, a żuchwy między 10. a 12. [4, 5]. Dane epide−
miologiczne co do częstości występowania zatrzy−
manych kłów górnych według różnych autorów
nieco się różnią. Zgodnie z badaniami Ericsona
i Kurola [6, 7] w populacji szwedzkiej ocenia się
je na 1,5–2%, a w populacji kaukaskiej na 1–2%,
z czego 8% dotyczy obu stron łuku zębowego [4].
Wyniki uzyskane przez innych autorów kształtują
się w granicach 0,9–4,3% populacji [8–13]. Zaob−
serwowano, że u dziewcząt wada występuje dwa
razy częściej (1,17%) niż u chłopców (0,51%) [8].
Wśród przyczyn niewyrznięcia się zębów wy−
mienia się czynniki ogólne, miejscowe i idiopa−
tyczne. Z czynników ogólnych wskazuje się na za−
burzenia wewnątrzwydzielnicze, dziedziczność
oraz niedobór witaminy D, do czynników miejsco−
wych obecność torbieli, zębów nadliczbowych,
zwężenia, skrócenie długości łuku zębowego po−
wodujące brak miejsca w łuku, opóźnioną resorp−
cję korzeni jednoimiennych zębów mlecznych,
nieprawidłową pozycję zęba, urazy, ankylozę zę−
ba, włókniakowatość dziąseł, zakłócenia w se−
kwencji erupcji zębów, rotacje zawiązka zębowe−
go, a także przedwczesne ukończenie rozwoju ko−
rzenia [8, 9, 12–15].
W odniesieniu do kłów szczęki za przyczynę
spośród czynników miejscowych uważa się kolej−
ność wyrzynania, gdyż zęby te wyrzynają się jako
ostatnie w przednim odcinku łuku zębowego, po
siekaczu bocznym oraz po pierwszym przedtrzo−
nowcu. Stwierdzono, że zwężenie szczęki może
spowodować przemieszczenie dowargowe kła po−
za łuk lub jego zatrzymanie [16]. Powodem może
Patomechanizm zatrzymania górnych stałych kłów
również być to, że kieł górny ma najdłuższą, spo−
śród wszystkich zębów drogę wyrzynania. Coulter
i Richardson [17] wykazali, że zęby te między
5. a 15. rokiem życia muszą przebyć drogę ok. 22
mm we wszystkich trzech płaszczyznach. Ogólnie
ocenia się, że kieł szczęki ma do pokonania długi
dystans, który podczas wyrzynania wynosi średnio
11,48 mm – dotylnie, 18,56 mm pionowo i 2,67
mm bocznie. Odnotowano także różnicę 5 mm
między najbardziej podniebienną a najbardziej po−
liczkową pozycją kła [17]. Fizjologiczną drogę
wyrzynania górnych kłów w 1941 r. opisał Broad−
bent [18]. Podobną pracę dotyczącą odontogenezy
kłów przedstawił Van der Linden [11].
Wzrost i różnicowanie się stałych kłów zacho−
dzi krótko przed urodzeniem, a ich mineralizacja
rozpoczyna się w 4–5 miesiącu życia i trwa do ok.
6–7 roku życia (ryc. 1). W przypadku górnych kłów
proces ten rozpoczyna się od strony podniebiennej
i powyżej kłów mlecznych, a w przypadku kłów
dolnych językowo, poniżej kłów mlecznych. W roz−
woju zawiązki górnych kłów z pozycji podniebien−
nej migrują do przodu i w dół do pozycji policzko−
wo−przedsionkowej, gdzie ok. 9. roku życia powin−
ny już być wyczuwalne palpacyjnie nad mlecznymi
kłami, wysoko w przedsionku jamy ustnej. Do cza−
su wyrznięcia mlecznych trzonowców korona kłów
znajduje się ponad tworzącymi się koronami przed−
trzonowców i ponad koronami pierwszych mlecz−
nych zębów trzonowych. W wieku 7 lat znajduje się
ona mezjalnie od korzenia mlecznego kła, bocznie
i w sąsiedztwie otworu gruszkowatego oraz lekko
mezjalnie i dopoliczkowo [18]. Korona kła jest po−
Ryc. 1. Położenie zawiązka górnego stałego kła przed
wyrzynaniem pierwszego zęba trzonowego górnego
(według 33)
Fig. 1. Position of the maxillary permanent canine be−
fore eruption of the first upper molar (according to 13)
283
nadto usytuowana w większej odległości od pła−
szczyzny zgryzu niż zawiązki stałych przedtrzonow−
ców [19] oraz umiejscowiona bardziej dopodnie−
biennie niż przedtrzonowce [4].
Van der Linden [11] wykazał, że lokalizacja
zawiązka kła w szczęce jest zdeterminowana przez
kształt otaczających go przyległych struktur kost−
nych. Na drogę wyrzynania i wędrówki obranej
przez ząb będzie wpływać zróżnicowany wzór
wzrostu, struktura morfologiczna kości oraz loka−
lizacja i pozycja rozwojowa formującej się korony
[20]. Kierunki wyrzynania się zęba mogą zmody−
fikować warunki przestrzenne w szczęce, tworząc
mechaniczne przeszkody oraz wpływać na różno−
rodność w tempie wzrostu sąsiednich zębów [11].
Kły, które rozwijają się najdłużej spośród zębów
stałych, mogą migrować albo mezjalnie, albo dy−
stalnie, lub w dół. Droga wyrzynania może ulec
skręceniu i spowodować transpozycję zęba lub je−
go ektopowe położenie podniebienne, a także po−
liczkowe [11, 17, 21, 22]. Podczas wzrostu okoli−
cy podnosowej szczęki kieł wędruje od strony ko−
rzenia siekacza bocznego do przodu i do dołu,
a pod koniec wyrzynania przemieszcza się między
nim a pierwszym przedtrzonowcem. Prawidłowo
powinien ustawić się pionowo. W przypadku za−
burzeń lokalizacji częstsze jest podniebienne
(85%) niż przedsionkowe (15%) ustawienie za−
trzymanych kłów [4, 23]. Znacznie rzadziej obser−
wuje się przemieszczenie dolnych kłów i ich za−
trzymanie. Becker et al. [19] wykazali, że w 48%
podniebiennie przemieszczonym górnym kłom to−
warzyszyło występowanie małych i stożkowato
uformowanych siekaczy bocznych lub ich brak.
Ustalono, że korzenie górnych bocznych zębów
siecznych znajdujące się w bliskim kontakcie
z koronami kłów mają pewną funkcję dotyczącą
ukierunkowania drogi dla wyrzynających się kłów
[19]. Brin et al. [24] sugerują ponadto, że zwięk−
szenie długości korzeni prawidłowo rozwijających
się górnych siekaczy bocznych, może być prze−
szkodą przy nieprawidłowym wyrzynaniu się
kłów, z powodu tego może dojść do resorpcji ko−
rzeni siekaczy bocznych [7, 24, 25]. Obserwacje
Ericsona i Kurola [26, 27] wykazały, że w 12%
przypadków zatrzymania górnych kłów stałych
występuje resorpcja korzeni sąsiadujących sieka−
czy bocznych. Może prowadzić nawet do ich utra−
ty, ponieważ przebiega bezobjawowo. Wykazano,
że proces ten dotyczy częściej kobiet [26, 27].
Istnieje coraz więcej dowodów, że etiologia
podniebiennego przemieszczenia kłów nie jest
związana z czynnikami miejscowymi, takimi jak
przetrwałe mleczne kły lub stłoczenie zębów.
Wskazuje się natomiast na częste występowanie
tła dziedzicznego i towarzyszących objawów hi−
podoncji [28]. Zaobserwowano też, że w sytuacji
284
podniebiennie zatrzymanych kłów szczęki u 85%
pacjentów przestrzeń dla erupcji kłów w łuku była
wystarczająca. Jacoby [12] uważa, że ciasno wkli−
nowany między jamę nosową, oczodół i przednią
ścianę zatoki szczękowej zawiązek kła, aby mógł
zatopić się ponownie w kości od strony podnie−
biennej, musi mieć dodatkową przestrzeń. Ta prze−
strzeń może być stworzona przez nadmierny
wzrost podstawy kości szczęki lub przy istnieją−
cych zanikowych sopelkowatych siekaczach bocz−
nych [12]. Wyniki tych badań potwierdzały obser−
wacje występowania zatrzymanych kłów w łukach
szparowatych i z brakiem lub zmniejszonym wy−
miarem siekacza bocznego stałego, łącznie ze
skróceniem długości korzenia [19, 28, 29]. Zilber−
man et al. [28] opisał występowanie rodzinnej ten−
dencji do podniebiennego zatrzymania kłów w po−
wiązaniu z zanikowymi “sopelkowatymi siekacza−
mi” bocznymi (w 46%) i hipodoncją siekacza
bocznego (w 14%). Jakcoby [12] udowodnił, że
w przypadku przedsionkowo zatrzymanych kłów
stłoczenie zębów może być traktowane jako czyn−
nik etiologiczny, co odnotowano w 82% leczo−
nych przez tego autora pacjentów.
Stosunkowo rzadko spostrzega się poprzeczne
położenie zatrzymanych stałych kłów usytuowa−
nych albo w okolicy szczytów korzeni zębów gór−
nych, albo wysoko w sąsiedztwie jamy nosowej.
Mossey et al. [30] obserwowali częstsze występo−
wanie zatrzymanych kłów w przypadku nieprawi−
dłowości zgryzu klasy II z podgrupą 2, a więc
z głębokim zachodzeniem siekaczy górnych na
dolne i ich retruzją. Również Williams [31] wyka−
zał, że w trakcie leczenia ortodontycznego bezkry−
tyczne i zbyt wczesne przechylenie siekaczy gór−
nych może spowodować zatrzymanie górnych
kłów (działanie jatrogenne).
Pierwszym sygnałem istniejącego nieprawi−
dłowego ektopowego położenia kła i jego zatrzy−
mania powinno być odnotowanie obecności prze−
trwałego mlecznego kła występującego jedno−
stronnie lub obustronnie, ewentualnie brak stałego
kła w łuku po zakończonym okresie wymiany zę−
bów mlecznych na stałe. To spostrzeżenie zareje−
strowane w czasie rutynowego badania kliniczne−
go wymaga jednak poparcia za pomocą badania
palpacyjnego zachyłka przedsionka i wyrostków
zębodołowych szczęki w celu wstępnej oceny po−
łożenia tego zęba [32–34].
Niezbędnym badaniem umożliwiającym zdia−
gnozowanie zatrzymanego zęba i jego położenia
w stosunku do sąsiednich struktur jest badanie ra−
diologiczne. Najczęściej wykonuje się zdjęcia
pantomograficzne, małe zdjęcie zębowe oraz
zgryzowe. Również telerentgenowskie zdjęcie
boczne głowy pozwala ocenić położenie zatrzy−
manego kła w stosunku do podstawy szczęki
M. ZABEL
(w płaszczyźnie czołowej) [25, 35]. Zdjęcie panto−
mograficzne umożliwia ocenę położenia zatrzy−
manego kła w płaszczyźnie przednio−tylnej oraz
kształt korzenia zatrzymanego kła i stopień jego
uformowania. Następnie pozwala zauważyć na−
chylenie osi kła do linii pośrodkowej lub do pła−
szczyzny zgryzu oraz położenie korony kła w sto−
sunku do korzeni przyległych wyrzniętych zębów
siecznych w relacji pionowej i poprzecznej. Mlo−
sek [36] proponuje opisowe określenie położenia
korony kła w relacji pionowej jako powierzchow−
ne, pośrednie i głębokie, gdy znajduje się ona od−
powiednio na poziomie szyjki sąsiedniego zęba,
pośrednie w połowie długości korzenia lub głębo−
kie w okolicy szczytu korzenia zęba siecznego.
W relacji poprzecznej Mlosek proponuje zmierze−
nie na zdjęciu pantomograficznym odległości guz−
ka korony od linii środkowej szczęki [36].
Ericson i Kurol [33] proponują określenie po−
łożenia korony kła w wymiarze pionowym na pod−
stawie pomiaru odległości guzka korony od pła−
szczyzny zgryzu mierzonym również na zdjęciu
pantomograficznym, a w wymiarze poprzecznym
określenie w tzw. strefach, które informują na jaką
połowę korzenia siekaczy nakłada się guzek kła.
Analizę według Ericsona i Kurola [33] przeprowa−
dza się na papierze kalkowym nałożonym na zdję−
cie pantomograficzne umieszczone na podświetlo−
nym negatoskopie, na który nanosi się ołówkiem
obrysy zębów górnego łuku oraz zębów zatrzyma−
nych. Następnie nanosi się linie odniesienia piono−
we i linię poziomą. Linie pionowe: linia środkowa
łącząca punkty przechodzące przez szew środko−
wy szczęki i punkt między siekaczami przyśrod−
kowymi, linie osi centralnych siekaczy i bocznych
siekaczy oraz linie styczne do bliższego i dalszego
brzegu siekacza bocznego. Linia pozioma: linia
płaszczyzny zgryzowej, która biegnie od siekacza
przyśrodkowego do guzka bliższego zęba pierw−
szego trzonowego górnego (ryc. 2 i 3).
Nastepnie wyznacza się takie wskaźniki, jak:
kąt α, który powstaje między linią środkową
szczęki a osią zatrzymanego kła; odległość d – od
guzka korony zatrzymanego kła do przecięcia pro−
stopadłej do płaszczyzny zgryzu (ryc. 2 i 4) [33].
W wymiarze poprzecznym można wyznaczyć
położenie w tzw. strefie [33], czyli położenie za−
trzymanych kłów w relacji do przyległych zębów
siecznych. Strefy od 1 do 5 liczy się od pola kło−
wego jako 1, jako strefę 2 między linią styczną,
dalszą siekacza bocznego a osią centralną tego zę−
ba, jako strefę 3 między osią siekacza bocznego
a linią styczna bliższą tego zęba, jako strefę 4 mię−
dzy linią styczną bliższą siekacza bocznego a osią
siekacza przyśrodkowego, jako strefę 5 między
osią siekacza przyśrodkowego a linią środkową
(ryc. 3 i 4).
Patomechanizm zatrzymania górnych stałych kłów
Ryc. 2. Schemat obrazujący pomiar kąta α (według 19)
Fig. 2. Schematic drawing illustrates the measurement
of the α angle (according to 33)
Zdjęcie pantomograficzne pozwala również
w 80% [37] odpowiedzieć na pytanie, czy zatrzy−
many ząb jest umiejscowiony od strony policzko−
wej, czy podniebiennej na podstawie stopnia po−
większenia lub pomniejszenia obrazu zęba w wy−
miarze poprzecznym [36, 37]. Ząb uznaje się za
zatrzymany policzkowo, jeżeli nastąpiło pomniej−
szenie jego wymiaru poprzecznego w porównaniu
z zębami sąsiednimi, a położony podniebiennie
gdy jego wymiar względnie powiększył się. Doty−
czy to bardziej korony niż korzenia. Zwłaszcza
w przypadkach jednostronnego zatrzymania kła
daje się to łatwo zauważyć, porównując kieł stro−
ny przeciwległej (kieł wyrznięty). Najbardziej
obiektywną metodą dotyczącą tego zagadnienia
jest jednak wykorzystanie zjawiska paralaksy
[38–40]. W tym celu najlepiej jest wykonać RTG
zębowe w dwóch lub trzech ujęciach: pierwsze –
przyśrodkowo−bocznie, drugie – centralnie na wy−
rostek zębodołowy i trzecie – dystalno−boczne.
285
Ryc. 3. Schemat przedstawiający linie odniesienia
i powstające strefy położenia kła od 1 do 5 (według 19)
Fig. 3. Schematic illustration of the reference line, and
sectors in which the cuspid of the impacted canine can
be located in sectors 1 to 5 (according to 33)
Przemieszczanie się obrazu rentgenowskiego kła
w tym samym kierunku jak źródło promieniowania
RTG (na zasadzie zjawiska paralaksy) wskazuje, że
kieł znajduje się od strony podniebiennej. Przesu−
wanie się obrazu zęba w przeciwnym kierunku, że
kieł leży od strony przedsionkowej [41–43].
Rutynowo przy planowaniu leczenia aparatem
stałym, a taki najczęściej musi być zastosowany
przy sprowadzaniu zatrzymanego kła do łuku, wy−
konuje się zdjęcie telerentgenowskie głowy bocz−
ne. Na podstawie tego zdjęcia należy analizować
m.in. warunki szkieletowe położenia szczęk
względem siebie i struktur czaszkowych oraz sto−
sunki zębów siecznych górnych i dolnych, można
również ocenić kąt nachylenia osi zatrzymanego
kła do podstawy szczęki i wstępnie zweryfikować
możliwości sprowadzenia do łuku zatrzymanego
zęba (ryc. 5). Uznaje się, że w przypadku niewy−
Ryc. 4. Po lewej – zdjęcie RTG pantomograficzne pacjenta B.M., widoczne obustronne zatrzymanie kłów. Po prawej
– schemat zdjęcia pantomograficznego pacjenta B.M. z naniesionymi liniami odniesienia i obrysem zębów. Dla kła
strony prawej i lewej uzyskano odpowiednio następujące wartości: odległość od linii środkowej – 13 mm i 6 mm; kąt
α – 40° i 40°; strefa – 3 i 4, odległość od płaszczyzny zgryzu – 11 mm i 14 mm (materiał własny)
Fig. 4. Left side – orthopantogram of the B.M. patient which shows bilateral impaction of permanent canines. Right
side – schematic drawing of the orthopantogram of the B.M. patient with reference lines and teeth outline. The distance
to the midline from the right cuspid is 13 mm, the α angle is 40°, the distance between the cuspid of the impacted
canine, and the occlusal plane is 11 mm, and the cuspid is located in sector 3.The left canine is located 6 mm from the
midline, the α angle is 40°, it is located 14 mm from the occlusal plane and in sector 4 (our own material)
286
M. ZABEL
Ryc. 5. Po lewej – telerentgenowskie zdjęcie boczne głowy pacjentki B.M. przedstawiające zarys tkanek twardych
i miękkich, służące jako podstawa do wykonania analizy cefalometrycznej. Po prawej – schemat zdjęcia cefalome−
trycznego z wykreśleniem osi centralnego siekacza górnego i dolnego, osią centralną zatrzymanego kła, liniami po−
ziomymi przedniego dołu czaszki, podstawy szczęki i żuchwy. Kąt między podstawą szczęki i osią zatrzymanego kła
wynosi 600 (materiał własny)
Fig. 5. Left side – lateral cephalogram of the B.M. patient shows outlines of hard and soft tissues. Right side – sche−
matic drawing of the lateral cephalogram with the long axes of the central incisor, upper and lower incisors, and the
impacted canine, horizontal lines of the anterior cranial fossa, maxillar plane, and mandibular plane. The angle be−
tween the maxilla plane and the long axis of the impacted canine is 600 and allows to predict favourable effect of tre−
atment (our own material)
rzniętych kłów wykazujących nachylenie do pod−
stawy szczeki poniżej 300 rokowanie jest złe [25].
Z piśmiennictwa wiadomo, że kły leżące pod
kątem α do 400 i nie powyżej 15 mm od płaszczy−
zny zgryzu są łatwiejsze do leczenia [43]. W przy−
padku zwiększonej wartości kąta α, odległości (d)
od płaszczyzny zgryzu, odległości od linii środko−
wej, czy wysokiej strefy leczenie będzie trudniej−
sze i może trwać 18–36 miesięcy a nawet dłużej.
Znajomość powyższych, wymiernych wskaźni−
ków radiologicznych ułatwia więc przewidywanie
i porównanie stopnia trudności i czasu leczenia.
Piśmiennictwo
[1] FOURNIER A., TURCOTTE J. Y., BERNARD C.: Orthodontic consideration in the treatment of maxillary impacted ca−
nines. Am. J. Orthod. 1982, 81, 236–239.
[2] KAHL−NIEKE B.: Wprowadzenie do ortodoncji. Urban&Partner. Wrocław 1999.
[3] SHAFER W.G., HINE M. K., LEVY B. M.: A textbook of oral pathology (ed. 2) Sunders Comp., Philadelphia 1963, 2–75.
[4] BENNETT J. C., MC LAUGHLIN R. P.: Stałe aparaty ortodontyczne. Czelej, Lublin 1999, 175–210.
[5] HURME V. O.: Ranges of normally in the eruption of permanent teeth. ASDC J. Dent. Child 1949, 16, 11–15.
[6] ERICSON S., KUROL J.: Radiographic assessment of maxillary canine eruption in children with clinical signs of
eruption disturbance. Europ. J. Orthod. 1986, 8, 133–140.
[7] ERICSON S., KUROL J.: Radiographic examination of ectopically erupting canines. Am. J. Orthod. Dentofac.
Orthop. 1987, 91, 483–492.
[8] BISHARA S. E.: Impacted maxillary canines, a review. Am J. Orthod. Dentofac. Orthop. 1992, 101, 159–171.
[9] BOYD R. L.: Clinical assessment of injuries in orthodontic movement of impacted teeth. Am. J. Orthod. 1992, 82,
478–485.
[10] HUNTER S. B.: Treatment of the unerupted maxillary canine. Part II – Orthodontic methods. Br. Dent. J. 1983, 154,
324–326.
[11] VAN DER LINDEN F. P. (ed.) Transition of the human dentition. Center for Human Growth and Development. Uni−
versity of Michigan 1982, 13–16.
[12] JACOBY H.: The ethiology of maxillary canine impactions. Am. J. Orthod. 1983, 84, 125–132.
[13] MOYERS R. E.: Handbook of orthodontics (ed. 2). Year Book Medical Publ., Chicago 1963, 83–88.
[14] PIEKARCZYK B., PIEKARCZYK J.: Chirurgiczno−ortodontyczne wprowadzanie do łuku zębowego zębów zatrzyma−
nych z użyciem ruchomych aparatów ortodontycznych. Czas. Stomat. 1992, 45, 46–51.
[15] PISULSKA−OTREMBA A., LIŚNIEWSKA−MACHOROWSKA B., KUŚNIERCZYK−GROCHOWINA D., MICHALIK A., MYRDA J., FAJT
E., BARUCHA A., CHMIELARZ E.: Leczenie zębów zatrzymanych aparatami stałymi. Czas. Stomat. 1994, 47, 430–439.
[16] THILANDER B., JACOBSSON S. O.: Local factors in impaction of maxillary canines. Acta Odont. Scand. 1968, 26, 145–168.
287
Patomechanizm zatrzymania górnych stałych kłów
[17] COULTER J., RICHARDSON A.: Normal eruption of the canine quantified in three dimensions. Europ. J. Orthod.
1997, 19, 171–183.
[18] BROADBENT B. H.: Ontogenic development of occlusion. Angle Orthod. 1941, 11, 223–241.
[19] BECKER A., ZILBERMAN Y., TSUR B.: Root length of lateral incisors adjacent to palatally−displaced maxillary cu−
spids. Angle Orthod. 1984, 54, 218–225.
[20] DEWEL B. F.: The upper cuspid: its development and impaction. Angle Orthod. 1949, 19, 79–90.
[21] SHAPIRA Y., KUFTINEC M. M.: Maxillary tooth transpositions: characteristic features and accompaning dental ano−
malies. Am. J. Orthod. Dentofac. Orthop. 2001, 119, 127–134.
[22] ZABEL M.: Problemy kliniczne związane z leczeniem zatrzymanych centralnych siekaczy górnych stałych. Stomat.
Współcz. 2003, 10, 18–25.
[23] BECKER A.: Ethiology of maxillary canine impactions. Am. J. Orthod. 1984, 86, 437–438.
[24] BRIN I., BECKER A., ZILBERMAN Y.: Resorbed lateral incisors adjacent to impacted canines have normal crown si−
ze. Am J. Orthod. Dentofac. Orthop. 1993, 104, 60–66.
[25] ERICSON S., KUROL J.: Resorption of maxillary lateral incisors caused by ectopic eruption of canines: a clinical and
radiographic analysis of predisposing factors. Am. J. Orthod. Dentofac. Orthop. 1988, 94, 503–513.
[26] ERICSON S., KUROL J.: Incisor resorption caused by maxillary cuspids. A radiographic study. Angle Orthod. 1987,
57, 332–346.
[27] ERICSON S., KUROL J.: CT diagnosis of ectopically erupting maxillary canines – a case report. Europ. J. Orthod.
1988, 10, 115–120.
[28] ZILBERMAN Y., COHEN B., BECKER A.: Familial trends in palatal canines, anomalous lateral incisors and related
phenomena. Europ. J. Orthod. 1990, 12, 135–139.
[29] OLIVER R. G., MANNION J. E., ROBINSON J. M.: Morphology of the maxillary lateral incisor in cases of unilateral
impaction of the maxillary canine. Br. J. Ortod. 1989, 16, 9–16.
[30] MOSSEY P. A., CAMPBELL H. M., LUFFINGHAM J. K.: The palatal canine and the adjacent lateral incisors, a study of
West of Scotland population. Br. J. Orthod. 1994, 21, 169–174.
[31] WILLIAMS B. H.: Diagnosis and prevention of maxillary cuspid impaction. Angle Orthod. 1981, 51, 30–40.
[32] DOLEJSI J., ROZKOVCOVA E., MARKOVA M.: The guidance of ectopic eruption pathway of permanent maxillary ca−
nine: the prophylaxis of impactatiuon. Orthodoncie 1999, 8, 40–46.
[33] ERICSON S., KUROL J.: Early treatment of palatally erupting maxillary canines by extraction of primary canines.
Europ. J. Orthod. 1988, 10, 283–295.
[34] MCSHERRY P. F.: The ectopic maxillary canine: a review. Br. J. Orthod. 1998, 25, 209–216.
[35] GAVEL V., DERMAUT L.: The efect of changes in tooth position of unerupted canines on cephalograms. Eur. J.
Orthod. 2003, 25, 49–56.
[36] MLOSEK K., KOZłOWSKI J., THUN−SZRETTER K., PIEKARCZYK B.: Zdjęcie panoramiczne a postępy w diagnostyce
radiologicznej zębów zatrzymanych. Czas. Stomat. 1986, 39, 437–449.
[37] FOX N. A., FLETCHER G.A., HORNER K.: Localilising maxillary canines using dental panoramic tomography. Br.
Dent. J. 1995, 179, 416–420.
[38] JACOBS S. G.: Radiographic localization of unerupted maxillary anterior teeth using the vertical tube shift techni−
que: the history and application of the method with some case reports. Am. J. Orthod. Dentofac. Orthop. 1999,
116, 415–423.
[39] JACOBS S. G.: Localisation of unerupted maxillary canine: how to and when to. Am. J. Orthod. Dentofac. Orthop.
1999, 115, 314–322.
[40] JACOBS S. G.: Radiographic localization of unerupted teeth: further findings about the vertical tube shift method
and other localization techniques. Am. J. Orthod. Dentofac. Orthop. 2000, 118, 439–447.
[41] CRISMANI A. G., FREUDENTHALER J. W., WEBER R., BANTLEON H.−P.: Impacte obere Eckzahne – konventionelle
Roentgendiagnostic und Therapie. Schweiz Monatsschr. Zahnmed. 2000, 110, 1257–1263.
[42] MUSUR E.: Lokalizacja zębów zatrzymanych w szczęce i w żuchwie oparta na zjawisku paralaksy. Czas. Stomat.
1972, 25, 141–144.
[43] SIEGEL R., STOS W., SIEGEL W.: Diagnostyka radiologiczna zębów zatrzymanych. Poradnik Stomat. 2002, 2, 2, 19–23.
[44] CRESCINI A., CLAUSER O., GIORGETTI R., CORTELLINI P., PINI PRATO G. P.: Tunnel traction of intraosseous impac−
ted maxillary canines. A tree−year periodontal follow−up. Am J. Orthod. Dentofac. Orthop. 1994, 105, 61–72.
Adres do korespondencji:
Magdalena Zabel
Klinika Ortodoncji AM
60−812 Poznań
ul. Bukowska 70
tel.: 061 854 72 70
e−mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 24.03.2006 r.
Po recenzji: 12.04.2006 r.
Zaakceptowano do druku: 12.04.2006 r.
Received: 24.03.2006
Revised: 12.04.2006
Accepted: 12.04.2006