Efekty zewnętrzne

Transkrypt

Efekty zewnętrzne

T. Poskrobko – Materiały dla studentów
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Efekty zewnętrzne
Pojęcie efektu zewnętrznego (extenal effect, externality) wywodzi się od A. Marshalla,
który użył w roku 1890 pojęcia oszczędności zewnętrznej (external economy), powstającej
wówczas, gdy przedsiębiorstwo odnosi korzyść będącą skutkiem przyczyny zewnętrznej w
stosunku do niego. Marshallowi jednak chodziło o korzyści, które były zewnętrzne względem
danego przedsiębiorstwa, a wewnętrzne w stosunku do gałęzi, w której przedsiębiorstwo
działa.
Przez długi okres ekonomiści mieli problem z jednoznacznym zdefiniowaniem
efektów zewnętrznych związanych z środowiskiem ponieważ funkcja środowiska
przyrodniczego w działalności gospodarczej nie jest jednolicie określona. Pojęcie efektów
zewnętrznych w znaczeniu właściwym współczesnej ekonomii neoklasycznej wprowadził
dopiero C. Pigou w Ekonomii dobrobytu. W szczególności zwrócił on uwagę na istnienie
różnic między pieniężnymi a technologicznymi efektami zewnętrznymi. 1
Okres rozwój teorii efektów zewnętrznych datuje się rozpoczął się od lat
pięćdziesiątych. Pojęcie technologicznych efektów zewnętrznych rozwinął T. Scitovsky2, a J.
Buchanan i W. Stubblebine przedstawili pojęcie efektów zewnętrznych w odniesieniu do
optimum Pareto3 . Wówczas pojawiło się też klasyczne podejście do kosztów zewnętrznych, a
także powiązanie występowania tych efektów z funkcjonowaniem rynku (błędy rynku) .
Zostało ono później rozwinięte przez Arrowa4 na gruncie teorii równowagi ogólnej. Istotnym
etapem było powiązanie przez Coase’a5 występowania efektów zewnętrznych z działaniem
odbiorców tych efektów, czego wyrazem jest zaproponowane przez niego twierdzenie (zwane
teorematem Coase’a) dotyczące internalizacji efektów zewnętrznych.
Pieniężne efekty zewnętrzne (pecunary externalities)
powstają za pośrednictwem
mechanizmu rynkowego w wyniku zmian popytu lub zmian podaży czynników
wpływających na funkcję produkcji. Czynniki te mogą stanowić również szeroko rozumiane
1
2
3
4
A.C. Pigou, Economics of Welfare, Macmillan Company, London 1952.
S.T. Scitovsky, Two Concepts of External Economies [w:] Journal of Political Economy 1954 nr 2 s. 143-151.
J.M. Buchanan, Stubblebine W.C., Externality, „Economica" 1962, vol. XXIX s. 371-384.
K.J. Arrow, The Organization of Economic Activity: Issues Pertinent to the Choice of Market versus Non-
Market Allocation, [w:] R.H. Haveman i J. Margolis (red.), Markham Public Expenditures and Policy Analysis, ,
Chicago 1970 s. 59-73
5
R. Coase, The Problem of Social Cost, [w:] Journal of Law and Economics 1960 nr 3 s. 1-14. W.A. Baumol,
W.E. Oates, The Theory of Environmental Policy (Externalities, Public Outlays, and the Quality of Life),
Prentice-Hall, Englewood Clifs 1975.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
zasoby środowiska przyrodniczego, o ile są one przedmiotem transakcji na rynku. Jeśli, na
przykład, w jednej z branż korzystających z danego czynnika produkcji (na przykład wody z
ujęcia wód podziemnych) nastąpi wzrost popytu na ten czynnik, to, ceteris paribus, może to
prowadzić w krótkim okresie do wzrostu cen tego czynnika dla producentów z innych branż.
Sprawcą efektu zewnętrznego jest więc branża zwiększająca popyt, a odbiorcami pozostałe
branże nabywające czynnik. Mechanizm rynkowy powoduje u nich wzrost kosztów, mimo, że
to nie one przyczyniły się do podniesienia cen. W przypadku natomiast wzrostu podaży.
Pieniężne efekty zewnętrzne są więc dzięki rynkowi „uwewnętrznione" w kosztach i/lub
przychodach przedsiębiorstw będących ich odbiorcami. Następuje wniesienie pieniężnych
efektów zewnętrznych do rachunku ekonomicznego podmiotów.6 Tak więc mechanizm
rynkowy generuje odpowiednie informacje, pozwalające na ustalenie się równowagi w
położeniu optymalnym w sensie Pareta.
Teoria ekonomii koncentruje swoje zainteresowanie na tak zwanych technologicznych
lub inaczej niepieniężnych efektach zewnętrznych (non-pecuniar externalities), które
zachodzą poza pośrednictwem mechanizmu cenowo-rynkowego. W tym przypadku część
kosztów (lub korzyści) społecznych produkcji ponoszą podmioty nie uczestniczące
bezpośrednio w procesie wymiany, czyli cena przestaje być efektywnym parametrem
kształtowania się równowagi.
Technologiczne efekty zewnętrznych definiowane są w dwojaki sposób. Pierwszy
dotyczy charakteru relacji między podmiotami, drugi natomiast koncentruje się na niedoskonałości (braku) rynków. W pierwszym podejściu, dla definiowania efektów zewnętrznych
istotne znaczenie ma wpływ działań jednych podmiotów na funkcje użyteczności lub funkcje
produkcji innych podmiotów. Typowa jest tu definicja: efekty zewnętrzne występują wówczas,
gdy indywidualna funkcja użyteczności bądź funkcje produkcji zawierają zmienne, których
działanie, kształtujące w rzeczywistości przebieg tych funkcji nie zależy od danych
podmiotów7. Zgodnie z drugim podejściem efekty zewnętrze występują gdy w gospodarce
opartej na zdecentralizowanych procedurach regulacyjno-optymalizacyjnych występują
6
A. Graczyk, Ekologiczne efekty zewnętrzne. Identyfikacja, szacowanie, internalizacja, Wyd. Ekonomia i
Środowisko, Białystok 2005
7
W.J. Baumol, Oates W.E., The Theory of Environmental Policy(Externalities, Public Outlays, and the Qualitty
oj Life), Prentice-Hall, Engewood Clifs 1997
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
niedostatecznie bodźce do tworzenia efektywnych rynków i czynników produkcji, co prowadzi
do sytuacji, w której równowaga rynkowa nie spełnia warunków optymalności Pareto8
Najbardziej znaną definicję technologicznych efektów zewnętrznych sformułował J.
Meade. Zgodnie z nią, efekty zewnętrzne występują wówczas, gdy funkcja produkcji jednego
przedsiębiorstwa (A) uzależniona jest między innymi od funkcji produkcji innego
przedsiębiorstwa (B) przy czym, zgodnie z przyjętym założeniem:
•
uzależnienie to ma charakter pozarynkowy (nie znajduje wyrazu w transakcjach kupnasprzedaży zawieranych między tymi przedsiębiorstwami),
•
przedsiębiorstwo A nie jest w stanie kontrolować skali działalności przedsiębiorstwa B,
•
wpływ przedsiębiorstwa B na A ma charakter niezamierzony.
Ujmując tę sytuację formalnie, można założyć, że można założyć, że producent A
wytwarza dobro x, a producent B dobro y oraz dowolny czynnik produkcji stosowany przez
producenta A – to x nA , natomiast dowolny czynnik wykorzystywany przez producenta B – to
y nB . O istnieniu efektów zewnętrznych można mówić przy następującym określeniu funkcji
produkcji obu producentów:
A = f ( x1A , x 2A ,..., x nA )
B = f ( y1B , y 2B ,..., y nB , x mA )
Występowanie efektów zewnętrznych wyraża w tym wypadku w zależność funkcji
produkcji producenta B od wielkości produkcji wytwórcy A. „Zewnętrzność" wynika stąd, że
na produkcję dobra x producent B nie ma żadnego wpływu, mimo że współokreśla ona jego
własną funkcję produkcji.
Jeśli z punktu widzenia producenta B wpływ ten jest negatywny, wtedy można mówić o
niekorzyściach zewnętrznych. Formalnie oznacza to, że pierwsza pochodna cząstkowa funkcji
produkcji dobra y względem czynnika x mA , jest ujemna. Jeśli ta sama pochodna będzie
dodatnia, wówczas wystąpią korzyści zewnętrzne (dodatnie efekty zewnętrzne).
Można też przyjąć, że MCA oznacza prywatny koszt marginalny producenta A, a MR A
prywatny przychód marginalny tego producenta. Zasadą maksymalizacji zysku producenta A,
jeżeli nie ponosiłby on żadnych konsekwencji z tytułu oddziaływania na funkcję produkcji
producenta B, byłoby spełnienie równości
MC A = MRA
8
P.S. Dasgupta, G.M. Heal, Economic Theory and Exhaustibłe Resources, Nisbet/Cambridge University Press,
London 1979, s. 45.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pod warunkiem, że
∂MC A
>0
∂x
W warunkach rynku doskonałej konkurencji MRA = PA, gdzie PA oznacza cenę dobra
produkowanego przez producenta A, równanie
PA − MAA = 0
wyznacza optymalną (z prywatnego punktu widzenia producenta A) wielkość jego produkcji.
W sytuacji jednak, gdy działalność producenta A wywiera wpływ na wielkość
produkcji i koszty producenta B, społeczne kryterium optymalnej produkcji producenta A
będzie się różnić o element wyrażający istnienie efektów zewnętrznych powodowanych przez
producenta A, to jest
∂B
≠0
∂x mA
Społecznie optymalna wielkość produkcji producenta A wyznaczona byłaby przez
równanie
MR A = MC A ±
∂B
∂x mA
W przypadku niekorzyści zewnętrznych społeczny koszt marginalny byłby większy od
prywatnego kosztu marginalnego o element
∂B
. Oznacza to, że optymalna ze społecznego
∂x mA
punktu widzenia punktu widzenia byłaby produkcja przez producenta A, niższa od tej, którą
przyjmuje on, biorąc pod uwagę swoje prywatne kryterium optymalności. Odwrotna sytuacja
występowałaby w przypadku występowania korzyści zewnętrznych. Wówczas ze społecznego
punktu widzenia pożądana byłaby większa produkcja producenta A, aniżeli przyjmuje on w
swych prywatnych kalkulacjach.9
Nieefektywność rynku związana z istnieniem efektów zewnętrznych, można również
przedstawić jako nierównowaga podaży (lub popytu). Podaż dobra, którego dostarczenie
pociąga za sobą efekt ujemny, jest nadmierna, a podaż dobra, którego dostarczenie pociąga za
sobą efekt dodatni, jest niedostateczna w stosunku do sytuacji optymalnej w sensie Pareta.
Uwzględnienie efektów zewnętrznych w analizie rynku może nastąpić albo przez
zmodyfikowanie krzywej podaży lub krzywej popytu. Jeżeli dostarczenie na rynek
9
B. Fiedor, Przyczynek do ekonomicznej teorii zanieczyszczenia i ochrony środowiska, Zakład narodowy im.
Ossolińskich, PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1990
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
określonego dobra związane jest z kosztem zewnętrznym, to do „zwykłego” kosztu
marginalnego (zwanego kosztem prywatnym MPC – marginal private cost), należy dodać
marginalny koszt zewnętrzny (MEC – marginal external cost). Ich suma, zwana krańcowym
kosztem społecznym (MSC – marginal social cost), odzwierciedla pełny koszt dostarczenia
na rynek dodatkowej jednostki dobra (rysunek 4).10
Rysunek 4.
p
MSC
MPC
MSC (q s )
MSC (q p )
MB
0
q s qp
q
Źródło: T. Żylicz, Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych, PWE, Warszawa 2004
Analogicznie jeśli dostarczenie jakiegoś dobra wiąże się z dodatnimi efektami
zewnętrznymi (korzyściami zewnętrznymi). Efekt ten można uwzględnić odejmując od
kosztu marginalnego podmiotu dostarczającego dobro marginalna korzyść zewnętrzną. Wynik
stanowi marginalny koszt społeczny (rysunek 5)
10
T. Żylicz, Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych, PWN, Warszawa 2004
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Rysunek 5.
p
MPC
MSC
MSC (q s )
MSC (q p )
MB
0
qp qs
q
Z obydwu rysunków można odczytać, że punkt qs, w którym jest punktem
optymalnym, leży na lewo od punktu qp, w którym ustali się równowaga rynkowa (qp ≠ qs).
Na tym polega nieefektywność rynku przy występowaniu kosztu zewnętrznego. marginalny
koszt zewnętrzny (MEC) jest z definicji równy różnicom MSC-MPC. W szczególności,
społecznie uzasadniona wielkość tego kosztu, MEC(qs) = MSC(qs)-MPC(qs).11
Należy zauważyć, iż w dyskusjach nad efektami zewnętrznymi nie ma jednolitości
poglądów co do sposobu definiowania efektów zewnętrznych i kosztów zewnętrznych, jak
również w sprawie relacji między tymi dwoma kategoriami . W miejsce pojęcia kosztu jako
„zewnętrzne" przyjęło się określać niekorzyści będące skutkiem przyczyny zewnętrznej.
Częściej jednak w odniesieniu do tej kategorii skutków używa się terminu koszt zewnętrzny.
Przyczyną rozgraniczania przez niektórych badaczy kosztów zewnętrznych od efektów
zewnętrznych jest to, że w kategorii efektów zewnętrznych mieści się dla nich cały szereg
zjawisk, w tym również zjawiska niemierzalne, podczas gdy koszt zewnętrzny obejmuje
głównie elementy, które można ująć w kategoriach mierzalnych i dzięki internalizacji
wprowadzić w system kosztów produkcji. 12
W przypadku występowania kosztów zewnętrznych osiągnięcie optimum Pareto
wymagałoby dodatniej ceny za generowanie kosztu zewnętrznego dla zanieczyszczających
11
12
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
oraz zerowej ceny za konsumpcję efektu zewnętrznego (zanieczyszczenia) dla odbiorców
(poszkodowanych). Nie może to być normalna cena rynkowa, która ze swej natury jest
symetryczna wobec obu stron transakcji. Zatem osiągnięcie rozwiązania optymalnego
wymaga nie cen rynkowych, lecz instrumentów fiskalnych, które posiadałyby te
asymetryczne cechy.13 Skoro równowaga, na skutek istnienie efektów zewnętrznych,
kształtuje się w położeniu nieoptymalnym naturalnym rozwiązaniem wydaje się wiec
nałożenie podatku.
Jako pierwszy tą metodę naprawy błędnej alokacji rynkowej spowodowanej efektem
zewnętrznym przedstawił A.C. Pigou w dziele Economics of Welfare14. Podatek, zwany od
imienia twórcy podatkiem Pigou, jest asymetryczną ceną nakładaną na generującego ujemy
efekt zewnętrzny odpowiadający co do wielkości krańcowemu kosztowi zewnętrznemu
obliczonemu dla położenia optymalnego. Gdyby efekt zewnętrzny miał być dodatni, wówczas
rolę podatku spełniałaby odpowiednia subwencja. W przypadku kosztu zewnętrznego
związanego z zanieczyszczeniem środowiska podatek nakładany jest na każdą jednostkę
wyemitowanego polutanta. Wskazuje on sprawcom zanieczyszczenia na rzadkość dóbr
środowiskowych (a konkretnie zdolności środowiska do asymilacji zanieczyszczeń) i stwarza
bodźce do bardziej oszczędnego ich wykorzystywania. Na rysunku 6 przedstawia działanie
podatku Pigou.
Rysunek 6. Działanie podatku Pigou
p
MSC
MPC + MEC (q s )
MPC
MSC (q s )
MPC (q s )
MB
0
13
14
qs
q
B. Fiedor i in., Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2002
A.C. Pigou, Economics of Welfare, Macmillan Company, London 1952.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Wprowadzenie podatku obciąża każdą jednostkę podaży w taki sposób, że krańcowy
koszt prywatny podniesiony o stawkę podatku pokrywa się z krańcowym kosztem
społecznym w położeniu optymalnym (w innych położeniach nie musi). To sprawia, że
dostawcy poddani takiemu podatkowi ustalą wielkość podaży dokładnie na poziomie, przy
którym nadwyżka ekonomiczna jest maksymalna. 15
Formalnie ideę podatku Pigou można przedstawić wychodząc od tego, że korzyść
społeczna netto z tytułu wytwarzania danego dobra (NSB) to różnica między przychodem
producenta a całkowitymi społecznymi kosztami wytworzenia dobra, na które składają się
prywatne koszty przedsiębiorstwa oraz koszty zewnętrzne. Można to przedstawić w
następujący sposób
NSB = PQ-TC(q)-EC(q)
gdzie: NSB korzyść społeczna netto, P - cena, q - wielkość produkcji (wprost proporcjonalna
do niej jest wielkość zanieczyszczenia), TC(q) - prywatne (koszty całkowite producenta), EC
(q) - koszty zewnętrzne powodowane przez przedsiębiorstwo. Warunkiem koniecznym
maksymalizacji NSB jest, aby pierwsza pochodna tej funkcji względem wielkości produkcji
była równa 0, czyli:
∂NSB
∂TC ∂EC
= P−
−
=0
∂q
∂q
∂q
Tak więc marginalna prywatna korzyść netto (cena minus marginalny koszt prywatny)
powinna być równa marginalnemu kosztowi zewnętrznemu.
P−
∂TC ∂EC
=
∂q
∂q
Optymalny poziom produkcji wystąpi wówczas, jeśli przedsiębiorstwo zostanie obciążone
podatkiem tp, który powinien spełniać warunek
tp =
∂EC
∂q s
gdzie qs oznacza optymalne ze społecznego punktu widzenia poziom aktywności
ekonomicznej przedsiębiorstwa. Oznacza to, ze po zastosowaniu podatku Pigou będzie
spełniony warunek
P=
15
∂TC
= tp
∂q s
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Wyraża on zależność, że dla optymalnej produkcji cena produktu powinna być równa
marginalnym kosztom społecznym (marginalnym kosztom prywatnym, zwiększonym o
podatek, który odpowiada marginalnym kosztom zewnętrznym). Ponieważ w warunkach
doskonałej konkurencji cena jest równa przychodowi marginalnemu (MR = P), producent po
nałożeniu podatku tp, powinien obniżyć produkcję do poziomu qs.16
Niestety zastosowanie podotku Pigou do internalizacji efektów zewnętrznych pociąga
za sobą również szereg problemów. Ustalenie wysokości podatku opiera się przede
wszystkim na określeniu społecznych korzyści oraz prywatnych kosztów z tytułu
ograniczenia
negatywnych
efektów
zewnętrznych
dla
każdego
przedsiębiorstwa
indywidualnie. Wiąże się to z ogromnymi kosztami informacyjnymi. Ponadto wymaga
zastosowania kontrowersyjnych
metod wyceny środowiska. Dodatkowo obciążenie
podatkiem każdej, najmniejszej nawet, wielkości emisji mogłoby doprowadzić do osłabienia
pozycji konkurencyjnej wielu firm na skutek znacznego wzrostu kosztów produkcji. Władza
niechętnie zgadza się na tego typu rozwiązania. Wyjściem byłoby wprowadzenie niezerowego
progu opodatkowania, tj. obciążanie podatkiem powyżej określonej wielkości emisji. To
jednak rodzi ryzyko korupcji i nacisku grup lobbingowych. Z tych też powodów podatek
Pigou jest jedynie konstrukcją teoretyczną. Stanowi jednak podstawę do wprowadzania
rozwiązań, które powodują podobne skutki, ale nie są obciążone tak znaczącymi
niedoskonałościami17.
Inny pogląd na internalizację efektów zewnętrznych głosił R. Coase. Twierdził on, iż
internalizacja może nastąpić bez ingerencji rządu, jedynie na podstawie bezpośrednich
transakcji rynkowych. Rola rządu polega tylko na tym, aby pilnować porządku i
przeciwdziałać naruszeniom praw własności. Sformułowany przez Coase’a w 1960 roku
teoremat stwierdza: gdy dwa racjonalnie gospodarujące podmioty negocjują w sprawie efektu
zewnętrznego, przy czym prawo własności do zasobu związanego z tym efektem jest ustalone,
wówczas, jeśli są możliwe nic nie kosztujące negocjacje, a prawa własności są dobrze
zdefiniowane, alokacja zasobów osiągnięta w wyniku negocjacji będzie efektywna. Oznacza
to, że równowaga rynkowa będzie maksymalizowała nadwyżkę ekonomiczną, czyli
nieefektywność (błąd rynku) spowodowana efektem zewnętrznym będzie wyeliminowana.
16
17
Folmer H., Gabel L., Opschoor H., 1996, Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych, Wyd. Krupski i S-ka,
Warszawa 1996
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Podstawą regulacji optymalnego poziomu zanieczyszczenia i ochrony środowiska
zgodnie z teorematem Coase’a jest określenie praw własności w stosunku do zasobów i
komponentów środowiska, w szczególności praw do korzystania z pojemności jego
asymilacjnej. Podmiot zamierzający wprowadzający zanieczyszczenia do środowiska
musiałby dysponować prawem do emisji zanieczyszczeń, natomiast podmiot, któremu
zanieczyszczenie przynosiłoby szkody, mógłby te prawa odkupić. Możliwa byłaby także inna
alokacja praw własności - jeśli posiada je podmiot odbiorca zanieczyszczeń, podmiot
emitujący musiał by je nabyć, aby prowadzić produkcję. Tak więc prawa do środowiska
mogłyby być więc za odpowiednią rekompensatą przenoszone z jednych podmiotów
gospodarczych na inne. Zarówno ilość przenoszonych uprawnień, jak i wysokość ich ceny
byłyby ustalane w drodze dobrowolnych negocjacji między zainteresowanymi stronami.
Zachodzące transakcje miałyby w efekcie charakter analogiczny do normalnych rynkowych
transakcji obejmujących inne czynniki produkcji (z punktu widzenia producenta) lub inne
dobra konsumpcyjne (z punktu widzenia konsumenta). Oznacza to, że mechanizm rynkowy
objąłby także te cechy użytkowe środowiska przyrodniczego, które mogą przynosić korzyści
różnym podmiotom. Prowadziłoby to, zdaniem Coase'a, do optymalnej w sensie Pareto
alokacji uprawnień oraz do optymalnego w sensie ekonomicznym poziomu działalności
służącej zapobieżeniu lub likwidacji szkód.18
Praktyczne zastosowanie twierdzenia Coase’a jest jednak przedmiotem kontrowersji w
tym sensie za powstawanie kosztów zewnętrznych odpowiedzialny jest zarówno podmiot
emitujący zanieczyszczenia, jak i odbiorca kosztów zewnętrznych. Odpowiedzialność
odbiorcy wynika stąd, że gdyby na miejsce swej działalności wybrał inny rejon, na przykład
rejon niezanieczyszczony, to koszty zewnętrzne nie powstawałyby. Z moralnego punktu
widzenia jesteśmy skłonni, aby prawo własności do środowiska, które przenosi efekt
zewnętrzny, przyznać poszkodowanemu, a nie sprawcy. Tymczasem jeżeli takiego prawa nie
ma, to z twierdzenia Coase'a wynika, że poszkodowany powinien je sobie kupić. W praktyce
oznacza to, iż ofiara zanieczyszczenia środowiska miałaby zapłacić zanieczyszczającemu, aby
przestał emitować szkodliwe związki. Działanie takie miałoby więc charakter swoistej
„łapówki” ekologicznej.
18

Efekty zewnętrzne

Transkrypt

Podobne dokumenty

dobry handlowiec

alfa 21485 op.ośw. 5pł sarina - Twoje

czytaj - Daniel Korzan

odprawa żywności w ramach granicznej kontroli sanitarnej

pozew o zaprzeczenie ojcostwa

Artykuł - Gospodarka Narodowa