Testowy program edukacyjny

MEDYCYNA SPORTOWA
30
Prof. dr hab.
med. Krzysztof
Klukowski,
Kierownik
Katedry
Fizjologii
i Biochemii AWF
w Warszawie
B
Rys. K. Rosiecki
ieg, b´dàcy naturalnà formà ruchu, niezale˝nie od wieku i p∏ci, jest powszechnie
wykorzystywany
w ró˝norodnych formach treningu zdrowotnego – np. dla
przyjemnoÊci (jogging) czy coraz modniejszych maratonach. Dzi´ki specjalnym ubiorom treningowym oraz obuwiu sportowemu mo˝na biegaç praktycznie o ka˝dej porze roku i prawie w ka˝dych warunkach terenowych. Naprzeciw oczekiwaniom biegaczy wychodzà równie˝ renomowane firmy
sportowe, produkujàce coraz doskonalsze i majàce wiele walorów
u˝ytkowo-zdrowotnych obuwie. OczywiÊcie osoby z nadwagà lub
oty∏oÊcià winny rozpoczynaç trening od marszu i truchtu, ale w tym
przypadku dobór odpowiedniego obuwia sportowego jest równie
wa˝ny. Podczas biegu nasze stopy muszà przyjàç obcià˝enia równe
trzykrotnej masie naszego cia∏a. Systematyczne bieganie wymaga
tak˝e obuwia dostosowanego do budowy anatomicznej naszych
stóp. Dobre obuwie sportowe cechuje odpowiednia spr´˝ystoÊç
i elastycznoÊç, u∏atwiajàce krok biegowy dzi´ki p∏ynnemu przetaczaniu z pi´t na palce. Inne wa˝ne cechy to: stabilizacja stopy, t∏umienie wstrzàsów oraz aktywna kontrola ruchu stopy. Niezale˝nie
od tego buty winny odprowadzaç nadmiar ciep∏a (w tym równie˝
du˝a rola odpowiednich skarpet) oraz pot i byç jednoczeÊnie odporne na przemakanie. W∏aÊciwie dobrane i konserwowane obuwie
sportowe powinno byç na tyle „˝ywotne”, by zapewniç komfort biegania przez 500 do 800 km.
Do oceny wysklepienia
stopy s∏u˝y podoskop
Nr 13/2006 3 0 . 0 8
Dobór obuwia biegowego
Prof. dr hab. med.
Tadeusz Trzaska,
Kierownik Zak∏adu Traumatologii
Sportu Katedry
Medycyny Sportu
i Fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego
w Poznaniu
Urazy zwiàzane z uprawianiem dyscyplin biegowych sà jednà z najcz´stszych przyczyn wizyt w gabinetach poradni sportowych. Rodzaj
obuwia biegowego zale˝y ÊciÊle od typu anatomicznego stopy i formy
biegania, a w∏aÊciwy jego dobór znacznie zmniejsza ryzyko urazu.
Dyscypliny biegowe wià˝à si´ najcz´Êciej z urazami tkanek mi´kkich stopy i okolicy stawu skokowo-goleniowego –
g∏ównie o charakterze
przecià˝eniowym.
Przy bardzo du˝ych
przecià˝eniach mo˝e
nawet dojÊç do zm´czeniowych z∏amaƒ
koÊci Êródstopia. Noszà one nazw´ z∏amaƒ
marszowych, z regu∏y
bowiem wyst´powa∏y
u ˝o∏nierzy pokonujàcych du˝e odleg∏oÊci
w ci´˝kich, niedopasowanych
butach. fot. MAXPPP/FORUM
Producenci obuwia
zlecajà kompleksowe badania, zasi´gajà opinii biegaczy, wnikliwie
analizujà uszkodzenia zu˝ytego
obuwia.
Wed∏ug statystyk amerykaƒskich, w USA biega ponad 30 milionów sportowców. Dzi´ki odpowiedniemu doborowi obuwia,
w ostatnim pi´cioleciu zmala∏ odsetek biegaczy doÊwiadczajàcych
urazów i dziÊ wynosi on rocznie
37-56%.
Dla ustalenia optymalnych warunków biegania konieczna jest
ocena budowy stopy z punktu widzenia anatomii funkcjonalnej
i dopasowanie obuwia do indywidualnych warunków anatomicznych. Obuwie biegowe nale˝y dobieraç (zwracajàc zw∏aszcza uwag´ na podeszw´ i wk∏adki) na podstawie wyników oceny podoskopowej kszta∏tu podeszwy i po analizie
chodu. Nie bez znaczenia jest znajomoÊç atestów materia∏owych re-
nomowanych firm specjalizujàcych si´ w produkcji sportowego
obuwia biegowego.
Stopa
Stopa uczestniczy
w ka˝dym osiowym
obcià˝eniu koƒczyny. Amortyzacja si∏
nacisku zale˝y od jej
kszta∏tu, spr´˝ystoÊci przodo- i Êródstopia, stopnia pronacji lub supinacji
w pozycji stojà-cej
i podczas propulsji.
Du˝e
znaczenie
ma ukszta∏towanie
obu sklepieƒ stopy,
przede wszystkim sklepienia pod∏u˝nego, które decyduje o kszta∏cie stopy. Ukszta∏towanie sklepienia jest kluczem do oceny, czy stopa jest prawid∏owa, p∏aska czy wydrà˝ona, i jakie obuwie nale˝y
dobraç. Inaczej bowiem zachowujà
si´ podczas chodu i biegu stopy wydrà˝one (z wysokim ∏ukiem sklepienia), a inaczej stopy p∏askie
(z obni˝onym ∏ukiem sklepienia).
Stopy wydrà˝one majà zwykle
zmniejszonà pronacj´ i charakteryzujà si´ wi´kszà sztywnoÊcià –
sà „twardsze”. Biegacze ze stopami wydrà˝onymi na skutek zwi´kszonego napi´cia mi´Ênia brzuchatego ∏ydki skar˝à si´ na przecià˝enia i zm´czenie tylnej grupy
mi´Êni goleni, Êci´gna Achillesa,
rozci´gna podeszwowego, niekiedy wyst´pujà nawet zm´czeniowe
z∏amania uda i goleni.
Stopy p∏askie charakteryzujà
si´ obni˝eniem sklepienia po-
przecznego, ustawieniem pronacyjnym st´pu i przodostopia. Cz´sto to pronacyjne ustawienie jest
tak du˝e, ˝e mówimy o stopie p∏asko-koÊlawej. Funkcjonalnie te stopy charakteryzujà si´ dodatkowo
zwi´kszonà mobilnoÊcià przodostopia. U biegaczy z takimi stopami wyst´puje najcz´Êciej ból
w okolicy kostki przyÊrodkowej
spowodowany zapaleniem Êci´gna
mi´Ênia piszczelowego tylnego, ból
rozci´gna podeszwowego, bóle
w Êródstopiu, a nawet przecià˝eniowe z∏amania koÊci Êródstopia.
Dodatkowà informacjà okreÊlajàcà
kszta∏t stóp sà odciski stóp w pozycji stojàcej na p∏ytach podoskopowych (ryc. po lewej). Kszta∏t tych
odcisków sugeruje, ˝e zarówno stoWYMIANA OBUWIA
BIEGOWEGO
1. Zalecana po ka˝dym uszkodzeniu i po ka˝dych 6 miesiàcach.
2. Poszczególne cz´Êci butów
biegowych sà wykonane
z ró˝nych materia∏ów,
w zwiàzku z czym obcasy,
wykonane z trwalszych materia∏ów, sà z∏à wskazówkà
dla „oceny prze˝ycia” innych cz´Êci buta.
3. Podeszwy zwykle wytrzymujà od 6 do 12 miesi´cy,
w zale˝noÊci od intensywnoÊci treningów.
4. U˝ywanie dwóch par obuwia na zmian´ znacznie wyd∏u˝a ich ˝ywotnoÊç.
✁
Testowy Program Edukacyjny
– Medycyna Sportowa
Akredytowany przez
Polskie Towarzystwo
Medycyny Spor towej
Prosz´ wpisaç dane albo przybiç pieczàtk´ z adresem
Imi´ i nazwisko: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Telefon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nr prawa wykonywania zawodu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I specjalnoÊç: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stopieƒ . . . . . . . .
II specjalnoÊç: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stopieƒ . . . . . . . .
Prosz´ zakreÊliç
jednà odpowiedê:
1. a) b) c) d) e)
2. a) b) c) d) e)
3. a) b) c) d) e)
Wyra˝am zgod´ na przetwarzanie moich danych osobowych przez Medical Tribune Polska Sp. z o.o. z siedzibà w Warszawie, ul. Gdaƒska 41, dla celów marketingowych, w tym dla marketingu produktów i us∏ug innych podmiotów. Zgadzam si´ na otrzymywanie informacji handlowych przesy∏anych Êrodkami komunikacji elektronicznej. Podane dane nie b´dà udost´pniane innym podmiotom (odbiorcom). Dane zosta∏y podane dobrowolnie. Ka˝dej osobie, której dane dotyczà, przys∏uguje
prawo dost´pu do treÊci swoich danych i ich poprawiania.
Podpis
Nr 13/2006
Odpowiedzi prosimy nadsy∏aç do 30 wrzeÊnia 2006 r. (decyduje data stempla pocztowego). Pod koniec okresu
rozliczeniowego ka˝dy z uczestników otrzyma certyfikat potwierdzajàcy liczb´ zdobytych punktów edukacyjnych.
Kart´ nale˝y wyciàç i odes∏aç w kopercie na adres:
Medical Tribune Polska Sp. z o.o., skr. pocztowa 53, 00-967 Warszawa
Testowy program edukacyjny
akredytowany przez Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej
Za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê przys∏uguje 0,2 pkt edukacyjnego.
Prosimy o wype∏nienie karty odpowiedzi, wyci´cie jej i odes∏anie pocztà na podany adres.
1. Co nale˝y wiedzieç o warunkach anatomicznych i funkcjonalnych stopy przy doborze
obuwia sportowego?
a) Wa˝ne sà: d∏ugoÊç stopy i charakter jej
ustawienia
b) Ocena stopnia pronacji lub supinacji
podczas stania
c) Ocena podoskopowa kszta∏tu podeszwy
(ukszta∏towanie obu sklepieƒ), analiza
pronacji lub supinacji podczas stania
oraz propulsji
d) SzerokoÊç przodostopia i masa cia∏a
e) Nale˝y oceniç charakter p∏askostopia
2. Czym nale˝y si´ kierowaç przy zakupie obuwia biegowego?
a) Tym, by obuwie uwzgl´dnia∏o indywidualne cechy anatomiczne i funkcjonalne
stopy, mas´ cia∏a i charakter aktywnoÊci
biegowej; rodzajem i stopniem zniszczenia u˝ywanego obuwia
b) Ocenà wk∏adek podtrzymujàcych
sklepienia stopy
c) Rodzajem podeszwy i stopniem
amortyzacji
d) Rodzajem materia∏u wierzchniego
i stopniem elastycznoÊci podeszwy
e) Stopniem ochrony Êci´gna Achillesa
i spr´˝ystoÊcià podeszwy
3. Jakie urazy spotykamy najcz´Êciej u biegaczy uprawiajàcych jogging?
a) Tzw. „kolano skoczka”
b) Naderwanie mi´Ênia dwug∏owego uda
c) Przecià˝eniowe uszkodzenia mi´Êni
i Êci´gien podudzia, skr´cenia stopy,
przecià˝eniowe z∏amania koÊci
Êródstopia
d) Uszkodzenia ∏àkotki przyÊrodkowej
e) Podwichni´cie rzepki
✁
Nr 13/2006 3 0 . 0 8
MEDYCYNA SPORTOWA
W¸AÂCIWE U˚YTKOWANIE OBUWIA BIEGOWEGO
1. Butów biegowych nale˝y u˝ywaç tylko do biegania. Nie powinno
si´ ich u˝ywaç do chodzenia i uprawiania innych gier sportowych,
np. do kopania pi∏ki, z uwagi na destabilizacj´ pi´ty.
2. Nie wolno biegaç w mokrych butach. Mokra podeszwa
o 40-50% s∏abiej poch∏ania wstrzàsy.
3. Nie wolno praç butów w pralce automatycznej, bo mogà si´
zdeformowaç.
4. Buty wolno suszyç tylko sposobem naturalnym.
pa wydrà˝ona, jak i p∏aska w normalnym obuwiu b´dzie nara˝ona
na szybkie m´czenie, ból i urazy
przecià˝eniowe. Trzeba pami´taç
o innych rejonach stóp nara˝onych
na przecià˝enia podczas chodu,
a szczególnie podczas biegania.
Stopieƒ nacisku pi´ty na pod∏o˝e w okolicy guza pi´towego zale˝y od iloÊci tkanki ∏àcznej
w okolicy podeszwowej i od ustawienia pi´ty w momencie obcià˝enia. Dodatkowo, na czynnoÊç stopy wp∏ywajà zmiany patologiczne
i deformacje w postaci paluchów
koÊlawych czy palców m∏oteczkowatych. Te deformacje stóp
znacznie ograniczajà mo˝liwoÊci
biegania i sà powodem dolegliwoÊci bólowych przodostopia, obni˝ajà sklepienie poprzeczne stopy,
ponadto sà powodem otarç palucha na poziomie g∏owy I koÊci
Êródstopia. Palce m∏oteczkowate
powodujà otarcia na poziomie
stawu mi´dzypaliczkowego bli˝szego (rys. poni˝ej). Wszystkie te
deformacje wymagajà szczególnej
uwagi przy doborze obuwia biegowego.
Obuwie do biegania
fot. MAXPPP/FORUM
Obuwie do biegania musi kompensowaç niedoskona∏oÊci anatomiczne stopy i – dzi´ki odpowiednim wk∏adkom, elastycznoÊci
i spr´˝ystoÊci poszczególnych elementów – umo˝liwiç bezbolesne
bieganie jak najd∏u˝ej i przy jak
najwi´kszym komforcie.
èle dopasowane obuwie grozi
przecià˝eniem mi´Êni goleni
Konieczne jest dopasowanie
zw∏aszcza kszta∏tu podeszwy, zapi´tka, d∏ugoÊci sznurowania,
twardoÊci jednych i elastycznoÊci
innych elementów buta. Istotne sà
poszczególne warstwy podeszwy,
jej wytrzyma∏oÊç, w∏aÊciwoÊci
amortyzujàce, które zmniejszajà
mikrourazy wynikajàce z kontaktu
z pod∏o˝em. Bardzo du˝e znaczenie ma dobrze dopasowana, wykonana z w∏aÊciwego tworzywa
wk∏adka. Jej zadaniem jest kompensacja wszelkich niedoskona∏oÊci anatomicznych, niekiedy w bardzo znacznym stopniu. Wk∏adka
zwykle pomaga w utrzymaniu w∏aÊciwego ustawienia pi´ty, podpiera
sklepienie pod∏u˝ne i czasami odcià˝a miejsca nara˝one na ból.
Wk∏adki tego typu powinny byç
wykonywane z tworzywa termoplastycznego, co pomaga w modelowaniu krzywizn anatomicznych
stopy. W trakcie biegania stopa
i but stanowià zespó∏ dwóch wzajemnie oddzia∏ujàcych na siebie
elementów. Dobór w∏aÊciwych butów do biegania powinien opieraç
si´ na ocenie rodzaju i stopnia
zniszczenia u˝ywanego obuwia,
analizie chodu i na ocenie budowy
anatomicznej stopy biegacza, ze
szczególnym uwzgl´dnieniem ∏uku
stopy (czy jest to stopa prawid∏owa, p∏aska, czy wydrà˝ona).
Najcz´stsze urazy u biegaczy
– Przecià˝eniowe uszkodzenia
mi´Êni i Êci´gien.
Najcz´Êciej dochodzi do uszkodzeƒ przecià˝eniowych zginaczy
stopy. Ból mogà powodowaç przecià˝enia nadmiernym treningiem
lub przem´czeniem podczas biegu. Przy wi´kszych przecià˝eniach
mo˝e dojÊç do przerwania poszczególnych w∏ókien mi´Êniowych w obr´bie samego mi´Ênia,
jak i na granicy Êci´gnisto-mi´Êniowej. Przy nag∏ym zwi´kszeniu
napi´cia mi´Êni, np. podczas startu, przy zeskoku podczas biegu
z przeszkodami lub podczas biegu
terenowego, mo˝e dojÊç do cz´Êciowego albo ca∏kowitego zerwania Êci´gna Achillesa, co jest ju˝
ZASADY W¸AÂCIWEGO DOBORU OBUWIA BIEGOWEGO, OPRACOWANE PRZEZ AMERYKA¡SKICH LEKARZY I IN˚YNIERÓW:
1. Nale˝y wiedzieç, jaki typ obuwia jest najodpowiedniejszy dla stóp
biegacza.
2. Obuwie biegowe kupuje si´ w sklepach specjalistycznych. Powinno byç dopasowane do budowy anatomicznej stóp i do intensywnoÊci biegania. Wzgl´dy estetyczne i cena nie sà czynnikami decydujàcymi.
3. Obuwie biegowe najlepiej przymierzaç wieczorem. Pod koniec
dnia stopy zawsze sà nieco obrz´kni´te, a przez to wi´ksze.
4. Nale˝y u˝ywaç odpowiednich skarpet biegowych – wówczas stopy
mniej si´ m´czà.
5. JeÊli biegacz nosi ortezy, musi je wypróbowaç razem z nowymi
butami.
6. Buty biegowe nie mogà ograniczaç komfortu biegania.
powa˝nym problemem, eliminujàcym biegacza z uprawiania tej dyscypliny na kilka miesi´cy.
– Zapalenia Êci´gien, np. zapalenia mi´Ênia Êci´gna piszczelowego tylnego lub Êci´gien mi´Êni
strza∏kowych.
Znaczne dolegliwoÊci bólowe
wyst´pujàce w okolicy kostki
przyÊrodkowej albo bocznej wynikajà z koÊlawego bàdê szpotawego ustawienia pi´ty w êle dopasowanym obuwiu. Mo˝e wystàpiç
przecià˝eniowe zapalenie przy-
czepu Êci´gna Achillesa do guza
pi´towego, które równie˝ wynika
ze z∏ego dopasowania obuwia
w okolicy pi´ty. W innych przypadkach dochodzi niekiedy do zapalenia kaletki maziowej w okolicy przyczepu Êci´gna Achillesa
do guza pi´towego. Przy bieganiu
w obuwiu êle stabilizujàcym pi´t´
mo˝e dojÊç do ucisku zakoƒczeƒ
ga∏àzek nerwu pi´towego przyÊrodkowego przez tkanki mi´kkie
przesuwajàce si´ wokó∏ guza pi´towego.
31
– Skr´cenia stopy.
Ze skr´ceniami stopy zg∏aszajà si´ najcz´Êciej biegacze prze∏ajowi, uprawiajàcy biegi na trasach
o nierównym pod∏o˝u, po∏àczonych z pokonywaniem przeszkód
terenowych.
– Przecià˝eniowe z∏amania koÊci Êródstopia.
Sà wynikiem d∏ugotrwa∏ego,
jednostajnego przecià˝enia w niedostosowanym obuwiu i zdarzajà
si´ coraz rzadziej.
■
PiÊmiennictwo dost´pne u autora