Wpływ Internetu na funkcjonowanie społeczne

Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna
w Zduńskiej Woli
98 – 220 Zduńska Wola, ul. S. Żeromskiego 3a
Wpływ Internetu
na funkcjonowanie społeczne
uczniów szkół podstawowych
Badanie przeprowadzono na próbie
uczniów i rodziców szkół podstawowych
Powiatu Zduńskowolskiego
Opracowanie: mgr Ewa Nitecka – Rychlik – socjolog
Współpraca: mgr Katarzyna Piotrowska – psycholog
mgr Anna Jaros - pedagog
Zduńska Wola, czerwiec 2008r.
1
Według danych amerykańskich 6% korzystających z Internetu jest od niego uzależnionych, a około 30% traktuje go jako drogę ucieczki od rzeczywistości. Zdaniem Herberta Poppe, austriackiego eksperta w zakresie uzależnień,
w niektórych krajach liczba uzależnionych od Internetu przekracza ilość uzależnionych od narkotyków opiatowych. Pesymiści twierdzą, że ten problem stanie
się największą plagą XXI wieku i stanowi poważne wyzwanie dla współczesnej
profilaktyki.
PRZEGLĄD WCZEŚNIEJSZYCH BADAŃ
Bezpośrednią inspiracją do podjęcia prezentowanych w niniejszym opracowaniu badań była publikacja Jana P. Gałkowskiego „Internet dzieli klasy i osoby”.
Badanie to było przeprowadzone w styczniu 2003 roku, czyli przed rokiem granicznym, kiedy
to przewidywana liczba przyszłych użytkowników Internetu na świecie była szacowana na
miliard w roku 2005.
Dynamika wzrostu liczby użytkowników Internetu jest następująca1: populacja użytkowników
w 2002 roku przekroczyła 10 % ludności świata; już w 2004 osiągnęła przewidywany wcześniej na rok 2005 miliard. Tylko w roku 2005 liczba użytkowników Internetu wzrosła wg tych
szacunków o 10 %. Obecnie mówi się o 1,5 miliarda użytkowników w 2007 roku.
W Polsce liczba internautów szacowana była w marcu 2006 roku na 9,2 miliona użytkowników a w lipcu tego samego roku już na 11,262 miliona. Jest to potężne przyspieszenie rzędu
18,31% w ciągu po upływie trzech miesięcy.
Jeżeli Internet używany jest głównie jako źródło informacji i rozrywki, jego działanie
można porównać do telewizji: podstawowym zagrożeniem wydaje się być to, że czas przeznaczany na kontakt z maszyną jest niejako odbierany innym, bardziej społecznym działaniom.
Pozytywne znaczenie silnych, głębokich więzi interpersonalnych akcentuje zdecydowana
większość autorów zajmujących się promocją zdrowia psychicznego, profilaktyką
i psychoterapią. Najczęściej wskazywane konsekwencje niedostatku tego rodzaju więzi to poczucie izolacji i osamotnienia, zaniżona samoocena, skłonność do konformizmu, przejawianie
zachowań patologicznych (w tym agresji, nadużywania substancji psychoaktywnych, przygodnego seksu), aż do zachowań autodestrukcyjnych z samobójstwem włącznie. Osadzenie w
grupie osób, których relacje cechuje silna więź emocjonalna, bliskość i zaufanie daje jednost-
1
Gogołek W, Technologie informacyjne w Edukacji, Uniwersytet Warszawski
2
ce poczucie wsparcia, wspólnoty, poczucie bezpieczeństwa, możliwość uzyskania zrozumienia, ogólnie mówiąc - sprzyjające warunki do zaspokajania ważnych potrzeb psychicznych.2
Uczniowie, tak jak większość społeczeństwa, która jest poddawana różnym wpływom
pośrednim,(mass media i aktywne uczestnictwo w komunikacji internetowej) wydają się być
narażeni na większe niebezpieczeństwo ponieważ są z natury mniej krytyczni, bardziej otwarci na nowinki. Różnica w oddziaływaniu środków masowego komunikowania (radio, telewizja, gazety – nie aktywizują odbiorcy w takim stopniu jak Internet, a szczególnie komunikatory; nie ma tu komunikacji dwustronnej, poza tym dla najmłodszych są to stosunkowo mało
atrakcyjne media ze względu na ich tradycyjność, wiekowość – są to „starocie”, które były
na długo przed ich urodzeniem w powszechnym użytku więc nie mają one znamienia nowości)
a masową komunikacją interaktywną polega na wielu czynnikach, ale między innymi jest tu
posmak przynależności do pewnej grupy z wyboru, możliwości aktywnego funkcjonowania
zarówno w roli odbiorcy jak i nadawcy – imitacja sytuacji sensu stricte społecznej.
„Możliwość taką daje Internet, gdy wykorzystywany jest do załatwiania rożnych spraw,
uczestniczenia w grach, nawiązywania kontaktów itd.. Kontakty te mogą być asynchroniczne
w czasie (np. przy poczcie elektronicznej), lub synchroniczne – pozwalające na bezpośrednią
wymianę informacji, podobnie jak się to dzieje się w ustnej rozmowie. W tym ostatnim sposobie komunikowania, partnerzy interakcji oddziałują na siebie wzajemnie (jak przy kontakcie "w twarzą w twarz"), jest więc on podobny do komunikacji bezpośredniej, zachodzą też
jednak między nimi bardzo istotne różnice. Komunikacja taka jest pozbawiona komunikatów
niewerbalnych: wzrokowych, słuchowych i dotykowych. Wygląd rozmówcy, wyraz jego twarzy, tempo wypowiedzi, ton głosu, reakcje mimiczne, gestykulacja i tym podobne komunikaty
niewerbalne, mają ogromne znaczenie w komunikacji bezpośredniej i czasem stają się ważniejsze niż treść wypowiedzi. Tego wszystkiego pozbawiona jest komunikacja poprzez Internet. W Internecie możliwa i często stosowana jest komunikacja anonimowa i jej uczestnicy
nie przedstawiają się, a nawet dokonują zmiany tożsamości, np. zmiana płci, wieku, rasy,
orientacji seksualnej itp. Można więc powiedzieć, że jest to komunikacja interaktywna, ale
nie interpersonalna.”3
Mniej niebezpieczne wydają się komunikatory typu „Skype”, dają one bowiem możliwość obserwacji rozmówcy i reagowania na jego głos. Nie są one jednak tak popularne jak te,
2
Por.: C. Cekiera: Psychoprofilaktyka uzależnień oraz terapia i resocjalizacja osób uzależnionych. Lublin 1998; Z.B. Gaś: Pomoc psychologiczna młodzieży. Warszawa 1995; S. Kratochvil: Psychoterapia. Kierunki - metody - badania. Warszawa 1978; B. Pilecka: Wybrane problemy samobójstw młodzieży. Lublin 1995; J. Szymańska: Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki. Warszawa
2002
3
Braun-Gałkowska M., Oddziaływanie Internetu na psychikę dzieci i młodzieży, Katolicki Uniwersytet Lubelski
Portal Internetowy „Wychowanie na co dzień”
3
które nie wymagają dodatkowego osprzętu w postaci głośników i słuchawek oraz kamer.
Mimo dużej dostępności – relatywnie niska cena i duża podaż różnorodnych modeli są one
stosunkowo mało popularne.
Wnioski z badania Jana P Gałkowskiego „Internet dzieli klasy i osoby” sugerowały, że
dzieci pochłonięte Internetem mają niższą pozycję socjometryczną w klasie. „Badania wskazują istnienie związku pomiędzy uzależnieniem od Internetu a pozycją socjometryczną. Nie
można jednak ostatecznie określić, co jest skutkiem, a co przyczyną: czy to Internet niszczy
więzi, czy raczej osoby o zaburzonych relacjach społecznych częściej są uzależnione od Internetu. Niemniej wyniki w żaden sposób nie popierają tezy, że Internet pomaga w nawiązywaniu normalnych więzi w społecznych”4. Sytuacja badanych była jednak nieco inna, gdyż nie
występowała zmienna poziomu zamożności, co musi mieć miejsce w klasie w szkole ogólnodostępnej. Jak zobaczymy później, nie jest to bez znaczenia dla funkcjonowania społeczności
szkolnej.
Doba komputerów i Internetu w powszechnym użytku jest, mimo bardzo krótkiej historii odnoszonej do upływu czasu, bardzo zaawansowana. Przyspieszenie, jakie obserwuje
się w zakresie dostępności zmienia optykę i możliwości badań. J. P. Gałkowski w 2003 roku
badał klasy w prywatnym gimnazjum, ze względu na dużą dostępność Internetu w takim środowisku.
Jedno z pytań badawczych jest związane z poziomem wykazywanych cech uzależnienia od
Internetu.
Specjaliści wyróżniają następujące wskaźniki internetowego nałogu [Legutko 2002]:
1. „ Silna potrzeba korzystania z komputera i trudności w kontrolowaniu tego zachowania (internauta przebywa w sieci przy każdej okazji i dłużej, niż naprawdę potrzebuje).
2. Uporczywe powracanie do sieci, mimo szkodliwych następstw (np. rosnących rachunków telefonicznych).
3.
Przedkładanie korzystania z komputera (Internetu) ponad inne zajęcia i zobowiązania (sieć zastępuje normalne kontakty międzyludzkie, powoduje zaniedbywanie pracy, rodziny itd.).
4. Zwiększona tolerancja (internauta może coraz dłużej przesiadywać przy komputerze bez
poczucia zmęczenia czy znużenia).
5. Występowanie zespołu abstynencyjnego (użytkownik pozbawiony dostępu do sieci, źle
się czuje, jest podenerwowany itd.)”.5
4
5
Jan P. Gałkowski Internet dzieli klasy i osoby, Edukacja i dialog nr 6; 2003
Legutko P., Internetowy nałóg, „Nowe Państwo”, onet.pl/ kiosk.
4
Te podstawowe wskaźniki to cechy każdego uzależnienia. Okazuje się, że po odjęciu specyfiki bodźca uzależniającego mamy do czynienia z procesem takim samym jak w każdym uzależnieniu.
Niepokojący jest fakt, że w uzależnienia od Internetu, gier komputerowych popadają,
w dużej mierze, dzieci i młodzież. Problem ten szczególnie dotyczy chłopców zafascynowanych grami komputerowymi, „surfowaniem” po Internecie i tzw. „czatami”, czyli rozmowami
w sieci. Badania pokazują, że prawie 30% dzieci korzystających z łączy internetowych zagląda do stron zawierających cyberpornografię [Legutko 2001]. Oglądanie jej wyzwala silne
emocje oraz pewne substancje w mózgu, od których młody człowiek może się uzależnić. Ten
mechanizm jest widoczny także u jednostek, które grają w gry zawierające duże dawki przemocy.
O ile w domu istnieje szansa kontrolowania tego, co się dzieje z dzieckiem przy komputerze,
to inaczej rzecz się ma w przypadku kawiarenek internetowych, które można znaleźć na każdym osiedlu. Często zdarza się, że nawet kilkuletnie dzieci przychodzą tam, aby pooglądać
pornograficzne witryny.6
Nie było naszym celem badanie w jakim stopniu dzieci i młodzież ulegają uzależnieniu, jednak bez sprawdzenia występowania cech uzależnienia nie można ustalić, czy i jak korzystanie
z Internetu wpływa na funkcjonowanie społeczne badanych.
ZAŁOŻENIA BADAWCZE.
Zdecydowana większość badanych użytkowników korzysta z Internetu w domu
(71, 1 %).
W niektórych środowiskach tradycje działań socjalnych powodują że w małych społecznościach otwarte są szkoły, jako miejsca powszechnego dostępu, w większych – np. Zduńskiej
Woli jest strefa wolnego dostępu w okolicach Urzędu Miejskiego i parku; w wielkich miastach – wiele bibliotek, miasteczek akademickich.
Te informacje pozwoliły na podjęcie badań w ogólnodostępnych szkołach, zakładając, że
obecnie poziom dostępności w tych szkołach jest wystarczający, aby czas spędzany przy
komputerze i Internecie różnicował zachowania społeczne uczniów, jeżeli w ogóle taki fakt
ma miejsce.
Uczniowie coraz więcej czasu spędzają w kontakcie z komputerem (Internetem).
Postarajmy się sprawdzić czy ma to związek z ich funkcjonowaniem społecznym w szerokim
rozumieniu.
6
Biernat T.,Cyber uzależnienia, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
5
Próba odpowiedzi na pytania:
1. Czy jest różnica w traktowaniu się wzajemnym uczniów, którzy korzystają na co
dzień z komputera i Internetu a tymi, którzy nie mają takich możliwości.
2. Czy uczniowie z obu tych grup pozostają we wzajemnych kontaktach i bliskich związkach koleżeńskich.
3. Czy dzieci, które wykazują cechy uzależnienia są mniej lub bardziej popularne niż pozostałe.
4. Czy rodzice spostrzegają niepokojące zachowania u dzieci, które mają wysoki wynik
w cechach uzależnienia.
Przyjęte przez nas za znaczące są wskaźniki wyróżnione przez dr Kimberley Young, prekursorkę badań nad uzależnieniem od Internetu.
Ponieważ nie mamy tu do czynienia z testem standaryzowanym i adaptowanym do warunków
polskich możemy mówić jedynie o wskaźnikach uzależnienia.
Są to:
o niecierpliwe oczekiwanie na dostęp do komputera
o uporczywe myśli dotyczące tego co było robione w Internecie lub snucie planów co
do tej aktywności w przyszłości
o niepokój, niezadowolenie, poczucie dyskomfortu związane z separacją od komputera
o nieumiarkowane korzystanie z komputera, nieumiejętność przerwania na rzecz innej
aktywności
o brak czasu na inne zajęcia, niewykonywanie obowiązków w związku z czasem spędzonym przed komputerem czy w Internecie
o kłamstwa na temat ilości czasu spędzonego przed komputerem
o spędzanie czasu przed komputerem lub w Sieci aby zapomnieć o problemach, uciekanie od rzeczywistości
o poczucie komfortu podczas przebywania w Sieci i większa łatwość komunikowania
się z innymi przez komunikatory niż bezpośrednio
o preferowanie spędzania wolnego czasu przed komputerem niż w jakikolwiek inny
sposób
o brak poczucia zmęczenia w związku z długim czasem przed komputerem
DOBÓR PRÓBY DO BADANIA
6
Aby można było przenieść wnioski na całą populację, musimy zachować pewne standardy. Jeśli chcemy – co jest naszym założeniem sformułować pewną prognozę oraz zalecenia dla rodziców i nauczycieli dzieci w wieku szkoły podstawowej – badana próba powinna
być złożona z dzieci w odpowiednim wieku. Zakładamy, że stan aktualny jest wynikiem bardzo gwałtownych zmian w dostępie do technologii informatycznej oraz braku doświadczenia
w kierowaniu korzystaniem przez dzieci z tych nowości technologicznych. Badanie dzieci we
wcześniejszym wieku mogą nie dać odpowiedzi na pytanie jak postępować, bo nie są jeszcze
widoczne efekty. Jesteśmy przekonani, że najodpowiedniejszym momentem do badania jest
koniec szkoły podstawowej – w tym czasie możliwe są jeszcze działania korygujące ewentualne błędy, rodzice i opiekunowie mogą przeformułować także swój stosunek do problemu,
jeśli zajdzie taka potrzeba.
Poza tym dzieci są na tyle duże, że można zaobserwować procesy społeczne i ukształtowany
stosunek do otoczenia.
Próba badawcza.
Tabela 1
Liczba ba- kl. V
l.bez
danych
wzgl.
l. ucz. we
wszystkich 617
klasach
l. ucz. w
klasach ba- 145
danych
l. ucz. bada120
nych
l. rodziców
76
kl. VI
l.bez%
wzgl.
dz
%
%
chł
57,3
Brak da- Brak danych
nych
553
42,7
Brak da- Brak danych
nych
1170
100
43,4
70
75
189
56,6
97
90
334
100
41,7
56
64
166
58,3
80
86
286
100
46,1
40
36
89
53,9
38
165
100
dz
chł
Σ
l. bezwzgl.
51
Badaniem objętych była podobna liczba chłopców (136) 47,6% i dziewcząt (150)52,4%.
Objętych było 258 uczniów z dwunastu klas piątych i szóstych szkół podstawowych. Ogólna
liczba uczniów w tych klasach wynosi 1170, a wiec badaniem objętych było 22%. Ogólna
liczba uczniów badanych klas wynosi 334, jednakże absencja spowodowała, że nie wszystkie
dzieci z wylosowanych klas były objęte badaniem.
Założeniem było także objęcie badaniem rodziców możliwie największej liczby dzieci badanych. Skierowana do nich ankieta była wypełniana na wywiadówkach ale, niestety niska frekwencja rodziców spowodowała, że uzyskano tylko 165 ankiet.
Ankiety były anonimowe – jedyna identyfikacja to było zastosowanie godła na wszystkich
elementach badawczych sporządzonych przez jedną osobę i jej rodzica, tylko socjometria
7
była oznaczona oprócz godła, numerem z dziennika, ze względu na możliwość przyporządkowania wyborów poszczególnym osobom. Oznaczenie godłem pomogło w zidentyfikowaniu
spójności bądź jej braku pomiędzy wypowiedziami uczniów i ich rodziców.
METODY BADAWCZE
Zastosowano ankiety skierowane do uczniów i rodziców oraz kwestionariusze socjometryczne skierowane do uczniów.
,,Socjometria jest zespołem czynności werbalnych i manipulacyjnych mających na celu
poznanie uwarunkowań, istot i przemian nieformalnych związków międzyosobowych grupach rówieśniczych”7.
Do naszych celów użyteczne jest stwierdzenie popularności ucznia w zestawieniu z jego
odpowiedzią na ankietę zasadniczą. Materiał uzupełniający i weryfikujący rzetelność wypełnienia „głównej” ankiety stanowią odpowiedzi rodziców. Dla pełniejszej możliwości analizy
danych wszystkie elementy badania (kwestionariusz socjometryczny, ankieta adresowana do
ucznia i ankieta adresowana do rodziców były sygnowane godłem i rozpatrywane łącznie we
wszystkich uzasadnionych przypadkach – tzn. porównano odpowiedzi dotyczące dostępu do
Internetu i komputera, ilość czasu spędzanego przy komputerze, sposób spędzania czasu wolnego – z kolegami czy przy komputerze, preferowany sposób kontaktowania się z innymi, poziom niepokoju związanego z separacją od komputera, Internetu.
W socjometrii pytania najczęściej dotyczą tego, z kim badany chciałby przebywać w bliskim
kontakcie. Najczęściej rezultaty dla potrzeb wychowawczych otrzymujemy wówczas, gdy
metodami socjometrycznymi badamy grupę wychowanków otrzymane wyniki od wszystkich
traktujemy jako:
•
,,źródło informacji o różnych stanach charakteryzujących zespól np. spójności
•
źródło informacji o miejscu i pozycji, jakie zajmuje jednostka w zespole”8
Nam zależało na uzyskaniu informacji ilustrujących sytuację poszczególnych dzieci w związku z podstawowymi pytaniami badawczymi.
Jednym z podstawowych elementów ankiety był zmodyfikowany test Kimberly Young, amerykańskiej prekursorki badań nad uzależnieniem od Internetu.
Został on przystosowany do potrzeb niniejszego badania i zweryfikowany w badaniu pilotażowym przeprowadzonym na próbie 38 uczniów, którzy później zostali wykluczeni z badania.
7
8
red. M. Godlewski: Pedagogika. Warszawa 1980, s. 81
A. Janowski: Poznanie uczniów. Warszawa 1985, s. 203
8
W związku z tym nie możemy mówić o uzależnieniu od Internetu i komputera wśród badanych uczniów, a jedynie o wskazaniach, mówiących o nadużywaniu tego medium.
Inaczej niż J. P. Gałkowski – badaliśmy dzieci nadużywające zarówno komputera niepodłączonego do Sieci jak i Internautów.
Tabela 2
Dostęp
W domu
Inter%
net
Tylko
%
komputer
Poza
domem
%
Brak
dostępu %
Błędnie
wypeł%
niona
ankieta
V
86
71,7
7
5,8
18
15
5
4,2
4
3,3
120 100
VI
107
64,5
21
12,6
16
9,7
18
10,8 4
2,4
166 100
193
67,5
28
9,8
34
11,9 23
8,0
2,8
286 100
Klasa
Σ
8
Σ
%
Wśród respondentów większość ma dostęp do komputera połączonego z Siecią, w tym prawie
70 % ma dostęp w domu, kolejne 10 % respondentów deklaruje, że dysponuje samym komputerem, pozostali uczniowie mieszczący się w grupie z dostępem do komputera i Internetu deklarują częsty dostęp poza domem. W sumie grupa ta stanowi prawie 90 % badanych.
Warto zauważyć progresję jeśli chodzi o dostęp do komputera. Wśród uczniów klasy V 15 %
deklaruje dostęp poza domem; w klasie VI już tylko niecałe 10 %.
9
Częstotliwość korzystania z komputera i Internetu oraz poziom cech uzależnienia wykazywanych przez uczniów
Tabela 3
Ponieważ nasze zainteresowania dotyczące ilości czasu spędzanego przed komputerem i w Internecie są badane na tle sytuacji społecznej dzieci to
prawie 80 % dostępność pozwala na wyciąganie wniosków, które mają znaczenie informacyjne.
10
Warto zwrócić uwagę na fakt, że klasy różnią się pod względem ilości dzieci nadużywających komputera – w młodszych jest mniej osób wykazujących wysoki pozom cech uzak
l
V
V
Poziom cech uzależnienia
Wysoki (7 +)
Dz
Ch
%
% ∑
%
.
ł.
8
19
I
∑ 27
32
46,
3
40,
9
17
68
25
53,
22
7
59,
39
1
41
66
20,
8
24,
7
23,
1
Przeciętny (5 – 6)
D
Ch
%
%
z.
ł.
13
16
29
59,
1
37,
2
44,
6
9
27
36
40,
9
62,
8
55,
4
nie-
Niski (- 4)
∑
22
43
65
%
18
,3
25
,9
22
,7
Dz.
43
51
94
%
59,
7
63
61,
4
Ch
ł.
29
30
59
praw
%
40,
3
37
∑
%
72
60
81
38, 15
53,
6
5
3
1
0,9%
0,6%
120
166
41,
9
58,
1
2
0,7
%
leżnienia (7 i więcej). W klasach piątych jest to 20,8 %, zaś w szóstych 24,7 %.
Wśród uczniów klas z obu poziomów łącznie aż 23,1 % wykazuje wysoki poziom cech uzależnienia, w tym przedziale znaczącą przewagę mają chłopcy – o prawie 10 %. Niemal ¼
uczniów tych klas prezentuje wysoki poziom cech uzależnienia. Podobna liczba dzieci prezentuje poziom przeciętny; najwyższa; ponad 50 % prezentuje poziom niski badanych cech.
Niższa jest liczba dziewcząt wykazujących wysoki poziom cech uzależnienia niż chłopców.
Ważna wydaje się uwaga, że wskaźnik procentowy zmienia się z wiekiem. Wśród uczniów
klas piątych maleje udział chłopców o wysokich wskaźnikach, wzrasta natomiast znacząco
udział dziewcząt. Ilość dziewcząt na poziomie niskim badanych cech pozostaje bez większych zmian.
Analizując ankiety dzieci i rodziców natrafiamy na trudność interpretacyjną ze względu
na małą ilość odpowiedzi uzyskanych od rodziców. Z ogólnej liczby badanych uczniów -286,
uzyskaliśmy tylko 165 ankiet od rodziców. Można domniemywać, że najczęściej są to rodzice
zainteresowani bardziej wszystkimi sprawami swoich dzieci – obecni na wywiadówkach, odpowiadający na różne prośby szkoły itp. W związku z tym nie mamy pewności co do całkowitej wiarygodności rysującego się obrazu.
Ocena częstotliwości korzystania z komputera i Internetu przez uczniów i rodziców jest
zgodna w 41,2 % z całej ilości uzyskanych odpowiedzi zarówno od dzieci jak i rodziców. W
grupie tej częstotliwość korzystania z komputera jest następująca: (jeżeli za 100% przyjmujemy liczbę uzyskanych zgodnych odpowiedzi)
-
%
.
48, 1
8
∑
Kilka razy dziennie – 41,3 %
11
286 100
-
Raz dziennie – 19,1 %
-
Kilka razy w tygodniu – 28,5 %
-
Raz w tygodniu – 5,9 %
-
Klika razy w miesiącu – 3,7 %
-
Raz w miesiącu – 1,5%
-
Rzadziej niż raz w miesiącu oraz w innym rytmie – w tych odpowiedziach nie występuje.
W odpowiedziach zgodnych występuje też najczęściej kontrola korzystania z komputera
przez dziecko (51,5 % - odpowiedzi tak i często).
Sprawdzając wszystkie wypowiedzi rodziców stwierdzamy, że 14 % nie udzieliło odpowiedzi
na pytanie o kontrolę zachowań dziecka w związku z komputerem; 50,3 % informuje, że kontroluje; 8,5 – kontroluje często; 18,2 –czasem; 9,7 – przyznaje, że nie kontroluje pod tym
względem swoich dzieci.
Jeśli weźmiemy pod uwagę tylko wypowiedzi dzieci, które deklarują dostęp do komputera i Internetu – są one nieco mniej wiarygodne – bo brakuje weryfikacji przez rodzica, to
najczęściej występującą kategorią jest także „kilka razy dziennie” – 36,1 %.
Najbardziej znaczącymi cechami uzależnienia są niepokój związany z abstynencją
oraz kłamstwo na temat czasu spędzonego przed komputerem.
Spośród rodziców wypełniających ankietę 17 % spostrzega niepokój dziecka, a 9,7 % stwierdziło, że zdarzyły się kłamstwa na temat czasu spędzonego przy komputerze.
Dzieci same obserwują u siebie niepokój w 11,9 %, przyznają się do kłamstwa w 15 %.
Inną ważną informacją jest to, że aż 33,6 % uczniów stwierdza, że przesiadywanie przed
komputerem jest reakcją ucieczkową przed pojawiającymi się problemami. Tym bardziej niepokojące jest to, że reakcje takie obserwują u siebie zarówno dzieci, które mają wysoki
wskaźnik cech uzależnienia jak i te z niskim wskaźnikiem.
Kolejne odpowiedzi są również niepokojące – 30,8 % uczniów uważa, że łatwiej im się porozumiewać z kolegami przez sieć niż bezpośrednio. Wydźwięk tego wyniku łagodzi nieco inny
obraz – uczniowie postawieni przed wyborem samotnego spędzania czasu przed komputerem
albo z kolegami na podwórku w większości wybierają to drugie.
I tak tylko 17, 1 % (albo aż, to przecież co piąty uczeń) danych wybiera gry czy inną aktywność przed komputerem.
12
Cechy uzależnienia a pozycja socjometryczna
Wszystkie osoby, które uzyskiwały najwyższą pozycję socjometryczną w poszczególnych
klasach mają dostęp do Internetu w domu. Najmniej wyborów uzyskiwały najczęściej dzieci,
które nie mają w domu dostępu do Internetu ani do komputera.
Tabela 4
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Liczba wyborów Cechy
socjometrycznych nia
33
31
30
28
28
24
23
23
23
22
22
21
21
20
19
18
18
18
17
17
uzależnie- Płeć
1
4
0 (tylko komp.)
8
0
6
3
3 (tylko komp.)
10
4
6
5
2
5
3
2
2
3
3
6
Dz.
Dz.
Dz.
Ch.
Dz.
Ch.
Dz.
Ch.
Dz.
Ch,
Ch.
Ch.
Dz.
Dz.
Ch.
Ch.
Dz.
Dz.
Dz.
Dz
13
21.
22.
23.
24-25.
26.
17
17
16
16
16
2
4
6
2
5
Ch.
Ch.
Ch.
Dz.
Dz.
Analizowano „górne” 55% wyborów. Przy najwyższej liczbie uzyskanych wyborów 33 – dolną granicę stanowi 16. Tę ilość wyborów socjometrycznych otrzymało 26 osób wśród wszystkich badanych. „Wysokie wybory” uzyskało więc 9,1 %.
W grupie tej jest 15 dziewcząt i 11 chłopców co stanowi odpowiednio 9,6 chłopców oraz 8 %
dziewcząt z ogólnej liczby badanych.
Jak widać są to osoby, które nie wykazują cech uzależnienia lub niski poziom tych cech (do
6). Tylko w dwóch przypadkach norma ta została przekroczona i jest ot chłopiec lokujący się
na 4 ( bardzo wysokiej) pozycji oraz dziewczynka na pozycji 9.
Tabela 5 ilustruje niską pozycję socjometryczną dzieci oraz poziom prezentowanych
przez nie cech uzależnienia . Ważną informacją jest to, że w całej populacji tylko 15,7 %
dzieci jest w grupie, która nie ma stałego dostępu do Sieci, część z nich jednak ma w swojej
dyspozycji komputer (7,7 %). Dzieci, które nie mają dostępu również do komputera jest 8 %.
Tabela 5
Lp.
1–6
7.
8.
9.
10.
11.
12-13
14.
15.
16.
17.
18.
19-22
23.
Liczba
wyborów
socjom.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Ilość osób
o tych cechach
6
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
4
1
Cechy uzależnienia
Brak dostępu
Tylko komp.1
Tylko komp.3
Tylko komp. 5
8
11
13
12
11
11
10
10
9
8
Płeć
0 Dz.
Dz.
Dz.
Dz.
Dz.
Dz.
Ch.
Ch.
Ch.
Dz.
Ch.
Dz.
Dz.
Dz.
14
Ilość osób
o tych ceCechy uzależnienia
chach
24.
Liczba
wyborów
socjom.
0
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33-34
35.
36.
37.
38.
39.
40- 41
42- 43
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51-53
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
2
2
1
1
1
1
1
1
1
3
Lp.
1
Brak ankiety. Długotrwale nieobecny
Tylko komp. 1
Tylko komp. 1
10
11
4
8
6
4
Brak dostępu 0
Tylko komp. 5
Tylko komp. 3
Tylko komp.1
12
10
10
9
8
Brak dostępu 3
Brak dostępu 3
Brak dostępu 9
Brak dostępu 10
11
10
9
Płeć
Ch.
Dz.
Ch.
Ch.
Ch.
Ch.
Dz.
Ch.
Dz.
Dz.
Dz.
Dz.
Dz.
Ch.
Dz.
Ch.
Dz.
Ch.
Ch.
Ch.
Ch.
Ch.
Dz.
Ch.
Dz.
W powyższej tabeli analizowano ile dzieci jest zmarginalizowanych w swoich klasach
oraz jaka jest ich sytuacja jeśli chodzi o swobodny dostęp do Internetu i komputera (w domu
albo czy przejawiają cechy uzależnienia. Wzięto pod uwagę jeden, dwa i trzy wybory ponieważ każdy uczeń miał prawo dokonania trzech wyborów i w praktyce, szczególnie dzieci niepopularne nie uzyskiwały wyborów lub uzyskiwały je tylko od jednej osoby. W ogólnej liczbie jest ich 53 (33 dziewczęta i 20 chłopców) co stanowi 18,5 %. W grupie zmarginalizowanych dzieci jest 62,3 % dziewcząt i 37,7 % chłopców.
15
Interesujące jest, że w tej grupie obserwujemy z jednej strony dzieci, które nie mają dostępu
do komputera ani Internetu bądź dysponują tylko komputerem bez dostępu do Sieci, z drugiej
strony, są to dzieci o wysokich wskaźnikach cech uzależnienia.
Wśród uczniów o wysokiej popularności nie ma osób bez dostępu do komputera, oraz tylko
0,7 % dzieci, które dysponują tylko komputerem, natomiast po przeciwnej stronie bieguna –
wśród dzieci najmniej lubianych właściwie żyjących na marginesie swoich klas osób bez dostępu jest 4,2 % populacji oraz 3,2 % dzieci z dostępem tylko do komputera bez Internetu.
Gdybyśmy przyjęli interpretację, że w społecznościach szkolnych najczęściej mało popularne
są dzieci, które znajdują się na niższym niż przeciętny poziomie materialnym, to uzyskamy
potwierdzenie tezy, że uzależnienie od komputera i Internetu powoduje pewien rodzaj izolacji
społecznej. Podobnie jak w badaniach P. Gałkowskiego nie możemy stwierdzić co jest pierwotne a co wtórne – czy zaburzone więzi powodują „ucieczkę” do wirtualnego świata, czy
wręcz przeciwnie – długotrwałe przebywanie w Sieci powoduję nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach kontaktu bezpośredniego.
W zestawieniu z grupą dzieci uzyskujących największą popularność uzyskujemy potwierdzenie tej tezy – jak wspomnieliśmy tylko dwoje dzieci uzyskało wynik w zakresie cech
uzależnienia powyżej 6 punktów.
Czego dzieci poszukują w Internecie
•
gier i kodów do gier 41,6 %
•
informacji na lekcje 31,1 %
•
forów internetowych 14,3 %
•
muzyki do ściągania 12,3 %
•
pozostałe – mało znaczące ilości to: motoryzacja, filmy, kreskówki, Allegro, „fotka”,
sport, dowcipy, zdjęcia i obrazki, zdjęcia kolegów i koleżanek, wiadomości, nowe
znajomości (na szczęście tylko 2,5 %), akcesoriów do telefonu (tapety, muzyka,
dzwonki), informacje o zwierzętach i roślinach, ciekawostki, hobby
Jakie spostrzegają niebezpieczeństwa
•
wirusy 21, 7 %
•
niebezpieczni ludzie 19, 2 %
•
pedofilia i homoseksualiści 8,4 %
•
podawanie rzeczywistych informacji o sobie 8,4 %
•
kontakty z osobami podszywającymi się pod kogoś innego(ze złymi intencjami) 5,9 %
•
hakerzy 5,6 %
16
•
uzależnienie 5,6 %
•
szkody zdrowotne np. wzrok, kręgosłup 5,5 %
•
„złe treści” na stronach zabronionych 3,5 %
•
oszustwa (szczególnie przy zakupach) 2,8 %
•
pozostałe –spam, pornografia, nielicencjonowane oprogramowanie – kary, piractwo,
zakupy nieuzgodnione z rodzicami
•
są także osoby, które uważają, że nie ma niebezpieczeństw lub ich nie znają 5,9 %
Wśród wypowiedzi na temat internetowych poszukiwań można znaleźć różne – niektóre z
nich naprawdę niepokoją:
•
Sieć to świat, w którym można łamać ustanowione prawa (godło – gangster 33uczeń klasy V)
•
Przy komputerze mogę odpocząć. Zapomnieć o codziennych problemach
•
(szukam) fajnych czatów, na których można pogadać na każdy temat;
Inne całkiem rozsądne •
Internet służy do komunikowania się a nie do grania i ściągania;
•
Szukam potwierdzenia autentyczności stron, na które wchodzę;
•
Internet służy do komunikacji ze światem
W wypowiedziach uczniów na temat niebezpieczeństw, można znaleźć następujące (zachowano oryginalna składnię i ortografię):
•
wychodzą różne dziwne sprawy, których się nie robiło;
•
wiem, że w Internecie ludzie spotykają się z dziećmi i potem je zabijają;
•
dzieci i dorośli wyszukują różnych portali i potem się zabijają
•
wiem, że nadmierne granie w gry z przemocą powoduje agresję w świecie realnym;
•
pedofile, zepsuty wzrok. Z nieznajomymi nie rozmawiam a na wzrok jem marchewkę;
•
można być nerwowym oraz mogą wyskakiwać nam brzydkie strony
•
jest tam wiele nieprawdy
•
mogą mnie wciągnąć do brzytkich żeczy i mogę być przes to gupi;
Często zamiast o znanych sobie niebezpieczeństwach opisują zakazy:
•
nie wchodzić na strony dla dorosłych
•
nie grać w gry dla dorosłych
•
nie robić zakupów
•
nie ściągać filmów i zdjęć dla dorosłych
17
•
nie rozmawiać i nie umawiać się z obcymi
PODSUMOWANIE
I. Badanie potwierdza korelację pomiędzy funkcjonowaniem społecznym dzieci a czasem
spędzanym przy komputerze czy w Internecie i nie jest to korzystne – większość dobrze
i bardzo dobrze funkcjonujących społecznie uczniów korzysta z tych mediów umiarkowanie.
II. Dzieci wykazujących wysoki poziom cech uzależnienia jest w populacji 23,1 % i jest to
liczba progresywna – w klasach V – 20,8 %; w klasach VI – 24,7%. Obserwujemy iż
bardziej zagrożeni uzależnieniem są chłopcy.
III. W badanych klasach obserwuje się stosunkowo dużą liczbę dzieci funkcjonujących na
marginesie życia klasowego (18,5 %) i jest ich znacznie więcej niż popularnych
(9,1 %). Przekłada się to na dostępność do komputerów i Internetu oraz na wysokie
wskaźniki w cechach uzależnienia – co pozwala sądzić, że istnieje związek pomiędzy
wysokością wskaźnika uzależnienia a pozycją socjometryczną w klasie. (związek pomiędzy brakiem dostępu do Internetu i komputera a pozycją w klasie można tłumaczyć
niepopularnością dzieci mniej zamożnych).
IV. 30,8 % uczniów uważa, że łatwiej im się porozumiewać z kolegami przez sieć niż bezpośrednio. Wydźwięk tego wyniku łagodzi nieco inny obraz – uczniowie postawieni
przed wyborem samotnego spędzania czasu przed komputerem albo z kolegami na podwórku w większości wybierają to drugie.
Wyniki badań wykazują też, że Internet jest sposobem ucieczki przed problemami.
V. Wyniki ankiety skierowanej do rodziców nie pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie
jaki jest ich wpływ na korzystanie przez dzieci z tego medium. Mała ilość ankiet uzyskanych od rodziców nie pozwala mówić o ilości czasu spędzanego przed komputerem.
Jednakże na podstawie uzyskanych wyników stwierdza się, że zarówno rodzice jak i
dzieci obserwują nieprawidłowe cechy zachowania – niepokój, rozdrażnienie w przypadku dłuższej separacji od Sieci lub komputera; niewypełnienie obowiązków w związ18
ku z czasem spędzonym przed komputerem a także kłamstwa dotyczące czasu przeznaczonego na Internet.
WNIOSKI:
1. Wskazane są zajęcia profilaktyczne dla uczniów, dotyczące umiejętności komunikowania się, integracji a także tolerancji i akceptacji innego człowieka. W pracy wychowawczej w szkole i w domu ważne jest przykładanie staranności do wypracowywania postaw egalitarnych wśród uczniów.
2. Wskazane są zajęcia dotyczące niebezpieczeństw korzystania z Internetu ze szczególnym uwzględnieniem groźby uzależnienia.
3. Należy także prowadzić edukację rodziców w wyżej wymienionej tematyce.
Adresatami oddziaływań powinni być także rodzice dzieci młodszych – w celu wypracowania stosunku do funkcjonowania dzieci w Sieci (wydaje się, że w krótkiej perspektywie niemal 100% dzieci będzie codziennie posługiwało się Siecią od coraz młodszego
wieku).
4. Ważne jest nawiązanie współpracy poradni i szkół z lokalną telewizją, radiem i prasą w
celu zainicjowania kampanii na rzecz świadomego korzystania przez dzieci i młodzież z
Internetu oraz ochrony ich przed uzależnieniem.
19