Ogólne zasady działalności banków w Polsce Pojęcie, ogólna

Ogólne zasady działalności banków w Polsce
 Pojęcie, ogólna charakterystyka i źródła prawa bankowego
 Prawo bankowe w szerokim rozumieniu obejmuje ogół przepisów prawnych dotyczących
tworzenia i likwidacji banków, ich struktury organizacyjnej i zasad funkcjonowania oraz
sprawowanego nad nimi nadzoru.

Prawo bankowe posiada charakter interdyscyplinarnego działu prawa, zawierającego
elementy regulowane przypisami prawa cywilnego, handlowego, spółdzielczego,
administracyjnego, finansowego, walutowego i dewizowego.
Dwoisty charakter prawa bankowego:
1. Publiczne prawo bankowe.
2. Prywatne prawo bankowe.
1. dział publicznego prawa gospodarczego - zasady tworzenia i likwidacji banków, ich rodzaje
oraz struktura organizacyjna, status prawny i zadania banku centralnego oraz jego relacje z
bankami komercyjnymi.
2. dział prawa handlowego - zasady wykonywania czynności bankowych oraz wynikające z nich
uprawnienia i obowiązki uczestników umów bankowych oraz zakres ich odpowiedzialności.
Katalog źródeł prawa bankowego:
1. Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe.
2. Akty podustawowe o charakterze wykonawczym (rozporządzenia, dominują zarządzenia
Prezesa NBP oraz uchwały i zarządzenia KNF).
W działalności banku znaczenie mają także:
1. Statuty banków, zrównane co do swojej mocy prawnej z ustawą.
2. Autonomiczne wewnętrzne normotwórstwo bankowe, występujące głównie w postaci
regulaminów i ogólnych warunków zawierania umów.

Ustawowe źródła prawa bankowego
 Ustawa Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r.
 Ustawa o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 r.
 Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych
z dnia 29 sierpnia 1997 r.
 Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym
z dnia 14 grudnia 1994 r.
 Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym
z dnia 21 lipca 2006 r.
 Ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających z
dnia 7 grudnia 2000 r.
 Ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych
z dnia 1 września 2002 r.
 Prawo dewizowe z dnia 27 lipca 2002 r.
 Ustawa o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku
papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami
z dnia 24 sierpnia 2001 r.
 Ustawa o BGK z dnia 14 marca 2003 r.
 Ustawa o spółdzielczych kasach ozczędnościowo-kredytowych z dnia 14 grudnia 1995 r.
 Pojęcie banku i jego status prawny
 Aktualna definicja (ustawa Prawo bankowe z 1997 r.) eksponuje wyraźnie aspekty
formalnoprawne tworzenia i funkcjonowania banku.
 Art.2 określa bank jako utworzoną zgodnie z przepisami ustawy osobę prawną, która działa
na podstawie zezwolenia uprawniającego ją do świadczenia czynności bankowych, które
obciążają ryzykiem powierzone bankowi środki i to pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
 W polskim prawie bankowym nie występuje pojęcie instytucji kredytowej, które powszechnie
występuje w regulacjach krajów UE.
Instytucję kredytową definiuje się jako instytucję, która przyjmuje depozyty publiczne i inne
fundusze na zasadzie zwrotności oraz udziela kredytów na własny rachunek. Instytucjami takimi
mogą byd zarówno banki, jak i inne instytucje nie posiadające statusu banku, a określane mianem
instytucji parabankowych.
 Charakter i status banku komercyjnego
 Funkcje banków: depozytowo – kredytowe, rozliczeniowe, inwestycyjne.
 Status prawny banków jest wysoce zróżnicowany, w zależności od ich usytuowania w
strukturze systemu bankowego.
 Określenie banku jako osoby prawnej oznacza, iż może on działad jak pełnoprawny uczestnik
obrotu gospodarczego i może samodzielnie nabywad prawa i zaciągad zobowiązania we
własnym imieniu i na własny rachunek. Banki mogą także poza czynnościami bankowymi
rozwijad swoją aktywnośd na rynku kapitałowym i zrzeszad się z innymi bankami.
 Rodzaje banków
1. Bank centralny.
2. Banki depozytowo-kredytowe.
3. Banki specjalistyczne (np. hipoteczne, inwestycyjne).
4. Banki spółdzielcze.
5. Kasy oszczędnościowo-budowlane (instytucje niebankowe).
6. Oddziały europejskich instytucji kredytowych – działają zgodnie z prawem bankowych kraju
pochodzenia, podlegają nadzorowi KNF.
 Banki depozytowo-kredytowe
 Działają na podstawie Ustawy Prawo bankowe
 Przedsiębiorstwa bankowe maksymalizujące zysk zgodnie
z Prawem bankowym
 Obsługują wszystkie typy klientów
 Oferują wszystkie produkty depozytowo-kredytowe
 Banki specjalistyczne
 Detaliczne i hurtowe (korporacyjne)
 Hipoteczne (emitują listy zastawne)
 Kredytu ratalnego (samochodowe)
 Elektroniczne (kanał dystrybucji)
 Banki finansujące wybrane dziedziny gospodarki (rolnictwo, handel zagraniczny, ochronę
środowiska)
 Niekomercyjne banki depozytowo-kredytowe
 Reprezentują interes lokalnych społeczności
 Działają zgodnie z ustawą Prawo bankowe
 Banki spółdzielcze
 Banki komunalne
 Niebankowe instytucje depozytowo-kredytowe
 Obsługują wyłącznie swoich członków, nie sprzedają usług na rynku.
 Pracownicze Kasy Zapomogowo-Pożyczkowe
 Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe
 System licencjonowania działalności bankowej w UE i w Polsce
 Dyrektywa nr 48/2006 z dnia 14.06.2006 w sprawie podejmowania i prowadzenia
działalności przez instytucje kredytowe i Dyrektywa 49/2006 a dnia 14.06.2006 w sprawie
adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych
 Warunki konieczne otrzymania licencji:
-
minimalny poziom kapitału własnego – 5 mln euro,
-
uczciwośd i odpowiednie kwalifikacje osób przewidzianych do zarządzania instytucją,
-
przedłożenie programu działalności banku, w którym należy określid jego strukturę
organizacyjną oraz zakres i rodzaje czynności, które bank zamierza wykonywad.
 Wymogi merytoryczne w postępowaniu licencyjnym:
- odpowiednie wyposażenie kapitałowe banku,
- zapewnienie pomieszczeo należycie zabezpieczających przechowywane w banku środki
pieniężne i inne wartości (infrastruktura funkcjonalna banku),
- odpowiednia „jakośd założycieli” kandydatów do objęcia stanowisk członków zarządu,
- przygotowany plan działania banku na okres co najmniej 3 lat.
 Czynności bankowe w Polsce
1. Czynności bankowe, których wykonywanie zastrzeżono wyłącznie dla banków i określa się je
mianem czynności bankowych sensu stricto. Uprzywilejowanie tej grupy polega na
możliwości wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych.
2. Należą tu: przyjmowanie wkładów pieniężnych (płatnych na żądanie, terminowych),
udzielanie kredytów i gwarancji bankowych, przeprowadzanie bankowych rozliczeo
pieniężnych, emitowanie bankowych papierów wartościowych.
2. Czynności bankowe sensu largo, które z mocy prawa stają się czynnościami bankowymi o ile są
wykonywane przez banki. Mogą je także wykonywad podmioty niebankowe, z tym że nie mają one
wówczas charakteru czynności bankowych. Należą tu: udzielanie pożyczek pieniężnych, nabywanie i
zbywanie wierzytelności pieniężnych, operacje czekowe i wekslowe, udzielanie poręczeo.
Prawo bankowe (art. 5. i 6.) określa czynności bankowe, które może wykonywad bank i dzieli je na
trzy grupy:
1. Czynności bankowe (art. 5. ust.1):
 przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z
nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków
tych wkładów
 prowadzenie innych rachunków bankowych
 udzielanie kredytów
 udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie
akredytyw
 emitowanie bankowych papierów wartościowych
 przeprowadzanie bankowych rozliczeo pieniężnych
 wydawanie instrumentów pieniądza elektronicznego
 wykonywanie innych czynności przewidzianych dla banków w odrębnych ustawach
2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, jeśli są wykonywane przez banki
(art. 5 ust. 2.):

Udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu
przepisów odrębnej ustawy
(ustawa o kredytach konsumenckich)

Operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty

Wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu

Terminowe operacje finansowe

Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek
sejfowych

Prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych

Udzielanie i potwierdzanie poręczeo
 wykonywanie czynności zleconych związanych z emisją papierów wartościowych
 pośrednictwo w dokonywaniu przez rezydentów przekazów pieniężnych za granicę oraz
rozliczenia w kraju z nierezydentami
3. Banki mogą wykonywad również następujące czynności bankowe (art. 6.):

Obejmowad lub nabywad akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki
uczestnictwa w funduszach inwestycyjnch

Zaciągad zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych

Dokonywad obrotu papierami wartościowymi

Dokonywad w warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki
majątku dłużnika, z tym że bank jest zobowiązany do ich sprzedaż w okresie nie dłuższym niż
3 lata od daty nabycia

Nabywad i zbywad nieruchomości
-
Świadczyd usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych
-
Świadczyd usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym
-
Wykonywad inne czynności jeżeli przepisy innych ustaw uprawniają je do tego.
Podział czynności bankowych z punktu widzenia ich wpływu na bilans i dochody banku:
-
AKTYWNE – zwiększają poziom aktywów i są źródłem przychodów odsetkowych i
kapitałowych
-
PASYWNE - zwiększają poziom pasywów banku i są źródłem kosztów odsetkowych i kosztów
pozyskania kapitału
-
POŚREDNICZĄCE - (PROWIZYJNE) - są źródłem przychodów prowizyjnych naliczanych do
świadczonych usług
 Prowadzenie rachunków bankowych
 Podstawę prawną do otwierania i prowadzenia rachunków bankowych stanowią przepisy
prawa cywilnego i bankowego.
 Otwarcie rachunku następuje na podstawie zawartej umowy rachunku bankowego. Umowa
ta jest umową konsensulną.
 Istotę rachunku bankowego stanowi zobowiązanie banku wobec posiadacza rachunku do
przechowywania jego środków pieniężnych na czas oznaczony lub nie oznaczony oraz do
przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeo pieniężnych.
 Prawo bankowe wymienia następujące rodzaje rachunków: rozliczeniowe (w tym bieżące i
pomocnicze), lokat terminowych, oszczędnościowe, oszczędnościowo-rozliczeniowe,
terminowych lokat oszczędnościowych
Prowadzenie rachunków bankowych odbywa się na podstawie kilku generalnych zasad:
1. Zasada swobodnego wyboru banku przez klienta, prawo do otwierania dowolnej liczby
rachunków w różnych bankach.
2. Zasada pełnej swobody dysponowania przez posiadacza rachunku zgromadzonymi na nim
środkami. Obejmuje także uprawnienie do żądania ich zwrotu w całości lub części i to na
każde jego żądanie.
3. Oprocentowanie środków na rachunkach bankowych według stopy stałej lub zmiennej oraz
w wysokości ustalonej w umowie.
4. Zasada ochrony interesów depozytariuszy (pisemna forma umowy i obligatoryjne elementy
np. sposób i terminy wypowiedzenia lub rozwiązania umowy, zakres odpowiedzialności
banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzanie rozliczeo pieniężnych, zasady i sposoby
ustalenia wielkości prowizji i opłat za czynności związane z prowadzeniem rachunku.
 IBAN
 międzynarodowy standard numeracji rachunków bankowych.
 NRB to polski standard zapisu numeru rachunku bankowego. NRB składa się z 26 cyfr w
formacie: kk AAAAAAAA BBBBBBBBBBBBBBBB
Numer rachunku bankowego składa się z następujących bloków:
 kk (2 cyfry)- to suma kontrolna, która jest wyliczana zgodnie ze standardem IBAN
 AAAAAAAA (8 cyfr) – to numer rozliczeniowy instytucji (banku), nadawany przez bank
centralny;
 BBBBBBBBBBBBBBBB (16 cyfr) – to numer rachunku klienta;
 Podstawowe obowiązki banków
1. Obowiązek utrzymywania płynności płatniczej
2. Obowiązek zachowania szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeostwa
powierzonych bankowi środków pieniężnych
3. Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej - dotyczy zachowania tajemnicy bankowej
przez banki i osoby w nich zatrudnione, a także osoby pośredniczące w realizacji czynności
bankowych.
4. Obowiązek przeciwdziałania wykorzystywaniu działalności banku do prania pieniędzy –
Proceder określany mianem „prania pieniędzy” oznacza dokonywanie wszelkiego rodzaju
operacji nabywania lub przenoszenia praw w celu zalegalizowania dochodów pochodzących z
przestępstw.
5. Obowiązek równego traktowania przez bank swoich kontrahentów – ustawowo został
nałożony zakaz uprzywilejowania przy wykonywaniu czynności bankowych pewnych grup
podmiotów, powiązanych z bankami pewnymi więzami (jednostki zależne i stowarzyszone z
bankiem, akcjonariusze banku, członkowie banku spółdzielczego, pracownicy i członkowie
organów banku lub banku należącego do tej samej bankowej grupy kapitałowej).
6. Obowiązek publicznego ogłaszania stosowanych przez bank stawek oprocentowania
depozytów, kredytów i pożyczek pieniężnych, stawek prowizji i wysokości opłat
pobieranych za usługi bankowe.
 Zasady funkcjonowania banków komercyjnych
1. Zasada samodzielności banku – samodzielnośd banku oznacza ustaloną w granicach prawa
możliwośd podejmowania decyzji w trzech głównych sferach, tj. struktury organizacyjnej,
zakresu i form wykonywanej działalności oraz prowadzenia gospodarki finansowej.
2. Zasada samofinansowania banków – oznacza, że banki pokrywają z uzyskiwanych
przychodów wszystkie koszty prowadzonej działalności, jak też ponoszone wydatki na rozwój
i inne potrzeby, a także zobowiązania wobec budżetu paostwa i innych podmiotów z tytułu
zawartych z nimi umów. Samofinansowanie wymaga, by działalnośd banku znalazła swe
pokrycie w środkach zgromadzonych przy jego tworzeniu jako pierwsze wyposażenie oraz w
zyskach osiąganych w toku prowadzonej działalności, a także w środkach pozyskiwanych od
klientów w postaci gromadzonych depozytów i lokat terminowych.
3. Zasada uniwersalizmu działania banku – oznacza przyznanie wszystkim bankom
jednakowych warunków do prowadzenia wszystkich rodzajów czynności bankowych na
terenie całego kraju oraz jednakowy tryb, zasady i wymagania obowiązujące przy tworzeniu
banków, objęcie wszystkich banków jednakowymi rygorami nadzoru bankowego, takim
samym trybem postępowania uzdrawiającego, upadłościowego i likwidacyjnego.
4. Zasada poddania działalności banku kontrolą wewnętrzną i nadzorem bankowym – polega
na obowiązku uruchomienia w wewnętrznej strukturze organizacyjnej banku komórki
kontroli, która powinna byd podporządkowana zarządowi banku, a nawet jego radzie
nadzorczej.