Klemens Łysik

Bezpieczna eksploatacja
aparatury gammagraficznej
(streszczenie wystąpienia inauguracyjnego na
Krajowej Konferencji Badań Radiograficznych „POPÓW 2003”)
Klemens Łysik
Zakład Usług Serwisowych Aparatury Gammagraficznej
DEFEKTO-SERWIS, Katowice
Zakład Usług Serwisowych Aparatury Gammagraficznej istnieje od 1970 roku,
początkowo w ramach Zakładu Zastosowań Techniki Jądrowej "POLON", a od 1991
roku jako samodzielna jednostka:
Zakład Usług Serwisowych Aparatury Gammagraficznej DEFEKTO - SERWIS.
Firma świadczy usługi w zakresie wykonawstwa napraw i konserwacji aparatury
gammagraficznej wszystkich typów stosowanych do badań nieniszczących w
laboratoriach badawczych.
ROZWÓJ PRODUKCJI APARATURY GAMMAGRAFICZNEJ.
Na początku lat 60-tych Instytut Elektrotechniki w Warszawie rozpoczął produkcję
aparatów gammagraficznych. Były to stacjonarne defektoskopy MAMUT i SZT-40 oraz
produkowane przez Zakład Urządzeń Badawczych POLON aparaty ŻURAW, MACIUŚ, DJ,
oraz DR-10 - aparaty z osłoną ołowiową.
W następnych latach Zakład Urządzeń Badawczych POLON w Poznaniu przejął całą
produkcję aparatury gammagraficznej już w osłonach z uranu zubożonego. Osłony te
zastosowano w aparatach typu IP – 25U, IP – 50U z pneumatycznym sterowaniem źródła.
System sterowania pneumatycznego stwarzał bardzo niebezpieczną pracę dla operatora
obsługującego aparat. Źródło przemieszczało się pod ciśnieniem w przewodach gumowych.
Częstotliwość wypadków radiacyjnych w tym czasie była bardzo duża.
W 1976 roku rozpoczęto produkcję aparatów typu IM – 50U oraz IR – 50U, w których
pneumatyczne sterowanie źródła zastąpiono napędem mechanicznym, wykorzystując do tego
„STEROFLEKS ” tj. linkę napędową. Ten rodzaj napędu jest stosowany przez wszystkich
producentów aparatury gammagraficznej do dnia dzisiejszego. W tym samym czasie prawdziwą
rewelacją okazały się wyprodukowane przez
POLON małe defektoskopy typu MINOR – I
1
oraz MINOR – II ładowane źródłem Yb – 169, które w pełni wykorzystano w energetyce do
badania złączy spawanych ze stali o grubości od 4 do 20 mm.
Obecnie większość laboratoriów badawczych jest w posiadaniu wyprodukowanej przez
firmę Isotopen-Technik Dr Sauerwein aparatury gammagraficznej typu GAMMAMAT:
TK-100, TIF-100, TI-40, oraz nowszej generacji TSI-3, TSI-5.
W 1996 roku Isotopen – Technik Dr. Sauerwein wprowadziła na rynek nowy specjalnie
zaprojektowany aparat gammagraficzny GAMMAMAT – SE wykorzystujący źródło Selen – 75
o maksymalnej aktywności 80 Ci.
Aparat ten spełnia wszystkie najnowsze wymagania bezpieczeństwa, jednocześnie jest bardzo
lekki. Masa aparatu w osłonie z uranu zubożonego to tylko 7,2 kg.
Ponadto laboratoria są w posiadaniu innych typów aparatów gammagraficznych:
- GAMMAMAT samojezdny MO -18 z źródłem Irydowym (Ir-192),
- GAMMAMAT samojezdny MO - 6 z źródłem selenowym oraz amerykańskie aparaty firmy
SENTINELLI różnych typów.
Od lat są również w użyciu aparaty rosyjskie:
GAMMARID – 120\192 oraz GAMMARID – 170 selenowy.
Zakład Usług Serwisowych DEFEKTO-SERWIS jest w pełni przystosowany do obsługi
serwisowej, zapewnia również części zamienne do w/w aparatów gammagraficznych.
EKSPLOATACJA APARATURY GAMMAGRAFICZNEJ
Na przestrzeniu lat z eksploatacji zostały wycofane aparaty sterowane pneumatycznie
oraz defektoskopy z osłonami ołowiowymi. W niektórych laboratoriach badawczych obsługa
aparatury gammagraficznej jest niewłaściwa. Wynika to z braku przeszkolenia lub
lekkomyślności operatorów obsługujących aparaturę.
W wyniku niewłaściwej obsługi aparatów typu IM-50U, GAMMAMAT, GAMMARID
może dojść do zerwania zaczepu linki przewodu napędowego, lub zaczepu uchwytu źródła.
Szczególną uwagę zwracamy użytkownikom defektoskopów aby nie zwijać zaczepionych
napędów z pojemnikiem ochronnym i izotopem. Podczas zwijania pancerz ochronny linki
napędowej rozszerza się powodując zerwanie zaczepu uchwytu źródła lub zniszczenie linki
przewodu napędowego, oraz może spowodować uszkodzenie zębatki kasety napędowej.
Poważnym problemem w użytkowaniu są aparaty typu IM-50U wykorzystywane do
badań od ponad 25 lat. Podczas przeglądów i konserwacji wykazują znaczne zużycie kanału, a
nawet przetarcie go na łukach w pojemniku ochronnym.
2
Częstym przypadkiem jest również przetarcie na łukach króćca wychodzącego z osłony
uranowej, co może doprowadzić do zakleszczenia źródła wychodzącego z pojemnika
ochronnego, a w szczególnych przypadkach wycofanie aparatu z dalszej eksploatacji.
Systematyczne przeglądy i konserwacje aparatury gammagraficznej dają gwarancję
uniknięcia
awarii
radiologicznej,
a
tym
samym
bezpieczeństwo
obsługi
aparatu
gammagraficznego.
Bezpieczna eksploatacja aparatury gammagraficznej wymaga starannej i właściwej konserwacji
oraz prawidłowej obsługi aparatu przez cały okres jego trwałości użytkowej.
Konserwacja i obsługa muszą być wykonane zgodnie ze wskazaniami producenta i ze
świadectwem zatwierdzenia.
Firma „ DEFEKTO - SERWIS ” posiada umowę serwisową z firmą MDS – NORDION
S.A, dawniej Isotopen Technik Dr. Sauerwein, na naprawy gwarancyjne i konserwacje aparatów
gammagraficznych typu GAMMAMAT, oraz dystrybucję źródeł izotopowych Selen 75.
Zakład Usług Serwisowych Aparatury Gammagraficznej „ DEFEKTO – SERWIS ” ma
na uwadze gotowość służb diagnostycznych do wykonywania badań nieniszczących.
Możliwe to jest dzięki kompleksowej obsłudze Klienta w zakresie:
•
dostawy z firmy OBRI POLATOM źródła izotopu Ir – 192, Yb – 169 oraz źródła
Selenowe,
•
przeprowadzania przeglądów i konserwacji defektoskopów oraz dokonywania wymiany
źródeł izotopowych zarówno w siedzibie Firmy w Katowicach, jak również na życzenie u
Klienta.
Ważnym elementem działalności naszej firmy jest szkolenie personelu obsługującego
aparaturę gammagraficzną oraz szkolenie służb awaryjnych Centralnego Laboratorium Ochrony
Radiologicznej .
Działalność naszej firmy jest nadzorowana przez Państwową Agencję Atomistyki poprzez
Program Zapewnienia Jakości Ochrony Radiologicznej i procedury obejmujące wszystkie
aspekty działalności związane z tą ochroną.
Zapraszamy do współpracy wszystkich obecnych na Konferencji,
jak również przyszłych Klientów naszej firmy.
3