przewodnik po izraelu, synaju i jordanii śladami

ZIEMIA ŚWIĘTA
PRZEWODNIK PO IZRAELU, SYNAJU
I JORDANII ŚLADAMI STAROŻYTNOŚCI
TEKSTY
FABIO BOURBON
ENRICO LAVAGNO
ILUSTRACJE
CLARA ZANOTTI
50 JEROZOLIMA
TWIERDZA ANTONIA
Na zachód od kościoła św. Anny
znajduje się teren dawnej twierdzy
Antonia, praktycznie niewidoczny
spod klasztorów i kaplic zbudowanych
przy Via Dolorosa. Kompleks obronny
wzniósł Herod Wielki około 35 r. przed
Chr., to jest wkrótce po zajęciu Jerozolimy, na ruinach jeszcze starszej budowli.
Nowy władca miasta wzmacniał jego
obronność, ale kierował się też motywami politycznymi, gdyż w ten sposób
mógł mieć kontrolę nad pielgrzymami,
którzy licznie przechodzili tędy do
Świątyni. Forteca nazwana imieniem
Marka Antoniusza, ambitnego protektora nowego króla Jerozolimy, stała się
później główną kwaterą (pretorium)
Poncjusza Piłata, a w okresie powstania
w 70 r. została oblężona i zniszczona
przez samych Rzymian.
Ten duży obszar zajmowany ongiś
przez twierdzę mieści współcześnie
klasztor Biczowania, medresę el-Ummarijja, bazylikę Ecce Homo i przylegający do niej klasztor Panien Syjońskich.
Klasztor Biczowania zbudowano
w pierwszej połowie XIX w. wokół ruin
Strona 50 po lewej
Łuk Ecce Homo, tradycyjnie łączony z Męką
Chrystusa, pochodzi
jednak dopiero z czasów Hadriana.
Strony 50-51
Kaplica Skazania
(z jasną kopułą),
a za nią bazylika
Ecce Homo, górują
nad pierwszą stacją
Drogi Krzyżowej.
Strona 50 po prawej
Dwa z łuków podtrzymujących kopułę
bazyliki Ecce Homo
stoją na fundamentach
łuku datowanego na
czasy Jezusa i Heroda
Agryppy I.
Strona 51 u góry
po lewej
Południowa ściana
bazyliki Ecce Homo
podtrzymuje łuk o tej
samej nazwie.
JEROZOLIMA 51
Strona 51 u góry
po prawej
Kaplica Biczowania,
z późnego okresu
kaplicy z okresu krzyżowców. Dzieła
tego dokonali Bracia Mniejsi, obecni
w Ziemi Świętej od wieków. W klasztorze mieści się teraz Franciszkańskie
Studium Biblijne, a także muzeum,
w którym wyeksponowano ciekawe
znaleziska archeologiczne związane
z czasami Nowego Testamentu, Heroda
Wielkiego i krucjat, w tym bogatą kolekcję monet. Duży budynek muzeum
stoi obok kaplic Biczowania i Skazania.
Pierwsza z nich, zbudowana na miejscu
średniowiecznego kościoła, była przez
wieki opuszczona, służąc najpierw
krzyżowców, stanowi
centrum wielkiego
XIX-wiecznego klasztoru franciszkanów.
za coś w rodzaju stajni, zaś potem za
warsztat tkacki. W 1836 r. Ibrahim Pasza oddał kaplicę franciszkanom, którzy
w 1929 r. ją odrestaurowali i otworzyli dla kultu religijnego. Ogromne
wrażenie robią tu dwa duże witraże
ilustrujące ubiczowanie i skazanie Jezusa na śmierć. Druga kaplica, wzniesiona
w XIX w. na miejscu kościoła z czasów
bizantyjskich, także ma ozdobne witraże z aniołami trzymającymi narzędzia
Męki, Piłatem umywającym ręce i Jezusem dźwigającym krzyż. Na podłodze
znajdziemy kilka kamieni pochodzą-
Strona 51 u dołu
po prawej
Kaplicę Biczowania
(Flagellacji) zdobią
wspaniałe witraże
przedstawiające
Mękę Pańską.
cych z Lithostrotos – dziedzińca będącego „świadkiem” procesu, biczowania
i wydania na śmierć Pana. Dostaniemy
się tam poprzez pobliską bazylikę
Ecce Homo. Kaplica Biczowania jest
powszechnie traktowana jako początek
(pierwsza stacja) Drogi Krzyżowej,
choć niektórzy naukowcy wskazują, że
właściwym miejscem byłoby to, gdzie
dziś stoi medresa el-Ummarijja.
Niedaleko kaplic mieści się klasztor
Panien Syjońskich, wybudowany przez
franciszkanów w połowie XIX stulecia
na ruinach z czasów rzymskich. To
samo można powiedzieć o wchodzącej
w skład tego kompleksu bazylice Ecce
Homo, która leży częściowo na płytach
wschodniego forum rzymskiej kolonii
Aelia Capitolina i zawiera pozostałości
potrójnego łuku powstałego między
panowaniem Heroda Agryppy I,
króla Żydów w latach 41-44, a czasami
Hadriana. Najbardziej znany fragment
tych łuków można zobaczyć na ulicy
otaczającej bazylikę, nad którą rozpina
się Łuk Ecce Homo, tradycyjnie uznawany za miejsce, gdzie Piłat pokazał Jezusa
tłumowi i wypowiedział pamiętne słowa
„Ecce Homo!” (Oto Człowiek – J 19,5).
222 PELLA
M
PELLA
I JEJ BAZYLIKI
iasto noszące nazwę starożytnej
stolicy Macedonii leży około 100 km
na północ od Ammanu. Wiekowe
ruiny stopniowo odsłaniane od 1979 r.
usytuowane są w sąsiedztwie skromnej
wioski Tabaqat-Fahl i stały się motorem
napędowym dla rozwoju turystyki
w tym rejonie. Bogata w źródła wody
Pella była zamieszkana już w neolicie,
ale jej rozkwit nastąpił, kiedy w 310 r.
przed Chr. osiedlili się tu dowódcy
armii Aleksandra Macedońskiego i zapoczątkowali handel na szeroką skalę,
korzystając z korzystnego położenia
przy Dolinie Jordanu.
W okresie dominacji rzymskiej Pella
wchodziła w sład Dekapolu i według
Euzebiusza z Cezarei w 70 r. dała schronienie chrześcijanom, którzy uciekli
z oblężonej przez Tytusa Jerozolimy.
Szczyt swego splendoru miasto osiągnęło na przełomie I i II w. Powstał wtedy
niewielki teatr czy raczej odeon – obecnie zrujnowany – w urokliwej dolinie
blisko źródeł, gdzie też wzniesiono
łaźnie miejskie. Znaczenie Pelli malało
stopniowo od III w. aż do czasów bizantyjskich (V-VI w.), gdy zbudowano tu
monumentalną bazylikę oraz przynajmniej trzy inne kościoły. W bitwie
niedaleko miasta armie muzułmańskie
pokonały chrześcijan w 635 r. i od tego
Strona 222 u góry
Obszerna bazylika,
której kilkanaście
kolumn zrekonstruowano, powstała pod
koniec IV w., gdy
Pella stała się stolicą
diecezji. Budowla
uległa zniszczeniu
podczas trzęsienia
ziemi w 747 r.
Strona 222 u dołu
Po lewej stronie
widać potężne schody
dodane w VI w. jako
monumentalne wejście
do bazyliki. W pobliżu
resztki rzymskiego
odeonu.
PELLA 223
czasu Pella zmieniła nazwę na Fahl. Za
dynastii Omajjadów trwała intensywna
rozbudowa, a do starszych budowli
dołożono budzący podziw meczet.
W 747 r. gwałtowne trzęsienie ziemi
całkowicie zniszczyło centrum miasta,
które opuszczono aż do X w. Ponownie
je zasiedlono za panowania Abbasydów.
W okresie mameluckim w XV-XVI w.
zbudowano kolejny meczet, który jest
wykorzystywany do dzisiaj.
Najciekawszym zabytkiem w Pelli
– oprócz ruin świątyni Zeusa Areios,
fundamentów kilku domów z czasów
rzymskich i wspomnianego powyżej
odeonu – jest bez wątpienia bazylika
z około 400 r. Obszerny dziedziniec
otoczony perystylem prowadził do
budowli, której trzy nawy rozdzielały
kolumny z korynckimi kapitelami.
W VI w. dodano jeszcze trzy absydy,
a jakieś sto lat później po zachodniej
stronie także monumentalne schody,
których resztki pozostały do dzisiaj.
Na posadzce w nawie głównej wciąż
widoczne są ślady bogatych mozaik.
Strony 222-223
Szeroka panorama
bazyliki z Pelli. Można
obejrzeć ruiny jeszcze
trzech innych kościołów z IV i V w., które
świadczą o tym, jak
szybko chrześcijaństwo zakorzeniało się
w mieście.
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE6
RYS HISTORYCZNY7
• JEROZOLIMA16
OD JERYCHA DO CHASOR –
PODRÓŻ NA PÓŁNOC IZRAELA
• JERYCHO – MIASTO JOZUEGO
78
• MONASTER ŚW. JERZEGO
– KLASZTOR UCZEPIONY SKAŁY 82
• BET SZEAN – OSIEMNAŚCIE
MIAST W JEDNYM MIEJSCU
84
• BET ALFA I MOZAIKA ZODIAKALNA
90
• TANAK – MIASTO-FORTECA
91
• MEGIDDO – POLE BITWY
DOBRA ZE ZŁEM
92
• CEZAREA – PORT
HERODA WIELKIEGO
96
• DOR – PORT FENICJAN
102
• BELVOIR – GWIAZDA JORDANU
104
• NAZARET I DOM JEZUSA
106
• BET SZEARIM I ANTYCZNA NEKROPOLIA 108
• SEFORIS I GALILEJSKA MONA LIZA
112
• TYBERIADA – CENTRUM
ŻYDOWSKIEGO NAUCZANIA
114
• TABGA I CUDA JEZUSA
116
• HAMAT GADER – ANTYCZNE SPA
118
• KAFARNAUM – MIASTO ŚW. PIOTRA
120
• QASRIN, STAROŻYTNA
WIOSKA ŻYDOWSKA 122
• KOROZAIN – BAZALTOWE MIASTO
122
• KURSI, CZARNY KLASZTOR
123
• GAMLA – MASADA PÓŁNOCY
124
• MEIRON, MIASTO KSIĘGI ZOHAR
126
• SAFED, CENTRUM KABAŁY
126
• AKKA – MIASTO KRZYŻOWCÓW
128
• MONFORT, ZAMEK KRZYŻACKI
134
• NIMRUD, FORTECA NAD URWISKIEM
135
• BARAM, GALILEJSKA SYNAGOGA
136
• CHASOR – MIASTO-PAŃSTWO
KANANEJCZYKÓW138
OD MAR SABY DO TIMNY –
PODRÓŻ NA POŁUDNIE IZRAELA
• MAR SABA, PUSTYNNY MONASTER
• QUMRAN I ZWOJE ZNAD
MORZA MARTWEGO
• EN GEDI, OAZA ŻYCIA NAD
MORZEM MARTWYM
148
• HERODION, ILUZJA WIELKOŚCI HERODA 150
• BETLEJEM – MIASTO
NARODZIN JEZUSA
152
• ASZKELON – RODZINNE MIASTO
HERODA WIELKIEGO
154
• RAMLA I CYSTERNA ŚW. HELENY
156
• LIDDA – MIASTO ŚW. JERZEGO
157
• BEIT GUVRIN, MIASTO JASKIŃ
158
• MASADA – FORTECA, KTÓRA
RZUCIŁA WYZWANIE RZYMOWI
162
• BEER SZEBA I STUDNIA ABRAHAMA
170
• ARAD, POŁUDNIOWA REDUTA
IZRAELITÓW171
• MAMSZIT – MIASTO NABATEJCZYKÓW 172
• SZIWTA, MIASTO POKOJU
174
• AWDAT, PUSTYNNY AKROPOL
176
• EN AWDAT, OAZA DLA ZWIERZĄT
178
• TIMNA I NAJSTARSZE
NA ŚWIECIE KOPALNIE
178
KLASZTOR ŚW. KATARZYNY I GÓRA SYNAJ,
CZYLI WĘDRÓWKA ŚLADAMI MOJŻESZA
• KLASZTOR ŚW. KATARZYNY,
OSTOJA WIARY
180
• GÓRA SYNAJ I PRAWO
MOJŻESZOWE186
OD PETRY DO PELLI –
PODRÓŻ PO STAROŻYTNEJ JORDANII
• PETRA – MIASTO WYKUTE W SKALE
• ZAMKI KRZYŻOWCÓW – ŚWIADECTWO
KRWAWYCH WIEKÓW
• MADABA, OBRAZ ZIEMI ŚWIĘTEJ
• GÓRA NEBO I ZIEMIA OBIECANA
• AMMAN, STAROŻYTNA FILADELFIA
• ARAK AL-AMIR, PAŁAC HIRKANA
• GERAZA – MIASTO AFRODYTY
• PELLA I JEJ BAZYLIKI
188
206
208
210
212
214
216
222
SŁOWNICZEK224
140
INDEKS225
144
AUTORZY ZDJĘĆ
228