Uczą i wychowują – walory książek kucharskich dla edukacji dziecka

Edyta Skoczylas–Krotla
Uczą i wychowują – walory książek kucharskich
dla edukacji dziecka
W założeniach programowych edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej wiele miejsca poświęca się edukacji literackiej dzieci. Należy odkryć i pokazać najmłodszym potencjał dydaktyczno–wychowawczy jaki tkwi w tekście literackim.
Konieczne jest, aby kontakt ze sztuką słowa w sposób atrakcyjny wspomagał rozwój wiedzy najmłodszych, a także dostarczał im odpowiednich wzorów postaw
i zachowań.
Nieoceniona jest tu rola nauczyciela, który – jak zauważa C. Langier (2008:
183–184) – będąc kreatywnym organizatorem i animatorem działań edukacyjnych, poszukującym nowych sposobów pedagogicznych oddziaływań, powinien
wykorzystać szczególnie cenne książki dla dzieci w celu zaktywizowania uczniów
i uatrakcyjnienia zajęć.
Duży potencjał poznawczy charakteryzuje książki kucharskie dla dzieci. Liczne
walory tej odmiany literatury powinny być zauważane przez nauczycieli i stanowić
impuls do jej wykorzystania w procesie dydaktyczno–wychowawczym realizowanym w przedszkolu lub szkole. Zajęcia odwołujące się do treści książek kucharskich mogą stanowić innowacyjną sytuację edukacyjną i praktyczną odskocznię od
monotonnych, często przeteoretyzowanych zajęć.
Kiedy warto sięgać po książki kucharskie dla dzieci? Literaturę tę można uznać
za jeden ze środków kształcenia językowego na szczeblu edukacji przedszkolnej
i wczesnoszkolnej. Poprzez kontakt z książkami kucharskimi ma miejsce m.in. zaznajamianie dziecka z wieloma polami tematycznymi współczesnej leksyki kulinarnej (Witaszek–Samborska, 2005). Na szczególną uwagę zasługuje słownictwo
tworzące następujące grupy:
– nazwy dań:
zupy – chłodnik ogórkowy Z13 , zupa: budyniowa CK218, dyniowa CK136,
jogurtowa CK232, pomidorowa CK154, serowa CK94, szpinakowa CK270,
ziemniaczana CK332,
Każdy napisany kursywą cytat posiada wyrażoną zapisem Z13 informację, dotyczącą dokładnej
lokalizacji tekstu w konkretnej książce. Występują tu następujące dane: skrót oznaczający tytuł
książki, z której pochodzi cytat oraz numer strony. Zastosowane oznaczenie Z13 należy zatem
rozumieć jako Zapiekanka układanka, ciasteczko z bajeczką, strona 13. Wykaz i rozwiązanie zastosowanych w tekście skrótów znajdują się na końcu artykułu.
80
dania śniadaniowe, obiadowe, kolacyjne – żółta jajecznica CK100, bułki z pieczarkami Z11, grzanki z serem Z24, Hot dogi Z27, kanapki z krakersów Z29,
muchomory Z43, naleśniki z czekoladą Z46, omlet z szynką Z49, pieczone
ziemniaki Z61, pita Z65, pizza Z66, roladki z białym serem i ogórkiem Z71,
sałatka ryżowo – warzywna Z76, zapiekane naleśniki Z91,
dania na podwieczorek i desery – ciasteczka z kajmakiem Z14, czekoladowe
fondue Z20, kisiel z jabłkami Z31, lody owocowo – jogurtowe Z40, mufinki
Z44, owocowe szaszłyki Z54, pączki serowe Z56, pieczone jabłka Z58, pierniczki Z62, placuszki z jabłkami Z69, kwadraty z wiśniami CK176, porzeczkowe
ciasto CK184, jeżynowe ptasie mleczko CK 244,
– nazwy napojów:
mleko waniliowe CK54, czekolada na gorąco Z19, koktajl bananowy Z33, lemoniada Z34, bananowy z cynamonową nutką D 66, malinowy w duecie D68,
– składniki potraw i napojów:
jabłka Z31, cukier Z31, banany Z33, cytryny Z35, limonki Z35, truskawki Z37,
kefir Z37, maślanka Z37, jajka D17, masło DZ17, szczypiorek D17, majonez
D21, mleko skondensowane Z15, ogórki D21,
– czynności kulinarne:
Dominują tu czasowniki w 2 os. l.poj. trybu rozkazującego, skierowane do dziecięcego adresata, np. krój-zajęcie znośne, w plastry na centymetr, skośne Z7,
piecz z jednej strony Z25, pokrój w kosteczkę Z39, pokrój limonkę Z35, posiekaj w kostkę Z27, posmaruj masłem Z29, przesiej mąkę na stolnicę CK274,
smaż je aż będą rumiane Z7, smaż na oleju Z9, ubij białka na sztywną pianę
CK222, udekoruj je bitą śmietaną Z17, zetrzyj na tarce, co ma duże dziurki Z13,
zmiksuj wszystkie składniki CK380,
– nazwy naczyń i przyborów kuchennych:
czajnik Z85, deska do krojenia D12, garnek D16, mikser Z88, miska Z76, naczynie żaroodporne Z90, nóż D12, otwieracz do konserw D18, patelnia Z90,
półmisek Z79, ręczniki papierowe Z88, rękawice kuchenne Z76, rondel Z88,
tarka Z90, toster Z80, widelec D12, wyciskacz do soku Z80.
Poznając świat przez pryzmat książek kucharskich najmłodsi uczą się postrzegać go polisensoryczne. Słuchanie tekstów, czytanie, a najlepiej praktyczna realizacja zamieszczonych w książkach przepisów odwołują się do wyobraźni, rozwijają
wrażliwość, uczą jak pachnie i smakuje danie, jak brzmi przygotowanie posiłku.
Urok gotowania oddany jest poprzez słownictwo sensoryczne, odwołujące się do
cech organoleptycznych potraw i napojów. Wyróżnić można:
– wrażenia smakowe – słodki Z53, wytrawne Z55, smaczniejszy Z77, pikantny
CK373, niesmaczny CK384, pyszny CK388, solony CK392,
– wrażenia zapachowe – pachnące Z23,
81
– wrażenia dotykowe – gęsty CK174, skondensowany Z15, puszysty Z19,
płynny Z23, gorący Z23, miękki Z59, na twardo Z77, kruchy Z83, ciepły
Z83, zimny Z95, schłodzony CK179, pulchna CK328,
– wrażenia słuchowe – chrupiące Z93,
– wrażenia wzrokowe-kolorowy CK290, żółte na zielonym Z25, błyszczące
CK290, złote CK304.
Na kartach książek kucharskich zamieszczane są różnorakie gatunki literackie,
za pośrednictwem których następuje wprowadzanie dzieci w świat literatury (Skoczylas-Krotla, 2010). Pomocne mogą tu być takie formy pracy z tekstem jak: czytanie opowiadań i wierszy, objaśnianie niezrozumiałych pojęć i terminów, oglądanie i komentowanie ilustracji. W rozwijaniu wrażliwości literackiej najmłodszych
cenne mogą być wierszowane przepisy kulinarne czy opowiadania towarzyszące
recepturom:
Obierz, pokrój – tak normalnie,
Banany. Proste? Banalnie!
Wrzuć do miski, no i dalej,
Śmiało, biało, gęsto zalej:
Kefirem albo maślanką,
Jedną, drugą, trzecią szklanką Z33
Rozpoczynanie każdego wersu wyrazem pisanym wielką literą uważam za pomysł nietrafiony, zwłaszcza że wers poprzedzający kończy się przecinkiem, co
wymaga pisowni małą literą wyrazu następnego. Forma zapisu przyjęta w książce może utrwalać nieprawidłowy zapis wielką literą, który czytelnik mało jeszcze
sprawny ortograficznie uzna za sposób prawidłowy.
Poprzez sztukę słowa prezentowaną w książkach kucharskich ma miejsce przekaz wiedzy z zakresu zdrowego stylu życia i odżywiania się. Najmłodsi odbiorcy
dowiadują się, jakie postawy wobec żywienia są godne naśladowania, co jeść, aby
być zdrowym i sprawnym: wylej mleczko kokosowe do kubka. Wzmocni cię, wypij,
bo zdrowe Z17, aby być zdrowym i mieć dużo sil, nie tylko należy się odpowiednio
odżywiać, ale trzeba także biegać, spacerować, ćwiczyć, podskakiwać i uśmiechać
się – przynajmniej dziesięć razy dziennie CK388.
Książki kucharskie nie tylko zaznajamiają dzieci ze sztuką przygotowywania
potraw, ale podpowiadają nowe pomysłu, sugerują, jak nadać daniom odmieniony smak czy wygląd: polane sosem gruszki możesz posypać cynamonem Z23, do
środka na czekoladę można położyć cząstki mandarynek lub plasterki banana Z46,
zamiast cukru pudru można użyć zwykłego cukru – wówczas kryształki będą widoczne w ciasteczkach Z62. Podpowiedzi nawiązują często do upodobań smakowych dzieci i sugerują wariant potrawy: jeżeli nie lubisz bardzo słodkich ciastek,
zamiast jednej warstwy kajmaku możesz zastosować kwaśny dżem, np. wiśniowy
Z14, kisiel możesz podawać i na gorąco, i na zimno – według upodobań możesz
dodać cynamonu lub polać go słodką śmietanką Z30.
82
Inspirowanie do samodzielnych wariacji kulinarnych służy rozwijaniu pomysłowości i aktywności małych czytelników – kucharzy:
Jeśli tylko masz ochotę,
To w zabawę zmień robotę:
Weź krakersy i posmaruj
Masłem, a na nim wyczaruj
Wszystko, co ci się zamarzy,
Wszystko, co się może zdarzyć.
Wytnij, ułóż ze składników
Plamy, kształty, form bez liku...
Spójrz na twarze oniemiałe,
Bo kanapki SĄ wspaniale!
Ach, jak zjedzą, no i ja zjem,
Twoją pracę i...fantazję! Z29
W bazie podpowiedzi kulinarnych znajdują się również konkretne, praktyczne
wskazówki, pomocne dla początkujących kucharzy, np. po wyjęciu z oleju banany najlepiej położyć na papierowym ręczniku, aby obciekły z nadmiaru tłuszczu
Z8, aby gorące mleko z rozpuszczoną czekoladą szybko wystygło, można wstawić
naczynie do większego garnka z zimną wodą Z18, naczynia, w których będziesz
podawać lemoniadę, warto włożyć na pół godziny do zamrażalnika – będą zimne
i ładnie oszronione Z35.
Odpowiedzialne zadanie jakie spoczywa na dorosłych to zapewnienie dziecku
bezpieczeństwa. Ma to szczególne zastosowanie w odniesieniu do praktycznych
zajęć szkolnych, wykorzystujących elementy gotowania, jak również do obecności dziecka w kuchni w domu rodzinnym. Należy uświadamiać najmłodszym jak
ważne jest zachowanie rozwagi i ostrożności w czasie przygotowywania potraw,
zwłaszcza gorących, wymagających obróbki cieplnej. Autorzy książek zwracają na
to dużą uwagę i kierują do czytelników hasła ostrzegające, opatrzone słowem Ważne! lub czerwonym wykrzyknikiem ! Jako przykłady mogą posłużyć: musisz bardzo
uważać przy wyjmowaniu gorących gruszek z garnka – najlepiej poproś o to kogoś
dorosłego Z23, pamiętaj, nie włączaj samodzielnie miksera do prądu Z36, pamiętaj
– piekarnik jest bardzo gorący. Koniecznie musisz poprosić o pomoc kogoś dorosłego Z72, ! włóż blachę z ciastkami do nagrzanego piekarnika D59.
Wydaje się, iż ze względu na bogactwo treści w książkach kulinarnych można
z całą pewnością stwierdzić, iż uczą, bawią, wychowują, kształcą ogólną i językową kulturę (Kida 2008: 152) oraz kształtują w dziecku przekonanie, że pożywienie
stanowi nieodłączny element egzystencji ludzkiej, a posiłek spożywany w gronie
osób życzliwych zaspokaja nie tylko głód ciała, ale dostarcza również pokarmu
dla ducha, wnosząc w życie człowieka wewnętrzne zadowolenie i dobre samopoczucie (Kułaczkowski, 2010: 259). Ważne jest, aby przykład zachowania z książki
kucharskiej: Siedzimy sobie z Kuchcikiem w kuchni, czekając aż upiecze się nasz
podwieczorek. Jest bardzo miło, ciepło, przytulnie, po kuchni roznosi się zapach
83
jabłek i wanilii, a my popijając porcję ziółek gawędzimy o życiu D52 spodobał się
najmłodszym odbiorcom, a w przyszłości był przez nich naśladowany w dorosłym
życiu.
Rozwiązania skrótów:
CK Krzyżanek J., Cecylka Knedelek czyli książka kucharska dla dzieci, Kielce
2007.
D Górska A., Dzieci gotują. Książka kucharska dla dzieci, Warszawa 2006/2007.
G Wejner R., Krzyżanek M., Szarf M., Pachnące pierożki. Uczymy się gotować,
Poznań 2005.
Z Zapiekanka układanka, ciasteczko z bajeczką, Gotuj z Omeną i Vanessą, Bielsko–Biała 2008.
Bibligrafia:
1. Kida J., W kręgu zagadnień kształcenia i wychowania uczniów poprzez literaturę i sztukę [w:] W pobliżu literatury dziecięcej, pod red. Ungeheuer-Gołąb A.,
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.
2. Kułaczkowski J., Człowiek mądry wzorem wychowania według Księgi Przysłów, Warszawa 2010.
3. Langier C., Rola nauczyciela w rozwoju aktywności dzieci w młodszym wieku
szkolnym [w:] Tradycja i nowoczesność w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, pod red. Ordon U. i Pękali A., Wydawnictwo im. S. Podobińskiego
Akademii im. Jana Długosza, Częstochowa 2008.
4. Skoczylas-Krotla E., Dziecko w kuchni – wokół książek kucharskich dla najmłodszych [w:] Dziecko, pod red. Lewik–Tsirigotis E., Pietruszewskiej –Kobieli G., Włodarczyka Z., Kolegium Nauczycielskie w Wieluniu, Wieluń 2010.
5. Witaszek-Samborska M., Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej
polszczyźnie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza,
Poznań 2005.
Streszczenie
Artykuł poświęcony jest poznawczym i wychowawczym wartościom książek kucharskich dla
dzieci. Poprzez korzystanie z tego typu literatury młodzi czytelnicy mają okazję do poznawania tematyki pożywienia rozpatrywanego w ujęciu zarówno kulturowym, jak i społecznym. Walory edukacyjne książek kucharskich dla dzieci (wzbogacanie wiedzy ogólnej, wspomaganie edukacji językowej,
literackiej, zdrowotnej, rozwijanie pomysłowości i kreatywności) decydują o szerokiej możliwości
wykorzystania ich w procesie dydaktyczno – wychowawczym realizowanym w przedszkolu i szkole.
84
Summary
Cognitive and educational values of cookery books in educating children are discussed in the
paper. By using this type of literature, the young readers have an opportunity to learn about food in
cultural and social terms. Educational advantages of cookery books for children (such as increasing
children’s general knowledge, enhancing language, literary, health, developing inventiveness and creativity) determine a wide range of opportunities to use them in the teaching and educational process
implemented in kindergartens and schools.
85