Teoria ogólna polityki społecznej Paula Spickera

Transkrypt

Teoria polityki społecznej, dr R. Szarfenberg
Ogólna teoria welfare state Paula Spickera
Wprowadzenie
Teoria Spickera dotyczy welfare state, pojęcie to będę tłumaczył jako „państwo dobrobytu” (mając
na myśli ideał dobrobytu dla wszystkich, czyli dobrobytu powszechnego i wielowymiarowego), autor
uwzględnia również politykę społeczną, tzn. pisze o welfare state, jak i o social policy, odróżniając od siebie
te pojęcia.
Spicker we wprowadzeniu napisał, że „Teoria w naukach społecznych zaczyna się od opisu materiału
empirycznego... systemy opisowe pomagają wyjaśnić, co się dzieje i dlaczego ma to znaczenie”. Jego teoria
składa się z twierdzeń, ale ich uzasadnienia mają niekiedy charakter logiczny, tzn. nie są one hipotezami,
których dowodzi on na podstawie wyników badań empirycznych i analiz statystycznych. Odwoływanie się
do empirii nie ma na celu przeprowadzenia dowodu, ale służy ugruntowaniu teorii. Teoria ugruntowana
logicznie i przez odniesienia empiryczne nie musi być testowalna w całości.
Autor ogólnej teorii welfare state odróżnił dwa podejścia do tworzenia teorii państwa dobrobytu.
Jedno wychodzi od działań i programów państwowych w sferze społecznej, a w drugim państwo
dobrobytu potraktowane jest jako rozszerzenie i przedłużenie pomocy wzajemnej i solidarności w
społeczeństwie. Pierwsze jest więc charakterystyczne dla typowego ujęcia tych zagadnień w nauce
akademickiej. Spicker reprezentuje podejście drugie, które ma także historyczny charakter. Można zasadnie
twierdzić, że przed większym zaangażowaniem państwa w sprawy społeczne w XX wieku, mieliśmy do
czynienia głównie z różnymi niepaństwowymi formami zabezpieczenia społecznego (social protection), np.
wyznaniowa bądź świecka dobroczynność czy ubezpieczenia wzajemne. W związku z takim rozumieniem
zabezpieczenia społecznego, obejmuje ono o wiele więcej niż tylko państwowe formy, takie jak m.in.
obowiązkowe ubezpieczenia od ryzyk socjalnych administrowane przez publiczne instytucje w rodzaju ZUS
i KRUS w Polsce.
Teoria Spickera ma nie tylko charakter opisowy, ale jest również normatywna w tym sensie, że nie
chodzi tylko o to, czy polityka społeczna osiąga swoje cele, ale też, czy te cele są właściwe. Spicker
stwierdza m.in., że polityka społeczna może być wykorzystywana zarówno do złych, jak i do dobrych
celów, może być dla ludzi korzystna lub szkodliwa. A ze względu na to, że jest złożona jej wyniki mogą być
niejednoznaczne. Ogólność jego teorii polega zaś na tym, że odnosi się ona do wszystkich społeczeństw (ale
bardziej do tych rozwiniętych), a ponadto nastawiona jest na uchwycenie podobieństw i cech wspólnych, a
nie różnic (na te ostatnie zwraca się głównie uwagę przy badaniach modeli polityki społecznej). Spicker
deklaruje, że jego teoria nie należy do marksistowskich, funkcjonalistycznych czy feministycznych, ale jest
oryginalna. Sądzę, że blisko jej do tych wszystkich ujęć, w których uwaga teoretyka koncentruje się na
społeczeństwie obywatelskim (przejawy pomocy wzajemnej i oddolnej solidarności).
Ze względu na to, że teoria ta jest zarówno opisowa i wyjaśniająca, jak i normatywna postanowiłem
umieścić ją na końcu całego cyklu, jako przykład próby syntezy wszystkich trzech nurtów w teorii polityki
społecznej.
Treść i składniki teorii
Na teorię ogólną państwa dobrobytu składa się „zbiór hierarchicznie uporządkowanych twierdzeń”, z
których trzy były podstawowe (autor nazywa je też „statements”):
1. Ludzie żyją w społeczeństwie i mają obowiązki wobec siebie.
2. Dobrobyt jest osiągany i utrzymywany przy pomocy działań społecznych.
3. Państwo dobrobytu jest środkiem zwiększania i utrzymywania dobrobytu w społeczeństwie.
Od razu widzimy, że te twierdzenia różnią się od prawa Hammonda i praw Murray’a, czy innych praw, o
których wspominałem na poprzednich wykładach, wydają się one mniej prawo-podobne w sensie, jaki
prawom naukowym nadawał Władysław Krajewski. Bliżej im do ogólnych założeń lub też określeń
definicyjnych (szczególnie 3 wydaje się być stwierdzeniem definicjo-podobnym). Należy je jednak widzieć
w powiązaniu ze sobą, tzn. z 1 wynika 2, a z 1 i 2 wynika 3. Cały system twierdzeń składający się na teorię
ogólna państwa dobrobytu ma pięć poziomów, trzy przytoczone wyżej należą do pierwszego z nich. Teraz
pokażę je razem z ogólnymi nazwami przypisanymi trzem głównym częściom teorii, nazwami obszarów
1
drugiego poziomu z twierdzeniami drugiego poziomu oraz nazwami obszarów twierdzeń z niższych
poziomów.
LUDZIE I SPOŁECZEŃSTWO
1. Ludzie żyją w społeczeństwie i mają obowiązki wobec siebie.
1.1. Osoba - Ludzie żyją w społeczeństwie.
1.1.1. Ludzie w społeczeństwie
1.1.2. Istota tego, co osobiste
1.1.3. Zobowiązania społeczne
1.2. Społeczeństwo - Stosunki społeczne układają się według pewnych wzorów i mają strukturę.
1.2.1. Działania kolektywne
1.2.2. Społeczeństwo i stosunki społeczne
1.2.3. Struktura społeczna
1.3. Solidarność - W ramach sieci społecznych ludzie mają obowiązek pomagania sobie nawzajem.
1.3.1. Solidarność: altruizm i wzajemne zobowiązania
1.3.2. Pomoc wzajemna
1.3.3. Spójność i wykluczenie
1.3.4. Zobowiązania społeczne i granice społeczne
1.4. Wspólnota moralna - Ludzie i wspólnoty muszą działać w sposób moralny.
1.4.1. Zasady moralne
1.4.2. Społeczne konstruowanie moralności
1.4.3. Dewiacja i kontrola
1.4.4. Moralne podejście do działań społecznych
1.4.5. Wspólnota moralna
DOBROBYT
2. Dobrobyt jest osiągany i utrzymywany przy pomocy działań społecznych.
2.1. Istota dobrobytu - Ludzie mają potrzeby, które wymagają społecznej odpowiedzi.
2.1.1. Dobrobyt
2.1.2. Ubóstwo i wykluczenie
2.1.3. Odpowiedź na potrzeby
2.2. Warunki umożliwiające dobrobyt - Ludzie mają prawa ekonomiczne i społeczne.
2.2.1. Rozwój gospodarczy
2.2.2. Podstawowe bezpieczeństwo
2.2.3. Struktura praw
2.3. Zabezpieczenie społeczne - Zabezpieczenie społeczne (social protection) jest konieczne dla
zapewnienia dobrobytu.
2.3.1. Zabezpieczenie społeczne
2.3.2. Ograniczenia rynku
2.3.3. Usługi społeczne
2.3.4. Podstawy moralne zapewniania dobrobytu
2.4. Dobrobyt i redystrybucja - Dobrobyt zakłada redystrybucję.
2.4.1. Dobrobyt w społeczeństwie
2.4.2. Sprawiedliwość społeczna
2.4.3. Nierówność
2.4.4. Redystrybucja
2.4.5. Redystrybucja pomiędzy społeczeństwami
PAŃSTWO I DOBROBYT
3. Państwo dobrobytu jest środkiem zwiększania i utrzymywania dobrobytu w społeczeństwie.
3.1. Rola państwa - „Rząd został wymyślony po to, aby zaspokajać ludzkie potrzeby”.
3.1.1. Istota rządu
3.1.2. Państwo i społeczeństwo
2
3.1.3. Władza prawomocna
3.2. Państwa dobrobytu - Państwa dobrobytu zapewniają zabezpieczenie społeczne.
3.2.1. Państwo i dobrobyt
3.2.2. Zabezpieczanie dobrobytu
3.2.3. Dostarczanie dobrobytu
3.2.4. Państwa dobrobytu
3.3. Polityka społeczna - Dobrobyt jest osiągany i utrzymywany poprzez politykę społeczną.
3.3.1. Wspieranie dobrobytu
3.3.2. Funkcje polityki społecznej
3.3.3. Prawomocne i nieprawomocne działania
3.4. Działania Państwa - Państwa dobrobytu mają duży zakres wyboru między różnymi sposobami
realizowania polityki społecznej, ale może być ona oceniana na podstawie zestawu wspólnych
kryteriów.
3.4.1. Państwo i polityka społeczna
3.4.2. Zaspokajanie potrzeb przez państwo
3.4.3. Wytwarzanie dobrobytu
3.4.4. Strategie dobrobytu
3.4.5. Ocena polityki społecznej
Pierwsza część teorii ogólnej państwa dobrobytu składa się ze stwierdzeń o charakterze przede wszystkim
socjologicznym: żyjemy i działamy razem, zależymy od siebie, mamy więc obowiązki wobec siebie (ludzi
łączą więzi wzajemnych zobowiązań i uprawnień) i stąd wynika też znaczenie moralności na poziomie
interakcji między jednostkami oraz między grupami.
W drugiej części mamy stwierdzenia dotyczące głównie problematyki ekonomicznej (potrzeby,
gospodarka jako warunek ich zaspokojenia, redystrybucja oraz działania społeczne), ale z dostrzeżeniem
znaczenia bardziej normatywnej problematyki, czyli podstawowych praw do własności, pracy,
zabezpieczenia w razie niezdolności do niej, jako kolejnych warunków koniecznych dla osiągania dobrobytu
w społeczeństwach.
Trzecia część w największym stopniu odpowiada wąsko rozumianej teorii polityki społecznej i
państwa dobrobytu, ale opiera się na rozstrzygnięciach dokonanych w poprzednich częściach. Przede
wszystkim odpowiada na pytanie o to, czym są i jaką rolę mają rząd i państwo w związku z tym, że ludzie
żyją w społeczeństwie (a ściślej w społeczeństwach), mają obowiązki wobec siebie i stanowią wspólnoty
moralne, a dobrobyt zapewniają sobie poprzez współdziałanie. Państwo i rząd m.in. ze względu na swoją
legitymizację muszą dbać o to, aby procesy zaspokajania potrzeb wszystkich obywateli przebiegały
sprawnie. Mają one również takie możliwości działania, jakich nie mają stowarzyszenia innego rodzaju, stąd
ich rola jako ostatecznego gwaranta dobrobytu wszystkich obywateli z możliwością bezpośredniego
dostarczania pewnych dóbr i usług.
Pełen zestaw twierdzeń od pierwszego do piątego poziomu przedstawiam poniżej. Pogrubioną
czcionką sygnalizuję kolejne twierdzenia, a w nawiasach kwadratowych umieszczam krótkie wyjaśnienia,
cytaty i dodatkowe informacje za książką Spickera. Nawigację ułatwiać mają linki prowadzące do twierdzeń
pierwszego i drugiego poziomu zamieszczone w zestawieniu wyżej.
LUDZIE I SPOŁECZEŃSTWO
1. LUDZIE ŻYJĄ W SPOŁECZEŃSTWIE I MAJĄ OBOWIĄZKI WOBEC SIEBIE.
a. OSOBA – Ludzie żyją w społeczeństwie
i. LUDZIE W SPOŁECZEŃSTWIE - Ludzie żyją razem z innymi ludźmi [„życie
społeczne jest życiem z innymi ludźmi”]: 1) ludzie w społeczeństwie są współzależni
[„Współzależność oznacza, że życie ludzi jest warunkowane życiem innych ludzi”, w
sensie ekonomicznym nikt nie jest samowystarczalny, wzajemnie korzystne wymiany
spajają społeczeństwo], 2) interakcje społeczne układają się według wspólnych
wzorów [„Ludzie zajmują pozycje (roles) w społeczeństwie, które nadają strukturę ich
społecznym relacjom”, „ludzie określani są przez role, które odgrywają w
3
społeczeństwie”, „role oznaczają zakres relacji społecznych jakie ma dana osoba”,
„Kontakt społeczny zależy od komunikacji, interakcji i wymiany”].
ii. ISTOTA TEGO CO OSOBISTE - Ludzie są definiowani według ich relacji
społecznych [kontekst społeczny nadaje sens ludzkiemu życiu i ludzkim działaniom, to
co zwierzęce nie jest dla nas najważniejsze]: 1) to co osobiste ma charakter społeczny
[ludzie stają się ludźmi poprzez kontakty z innymi ludźmi] – większości
międzyosobowych różnic nie można wyjaśnić na podstawie biologii [geny są może
ważne, ale ważniejszy jest wpływ środowiska społecznego], 2) jednostka, indywiduum
jest mitem [doktryna indywidualizmu jest fałszywa jako opis rzeczywistości, ale jako
stanowisko moralne jest cenna, gdyż mówi, że „każda istota ludzka jest wartościowa
niezależnie od statusu społecznego”].
iii. ZOBOWIĄZANIA SPOŁECZNE - Relacje społeczne wytwarzają zobowiązania
między ludźmi [powtarzające się kontakty międzyludzkie prowadzą do wzajemnych
oczekiwań, a te do ogólnych norm społecznych, których łamanie jest karane]: 1)
współzależność zakłada wzajemność [norma wzajemności odnosi się do konkretnych
wymian, ale też do „uogólnionej” wymiany, gdy dajemy coś w oczekiwaniu, że kiedyś
ktoś nam też coś da]; 2) każda osoba musi mieć szacunek dla innych [wynika to z życia
razem, norm społecznych i współzależności] – trzy aspekty myśli rabiego Hillela:
Jeżeli nie istnieję dla samego siebie, któż istnieć będzie dla mnie? [czy musimy być
egoistami, bo nikt inny nie zadba o nasz własny interes? „Ludzie w społeczeństwie
przejawiają zarówno altruizm jak i odczuwają więzi pokrewieństwa”, stąd też poczucie
obowiązku, gdy inni troszczą się o nas]. Jeżeli istnieję tylko dla siebie, kimże jestem?
[ludzie nie przejawiający żadnej troski o innych uważani są za psychopatów lub
socjopatów, jest to rodzaj choroby]. Jeżeli nie teraz, to kiedy? [czujemy się zobowiązani
wobec naszych rodziców nie tylko dlatego, że oni się kiedyś troszczyli o nas, ale i
dlatego, że nasi rodzice troszczą się o swoich rodziców]; 3) zobowiązania powinny być
równoważone prawami [„Obowiązki dotyczą głównie tego, co musimy robić lub czego
robić nie powinniśmy; prawa zaś dotyczą tego, co możemy zrobić lub co inni nie mogą
zrobić nam”, same obowiązki nie pozostawiają miejsca na wolność jednostki, chociaż
obowiązki jednych wiążą się z prawami innych, to część praw nie ma takiego charakteru,
zakładają wolność od ingerencji innych w to, co robimy].
b. SPOŁECZEŃSTWO – Stosunki społeczne układają się według pewnych wzorów i mają
strukturę
i. DZIAŁANIA KOLEKTYWNE - Ludzie tworzą grupy [ludzie powiązani relacjami
społecznymi, np. rodzina; grupa ma trzy aspekty: tożsamość uznaną przez innych,
członkostwo, polegające na utożsamianiu się z grupą oraz więzi łączące członków grupy]:
1) grupy społeczne definiowane są poprzez relacje zachodzące wewnątrz nich
[„relacje uformowane przez rodzinę, pracę, edukację lub wspólnotę tworzą odrębny
system komunikacji i interakcji”] – nie określają ich relacje ponadgrupowe
[zbiorowości takie, jak ofiary gwałtu, pracownicy najemni, samotne matki nie są grupami
społecznymi, podobieństwo sytuacji nie jest wystarczającym warunkiem powstania grupy
społecznej]; 2) ludzie mają relacje z grupami [np. sformułowanie „mam obowiązki
wobec ojczyzny” oznacza relację z grupą etniczną lub narodową]; 3) grupy mogą mieć
relacje z innymi grupami [jedne narody mogą mieć zobowiązania w stosunku do innych
narodów, relacji międzygrupowych nie można sprowadzić do relacji między
jednostkami]; 4) działanie grupy jest działaniem zbiorowym [mamy tu działania
spajające grupę, np. ceremonie ślubne; działania wzajemne, polegając na wymianie
czegoś pomiędzy członkami grupy; działania wspólnie zorganizowane].
ii. SPOŁECZEŃSTWO I STOSUNKI SPOŁECZNE - Społeczeństwo składa się z sieci
społecznych [„sieci tworzące społeczeństwo wykraczają poza relacje między grupami,
które się na nie składają, zawierają też np. zobowiązania osobiste i obowiązki wobec
obcych”, społeczeństwo ma wszystkie cechy grupy społecznej, jest metagrupą, grupą
4
grup, solidarność wyraża więzi między członkami społeczeństwa, „Ludzie są
zintegrowani ze społeczeństwem w mniejszym lub większym stopniu”]: 1) spójność
społeczna jest funkcją siły relacji społecznych [a nie siły granic między grupą a resztą,
siła relacji zależy zaś od poczucia obowiązku]; 2) społeczeństwo stale się zmienia
[natura społeczeństwa postrzeganego jako stowarzyszenie może się zmieniać, podobnie
jak zmieniają się przyjaźnie, sąsiedztwa, czy nawet rodziny]; 3) relacje społeczne
układają się raczej w pewne wzory niż są stałe [rodzina lub wspólnota wyznaniowa
dają pewne poczucie stabilności i bezpieczeństwa w zmieniającym się środowisku,
podobną funkcję ma porządek społeczny – pewne rzeczy zmieniają się wolniej niż inne];
4) społeczeństwa same się odtwarzają [reprodukcja przebiega poprzez socjalizację i
przekazywanie kultury nowym członkom społeczeństwa].
iii. STRUKTURA SPOŁECZNA - Społeczeństwa mają strukturę: 1) struktura
społeczna jest nierówna [„nie tylko dlatego, że ludzie zajmują różne pozycje, ale
ponieważ wzory relacji lokują ich na pozycjach uprzywilejowania i upośledzenia”,
nierówność pozycji i władzy, statusu społecznego] – płeć wpływa na relacje społeczne
[„płeć określa wiele ról dla mężczyzn i kobiet, a także ich możliwości i szanse życiowe”];
pozycja klasowa kształtuje relacje społeczne i jest kształtowana przez nie
[nierówność zasobów w postaci nierówności majątkowych i dochodowych decyduje o
uprzywilejowaniu jednych i upośledzeniu innych]; 2) struktury społeczne związane są z
podziałami w społeczeństwie [są to podziały wyobrażone i odczuwane, ale nie
rzeczywiste, gdyby były rzeczywiste społeczeństwo byłoby podzielone na dwa lub więcej
różnych społeczeństw] – główne podziały we współczesnych społeczeństwach mają
charakter rasowy, etniczny i narodowy [podziały społeczne są silnie związane z
kwestią tożsamości wyrażaną często w kategoriach etniczności, narodowości i „rasy”, a
także z wyznaczaniem granic przynależności grupowej]; 3) w podzielonych
społeczeństwach więzi wzajemnych zobowiązań nadal trwają [więzi te muszą
przekraczać podziały, aby nadal można było mówić o jednym społeczeństwie, ale więzi
ponad podziałami są słabsze od tych wewnątrz stron nimi oddzielonych].
c. SOLIDARNOŚĆ – Solidarność jest nieodłączną cechą społeczeństwa
i. SOLIDARNOŚĆ: ALTRUIZM I WZAJEMNE ZOBOWIĄZANIA (responsibility) Podstawą altruizmu jest solidarność [altruistyczne działania dla dobra innych lub dla
dobra wspólnego są aspektem solidarności społecznej i szerszej kategorii działań
solidarnych, które mogą być też motywowane poczuciem obowiązku i normą
wzajemności]: 1) odpowiedzialność zmniejsza się wraz z dystansem społecznym
[najbardziej jesteśmy zobowiązani wobec najbliższych nam osób, czyli dzieci, rodziców i
rodzeństwa, a mniej wobec kuzynów, przyjaciół, wobec których częściej oczekujemy
równoważnej wymiany i kierujemy się własnym interesem], 2) społeczne obowiązki
obejmują też obcych [za uchylanie się od pomocy innym w pilnej potrzebie przewiduje
się kary w kodeksach prawnych], 3) pomaganie innym to podstawowe zachowanie
społeczne [altruizm trudniej zidentyfikować, ale łatwo dostrzec codzienne przejawy
udzielania pomocy i nawykowych zachowań prospołecznych, zgodnych z „dobrym
wychowaniem”].
ii. POMOC WZAJEMNA - Ludzie , którzy działają kolektywnie działają racjonalnie
[wzgląd na własny interes nie wyklucza działania we współpracy z innymi, „istnieją
potencjalne korzyści z kooperacji. Dlatego racjonalne jednostki dążą do współpracy”
polegającej na pomocy wzajemnej; specjalizacja i wymiana dają wzrost wydajności i
dobrobytu w porównaniu z całkowitym poleganiem wyłącznie na sobie]: 1) pomoc
wzajemna przynosi korzyści osobom, które w niej uczestniczą [częsta forma pomocy
wzajemnej polega na tworzeniu funduszy ubezpieczeniowych, które dają poczucie
bezpieczeństwa wobec niepewnej przyszłości]; 2) działanie zbiorowe powiększa
potencjał każdej osoby [niektórych rzeczy nie da się zrobić bez współpracy wielu ludzi,
ale działania zbiorowe mogą też ograniczać potencjał jednostek, jeżeli ograniczają ich
5
wolność poprzez wymuszanie współpracy]; 3) interesy indywidualne mogą być w
konflikcie z działaniami zbiorowymi [co pokazuje dylemat wspólnego pastwiska i
problem jazdy na gapę, ale w rzeczywistości te zjawiska nie są tak widoczne, jak to
sugeruje teoria, również dlatego, że socjalizacja sprzyja zachowaniom prospołecznym, a
nie antyspołecznym] – uchylający się od uczestnictwa w działaniach zbiorowych
mogą być do tego zmuszeni [uzasadnieniem dla tego jest fakt, że wiele efektów działań
zbiorowych daje korzyści wszystkim, np. sieć dróg, kanalizacja, oświetlenie, ochrona
porządku publicznego], działanie zbiorowe nie musi być obowiązkowe [Spicker podaje
przykłady ubezpieczeń od bezrobocia i choroby, które w niektórych krajach
skandynawskich były do lat 90. dobrowolne]; 4) Działania zbiorowe i pomoc wzajemna
pojawiają się spontanicznie w społeczeństwie [skłaniają do nich ludzi zarówno względy
moralne, jak i własny interes, w wielu przypadkach poprzedzały one powstanie
współczesnych państw dobrobytu, Spicker podaje przykłady cechów i gildii, ubezpieczeń
wzajemnych, kas związkowych. Postrzeganie pomocy wzajemnej jako produktu
interwencji państwa nie jest więc w pełni uzasadnione].
iii. SPÓJNOŚĆ I WYKLUCZENIE - Solidarność jest integralnym aspektem spójności
społecznej [bez spójności społecznej społeczeństwo nie może istnieć, jej podstawą, obok
kultury, wierzeń i wspólnego interesu są również działania solidarne]: 1) działanie
zbiorowe określa wspólnotę [więzi w formalnych grupach społecznych mogą być słabe,
działanie zbiorowe pozwala wzmocnić tożsamość grupy, „najmniej wyraźną grupą
społeczną jest wspólnota”, Spicker wspomina o artykule z lat 50., w którym wyróżniono
94 różne znaczenia tego słowa, ogólnie oznacza ono, że członkowie wspólnoty mogą
stanowić grupę pewnego rodzaju, a więc działanie zbiorowe określać może też
wspólnotę], 2) działanie zbiorowe zarówno wyklucza, jak i włącza [im lepiej
zdefiniowana grupa tym lepiej widać jej granice, czyli różnice między jej członkami i
nieczłonkami, stygmatyzacja jest jednym ze sposobów odróżniania się od innych, więzi
społeczne są silniejsze wewnątrz grupy, ale „Solidarność i spójność społeczna
współistnieją ze strukturami upośledzenia i podziałami w społeczeństwie”]; 3)
wykluczenie przeszkadza w integracji społecznej [szczególnie w przypadku
klasycznych dewiantów podlegających społecznej i fizycznej izolacji oraz osób bez
kontaktu z rodziną czy inną siecią solidarnego wsparcia, np. długotrwale bezdomnych;
bez kontaktu społecznego nie mogą się tworzyć relacje społeczne i więzi wzajemnych
zobowiązań]; 4) wykluczenie ogranicza spójność społeczną [„Wykluczenie zmniejsza
nie tylko siłę zobowiązań wobec wykluczonych, ale też samych wykluczonych wobec
innych”, im słabsze są te więzi wzajemnych zobowiązań, tym mniej przewidywalne są
zachowania wykluczonych (wzajemność jest podstawą oczekiwań, a te norm), co
sprawia, że postrzega się ich jako zagrożenie].
iv. ZOBOWIĄZANIA SPOŁECZNE I GRANICE SPOŁECZNE - Zobowiązania mogą
wykraczać poza granice [relacje społeczne przekraczają również granice społeczeństw i
w związku z tym powstają więzi i zobowiązania międzynarodowe związane m.in. z
międzynarodowym handlem]: 1) solidarność ma wymiar lokalny i narodowy [im
jednak dystans społeczny większy, tym więzi słabsze, stąd też nacjonalizm wymaga
dodatkowych wysiłków i działań, np. szkolnictwa ogólnonarodowego, które będzie
tworzyło i wzmacniało poczucie narodowej tożsamości]; 2) odpowiedzialność społeczna
nie jest ograniczona do granic narodowych [„Bliskość społeczna nie jest tym samym
co bliskość geograficzna; sieci solidarności rozwijają się poprzez wspólną historię,
kontakty, interakcje, handel, podboje”, np. możemy czuć, że Litwini są nam społecznie
bliżsi niż Niemcy ze względu na historię, mimo że geograficznie oba narody to nasi
sąsiedzi].
d. WSPÓLNOTA MORALNA – Ludzie i wspólnoty muszą działać w sposób moralny
i. ZASADY MORALNE (moral rules) - Ludzie są ograniczeni w działaniach zasadami
moralnymi: 1) idee moralne kształtują reguły działania [„nie zabijaj” i „nie kradnij”,
6
ii.
iii.
iv.
v.
to najprostsze z nich, dotyczą tego, czego ludzie nie powinni robić]; 2) reguły moralne
są normami społecznymi [moralność wiąże się z oczekiwaniami, w jaki sposób ludzie
powinni się zachowywać i to je upodabnia do norm społecznych; wśród norm
społecznych wyróżnia je zagrożenie karą, gdy zostaną złamane, ich przedmiotem są
zachowania, są też traktowane jako ważniejsze od innych norm; pogląd Spickera jest
odmienny od kantyzmu, utylitaryzmu czy etyki cnoty, gdyż źródeł moralności upatruje w
relacjach społecznych].
SPOŁECZNE KONSTRUOWANIE MORALNOŚCI – Zasady moralne są
społecznie konstruowane [np. jako prawa, których należy przestrzegać, a ich treść jest
zmienna]: 1) normy moralne są złożone i czasem sprzeczne [przejawem tego są
dylematy moralne i kontrowersje dotyczące niektórych zachowań, np. przerywania ciąży
czy eutanazji]; 2) moralna wartość czynu nie może być oceniana po jego
konsekwencjach [Spicker krytykuje tu dwa rodzaje utylitaryzmu, czyli stanowiska, w
którym zawsze duże znaczenie moralne ma ocena skutków działania, zmusza to jednak
do uznania za moralne łamania praw jednostek, jeżeli będzie miało to duże dobroczynne
skutki dla większości, stąd też wniosek, że złe skutki niekoniecznie oznaczają
automatycznie, że zachowanie jest niemoralne]; 3) moralność nie jest racjonalna
[Spicker krytykuje wyprowadzanie zasad moralnych na podstawie racjonalnej procedury
w rodzaju tej, którą zaproponował Rawls – racjonalny wybór za zasłoną niewiedzy,
zasady te są jednak społecznym konstruktem wytworzonym przez dane społeczeństwo,
dlaczego poglądy amerykańskiego liberała w rodzaju Rawlsa mają być zgodne z
rozumem? Poza tym, trudno wyjaśnić wówczas zmiany zasad moralnych w czasie].
DEWIACJA I KONTROLA - Moralność usprawiedliwia interwencję w życie innych
ludzi [co przyznają nawet liberałowie twierdząc, że wolność jest ograniczona wolnością
innych, wymaga to również ochrony tych, którzy sami nie mogą się bronić]: 1)
społeczeństwa kontrolują niepożądane zachowania [poprzez wpajanie norm
moralnych, co ma prowadzić do wytworzenia wewnętrznej samokontroli i poczucia winy
oraz zewnętrzne sankcje, mające na celu kontrolę zachowań poprzez strach przed
wykryciem i karą]; 2) dewiacja to naruszenie norm społecznych [normy dotyczą nie
tylko zachowań, ale też wyglądu, tego, kim jesteśmy, a nie tylko tego, co zrobiliśmy], 3)
dewiacja wywołuje wykluczenie [wykluczenie jest reakcją społeczną na dewiację, jest
nią też stygmatyzacja, która ma być sygnałem, że zachowanie jest nieakceptowane i
przywołaniem do porządku, ale gdy dotyczy ona ubogich lub bezrobotnych traci tę
funkcję, gdyż ludzie są w tych sytuacjach zwykle nie z własnej woli].
MORALNE PODEJŚCIE DO DZIAŁAŃ SPOŁECZNYCH - Tam gdzie są relacje
społeczne, tam też są relacje moralne [każdy społeczny kontakt związany jest z
wzajemnymi oczekiwaniami, a te są oparte na pewnych moralnych zasadach jak
powinniśmy się zachować i jak nie powinniśmy]: 1) moralność rządzi życiem
osobistym i społecznym [reguły moralne mogą dotyczyć każdego aspektu naszego życia,
a przeciwstawianie się niektórym z nich związane jest z powoływaniem się na inne, np.
twierdzenie, że zasada wolności jednostki w przypadku pewnych działań (np. krytyki
rządu) jest ważniejsza niż inne zasady]; 2) moralność działania zbiorowego zależy od
jego natury [jeżeli grupa ludzi napada na bank, to jest to zbiorowe działanie, które jest
niemoralne].
WSPÓLNOTA MORALNA - Społeczeństwa również mają obowiązki moralne [jako
metagrupa złożona z innych grup]: 1) społeczeństwa mają obowiązki wobec swoich
członków; 2) społeczeństwa mają obowiązki wobec osób, które nie są ich członkami
[np. podlegają one prawu społeczeństwa goszczącego, a poza tym ich pozycja zależy od
stosunków między społeczeństwem goszczącym a tym, z którego pochodzi
cudzoziemiec]; 3) społeczeństwa mają obowiązki wobec innych społeczeństw
[szczególnie, gdy pojawia się społeczna interakcja, np. handel]; 4) społeczeństwa mają
obowiązki wobec poprzednich pokoleń [Burke: „społeczeństwo to partnerstwo nie tylko
między tymi, którzy żyją, ale też między nimi a tymi, którzy umarli i tymi, którzy się
7
dopiero narodzą”, „akceptujemy też obowiązki nałożone na nas przez poprzednie
pokolenia na podstawie wzajemności”, przykładem są nie tylko świadczenia dla
weteranów lub kombatantów, ale też mają być nimi systemy emerytalne, edukacyjne i
usługi publiczne – „dziedzictwo przeszłości, postrzegane jako zobowiązanie ponieważ
świadczenia już zostały udzielone”, głównym zadaniem jest tu zachowanie, ochrona i
przekazanie dalej tego, co otrzymaliśmy, odpowiada to obowiązkom strażnika]; 5)
społeczeństwa mają obowiązki wobec przyszłych pokoleń [tu zadaniem jest
rozwinięcie i rozbudowa tego, co otrzymaliśmy dla przyszłości, odpowiada to
obowiązkom gospodarza]; 6) społeczeństwa mogą być podmiotami działań moralnych
[o ile mają formalną strukturę kierowania i władzy, dlatego rodzina ma obowiązki
moralne, ale nie ma podmiotowości moralnej, natomiast firmy i państwa mogą być
traktowane jak osoby i pociągane do odpowiedzialności].
DOBROBYT
2. DOBROBYT JEST OSIĄGANY I UTRZYMYWANY PRZY POMOCY DZIAŁAŃ
SPOŁECZNYCH
a. ISTOTA DOBROBYTU – ludzie mają potrzeby, które wymagają społecznej reakcji
i. DOBROBYT - Pomyślność (well-being) wymaga, aby pewne potrzeby były
zaspokojone [dobrobyt jednostki zależy od czynników negatywnych i pozytywnych, do
pierwszych należy to, czego ludziom nie należy robić, a do drugich to, co powinno być
obecne, żeby było im dobrze – te pozytywne czynniki związane są z potrzebami: „ludzie
nie mogą dobrze żyć, jeżeli ich potrzeby nie są zaspokojone”]: 1) potrzeby są społecznie
konstruowane [dyskusja dotyczy tego, co jest ludziom niezbędne i czy należy
uwzględniać tu kontekst społeczny czy też nie, na tym polega różnica między ubóstwem
absolutnym (potrzeby niezależne od kontekstu społecznego, w jakimś sensie uniwersalne)
i względnym (w odniesieniu do danego społeczeństwa, do tego, co w nim stanowi
normę); Spicker twierdzi, że w obu koncepcjach jest prawda, wszyscy ludzie potrzebują
podobnych rzeczy, ale ich bliższe charakterystyki są określone społecznie i kulturowo,
np. wszyscy potrzebujemy żywności, ale kuchnie poszczególnych kultur różnią się od
siebie]; 2) potrzeby wykraczają poza rzeczy niezbędne do przetrwania [ludzie
potrzebują nie tylko tego, co jest konieczne do przetrwania, ale również wielu innych
rzeczy czy ogólniej obiektów, „ponieważ żyją w społeczeństwach, w których są one
niezbędne”]; 3) pomyślność wymaga czegoś więcej niż zaspokojenie potrzeb
[zaspokojenie podstawowych potrzeb materialnych niekoniecznie prowadzi do
zadowolenia, ludzie zwykle chcą czegoś więcej, Spicker nawiązuje do teorii Maslowa,
mamy też potrzeby psychologiczne i aspiracje], 4) grupy społeczne też mają
pomyślność lub im jej brak [paradoks Condorceta i dowód Arrowa z lat 50. sugerują
niemożliwość określenia dobrobytu grupy na podstawie preferencji jej członków, ale
Spicker uważa, że dotyczy to tylko wyjątkowych sytuacji, które w rzeczywistości nie
występują, poza tym grupy mają też interesy niezależne od interesów ich członków,
jednym z nich jest samo ich trwanie].
ii. UBÓSTWO I WYKLUCZENIE - Ubóstwo i wykluczenie niweczą dobrobyt
[ubóstwo dotyczy niezaspokojenia podstawowych potrzeb, a wykluczenie – „braku
zintegrowania z solidarystyczną siecią społeczną”, oba zjawiska „odpowiadają za wiele
poważnych, skrajnych i długotrwałych stanów niezaspokojenia potrzeb, które są
przedmiotem działań polityki społecznej”, stąd są one zasadnicze dla większości dyskusji
o dobrobycie]: 1) ubóstwo jest przeciwieństwem dobrobytu [ubóstwo wiąże się z
brakiem tego, co potrzebne do zaspokojenia potrzeb (deprywacja), niskim poziomem
zasobów i dochodów, oraz specyficznymi stosunkami społecznymi (zależność od
innych), jest to pojęcie wieloznaczne, ale zawsze oznacza kłopoty i cierpienie, które jest
przeciwieństwem dobrobytu]; 2) wykluczenie zaprzecza (denies) pomyślności [osoby
wykluczone są odcięte od źródeł pomyślności, nie tylko w tym sensie, że nie mają
wsparcia od innych, ale też dlatego, że integracja jest ważna dla jakości życia], 3)
8
ubóstwo i wykluczenie to kwestie moralne [nie powinniśmy dopuszczać do tego, aby
ludzie żyli w ubóstwie, ubóstwo to sytuacja moralnie niedopuszczalna; z kolei
wykluczenie z powodu ubóstwa, dewiacji, odrzucenia lub braku więzi jest samo w sobie
problemem moralnym, powoduje też obawy o to, że ludzie poza społeczeństwem nie
mają powodów, aby przestrzegać jego norm].
iii. ODPOWIEDŹ NA POTRZEBY - Potrzeby związane są z obowiązkami innych ludzi
[gdy potrzeby nie mogą być samodzielnie zaspokojone stają się roszczeniami w stosunku
do innych ludzi, a także społeczeństwa, ale są też inne podstawy do wysuwania roszczeń,
np. zasługi, osobista odpowiedzialność; ponadto roszczenia oparte na potrzebach mogą
być odrzucone, również z powodów moralnych]: 1) społeczeństwo określa
akceptowalne minimum [dotyczy to zarówno określenia samych potrzeb, jak i tego, co
je zaspokaja; Spicker nawiązuje tu do sondażowej metody określania tego, co niezbędne
każdej normalnej rodzinie, stosowanej w UK od lat 80.], 2) zobowiązania wobec ludzi
ubogich i wykluczonych są często słabe [ubóstwo utrudnia uczestnictwo w sieciach
społecznych zobowiązań, a wykluczenie oznacza znajdowanie się poza nimi; słabość
więzi oznacza też, że ci, którzy mają niezaspokojone potrzeby nie otrzymają pomocy]; 3)
odpowiedź na ubóstwo i wykluczenie musi mieć charakter społeczny [wynika to z
trzech przesłanek: problemy te są nie tylko problemami ubogich i wykluczonych, gdyż
zagrażają spójności społecznej; są to problemy o charakterze moralnym; zasada
uogólnionej wzajemności zakłada pewne obowiązki wobec tych zbiorowości. Większość
społeczeństw nie pozostawia swoich ubogich bez pomocy – jeżeli nikt nie ma
obowiązków wobec pewnych jednostek, pozostają ogólne obowiązki społeczeństwa].
b. WARUNKI UMOŻLIWIAJĄCE DOBROBYT – Ludzie mają prawa ekonomiczne i
społeczne
i. ROZWÓJ GOSPODARCZY - Dobrobyt zależy od rozwoju gospodarczego [nie jest
on wystarczającym, ale jest warunkiem koniecznym dla osiągania dobrobytu
materialnego, daje on możliwość życia i prosperowania, ale poza tym jest niezbędny dla
integracji społecznej: „Zaangażowanie w działalność gospodarczą i wymianę jest główną
determinantą rozwoju relacji społecznych poza krąg najbliższych”, dotyczy to również
członków gospodarstwa domowego osób bezpośrednio zaangażowanych w produkcję i
wymianę; bez wzrostu gospodarczego trudno byłoby o wzrost poziomu życia, sama
poprawa efektywności gospodarki to za mało; niemniej wzrost gospodarczy ma też
negatywne skutki uboczne]; 1) rozwój gospodarczy wymaga odpowiedniej struktury
instytucjonalnej dla gospodarki [struktura oznacza tu względnie stałe relacje między
różnymi częściami gospodarki, wzrost gospodarczy może pojawić się spontanicznie, ale
odpowiednia struktura może to ułatwić, Spicker nawiązuje tu do programów
strukturalnego dostosowania zalecanych przez MFW, pożyczki pod warunkiem reform
gospodarczych]; 2) dobrobyt wymaga także unikania ubóstwa [„Rozwój nie jest
wystarczający, aby ochronić ludzi przed materialnymi trudnościami”, jeżeli ubóstwo
rozumie się jako przeciwieństwo dobrobytu to rozwój gospodarczy powinien wystarczyć,
ale takie rozumowanie ma charakter tautologiczny; poza wzrostem potrzebne mogą być
też zmiany w relacjach społecznych i w statusie moralnym ubogich; ubóstwo i dobrobyt
mają również pozaekonomiczny wymiar].
ii. PODSTAWOWE BEZPIECZEŃSTWO - Bezpieczeństwo dotyczy dobrobytu
zarówno w przyszłości, jak i w chwili obecnej [„Bezpieczeństwo jest częścią
dobrobytu. Ważne jest nie tylko to, żeby ludzie mogli uzyskiwać dobra i usługi oraz
korzystać z nich, ale też to, aby proces ten do pewnego stopnia był przewidywalny”.
Bezpieczeństwo jest podstawową potrzebą, gdyż jest ludziom niezbędne, dotyczy ono
niepewnej przyszłości, czyli ryzyka zajścia niepomyślnych zdarzeń i podatności na ich
skutki; bezpieczeństwo ma wiele innych wymiarów poza ekonomicznym]: 1) zmiana
wiąże się z niebezpieczeństwem [rozwój gospodarczy i modernizacja związane z rosnącą
specjalizacją i podziałem pracy niosą wzrost dobrobytu materialnego, ale też większa jest
9
podatność na zmianę, gdyż ludzie mają mniej zabezpieczenia, „Główna kwestia dotyczy
tempa zmian i stopnia ochrony przed ich konsekwencjami”]; 2) najbardziej podatni na
zagrożenie są najubożsi [„zagrożenia w różnym stopniu dotyczą ludzi zajmujących
różne pozycje ekonomiczne i społeczne”, wyższa pozycja wiąże się z większymi
możliwościami zabezpieczenia poprzez oszczędności, inwestycje lub ubezpieczenie, a
pozycja społeczna daje kontakty i relacje umożliwiające uniknięcia trudności
ekonomicznych; ubóstwo związane jest też z mniejszą liczbą opcji wyboru, a przy tym
wybory te są też trudniejsze]; 3) zagrożenie społeczne (social insecurity) wymaga
zabezpieczenia społecznego [„Zagrożenie społeczne jest wyzwaniem dla dobrobytu”,
ludzie mogą się ubezpieczać przed różnymi rodzajami ryzyka, ale możliwości do tego są
zróżnicowane ze względu na zróżnicowane zasoby, to właśnie miało spowodować
pojawianie się systemów pomocy wzajemnej, które są podstawą „zabezpieczenia
społecznego”; nie jest to usługa, ale raczej ochrona, ponieważ „ludzie korzystają z niej
tylko, gdy wystąpi ubezpieczane ryzyko”; jest społeczna, gdyż jej działanie zależy od
udziału innych ludzi].
iii. STRUKTURA PRAW - Prawa są zasadnicze dla dobrobytu [„Zarówno prawa
negatywne, jak i pozytywne – wolności i prawa roszczeniowe – są konieczne dla
pomyślności”, pierwsze niekoniecznie związane są z obowiązkami innych osób; brak
praw wolnościowych nie oznacza, że nie będzie wolności działania, brak praw
roszczeniowych nie oznacza, że ludzie nie będą mieli zaspokojonych potrzeb, oznacza
tylko możliwość takich sytuacji, bardziej prawdopodobną w przypadku niektórych ludzi,
dla których prawa mają zasadnicze znaczenie. Prawa mają jednostki, ale ich przyznanie
nie jest wystarczające dla zapewnienia ochrony, gdyż często trudno z nich skorzystać, są
one jednak konieczne: „bez nich ludzie odizolowani społecznie stają się bezbronni, a ich
sytuacja może być zignorowana”]: 1) wolność jest warunkiem umożliwiającym
pomyślność [wolność oznacza niepodleganie ograniczeniom, władzę działania (power to
act) i „zdolność do myślenia za siebie”; bez wolności można mieć pomyślność, wolność
nie gwarantuje pomyślności, ponieważ ludzie mogą działać wbrew własnemu dobru, ale
„Ludzie nie są wolni do niszczenia własnego dobrobytu” przynajmniej w imię wolności,
np. sprzedawanie się w niewolę i samobójstwo oznaczają znaczne lub całkowite
ograniczenie wolności; „Dobrobyt jest konieczny, aby ludzie mieli władzę działania, a
autonomia decyzji wymaga pewnego poziomu wolności psychologicznej”]; 2) ochrona
polityczna jest konieczna dla zagwarantowania dobrobytu [Spicker ma tu na myśli to,
że system polityczny „określa perspektywy na pokój, przestrzeganie praw mniejszości
oraz praworządność”; zagrożenia w tym względzie dotyczą wszystkich innych wymiarów
dobrobytu, w tym sensie jest to kolejny warunek, który go umożliwia]; 3) prawa
ekonomiczne i społeczne są warunkami umożliwiającymi pomyślność [brak przeszkód
i ograniczeń w dążeniu do własnego dobrobytu jest konieczny, ale niewystarczający dla
jego osiągnięcia, jest to uzasadnienie dla praw ekonomicznych i społecznych, których
ochrona wiąże się z zapobieganiem, aby inni godzili w nasz dobrobyt lub przeszkadzali w
dążeniu do niego, a ich realizacja wiąże się z tym, że dobrobyt ma też wymiar
ekonomiczny i społeczny]; 4) prawa istnieją [ludzie nie tylko powinni mieć prawa, one
powstają i istnieją w wyniku społecznych interakcji i w związku z obowiązkami, które się
z nimi wiążą – „Jeżeli interakcje społeczne generują obowiązki, one również generują
prawa roszczeniowe”; niektóre prawa mamy jako jednostki, np. po spełnieniu warunków
ubezpieczenia społecznego mamy prawo do świadczeń, a inne jako osoby należące do
szerszych kategorii, np. osoby starsze, niepełnosprawne, dzieci czy obywatele jakiegoś
kraju; „Prawa i odpowiadające im obowiązki istnieją w sensie moralnym po prostu
dlatego, że ludzie wierzą w ich istnienie; obowiązki są intersubiektywne, jeżeli ludzie
wierzą, że mają jakiś obowiązek, to działają zgodnie z tym przekonaniem”; Spicker
nawiązuje też do idei obywatelstwa w szerszym sensie niż tylko ten zawiązany z
przynależnością do jakiegoś państwa, co oznacza „członkostwo w społeczeństwie oraz
strukturę ogólnych praw i obowiązków między jego członkami”].
10
c. ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE – zabezpieczenie społeczne jest niezbędne dla
zapewnienia dobrobytu.
i. ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE - Zabezpieczenie społeczne jest konieczne dla
dobrobytu [pojęcie zabezpieczenia społecznego obejmuje „zasadę działania zbiorowego
w celu ubezpieczenia pewnego zakresu ryzyk oraz zapewnienie usług zaspokajających
potrzeby”, „Zabezpieczenie społeczne jest konieczne dla dobrobytu, ponieważ zaspokaja
potrzeby co podnosi dobrobyt, a także dlatego, że bez niego dobrobyt ludzi jest
zagrożony”, zabezpieczenie społeczne jest koniecznym warunkiem, ale ono samo nie
wystarcza do zaspokojenia potrzeb materialnych i psychologicznych, ludzkich aspiracji,
praw, bezpieczeństwa, rozwoju gospodarczego]: 1) zabezpieczenie społeczne wymaga
działań zbiorowych [„Skuteczne zabezpieczenie społeczne wymaga wkładu innych ludzi
należących do społeczeństwa, którzy nie są w potrzebie w tym samym czasie”, ponieważ
bycie w potrzebie często oznacza niezdolność do działania. Wynika to również z uznania
wzajemnych zobowiązań oraz zasady rozkładu ryzyka na większe zbiorowości, co
wymaga akceptacji odpowiedzialności za innych]; 2) zabezpieczenie społeczne opiera
się na solidarności [czyli na przyjęciu, że obowiązki wobec innych istnieją w razie
wystąpienia ryzyka lub sytuacji zależności od innych; wczesnym przejawem
zabezpieczenia społecznego była dobroczynność „zapewnia ona ochronę, ale bez
gwarantowania praw”, zobowiązania nie dotyczą bezpośrednio osoby w potrzebie, ale
Boga lub całej wspólnoty; kolejnym przejawem są organizacje pomocy wzajemnej
polegające na ubezpieczeniach wzajemnych, np. związkowe kasy zapomogowe,
uzupełniane przez komercyjne ubezpieczenia działające na podobnej zasadzie, ale dla
zysku; Spicker wspomina o trzeciej formie solidarności – „wzajemne zobowiązania
wobec innych na bazie członkostwa w społeczeństwie”, co ma prowadzić do idei
redystrybucji]; 3) zabezpieczenie społeczne powinno być tak wszechstronne jak to
tylko możliwe [porażką zabezpieczenia społecznego jest to, że niektórzy pozostają w
sytuacji niezaspokojenia potrzeb mimo jego działania, co wiąże się z jego zakresem
przedmiotowym i podmiotowym, jest to uzasadnienie dla uczynienia go powszechnym i
pełnym].
ii. OGRANICZENIA RYNKU - rynki są niewystarczające dla zagwarantowania
dobrobytu [Spicker rozumie tu rynek szerzej niż w teorii ekonomii, podmiotami na
takim rynku są też organizacje społeczne, dostarczające usług bezpłatnie; „rynki nie
gwarantują i nie mogą zagwarantować dobrobytu dla całej ludności”, jest to nieco inna
kwestia w porównaniu z typowymi niedoskonałościami rynku, np. monopolem, który
zawyża ceny; „Ludzie mogą ucierpieć, gdy rynki działają dobrze”]; 1) solidarystyczne
zobowiązania nie gwarantują wszechstronnego zabezpieczenia społecznego [może nie
być tych, którzy mają jakieś zobowiązania wobec nas, z kolei ci, którzy je mają mogą
zaniedbywać wywiązywanie się z nich, a jeżeli tych problemów nie ma, może brakować
zasobów, żeby się z nich wywiązać mimo motywacji; w przypadku ubezpieczeń
wzajemnych może dochodzić do wykluczania z ubezpieczenia tych, których potrzeby w
razie wystąpienia danego ryzyka będą bardzo drogie; część ludzi prowadzi ryzykowany
tryb życia, a więc jakby sami narażają się na ryzyko, co osłabia uzasadnienie dla objęcia
ich ubezpieczeniem wzajemnym]; 2) rynki przejawiają tendencję do wykluczania
potrzebujących [w niektórych obszarach dominują ubezpieczenia wzajemne uzupełniane
ubezpieczeniami komercyjnymi, np. zdrowie i ubezpieczenie od ryzyk socjalnych, w
innych dominują podmioty działające dla zysku, np. mieszkalnictwo i usługi osobiste; w
obu przypadkach jednostki muszą zapłacić albo składkę, albo za usługę, co wymaga
stabilnej pozycji ekonomicznej; Spicker przytacza tu pogląd, że można oddzielić
redystrybucję od dostarczania usług, tzn. rynek jest wystarczający o ile każdemu
zapewnimy minimalny dochód, niemniej nadal pozostaną problemy związane z
wykluczeniem z ubezpieczenia drogich potrzeb i ryzykownych zachowań], 3) rynki
mogą mieć też niepożądane skutki społeczne [rynki alokują zasoby nierównomiernie w
11
sensie geograficznym; efekty zewnętrzne czyli skutki uboczne decyzji ekonomicznych
podejmowanych przez ludzi są liczne i wpływają one na dobrobyt i życie społeczne,
korzystanie z niektórych dóbr i usług może być cenniejsze dla społeczeństwa niż dla
poszczególnych jednostek (merit goods)].
iii. USŁUGI SPOŁECZNE - Zabezpieczenie społeczne wymaga usług społecznych
(social services) [mogą być one udzielane na różnych zasadach i przez różne organizacje,
np. dobroczynne, wzajemnościowe, nie dla zysku, bezpłatnie, komercyjnie; od usług
publicznych odróżnia je to, że dotyczą sytuacji, które sprawiają, że ludzie stają się zależni
od innych, np. bezrobocia, niepełnosprawności, choroby, starości, są to usługi dla ludzi w
potrzebie; w pewnych sytuacjach nie wystarczy dać ludziom pieniądze, żeby zaspokoili
swoje potrzeby, np. dotyczy to dzieci i osób upośledzonych umysłowo, czy niezdolnych
do zorganizowania sobie pomocy nawet, gdy mają pieniądze; ponadto złożone usługi
trudno sobie samemu kupić, np. osobno od lekarza, pielęgniarki, salowej itd.; usługi
społeczne są odpowiednie dla tych rodzajów potrzeb, przed których niezaspokojeniem
chroni zabezpieczenie społeczne]: 1) usługi społeczne dają dobrobyt [usługi społeczne
nie tylko zaspokajają bezpośrednio pewne potrzeby, ale mają też funkcje ułatwiające (np.
pośrednictwo pracy) i rozwojowe (np. edukacja), pomagają ludziom w samodzielnym
radzeniu sobie z trudnościami życiowymi]; 2) usługi społeczne nie muszą być udzielane
poprzez działanie zbiorowe [o ile zabezpieczenie społeczne musi być zapewniane jako
działanie zbiorowe, to już usługi społeczne niekonieczne, np. można z ubezpieczenia
wzajemnego kupować usługę na rynku]; 3) usługi społeczne rozwijają się w
społecznym kontekście [sama industrializacja nie może wyjaśniać rozwoju
zabezpieczenia społecznego, gdyż wg koncepcji Spickera występuje ono nawet w
społecznościach plemiennych; usługi społeczne często organizowane są przez
pracodawców i związki zawodowe, gdzie indziej dominują specjalne instytucje; w
różnych krajach systemy dostarczania usług społecznych mogą być odmienne ze względu
na historyczny rozwój, tradycje, różnice kulturowe itd.].
iv. PODSTAWY MORALNE ZAPEWNIANIA DOBROBYTU - Zabezpieczenie
społeczne i usługi społeczne to działania moralne [działania społeczne są
uwarunkowane przez normy moralne, dotyczy to również zabezpieczenia społecznego i
usług społecznych; są one jednak bardziej zakorzenione w moralności w porównaniu z
innymi działaniami społecznymi, wynika to ze „zobowiązań solidarnościowych, które
łączą ludzi w ramach pomocy wzajemnej”; poza tym dobrobyt jest pojęciem
normatywnym, gdyż wymaga odpowiedzi na pytanie, jakie życie jest dobre; tam gdzie
łamane są normy moralne tam dobrobyt jest mniejszy]: 1) działania zbiorowe na rzecz
dobrobytu przenika moralność [udzielający sobie pomocy wzajemnej ludzie wiedzą, że
to przynosi im korzyść, a jednocześnie wierzą, że jest to moralnie słuszne, „Jedną z
niewielu rzeczy, która może unieważnić moralne zobowiązania jest ich złamanie przez
drugą stronę”, stąd wynika, że oszustwa socjalne zniechęcają ludzi do udziału w pomocy
wzajemnej]; 2) działania zbiorowe są przedmiotem konfliktów moralnych [mamy
liczne obowiązki w stosunku do różnych ludzi, jednoczesne wywiązywanie się z nich
bywa trudne lub niemożliwe; między obowiązkiem pomocy wzajemnej a różnymi
przekonaniami politycznymi i religijnymi również mogą występować konflikty].
d. DOBROBYT I REDYSTRYBUCJA – dobrobyt zakłada redystrybucję
i. DOBROBYT W SPOŁECZEŃSTWIE - Zapewnianie dobrobytu odzwierciedla
wartości społeczeństwa, w którym ma ono miejsce [np. pracę, rodzinę czy tradycje
narodowe, jeżeli ceni je społeczeństwo powinno to znaleźć również odzwierciedlenie w
działaniach zbiorowych na rzecz dobrobytu, niemniej same te działania mogą rozwijać
nowe formy relacji społecznych]: 1) działania neutralne mogą mieć nieneutralne
(biased) skutki [czyli działania zbiorowe na rzecz dobrobytu w społeczeństwie z
nierównościami mogą mieć konsekwencje, które będą je odzwierciedlać, np. system
uzależniający wysokość świadczeń od wysokości zarobków będzie odzwierciedlał
12
nierówność płac; Spicker wspomina też o nierównościach pod względem płci i rasy, które
widoczne też będą w skutkach działania systemu zabezpieczenia społecznego, zarzucano
mu więc dyskryminację kobiet i mniejszości; jest to jednak raczej krytyka społeczeństwa,
a nie zabezpieczenia społecznego, którego celem nie jest zmiana struktury społeczeństwa,
choć być może powinna być] – działanie, które uwzględnia warunki społeczne może je
wzmacniać [założenia dotyczące relacji społecznych mogą wpływać na to, jak
zaspokajane są potrzeby poprzez zabezpieczenie społeczne, co ma wpływ na
społeczeństwo, np. jeżeli mężczyznę uznaje się za jedynego żywiciela, a kobietę za
opiekunkę, to świadczenia opiekuńcze będą przyznawane kobietom, będzie to miało
jednak dyskryminujący wpływ, gdy role będą odwrotne; zagadnienie to blisko jest
związane z kwestią bodźców, jakie zawarte są w zabezpieczeniu społecznym;
instrumenty redystrybucyjne nie powinny karać ludzi za to, że czynią dobrze i nagradzać
ich za to, że czynią źle, a o to czasem oskarża się zabezpieczenie społeczne; Spicker
nawiązuje tu do Murraya i do Spencera i powołuje się na badanie z 1975 r. w którym
wykazano, że ludzie słabo reagują na bodźce związane z zabezpieczeniem społecznym], a
działanie które ich nie uwzględnia może być niesprawiedliwe [jeżeli w ogóle nie
uwzględni się relacji społecznych, żeby wszystkich potraktować równo, może to mieć
również niepożądane konsekwencje, np. nieuwzględnianie wspólnego utrzymywania się
spowoduje, że za ubogich uznamy również niepracujących współmałżonków w
zamożnych gospodarstwach domowych], 2) nie ma neutralnych skutków (outcomes)
[„Jeżeli działania neutralne mają nieneutralne konsekwencje, jedynym sposobem
osiągnięcia neutralnych wyników jest wybór środków rozwiązywania kwestii, które nie
są neutralne, zaprojektowanych tak, aby zmienić sytuację na bardziej zrównoważoną”].
ii. SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNA - Sprawiedliwość społeczna jest zasadą
dystrybutywną [Platon uważał, że sprawiedliwości jest tym, co moralnie słuszne lub
dobre; Arystoteles pisał o sprawiedliwości, że jest nią proporcjonalność, sprawiedliwa
kara jest proporcjonalna do winy, sprawiedliwa płaca do wartości pracy itd., jest to zasada
sprawiedliwości dystrybutywnej – podział czegoś między ludzi według jakiegoś
kryterium]: 1) zasadą sprawiedliwości jest zasada spójności [Spicker ma tu na myśli
zasadę, że podobne przypadki należy traktować tak samo, a różne przypadki różnie, np.
za to samo przestępstwo należy ukarać tak samo]; 2) sprawiedliwość to nie dobrobyt
[sprawiedliwość może prowadzić do zmniejszenia dobrobytu, co jest oczywiste w
przypadku sprawiedliwości w systemie karnym, kara zmniejsza dobrobyt ukaranego (ale
jeżeli to przeciwdziała godzeniu przez niego w dobrobyt innych, to dobrobyt wszystkich
dzięki temu wzrośnie); realizacja zasady sprawiedliwości dystrybucyjnej może zwiększać
dobrobyt jednych kosztem dobrobytu innych, a przy założeniu o malejącej krańcowej
użyteczności dochodu może być to związane ze wzrostem dobrobytu; tak czy inaczej
dobrobyt osób w lepszej sytuacji (wyższe potrzeby i aspiracje wymagają większych
dochodów) jest poświęcany dla dobrobytu tych w gorszej (zaspokojenie podstawowych
potrzeb)].
iii. NIERÓWNOŚĆ - Dobrobyt jest ograniczony przez upośledzenie (disadvantage)
społeczne [„Ludzie o niższym statusie mają nie tylko ograniczony dostęp do zasobów
społecznych i możliwości, ale także zmniejszony zbiór społecznych zobowiązań... ich
solidarność z innymi jest ograniczona... upośledzenie społecznych relacji zmniejsza
uprawnienia i przez to władzę dysponowania zasobami. Związek między niskim statusem
i niską pozycją ekonomiczną nie jest przypadkowy... im głębsze upośledzenie, tym
większe prawdopodobieństwo, że dobrobyt będzie osłabiony”, istnieje wyraźna granica
upośledzenia powodującego deprywację (stwierdzana w badaniach typu Breadline
Britain) i jest to uzasadnienie dla zabezpieczenia społecznego, które powinno zapobiegać
jej przekroczeniu, a jednocześnie jest to podstawa do wyznaczenia granicy działania
zasady sprawiedliwości dystrybucyjnej (próg wsparcia dochodowego obywateli)]: 1)
nierówność to upośledzenie w kontekście społecznym [„Nierówność nie jest tylko
różnicą”, różnice są nierównościami wtedy, gdy prowadzą do upośledzenia w stosunku
13
do innych ludzi i w relacjach społecznych; „Posiadanie niskiego dochodu i majątku jest
formą upośledzenia, a nierówności dochodowe są ważną formą nierówności”, ilość
pieniędzy przekłada się na zdolność dysponowania zasobami, kto ma ich więcej, ma tę
zdolność większą], 2) struktura stosunków społecznych wiąże się z upośledzeniem
[„nierówności są integralną częścią każdego złożonego społeczeństwa”, Spicker zgadza
się z tym stwierdzeniem, ale nie wynika z niego, że należy zaakceptować upośledzenie
wynikające z takich nierówności, one same stwarzają zagrożenie dla integracji
społecznej, zbyt duże różnice tworzą też duży społeczny dystans i przeszkadzają w
interakcjach], 3) sprawiedliwość zaczyna się wraz z równością [sprawiedliwość
podziału nie wymaga równości, ale proporcjonalności według odpowiedniego kryterium,
gdy jest nim tylko człowieczeństwo każdy powinien dostać tyle samo, równość jest więc
pierwotna, każdy nierówny podział powinien być uzasadniony poprzez wskazanie
kryterium, np. potrzeb, zasług, wkładu pracy], 4) nierówności, które nie są
usprawiedliwione muszą być skorygowane [jednym z usprawiedliwień nierówności był
warunek wzrostu dobrobytu osób w najgorszej sytuacji (Rawls), co jednak Spicker
krytykuje podając przykład poprawy dobrobytu kosztem wykluczenia społecznego
(domowi niewolnicy w starożytnym Rzymie); inne uzasadnienie zaproponował Nozick –
sprawiedliwe przekazanie własności poprzez wymianę lub spadek usprawiedliwia
wynikające stąd nierówności, ale są inne zasady które usprawiedliwiają redystrybucję.
Korygowanie nierówności zależy od ich rodzaju, inaczej traktuje się nierówności pod
względem rasy, a inaczej pod względem płci].
iv. REDYSTRYBUCJA - Zabezpieczenie społeczne ma charakter redystrybucyjny
[finansowanie usług społecznych ze wspólnego funduszu ma charakter redystrybucyjny,
m.in. w czasie, gdy opłacenie składki było wcześniej, a otrzymanie usługi później; mamy
redystrybucję poziomą (np. od osób bez dzieci do osób z dziećmi lub odwrotnie) i
pionową (od bogatych do biednych lub odwrotnie), zabezpieczenie społeczne i usługi
społeczne koncentrują się na potrzebach i sytuacjach zależności, a więc mają zwykle
charakter redystrybucji pionowej i w intencjach przynamniej od bogatych do biednych]:
1) redystrybucja jest immanentną cechą solidarności [solidarność utożsamiona z
pomocą wzajemną i redystrybucja są ze sobą związane, ale są inne powody redystrybucji
(np. kompensata szkód) oraz inne formy solidarności niż redystrybucja; solidarność
wyrażana jest działaniami zbiorowymi opartymi na obowiązkach, to prowadzi do łączenia
zasobów formie pomocy wzajemnej, zabezpieczenie społeczne ma charakter
redystrybucyjny], 2) dystrybucja zasobów jest sprawą konwencji [wartość dóbr i usług
jest względna, zależy od skłonności i zdolności ludzi do zapłaty za nie, wartość określana
jest przez społeczeństwo; podobnie jest z wartością pracy, praca dla bogatych zwykle jest
lepiej opłacana niż praca dla biednych, ponieważ ci pierwsi mają większą zdolność do
zapłaty, praca brudna jest gorzej opłacana od czystej, praca kobiet jest gorzej opłacana
niż mężczyzn; praca kierowników jest lepiej opłacana niż praca podwładnych itd. są to
społeczne konwencje, a nie jakieś obiektywne wyznaczniki wartości pracy dla innych,
stąd pierwotna dystrybucja dochodu wynika ze zbioru społecznych konwencji; podobnie
jest z redystrybucją]; 3) redystrybucja to część zasad gry [redystrybucja nie jest tylko
ingerencją rządu w naturalne mechanizmy życia społecznego, ale stanowi ich część,
ponieważ ludzie dobrowolnie współdziałają w różnych formach organizacyjnych pomocy
wzajemnej: „Redystrybucja jest normalnym aspektem urządzenia społeczeństwa”, jest to
instytucja społeczna w sensie integralnej części życia społecznego, jest wśród norm i
oczekiwań społeczeństwa: „Jeżeli redystrybucja jest właściwością solidarności, a ta jest
właściwością społeczeństwa, zatem redystrybucja jest właściwością społeczeństwa”, jest
zinstytucjonalizowana np. uznawana za naturalną w rodzinie, we wspólnocie
wyznaniowej].
v. REDYSTRYBUCJA POMIĘDZY SPOŁECZEŃSTWAMI - Istnieją obowiązki w
stosunku do ludzi z innych krajów [„Społeczne zobowiązania nie kończą się razem z
granicami społeczeństwa”, ponieważ jednostki mają obowiązki wobec ludzi z innych
14
grup, z którymi łączą ich jakieś relacje, społeczeństwa mają obowiązki wobec innych
społeczeństw, zobowiązania mają charakter humanitarny i dotyczą wszystkich ludzi]: 1)
sprawiedliwość, równość i redystrybucja mają zastosowanie jedynie w konkretnym
kontekście społecznym [zasady redystrybucji wewnątrz grup różnią się od tych między
grupami i tych między społeczeństwami, ponieważ siła więzi społecznych zmniejsza się
wraz ze zwiększającym się dystansem społecznym], 2) zakres obowiązków wobec ludzi
w innych krajach jest ograniczony [pomoc rozwojowa udzielana krajom rozwijającym
się ma zwykle charakter pożyczek związanych z interesami donatorów, a nie
humanitarnymi motywacjami, sprawiedliwością i redystrybucją, wyjaśnia to słabość
więzi solidarności, wzajemności i współzależności].
PAŃSTWO I DOBROBYT
3. PAŃSTWO DOBROBYTU JEST ŚRODKIEM WSPIERANIA I UTRZYMYWANIA
DOBROBYTU W SPOŁECZEŃSTWIE
a. ROLA PAŃSTWA - „Rząd został wymyślony po to, aby zaspokajać ludzkie potrzeby”
[cytat z Edmunda Burke’a]
i. ISTOTA RZĄDU - Rząd jest formą działania zbiorowego [państwo to instytucje
tworzone i działania podejmowane przez rząd, ten dzieli się na część ustawodawczą,
sądowniczą i wykonawczą (jest to więc szerokie pojęcie rządu, u nas kojarzonego
głównie z władzą wykonawczą na poziomie centralnym); państwo to raczej instytucje, a
nie grupy ludzi; to „kombinacja urzędów (agencies) i procedur, które razem stanowią
organizacyjne instrumenty za pomocą których może być wprowadzana w życie polityka”
(tu bliżej do utożsamienia państwa z administracją publiczną, w każdym razie z aparatem
implementacyjnym decyzji rządu)]: 1) działanie zbiorowe poprzez rząd jest podobne
do innych form działań zbiorowych [niemniej prowadzone jest na poziomie całego
społeczeństwa, co jest jego cechą charakterystyczną. Liberałowie krytykują
zaangażowanie państwa w sprawy dobrobytu obywateli, głównie dlatego, że jest to
związane z przymusem, ale Spicker oddala ten argument twierdząc, że zabezpieczenie
społeczne nie musi być obowiązkowe, a do tego wiele niepaństwowych form
zabezpieczenia również wiąże się z przymusem, np. układy zbiorowe między związkami i
pracodawcami obowiązują wszystkich pracowników w danej branży. Zabezpieczenie
społeczne jest działaniem zbiorowym, które jest korzystne, pożądane i jest częścią
ludzkiej aktywności, twierdzenie, że działalność pozarządowa jest tu uzasadniona i
prawomocna, a działalność rządu nie jest, trudno jest wyjaśnić inaczej niż ideologiczną
niechęcią do państwa i rządu. Spicker wspomina o dwóch dodatkowych argumentach
przeciwko zaangażowaniu państwa: może być ono wykorzystane do złych celów (Hayek i
przykład III Rzeszy), ale każde działanie społeczne na większą skalę narażone jest na
takie same niebezpieczeństwo – „władza dokonywania zmian na lepsze może być
wykorzystana do zmiany na gorsze”; drugi argument jest taki: działania podmiotów
określonego rodzaju mające prawomocność w jednych obszarach życia społecznego
mogą jej nie mieć w innych jego obszarach – „prawomocne działanie podjęte przez jeden
podmiot może być nieprawomocne, gdy zostanie podjęte przez inny i w innej sferze”, np.
oddzielenie religii od państwa w jednych społeczeństwach jest silne, a w innych słabe;
działania w zakresie zabezpieczenia społecznego czy dobrobytu w jednym
społeczeństwie mogą być podejmowane przez podmioty pozapaństwowe (np.
pracodawców związki zawodowe, kościoły), ale już nie przez państwo, w innym
społeczeństwie taka zasada może jednak nie obowiązywać. Co do istoty zabezpieczenia
społecznego nie ma tu różnicy, tzn. działania rządu też są działaniami zbiorowymi, cele
są zaś podobne, to, co odróżnia rząd, to duża władza i ogólnospołeczny zakres działania,
wiąże się to z dużą odpowiedzialnością, ale daje też duże możliwości]; 2) państwo
zapewnia ramy dla działalności politycznej [pogląd, że państwo reprezentuje interesy
uprzywilejowanych klas bardziej oddaje rzeczywistość w krajach rozwijających się, w
społeczeństwach rozwiniętych rządzenie opiera się na dialogu z wieloma grupami
15
interesów, a system rządzenia jest zwykle zdecentralizowany, co oznacza, że obywatele
podlegają wielu różnym poziomom władzy (lokalna, regionalna, centralna,
ponadnarodowa, np. w UE); służy to m.in. temu, aby przenosić konflikty polityczne na
niższy lub wyższy poziom niż rząd centralny, aby nie kumulowały się wokół niego, a
także jest to sposób na ukrycie podziałów
lokalnych i regionalnych. Wobec
regionalizacji (UE) i decentralizacji państwo narodowe wydaje się tracić wpływ na
sprawy gospodarcze (na rzecz UE) i społeczne (na rzecz niższych poziomów władzy),
zachowuje ono jednak funkcje reprezentacji narodowych interesów i w zakresie legislacji
na danym terytorium, dlatego będzie ono nadal głównym forum działalności politycznej].
ii. PAŃSTWO I SPOŁECZEŃSTWO - Państwo jest częścią społeczeństwa [„Państwo
funkcjonuje w kontekście społecznym: system prawny, zasady wymiany i działań
zbiorowych są jednocześnie społeczne i polityczne... nie jest możliwe odróżnienie relacji
społecznych od relacji regulowanych przez państwo... państwo i społeczeństwo rozwijały
się razem”, wzrost solidarności społecznej i zwiększanie zaangażowania państwa
przenikają się wzajemnie]: 1) rząd związany jest ze wspólnotą polityczną [„Nie ma
koniecznego związku między państwem a narodem lub kulturą”, państwa mogą
obejmować wiele społeczeństw, być sztucznie tworzone lub też znikać objęte innymi
państwami. Określenie „wspólnota polityczna” jest „sztucznym konstruktem” i oznacza
ludzi podlegających pewnemu politycznemu i prawnemu reżimowi i którzy mają w
związku z tym pewne prawa; społeczeństwo i wspólnota polityczna oznaczają po części
coś innego, ale znaczenie tych pojęć pokrywa się też w dużej mierze; wspólne instytucje
polityczne mogą rodzić nowe wartości i tożsamości]; 2) rządy mogą działać w celu
utrzymania lub zmiany społeczeństwa [„Mimo że rząd jest częścią społeczeństwa może
próbować je zmieniać”. Ten wątek dotyczy też sposobu definiowania polityki społecznej,
w szerszym znaczeniu są to właśnie działania rządu, które mają na celu przeciwdziałanie
lub wywoływanie zmian w strukturze społeczeństwa, w strukturze stosunków i relacji
społecznych (u nas pokrywa się to po części z kwestią odróżnienia polityki społecznej od
polityki socjalnej), z drugiej strony wpływ rządów na wielkie zmiany społeczne
współczesności, np. globalizacja gospodarki, rewolucja w telekomunikacji czy kultura
masowa wydaje się być bardzo ograniczony].
iii. WŁADZA PRAWOMOCNA - Rządy opierają się na legitymizacji władzy
(authority) [legitymizowana władza to prawo do podejmowania działań i ograniczania
działań innych, umożliwia ona rządzenie, czyli ustanawiania ram działania dla innych
stowarzyszeń i organizacji, a także wymuszania pewnych zachowań zgodnych z
ustanowionymi standardami. Źródeł legitymizacji rządów jest wiele, np. wybory, ale
rządy niedemokratyczne też mogą czerpać legitymizację z wykonywania funkcji, które
uznaje się za potrzebne dla trwania społeczeństwa jako całości]: 1) legitymizacja rządu
wywodzi się z moralności jego działań [„Legitymizacja rządu określa jego status
moralny; rząd legitymizowany jest rządem moralnie akceptowanym”, ta akceptacja nie
musi być związana z pochodzeniem rządu, np. boskie, tradycyjne czy z wyboru; niektóre
rządy wyłonione w sposób demokratyczny podejmowały potem nieprawomocne
działania, co im odbierało legitymizację – „Właściwym testem na legitymizację rządu jest
to, czy działa on w sposób prawomocny (legitimate)”]; 2) zadaniem rządu jest służenie
interesom obywateli [działania rządu mają charakter zbiorowy, w pewnych warunkach
mają one pierwszeństwo w stosunku do innych działań, co usprawiedliwione jest tym, że
rząd działa w interesie wszystkich a nie tylko pewnych grup w społeczeństwie.
Obywatelstwo oznacza członkostwo we wspólnocie politycznej, co nie do końca pokrywa
się z członkostwem w społeczeństwie, obywatelami w sensie politycznym mogą być też
wykluczeni, a polityczne obywatelstwo może być też odebrane lub nieprzyznane
niektórym członkom społeczeństwa. Rozwój obywatelstwa politycznego był głównym
czynnikiem w rozwoju państwa dobrobytu, sprawiając, że rządy bardziej zaangażowały
się w kwestie zabezpieczenia społecznego. Stało się tak dlatego, że demokratyczne rządy
16
w większym stopniu muszą uwzględniać poglądy obywateli w tym zakresie, gdyż dzięki
temu utrzymują się przy władzy].
b. PAŃSTWA DOBROBYTU – państwa dobrobytu zapewniają zabezpieczenie społeczne
i. PAŃSTWO I DOBROBYT - Prawomocne (legitimate) rządy chronią dobrobyt
swoich obywateli [jeżeli rządy mają służyć swoim obywatelom to powinny robić to,
czego oni od nich oczekują lub to, co przyniesie im korzyści, zabezpieczenie społeczne
jest jedną z tych rzeczy, wymaga działania zbiorowego i nie jest dostarczane w
wystarczającym zakresie przez rynek]: 1) dobro obywateli jest najwyższym prawem
(salus populi suprema lex esto) [problem polega tu na tym, że instrumenty osiągania tego
dobra mogą być nieprawomocne lub nielegalne, np. stan wojenny, zbrojenia, wojna; sam
cel nie uprawomocnia jeszcze metod jego osiągania], 2) demokratyczne rządy
zabezpieczają dobrobyt [demokracja ma zarówno wymiar polityczny, jak i związany z
wartościami liberalnymi; czasem zakłada się, że demokracja jako taka jest lepsza dla
dobrobytu obywateli w porównaniu z innymi ustrojami].
ii. ZABEZPIECZANIE DOBROBYTU - Rządy muszą zabezpieczyć warunki
umożliwiające dobrobyt [czyli rozwój gospodarczy, spójność społeczną i
bezpieczeństwo oraz prawa obywatelskie; zapewnienie warunków umożliwiających lub
wstępnych nie jest równoznaczne z zapewnieniem dalszych warunków]: 1) rządy
powinny dbać o rozwój gospodarczy [dyskusja między różnymi szkołami w ekonomii
na temat roli państwa – szkoła neoklasyczna vs Keynesizm; dodatkowe kwestie
empiryczne, czy wydatki na politykę społeczną przeszkadzają w rozwoju gospodarczym];
2) rządy powinny chronić prawa swoich obywateli [dotyczy to praw osobistych, jak i
społecznych i ekonomicznych; przyznawanie praw może być jednak nadużywane dla
celów politycznych i przyczyniać się do klientelizmu; ograniczanie praw też może mieć
miejsce, jeżeli poprą to wyborcy]; 3) rządy powinny wspierać spójność społeczną i
podstawowe bezpieczeństwo [„nie zawsze jest jasne, jaki rodzaj polityki wspiera
spójność społeczną”].
iii. DOSTARCZANIE DOBROBYTU - Ktoś musi zapewnić zabezpieczenie społeczne
[spontaniczne zabezpieczenie społeczne nie musi obejmować wszystkich członków
społeczeństwa, ani też wszystkich ryzyk; w pierwszym przypadku ktoś musi zająć się
zabezpieczeniem społecznym dla wykluczonych, a w drugim spowodować pokrycie
wszystkich ryzyk; poza tym ludzie potrzebują zabezpieczenia społecznego, a rząd jest po
to, żeby dbać o zaspokajanie potrzeb obywateli, czyli ich dobrobyt, stąd może też
uczestniczyć w zabezpieczeniu społecznym]: 1) nie musi tego robić rząd [„Nie ma nic
takiego w systemie zobowiązań, co wskazywałoby, że to rząd musi sam zaspokajać
potrzeby”, ma on wiele różnych pośrednich sposobów do dyspozycji, aby zabezpieczenie
społeczne było dostarczane przez podmioty niezależne od rządu]; 2) jako ostatnia
instancja rząd ma taki obowiązek z założenia [wykluczeni z sieci wzajemnych
zobowiązań a będący w potrzebie pozostają poza siecią solidarystycznych zobowiązań i
w związku z tym ich dobrobyt zależy od działania rządu; nic nie robiąc w tym zakresie
narażamy się na takie zjawiska, jak żebractwo, bezdomność i wzrost przestępczości]; 2)
usługodawca ostatniej instancji oferuje coś więcej niż ostateczność [Spicker uważa, że
rezydualna polityka społeczna, uruchamiana, dopiero gdy już wszystko inne zawiedzie
dla najbardziej potrzebujących na poziomie minimalnym nie jest dobrym rozwiązaniem
(różne rodzaje kłopotów: od trudności z rozpoznaniem, gdzie już wszystko zawiodło,
przez identyfikowanie najbardziej potrzebujących, do kwestii stygmatyzacji i kosztów)];
3) zapewnienie dobrobytu związane jest zaangażowaniem rządów w redystrybucję
[redystrybucja jest nieodłączną właściwością zabezpieczenia społecznego i jeżeli rząd
bierze za nią odpowiedzialność, to musi też uwzględnić kwestie redystrybucji; są one
związane zarówno z zasadą sprawiedliwości społecznej, jak i zabezpieczenia
społecznego; „Sprawiedliwość społeczna nie może być osiągana wyłącznie poprzez
zapewnienie równego traktowania przy udzielaniu usług społecznych. Takie podejście w
17
jednej sferze nie uwzględniające nierówności w innych, może dać ogólnie
niesprawiedliwe wyniki”].
iv. PAŃSTWA DOBROBYTU - Państwa dobrobytu są po prostu instytucjonalną formą
zabezpieczenia społecznego [„Powojenne państwa dobrobytu reprezentują rozszerzenie
działalności państwa na dziedzinę wcześniej zdominowaną przez działania zbiorowe:
formalną instytucję zabezpieczenia społecznego jako społeczne zobowiązanie”]: 1)
zabezpieczenie społeczne jest możliwe bez państwa [„zabezpieczenie społeczne
poprzedzało państwową interwencję” była ona „konstruowana na podstawie już
wcześniej istniejących systemów”; czynniki prowadzące do większego zaangażowania
państw: rynkowe formy zabezpieczenia społecznego okazywały się niewystarczające;
prywatni ubezpieczyciele zdali sobie sprawę, że wiele poważnych problemów
społecznych nie da się ubezpieczyć na aktuarialnych zasadach; systemy budowane przez
poszczególne grupy zawodowe stopniowo były włączane do państwowych; pomoc
państw dla rolnictwa znacznie wyprzedziła pomoc dla mieszkańców miast. W państwach
rozwijających się tworzenie państwowego zabezpieczenia społecznego w większym
stopniu było budowane odgórnie przez rząd, Spicker podaje przykład Indii]; 2) jest
więcej niż jeden rodzaj państwa dobrobytu [mamy tu krótki opis poszczególnych
modeli, np. niemieckiego jako społeczno-zawodowego ubezpieczenia ze
zdecentralizowaną administracją, finansowanego ze składek nałożonych na płace do
pewnego poziomu, proporcjonalne do nich świadczenia i obowiązkowe tylko do
pewnego poziom płacy. Interesujące uwagi na temat USA jako „zdecentralizowanego
altruizmu społecznego”]; 3) państwa dobrobytu trudno jest poklasyfikować [Spicker
przytacza tu kilka różnych schematów klasyfikacyjnych, w tym Esping-Andersena,
stwierdza też, że niektóre kraje trudno było umieścić w ich ramach. Każde państwo
dobrobytu rozwijało się w specyficznych warunkach historycznych, społecznych i
politycznych].
c. POLITYKA SPOŁECZNA – dobrobyt jest wspierany i utrzymywany poprzez politykę
społeczną.
i. WSPIERANIE DOBROBYTU - Polityki społeczne powinny mieć na celu
zwiększanie dobrobytu [polityka społeczna rządu jest „zbiorem instrumentów i metod
(approaches), które przyjmuje on w związku z zabezpieczeniem społecznym i
zapewnianiem dobrobytu”; uzasadnieniem jest to, że rządy powołano dla dobra
obywateli, a także dodatkowo – istnieją obowiązki wobec potrzebujących, a obywatele
mają prawa; jeżeli jednak polityka społeczna jest działaniem moralnym, to co słuszne
moralnie niekoniecznie musi być dobre (w sensie korzystne dla interesu poszczególnych
ludzi); poza tym polityka społeczna służy też do ograniczania zachowań niepożądanych,
co wiąże się z ograniczaniem dobrobytu tych, którzy je chcą przejawiać]: 1) polityka
społeczna jest działalnością o charakterze moralnym [produkcji i dostarczania
żywności i mieszkań na ogół nie wiąże się z ocenami czy zasadami moralnymi, dlaczego
mamy to robić z resztą tego, co składa się na dobrobyt? Spicker odpowiada, że sam fakt,
że rząd biorąc na siebie odpowiedzialność za te sprawy i prowadzi wobec nich jakąś
politykę sprawia, że stają się to kwestie moralne, np. odpowiedzialności za wyniki
polityki społecznej. Przyjęcie odpowiedzialności za dobrobyt pewnych grup, np.
weteranów, uruchamia zasady moralne, w wyniku czego odpowiedzialność ta jest
rozszerzana na inne grupy czy kategorie mające jakieś zasługi dla społeczeństwa]; 2)
istnieje moralny obowiązek zwiększania dobrobytu [szczególnie w utylitaryzmie, za
moralny obowiązek uznaje się zwiększanie dobrobytu, gdyż moralność utożsamia się z
tym, co poprawia nasz dobrobyt; takie podejście stosowano nawet tam, gdzie dominuje
zasada odpłaty i przywracania równowagi moralnej, czyli w polityce karnej, wiązało się
to z ideą resocjalizacji i przywrócenia przestępcy do społeczeństwa]; 3) polityka
społeczna powinna zwiększać równocześnie dobrobyt społeczny i osobisty [dobrobyt
społeczeństwa to nie tylko suma dobrobytu jednostek, które są jego członkami, na jego
18
dobrobyt składa się też społeczna integracja i rozwój gospodarczy; dobrobyt jednostki
może być czasem ze szkodą dla dobrobytu społeczeństwa i odwrotnie].
ii. FUNKCJE POLITYKI SPOŁECZNEJ - Polityki społeczne mają wiele celów
[według Spickera jest ich sześć: zaspokajanie potrzeb, łagodzenie upośledzenia, rozwój
potencjału, zmiana zachowań, podtrzymanie sytuacji materialnej, wytwarzanie
upośledzenia (karanie)]: 1) skupione są one zarówno na sprawach społecznych jak i
osobistych [polityka społeczna może być adresowana do jednostek lub do grup,
poszczególne cele z uwzględnieniem obu tych aspektów: zaspokajanie potrzeb (jednostek
- pomoc humanitarna / grup - rozwój gospodarczy, edukacja zawodowa), łagodzenie
upośledzenia (jednostek - kompensacja / grup - równość, sprawiedliwość społeczna),
rozwój potencjału (jednostek - rozwój indywidualnych zdolności / grup - solidarność,
spójność i integracja społeczna), zmiana zachowań (jednostek - nagrody, bodźce,
resocjalizacja / grup - kontrola społeczna), podtrzymanie sytuacji materialnej (jednostek ubezpieczenia społeczne / grup -reprodukcja ludności i kultury), wytwarzanie
upośledzenia (jednostek - karanie / grup - podziały społeczne)]; 2) polityka społeczna
nie może być trafnie opisana w kategoriach ideologicznych [ze względu na to, że
polityka społeczna jest bardzo złożona, podobnie jak jej wyniki, które nie są też
jednoznaczne i jednokierunkowe, ogólne dyskusje na jej temat opierają się na
uproszczeniach i przekonaniach ideologicznych, a także dotyczą częściej jej
poszczególnych dziedzin, a nie całości].
iii. PRAWOMOCNE I NIEPRAWOMOCNE DZIAŁANIA - Zabezpieczenie społeczne
nie zawsze jest uzasadnione (illegitimate), ale też nie zawsze jest bezzasadne [skrajni
liberałowie w ogóle kwestionują zaangażowanie państwa w sprawy społeczne, natomiast
marksiści uznawali, że państwo dobrobytu jest tylko częścią większego systemu
wyzysku, oba te poglądy Spicker uważa za całkowicie błędne; polityka społeczna jest
uzasadniona, gdy prowadzi ją rząd mający legitymizację, celem rządów jest dobrobyt
obywateli i powinny one chronić ich prawa; możliwe jest jednak czynienie zła
przynajmniej niektórym obywatelom poprzez politykę społeczną, czego przykładem była
przymusowa sterylizacja]: 1) usługi społeczne mogą być korzystne lub szkodliwe [na
ogół zakłada się, że z założenia są korzystne, ale próbowano wskazać ich szkodliwość dla
rodziny, a także pogłębianie problemów, które mają ograniczać; Spicker podaje bardziej
oczywiste przykłady przymusowej sterylizacji i instytucji izolacyjnych dla osób
niepełnosprawnych umysłowo], 2) usługi społeczne mogą być wyzwalające lub
opresyjne [polityka społeczna krytykowana jest za ingerencję i ograniczenie wolności
obywateli (liberalna prawica) lub postrzegana jako mechanizm kontroli i opresji (lewica);
Spicker jednak podkreśla, że wolność to nie tylko swoboda działania, ale również
możność działania i umiejętność wyboru, na tę drugą cechę dobrze wpływa łagodzenie
ubóstwa, a na trzecią – edukacja, stąd obowiązkowa edukacja ogranicza wolność
nieedukowania dzieci, ale wzmacnia ich autonomię i umiejętność wyboru; instrumenty
polityki społecznej można wykorzystywać świadomie przeciw wolności, np. edukacja
może być wykorzystana nie dla wolności, ale indoktrynacji], 3) polityka społeczna
powinna być oceniana we własnym kontekście [skoro polityka społeczna może być
wykorzystywana do dobrych i złych celów, dla jej oceny ważna jest nie tylko jej treść, ale
też intencje, którym ma służyć, czasem opiera się ona na trudnych wyborach, bez
uwzględnienia których trudno ją usprawiedliwić, np. izolowanie nosicieli groźnych
chorób zakaźnych; ponadto należy też uwzględniać zarówno jej zamierzone, jak i
niezamierzone skutki pozytywne i negatywne].
d. DZIAŁANIA PAŃSTWA – Państwa dobrobytu mają duży zakres wyboru między różnymi
sposobami realizowania polityki społecznej, ale może być ona oceniana na podstawie
wspólnych kryteriów.
i. PAŃSTWO I POLITYKA SPOŁECZNA - Państwa mogą robić takie rzeczy,
których nie mogą inne stowarzyszenia [„Państwa są podobne do formalnych
19
stowarzyszeń...”, mogą robić to co inne, ale też mają szczególne własności wywodzące
się z legitymizowanej władzy, co sprawia, że mają moralne prawo łączyć i kierować
działalnością innych]: 1) państwa ustalają zasady (rules) [chodzi o zasady wyrażone w
prawie materialnym i dotyczące usług społecznych, czyli przepisy prawne], 2) rządy
wymuszają [podstawowymi instrumentami rządu są zakazy i nakazy; „Zabezpieczenie
społeczne może zawierać elementy przymusu, aby zapobiegać niepożądanym działaniom,
narzucać działania moralne, prawo i minimalne standardy w celu ochrony jednych ludzi
przed działaniami lub zaniechaniami innych”], 3) rządy subsydiują i udzielają usług
[rządy mogą same udzielać usług poprzez swoje jednostki, mogą też kupować je u
niezależnych dostawców, albo subsydiować ich udzielanie poprzez redukcję kosztów]; 4)
rządy nakłaniają [poprzez instrumenty informacyjno-edukacyjne, np. edukację w
zakresie zachowań prozdrowotnych, a także poprzez bodźce pozytywne i negatywne,
które mają oddziaływać na całe społeczeństwo i skłaniać do zachowań pożądanych lub
zniechęcać do zachowań niepożądanych, mogą to być bodźce finansowe], 5) rządy
planują [rządy mogą testować, monitorować i ewaluować polityki].
ii. ZASPOKAJANIE POTRZEB PRZEZ PAŃSTWO - Państwo działa inaczej niż
rynki: 1) podaż i popyt na usługi udzielane przez państwo są niezależne [albo zależne
w inny sposób niż na zwykłym rynku, np. wzrost ich podaży zwykle się wiąże ze
wzrostem popytu na nie; usługi dla szczególnych grup mogą prowadzić do tworzenia się
grup interesów oraz do klientelizmu]; 2) udzielanie usług nie jest określone przez ich
koszt [„Wydatki państwa na usługi społeczne są ograniczone przez ich całkowity koszt...
jest to tylko ograniczenie, a nie motyw pierwotny”, w odróżnieniu od działalności firmy
nastawionej na zysk], 3) udzielanie usług przez państwo nie może być efektywne
[Ogólnym celem udzielania usług społecznych przez państwo nie może być efektywność,
czyli minimalizacja kosztów, musi to być porównanie kosztów ze skutecznością usług –
„osiąganie celów usług najniższym średnim kosztem”], 4) są inne powody
uzasadniające udzielanie usług przez rząd [są to: zapewnienie podobnych standardów
minimalnych, co łączy się ze sprawiedliwością i zasadą równego traktowania; kontrola
społeczna; większe zaangażowanie rządu w zapewnianie dobrobytu może dać korzyści
ekonomiczne związane z efektem skali, Spicker podaje przykład państwowej służby
zdrowia w UK, która w jednym z przeglądów OECD z 1990 r. została uznana za bardziej
ekonomiczną od tych w krajach z bardziej liberalnymi systemami].
iii. WYTWARZANIE DOBROBYTU - Państwa dobrobytu ustalają zasady
zapewniania zabezpieczenia społecznego: 1) dobrobyt może być zapewniany przez
wiele kanałów [poprzez ubezpieczenie społeczne, pomoc społeczną, ale też system
podatkowy, zatrudnienie w sektorze publicznym, system prawny związany z
odszkodowaniami, usługi mogą być dostarczane przez dostawców z różnych sektorów],
2) państwa dobrobytu opierają się na innych [niż państwowe] formach
zabezpieczenia społecznego [rządy mają tu trzy opcje: budowanie na tym, co jest
poprzez uznanie i uzupełnianie; przejęcie istniejących form zabezpieczenia społecznego;
zastąpienie ich przez państwowy mechanizm; Spicker wspomina o hipotezie wypychania
przez państwowe usługi niezależnych usług społecznych, ale podaje zaraz wynik jednego
badania z lat 80., z którego wynikało, że przynajmniej w dziedzinie emerytur nie ma to
miejsca], 3) działania państwa powinny być postrzegane w kontekście istniejących
form [nie powinno dochodzić do dublowania usług różnych sektorów, usługi też powinny
być ze sobą skoordynowane], 4) zwiększanie dobrobytu wymaga splatania usług
państwowych z innymi formami solidarystycznego wsparcia [państwo dobrobytu nie
determinuje całej produkcji dobrobytu, a w niektórych przypadkach jego znacznie jest
minimalne w porównaniu z usługami dostarczanymi, np. przez rodziny, Spicker podaje
przykład opieki nad osobami niepełnosprawnymi umysłowo].
iv. STRATEGIE DOBROBYTU - Podejście do dobrobytu wpływa na jego istotę [można
traktować politykę społeczną jak czarną skrzynkę, nie interesujemy się z czego się ona
składa i jak ona działa, ale jedynie tym ile kosztuje i jakie ma osiągnięcia; inne podejście
20
polega na zaglądaniu do tej skrzynki w celu określenia zasad działania i składników]: 1)
wyniki mogą być osiągnięte na różne sposoby [polityka społeczna niekoniecznie musi
być związana z jakimiś celami, niemniej powiązanie jej z zaangażowaniem na rzecz
dobrobytu może się łączyć z określonymi politykami i tworzyć kompleksy nazywane
przez Spickera „strategiami dobrobytu”; dotyczą one szerokich kwestii takich jak rozwój
gospodarczy, redystrybucja, zabezpieczenie społeczne, rozwój solidarności, są one
wielowymiarowe, do wymiarów należą: wartości, grupy docelowe, instrumenty, a także
tworzenie polityki, finansowanie i dostarczanie usług. Kombinacje tych wymiarów dają
złożone strategie, wewnętrznie niekoniecznie spójne, wyniki ich stosowania też są
złożone], 2) metody i procesy wpływają na wyniki [metody, poprzez które polityka
społeczna jest realizowana (administracja, finansowanie, sposób udzielania usług) mają
znaczenie dla osiągnięcia wyników w pomocy dla potrzebujących], 3) wybór metod
trudno oddzielić od celów polityki [możliwa jest koncentracja na wynikach przy
ignorowaniu procesu ich osiągania, ale ten ma bezpośredni na nie wpływ, np.
nierówności w korzystaniu z usług medycznych mogą być związane z wieloma
czynnikami z zakresu procesu, np. usytuowaniem geograficznym ośrodków zdrowia czy
jakością udzielanych usług].
v. OCENA (assessing) POLITYKI SPOŁECZNEJ - Strategie zapewniania dobrobytu
mogą być oceniane przez wspólne kryteria [są to: 1) wpływ polityki na dobrobyt
materialny, włącznie z ograniczaniem ubóstwa i bezpieczeństwem socjalnym (material
security); 2) Powiązanie państwa dobrobytu z gospodarką i rozwojem gospodarczym; 3)
wpływ polityki społecznej na stosunki społeczne włącznie ze spójnością społeczną i
wykluczeniem; 4) Wpływ państwa dobrobytu na sprawiedliwość społeczną, włączając w
to nierówności ekonomiczne i społeczne. Ten zestaw kryteriów jest bardzo podobny do
zadań, które umieszczałem w negatywnej funkcji celu polityki społecznej: zmniejszanie
niesprawiedliwości, zmniejszanie wszechstronnego ubóstwa i zmniejszanie dezintegracji
społecznej. Wpływ polityki społecznej na gospodarkę i rozwój gospodarczy jako wspólne
kryterium oceny wszystkich polityk społecznych jest w tym kontekście czymś nowym]
Przedstawiłem powyżej całą strukturę teorii Spickera wraz ze skrótami wyjaśnień, którymi opatrywał
każde ze swoich twierdzeń. Największą jej zaletą jest interdyscyplinarność, polega ona na tym, że teoria
państwa dobrobytu została umieszczona w kontekście teorii socjologicznej, ekonomicznej i politologicznej,
a także filozofii politycznej, etyki i kwestii o charakterze moralnym. W mniejszym stopniu odwołuje się on
do badań empirycznych, chociaż w kilku miejscach przywoływał wyniki niektórych z nich (dotyczyło to
jednak pojedynczych badań, a nie podsumowań wielu badań na dany temat).
Jest to teoria przyjazna dla zaangażowania państwa w sprawy dobrobytu, autor odrzuca argumenty
skrajnych liberałów, a także tych socjalistów, którzy są wrogo usposobieni do państwa kapitalistycznego lub
do państwa w ogóle. Z drugiej strony widzi on zaangażowanie państwa raczej jako dobudowywanie
formalnych instytucji do już istniejących społecznych form pomocy wzajemnej, co pozwala uniknąć
stanowiska, w którym przeciwstawia się państwo dobrobytu i społeczeństwo obywatelskie, tak jakbyśmy
musieli wybierać pomiędzy nimi. Z teorii Spickera nie wynika poparcie dla któregoś z modeli państwa
dobrobytu, ale biorąc pod uwagę kryteria ich oceny wyrażone na końcu, można empirycznie podejść do tej
kwestii, tzn. pod względem wszystkich lub większości tych kryteriów, któryś z modeli może się okazać
lepszy od innych. Zwykle okazuje się tu lepszy model skandynawski, co jednak niekoniecznie musi
oznaczać, że łatwo jest go naśladować gdzie indziej, a gdy już do udanego naśladownictwa dojdzie, że da on
w innym kontekście społecznym podobnie obiecujące rezultaty.
Pytania i zadania
1. W jaki sposób Spicker przedstawia relacje między państwem dobrobytu i polityką społeczną a
dobroczynnością i pomocą wzajemną? Jak rozumie on pojęcie zabezpieczenia społecznego?
2. Co stanowi trzy główne i najogólniej określone wątki w teorii Spickera? Jakie twierdzenia umieścił on
na pierwszym poziomie swojej teorii? Czym się one różnią od praw Hammonda czy Murray’a? Jak
zagadnienia w nich poruszane są ze sobą powiązane?
21
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Jaką wizję osoby ludzkiej przyjmuje Spicker za podstawę swojej teorii? Jak w tym kontekście rozumieć
twierdzenie, że jednostka jest mitem?
W jaki sposób Spicker przechodzi od twierdzeń dotyczących życia ludzi w społeczeństwie do twierdzeń
o solidarności i wspólnocie moralnej? Jaką rolę w tym względzie odgrywają wzajemne oczekiwania i
normy społeczne?
Jak na gruncie teorii Spickera można uzasadnić konieczność działań społecznych wobec ubóstwa i
wykluczenia społecznego?
Jaką teorię dobra i dobrobytu proponuje Spicker? Jakie warunki wstępne muszą być spełnione, aby
możliwe było osiąganie dobrobytu w społeczeństwie? Dlaczego dobrobyt zakłada redystrybucję? Jakie
znaczenie dla dobrobytu mają prawa przyznane ludziom?
Jaką rolę odgrywa w teorii Spickera rozwój gospodarczy i polityka gospodarcza?
W jaki sposób Spicker uzasadnia rolę państwa i rządu w zabezpieczeniu społecznym? Czym jest
polityka społeczna w tym kontekście?
Jakie cele ma polityka społeczna na gruncie ogólnej teorii welfare state? Jaką postać mają te cele w
zależności od tego, czy polityka społeczna adresowana jest do jednostek lub do grup? Przedstaw je na tle
wspólnych kryteriów oceny strategii dobrobytu.
22

Teoria ogólna polityki społecznej Paula Spickera

Transkrypt

Podobne dokumenty

Proponowane tematy esejow

Treść - Annales. Etyka w życiu gospodarczym

Rozwój zintegrowany a dobrobyt społeczno

Wątpliwa moralność Leszek Balcerowicz

Wzmocnić to, co wspólne. Teraz!

Nowa energia potrzebna Europie od zaraz