Prawdziwe, wzruszające opowiadanie Usłyszeć szept Mai Słuch

Prawdziwe, wzruszające opowiadanie Usłyszeć szept Mai Słuch

Słuch
Kwartalnik informacyjno-popularno-naukowy
ISSN 1232-8634
cena 5 zł
nr 1/2015
w nastroju świątecznym
Prawdziwe, wzruszające
opowiadanie
historie ludzi lepiej słyszących
Usłyszeć szept Mai
lekarz radzi
Słuch dojrzałego człowieka
Leki mogą być groźne dla słuchu
w perspektywie humanistycznej
Prawdziwe, wzruszające opowiadanie s. 4
prof. zw. tyt. med. Jan Bożydar Latkowski
Atmosfera Świąt i Nowego Roku nastraja do refleksji.
Powracają wspomnienia czasem równie wzruszające
jak to przedstawione w opowiadaniu Profesora Latkowskiego.
medycyna słuchu
Słuch dojrzałego człowieka s. 8
lek. med. Piotr Kotyło
Głuchota starcza staje sie coraz większym problemem cywilizacji.
Autor przedstawia skalę tego zjawiska i przedstawia całościową
jego diagnozę.
Leki o działaniu ototoksycznym s. 13
Lekarstwa są po to, aby nam pomagały i zwykle tak się dzieje. Jednak czasami lekarstwa mają
niekorzystne działania uboczne, również dla narządu słuchu.
Kiedy dziecko słabiej słyszy s. 7
Kiedy zauważycie, że Wasze dziecko ma kłopoty ze
słyszeniem, kiedy skarży się, że niedobrze słyszy, to nie
lekceważcie tego faktu i zwróćcie się o poradę do
specjalisty.
Uszkodzenie słuchu w łonie matki s. 4
Ogłoszone w USA w 2014 roku badania wykazują,
że dzieci, które w łonie matki były narażone na pasywne palenie,
mają wyższe ryzyko utraty słuchu.
redakcja: anna Święcka-Głowacka, dr Bogdan Hoffmann, mgr inż. Tomasz Poremski (redaktorzy), prof. zw. dr hab. n. med. j. Bożydar
Latkowski (konsultant medyczny). Makieta: jarosław Borkowski. adres: 90-146 Łódź, ul. Narutowicza 130, tel. 42 616 26 70,
fax. 42 616 26 51, www.geers.pl, e-mail: [email protected]. Nakład: 7 tys. egz., dTP i druk: Greencomputing Sp. z o.o.,
ul. Wachowiaka 2a, 60-681 Poznań. redakcja pozwala na przedruki materiałów pod warunkiem podania źródła.
2
Słuch 1/2015
ludzie lepiej słyszący
DrodzyCzytelnicy,
Usłyszeć szept Mai ...
NowyRokskłaniado refleksjinad tym,cominęłoi coprzed nami.
rozmowa z Anettą Piątek-Sostaric s. 10
Mijający 2014obfitowałw zmiany.GEERSwprowadziłna rynek
szeregnowychproduktów,jeszczelepiejdopasowanychdo Państwapotrzeb,poprawiającychjakośćsłyszeniai komfortkorzystaniaz aparatówsłuchowych,a jednocześnieo korzystnych,
korzystniejszychniżw dotychczasowychlatachcenach.NasidyplomowaniprotetycysłuchupomagaliPaństwudobraćdo swoichpotrzebnajlepszydostępnyna rynkusprzętwspomagającysłyszenie,
a ichnajważniejszymcelembyłoPaństwazdrowiei satysfakcja.
Takbyłow zeszłymrokui w latachpoprzednich. I w przyszłym
rokubędziemystaraćsięjeszczebardziej.Bodlanasmiarąsukcesu,jestzadowolenienaszychKlientów,fakt,żenosząkupione
u nasaparatysłuchowecodziennie,żeczyniątobezprzykrości,
a z przyjemnościąi conajważniejszez korzyściądlaswegozdro-
Pani Anetta Piątek-Sostaric jest osobą pełną energii,
prowadzi własną firmę, a od niedawna nosi też aparat
słuchowy. O swoich doświadczeniach zgodziła się
opowiedzieć Czytelnikom „Słuchu”.
wiai samopoczucia,cieszącsięw pełniz kontaktówz najbliższymi,
przyjaciółmii znajomymi.
Zewzruszeniemprzyjmujemyod Państwalistyi kartkiz podziękowaniamiza pomocw ponownympowrociedo pełniżyciadzięki
dobremusłuchowi.Tewszystkiegestysympatiii pamięcinadają
naszejpracygłębszysens.Dziękujemyza toPaństwu,z całego
z sercadziękujemy!
abc protetyka
Zawroty głowy i słuch s. 10
Nerwy czaszkowe s. 11
Patrzącw nadchodzący 2015rokżyczymy
Państwudobrychrozmówz rodziną
i znajomymi,dobrychwiadomości,dobrej
muzyki,dobrychfilmów,a przede
wszystkimdobregosłuchu!
Redakcja
Słuch 1/2015
3
w perspektywie humanistycznej
Prawdziwe, wzruszające
Prof. zw. tyt. med. J. Bożydar Latkowski
Zdarzyłosiętow 1981r.,pewnegojesiennegodnia,takpięknegojakte,które
tworząlegendęo złotejpolskiejjesieni.
Po załatwieniupilnychsprawczekałem
z żonąna przystankulinii Mw Warszawie,
abydojechaćna dworzecPKS,a potem
dalejdo krewnychw Ostrołęce.
Obokprzystanęłakobietaz kilkuletnią
dziewczynką. Wyglądała na babcię
dziecka,choćwiekujejniemożnabyło
określić. Dziewczynka ubrana była
w podniszczonepalto,a na nogachmiaładługiewełnianeskarpetyi letnie,bar-
dzozniszczonesandałki.Zauważyłem,
że w rączce trzyma małą laleczkę, nie
większąod mojejdłoni.Kilkarazy,niby
przypadkowo,spojrzeliśmyna siebie.
– O,jakąmaszpięknąlalkę!– powiedziałem.– Jaksięnazywa?
Dziewczynkagwałtownieodwróciłasię
tyłemi nieodpowiadającna pytanieprzytuliłasiędo nieznajomej.Lodyzostałyjednakprzełamanei wkrótcenawiązaliśmy
rozmowę.
Jaksięokazało,nieznajomabyłamatkądziewczynki,a do Warszawyprzyjechałykupićmałejbutyna zimę.W domu– jak
opowiadała nieznajoma – ma pięcioro
dzieci,a dziewczynkajestnajmłodszącóreczkąi właśniew tymrokuzaczynachodzićdo szkoły.Mążprzed rokiemzmarł
w szpitalu po operacji, zostawiając jej
na głowiei dzieci,i 3-hektarowegospodarstwo.Gdybyniepomocsynai starszej
córkichybaniemogłabydaćrady.
Domyśliłemsię,żew trzymanymtekturowympudełkubyłupragnionycelda-
lekiejpodróży:dziecięcezimowebuty.
– Państwochybamyśleli,żetomoja
wnuczka– wyjaśniaładalejnieznajoma.
– Takbardzowieluludziuważa.W szkole
nawetmałejdokuczają...,żematakąstarąmatkę.Wieciepaństwo,onasięnawet
czasemtegowstydzii opowiadarówieśnikom,żetonieprawda…,żejaniejestem jej matką, tylko babcią. A pracy
w domubyłozawszedużoi przy dzieciach,i przy gospodarce.
Dalszeopowiadanieprzerwałnadjeżdżającyautobus.W tłumiepasażerówjakoś pogubiliśmy przygodne znajome.
Na dworcuPKSwykupiłembiletyi spacerującczekaliśmyna podstawienieautobusu. Nagle na ławce pod ścianą
zauważyłemkobietęz dziewczynką.Matkacośjadła,a małajakbyprowadziłarozmowę ze swoją lalką. To poprawiła jej
sukieneczkę, to znów dotykała długich
warkoczyków.Oddalałająod siebieprzyglądającsięzeznawstwem,toznówprzytulała.Widaćbyło,żetamaleńkalaleczka
słuch dziecka
Kobiety palące w ciąży mogą upośledzić słuch przyszłego dziecka
Uszkodzenie słuchu w łonie matki
M i cha el We it zman z New York
Uni ver si ty Scho ol of Me di ci ne pod dał badaniu 964 młode osoby w wieku 12 i 15 lat w ra mach Na tio nal
He alth and Nu tri tion Exa mi na tion
Su rvey 2005-2006. W ba da nej gru pie znajdowało się 16,2% osób, których matki paliły papierosy podczas
ciąży. W grupie dzieci, których matki pa li ły, co szó sta oso ba cier pia ła
na ubytek słuchu co najmniej w jed-
4
Słuch 1/2015
Ogłoszone w USA w 2014 roku badania wykazują, że dzieci, które
w łonie matki były narażone na pasywne palenie, mają wyższe
ryzyko utraty słuchu. Tym samym lista czynników ryzyka
uwarunkowanych paleniem papierosów w czasie ciąży została
ponownie poszerzona.
nym uchu. Natomiast w grupie dzieci, które nie były narażone na bierne
pa le nie w ło nie mat ki, za le d wie co
szes na sta mło da oso ba mia ła uby -
tek słuchu. Wskazuje to jednoznacznie, że w grupie dzieci palaczek, wystę po wa ło wy so kie ry zy ko utra ty
słuchu w zakresie 2 i 6 kHz.
opowiadanie
tocałyjejdziecięcyświat. I właśniewtedy
przyszłomido głowy,abytenświatwzbogacićjeszczeczymś– czymkolwiek.
Na prawiepustychpółkachkioskuRuchuzobaczyłemw tekturowympudełku
małedrewnianełóżeczko.Pasowało,jak
ulałdo lalki,a pochodziłochybaz cepeliowskiejprzeceny,cenaniebyłazbytwygórowana. Kupiłem więc łóżeczko
i podeszliśmydo znajomych.
– Proszę– powiedziałem– todlaciebie.A właściwiedlatwojejlalki,abymogłasobiewygodniespać.
Dziewczynkapopatrzyłana matkę,potem na mnie, potem znów na matkę,
a wreszcie długo, długo na zamknięte
pudełko.Widaćbyłojejniezdecydowanie,jeszczerazjązachęciłem:
– No,proszę,todlaciebie.
Dziewczynkawzięławreszciepudełko,
a po otworzeniuwieczkauśmiechnęłasię
i popatrzyłaz niedowierzaniemna matkę.
– Noweź,jeślipancidajei podziękuj
ładnie– powiedziałakobieta.
Na podziękowanieniebyłojednakczasu,boochrypły,nijakigłosz megafonu
zapowiadał,żeautobusdo Ostrołękijest
właśniepodstawianyna stanowisku 5.
I znowu,jakw kiepskiejpowieści,okazałosię,żejechaliśmyrazemw tymsamym kierunku. Dziewczynka z matką
siedziałyprzed nami,tużobokdrzwi.
Podróżminęłaszybko,zwłaszcza,że
zaczęłosięściemniać,a potemod Pułtuskasiąpiłjesiennydeszczyk.Półdrzemiąc dotarliśmy na miejsce. Zaraz
za mostemw Ostrołęcekierowcazapalił
światła w autobusie, aby przygotować
pasażerówdo wysiadania.
Na dobranoc dowiedzieliśmy się, że
nieznajomejadądalejdo odległejwsiŁyse. Stojąc w drzwiach raz jeszcze
uśmiechnąłemsiędo małeji wtedy– już
na stopniach– usłyszałemjejgłos:
– Mamo!Mamo!– powtórzyłagłośniej,
Nawet jeżeli możliwości percepcji słuchowej były jedynie lekko obniżone, miało to zaskakujące konsekwencje dla
poczucia własnej wartości, możliwości
prof. zw. tyt. med. Jan B. Latkowski
jest wybitnym specjalistą
z zakresu medycyny słuchu,
lekarzem i naukowcem
Przepraszamy prof. zw. tyt. med. Jana Bożydara Latkowskiego
za dokonanie zmian tekstu i skrótów (bez wiedzy autora)
w artykule zamieszczonym w kwartalniku SŁUCH Nr 4,
który dotyczył Ludwiga van Beethovena.
uczenia się oraz przystosowania społecznego tych osób. Wielu młodych ludzi
z lekkim ubytkiem słuchu nie wierzy, że
mają z tym jakiś problem, może on jednak prowadzić do rozdrażnienia i kłopotów w szkole – wyjaśnia Weitzman.
Problemy ze słuchem
upośledzają społecznie
szarpiącmatkęza rękaw– czytenpanto
byłŚwiętyMikołaj?
Będącjużna chodnikumusiałemsięgnąć po chusteczkę, bo myślę, że to
wiatrtaksilniezawiałmiw oczy… 
Zalecenie kontrolowania
słuchu
Lekki niedosłuch w okresie młodzieńczym może prowadzić do poważnego
pogorszenia słuchu w okresie dorosłym.
Z tego względu jest bardzo ważne, aby
młodych ludzi z problemami ze słyszeniem wcześnie zdiagnozować, aby mogli uzyskać niezbędną pomoc, poradę
oraz leczenie. Badacze zalecają rodzicom 12-15-latków, którzy podczas ciąży
palili papierosy, aby przeprowadzili badanie słuchu swym dzieciom.
Wyniki badań Weitzmana zostały opublikowane w JAMA Otolaryngology – Head and Neck Surgery.
(źródło: www.medpagetoday.com)

Słuch 1/2015
5
REKLAMA
rady dla rodziców
Kiedy dziecko
słabiej słyszy…
Kiedy zauważycie, że Wasze dziecko ma
kłopoty ze słyszeniem, wtedy nie zwlekajcie i zwróćcie się o poradę do specjalisty.
Dziecko dobrze słyszące rozwija się
prawidłowo, ma właściwe warunki
do uczenia się, dobrze porozumiewa się
z rówieśnikami, dlatego ważne jest, aby
wszelkie kłopoty ze słuchem prędko
identyfikować i leczyć. Kłopoty ze słuchem u dziecka mogą mieć albo charakter przejściowy albo trwały. W każdym
przypadku można im zaradzić.
Korki w uszach
Dzieci często doznają przejściowego
ubytku słuchu spowodowanego nadmierną ilością woskowiny usznej.
Woskowina uszna nie jest niebezpieczna, jeżeli jest regularnie i starannie
usuwana. Jeżeli Wasze dziecko gorzej
słyszy, gdyż przewód słuchowy jest niedrożny, należy udać się do lekarza. Nie
wolno samodzielnie usuwać woskowiny
cyzją noszenia przez dziecko aparatu słuchowego. Wtedy możecie Waszemu
dziecku pomóc w jeden sposób – powodując, aby zaczęło nosić aparat słuchowy. Przyzwyczajanie do noszenia aparatu
słuchowego powinno się odbywać tak
wcześnie jak to możliwe, gdyż nieleczony ubytek słuchu upośledza możliwość
uczenia się malucha, jego integrację
w środowisku społecznym, jak również
umiejętności komunikowania się. Jeżeli
Wasze dziecko po raz pierwszy posługuje się aparatami słuchowymi, to nie należy zapominać, że minie trochę czasu,
zanim dziecko się do nich przyzwyczai.
Czas jakiś trwa także przyzwyczajenie się
do „nowego, innego” słyszenia.
(na podst. www.hear-it.org.de)

usznej, ponieważ można w ten sposób
trwale uszkodzić słuch dziecka.
Do przejściowego ubytku słuchu dojść
może również w wyniku zapalenia ucha
środkowego (otitis media). Zapalenie
ucha środkowego powinno zostać szybko i starannie leczone, gdyż jest ono bolesne i może doprowadzić do trwałego
uszkodzenia słuchu.
... a co z dziećmi
niedosłyszącymi?
Niektóre rodzaje uszkodzeń słuchu są
nieodwracalne. Jeśli lekarz stwierdził, że
dziecko niedosłyszy i już wiadomo, że
stan ten będzie długotrwały, co wtedy robić? Na pewno nie należy zwlekać z de-
historie ludzi lepiej słyszących
Dale założyła stronę internetową dla ludzi niedosłyszących
Umieć pomagać i umieć prosić
Dale Sindell jest 40-letnią pełną optymizmu Amerykanką.
Od 20 lat nosi aparat słuchowy i żyje pełnią życia: jest
szczęśliwą żoną i matką, oraz działa społecznie na rzecz
osób niedosłyszących.
Dale traciła słuch stopniowo. Początkowo nie zauważała tego. Przyczyną
stopniowego pogarszania się słuchu Dale jest otoskleroza. Dopiero w 20. roku życia została zdiagnozowana, gdyż utrata
słuchu następowała bardzo powoli.
„Przypominam sobie jeszcze ostatni
rok na uniwersytecie. Podczas nauki języka francuskiego zdarzało mi się, że
przerywałam nauczycielce, bo po prostu
nie wiedziałam, że już zaczęła wykład.
Kiedy po zajęciach przyjaciółka zwróciła
Słuch 1/2015
7


mi na to uwagę, byłam bardzo zdziwiona. Poszłam wtedy do lekarza i on
stwierdził, że mam uszkodzony słuch”.
Prawe ucho Dale zostało poddane
operacji. Była to całkiem typowa interwencja w przypadku otosklerozy. Jednak nie można było już przywrócić
słuchu. Przeciwnie, z czasem ubytek
słuchu pogłębiał się. „Byłam zszokowana. Zaczęłam jednak nosić aparaty słuchowe i dalej patrzyłam z optymizmem
w przyszłość”.
Aparaty coraz lepsze
„Nie mogę sobie przypomnieć,
abym miała problemy przy pierwszym
założeniu aparatu. Zaś teraz jest on
po prostu częścią mojej osoby. Jest
tak, jakbym założyła okulary”.
Technologia aparatów słuchowych
w ciągu dziesiątków lat, w których Dale nimi się posługiwała, zmieniała się,
aparaty stawały się coraz lepsze.
„W moim pierwszym aparacie słuchowym można było ledwo regulować natężenie dźwięku. Natomiast dzisiaj
doznania słuchowe są istotnie lepsze,
aparaty można dostosować do indywidualnych potrzeb. Ja na przykład nigdy
nie korzystam ze standardowego programu. Zawsze dostosowuję aparat
do aktualnych potrzeb. Ponadto dzisiaj
mamy aparaty słuchowe w pięknych,
kolorowych wzorach...”kolorowych
wzorach...”
nowinki technologiczne
Połączenie
telefoniczne
wprost do ucha
Firma Apple eksperymentuje
wraz z producentami rehabilitacyjnego sprzętu dla niedosłyszących
z nową technologią umożliwiającą
łączenie się telefoniczne bezpośrednio z aparatem słuchowym.
Noszący aparaty słuchowe będą
mogli odbierać stereofoniczny sygnał telefoniczny wprost do ucha.
(marzec 2014, CNN)
8
Słuch 1/2015
Pomagać innym
niedosłyszącym...
Ale Dale nie myśli tylko o swoim niedosłuchu, odczuwa też potrzebę pomagania innym niedosłyszącym
osobom. Jest na tyle silna, żeby pokonywać wyzwania dnia codziennego
i pomagać innym. Kiedy tylko stwierdziła, że jej trzeci syn tak jak i ona cierpi na niedosłuch, postanowiła zacząć
działać. Zdecydowała się na podjęcie
pracy na rzecz osób niedosłyszących.
W lutym 2009 roku założyła portal w języku hiszpańskim http:/www. t-oigo.
com/main. lasso wspierający rodziny
z dziećmi niedosłyszącymi. „Celem
mojego portalu jest informacja i praktyczna pomoc. A także zwrócenie uwagi opinii publicznej na problem
niedosłyszenia. Ludzie nie wiele wiedzą o postępie, jaki nastąpił w dziedzinie budowy aparatów słuchowych.
Dzisiaj osoby z niedosłuchem, dzięki
wszczepom ślimakowym, aparatom
słuchowym z zaawansowaną technologią (wodoszczelne oraz z technologią FM), mogą prowadzić całkiem
normalne życie, mają równe szanse
z innymi. Mój niedosłyszący syn, między innymi dzięki aparatom słuchowym, nauczył się biegle posługiwać
dwoma językami obcymi”.
... i umieć poprosić
o pomoc
Dale jest osobą asertywną, świetnie
zawsze wiedziała, czego chce. Jednak
ceni w sobie też to, że umie prosić
o pomoc. „Nie jesteśmy nigdy do końca samodzielni. Potrzebna jest czasem
pomoc drugiego. I trzeba o nią umieć
poprosić. Wielu o tym zapomina. A dla
mnie jest jasne, że muszę być także
i tą, która poprosi o pomoc, jeśli jest
ona potrzebna. Tę zasadę usiłuję także wpoić mojemu synowi. Być pewnym siebie, ale umieć też poprosić
o pomoc, kiedy się jej potrzebuje. I tu
nie ma sprzeczności”.
(źródło: www.hear-it.org)

lekarz radzi
Głuchota starcza staje się coraz
Słuch
Uszkodzenia słuchu zajmują pierwsze miejsce wśród uszkodzeń narządów
zmysłów człowieka. Według raportów
Światowej Organizacji Zdrowia problem
uszkodzeń słuchu dotyczy szacunkowo
od 4,6 do 10 proc. światowej populacji.
Według raportu WHO obejmującego obserwacją jedynie niewielką część populacji wysoko uprzemysłowionych krajów,
w roku 1995 problem upośledzenia słuchu dotyczył 120 milionów ludzi, w 2004
– 250 milionów, a w 2014 aż 360 milionów. Tak więc obserwowana jest stała
niekorzystna tendencja wzrostowa.
Skala głuchoty starczej
Szacunkowo presbyacusis dotyczy 30
proc. osób w wieku powyżej 65 roku życia. Odsetek ten rośnie do 50 proc.
w grupie ludzi powyżej 70 roku życia. Davis i Ostri oszacowali prędkość pogarszania się słuchu u osób w wieku powyżej 55
lat na około 9 dB na 10 lat, natomiast
u osób w wieku do 55 lat wynosi ona 3
dB na dekadę. Jednak dynamika tego
procesu może charakteryzować się dużą
zmiennością międzyosobniczą.
Postaci uszkodzeń słuchu
W zależności od lokalizacji zmian zachodzących w narządzie słuchu w przebiegu procesu starzenia się starsze
podziały wyróżniały trzy podstawowe postacie presbyacusis: postać ślimakową
– najczęstszą, dotyczącą zmian zachodzących w obrębie elementów zmysłowych ucha wewnętrznego, postać
nerwową dotycząca zmian w obrębie komórek włókien nerwu słuchowego oraz
postać centralną – dotyczącą zmian
w obrębie wyższych ośrodków przetwarzania słuchowego.
większym problemem cywilizacji
dojrzałego człowieka
lek. med. Piotr Kotyło
Jedną z najczęstszych przyczyn uszkodzeń słuchu w populacji osób nie narażonych
na hałas jest ubytek słuchu związany z wiekiem określany mianem głuchoty starczej
– presbyacusis. Mianem tym określa się powolny, naturalny ubytek słuchu postępujący wraz z wiekiem.
Starsze kobiety lepiej
słyszą od mężczyzn
W latach 1955-1994 Schuknecht w badając korelację wyników audiometrii tonalnej z wynikami badań histopatologicznych
narządu słuchu zaproponował podział
na cztery rodzaje presbyacusis: czuciowy,
nerwowy, metaboliczny i mechaniczny.
Najnowsze badania przeprowadzone
w latach 1995 – 2011 przez Dubno
na podstawie tzw. analizy „fenotypu audiogramów” (kształtu progów słuchu) w przebiegu presbyacusis wyróżniły cztery
fenotypy rozwoju uszkodzenia słuchu
związanego z wiekiem:
• fenotyp starszy normalny – prawidłowe progi słuchu z niewielkim obniżeniem
w zakresie wysokich częstotliwości;
• fenotyp metaboliczny – płaski ubytek
słuchu w zakresie średnich częstotliwości stopniowo narastający w zakresie wysokich częstotliwości;
• fenotyp czuciowy – prawidłowe
progi słuchu w zakresie niskich i średnich częstotliwości ze stromo opadającymi progami słuchu w zakresie
wysokich częstotliwości (2-8 kHz), dotyczący głównie mężczyzn z wywiadem
w
kierunku
narażenia
w przeszłości na hałas;
• fenotyp mieszany – obejmujący
uszkodzeniem słuchu zarówno zakres niskich i średnich częstotliwości ze spadkiem w zakresie wysokich częstotliwości.
Niezależnie od poszczególnych fenotypów audiogramów w rozwoju presbyacusis obserwowane są różnice pomiędzy
mężczyznami a kobietami. Kobiety wykazują mniejszą dynamikę rozwoju uszkodzenia
słuchu wraz z wiekiem w stosunku do dużej dynamiki rozwoju uszkodzenia słuchu
u mężczyzn. Natomiast w wieku około 7080 lat zarówno kobiety, jak i mężczyźni osiągają porównywalną średnią głębokość
uszkodzenia słuchu. Jak widać z powyższych faktów, uszkodzenie słuchu związane z procesem starzenia się narządu słuchu
nie stanowi jednorodnej pod względem
etiologii i w konsekwencji następstw psychoakustycznych grupy uszkodzeń słuchu.
Znajduje to odzwierciedlenie w dużej rozpiętości problemów w życiu codziennym
osób w przebiegu presbyacusis. Następstwa uszkodzenia słuchu związanego wiekiem odczuwalne w życiu codziennym
pacjenta zależą zarówno od fenotypu audiogramu, jak i bezpośrednio od lokalizacji
uszkodzenia słuchu w poszczególnych
piętrach drogi słuchowej.
Nierozumienia mowy
Jednym z dotkliwszych następstw presbyacusis jest spadek rozumienia mowy
ograniczający zdolność komunikowania
się, powodujący wymierną niepełnosprawność narządu słuchu, co bezpośrednio prowadzi do spadku jakości życia
osób nim dotkniętych. Zaburzenia rozuSłuch 1/2015

9

mienia mowy są najczęstszą dolegliwością zgłaszaną przez osoby z presbyacusis, zaś ich stopień nasilenia zależnym
od głębokości, i zakresu częstotliwościowego dotkniętego uszkodzeniem słuchu.
Zaburzenia percepcji mowy są zarówno
wynikiem bezpośredniego pogorszenia
progów słuchu, jak i utraty zdolności selektywnej częstotliwościowo analizy sygnału
mowy na tle szumu tła. Zaburzenia percepcji wynikają bezpośrednio z utraty funkcji komórek słuchowych zewnętrznych
OHCs odpowiedzialnych za ślimakowe
mechanizmy aktywnego wzmocnienia
i selektywności częstotliwościowej.
Zazwyczaj pogorszenie progów słuchu
w przebiegu presbyacusis nie powoduje
dużego upośledzenia w zakresie percepcji głośności sygnału mowy, jednak
znacznie redukuje rozumienie mowy
na tle szumu lub pogłosu.
Decydującym czynnikiem wpływającym na pogorszenie mowy jest to, jakiego zakresu częstotliwości dźwięków
dotyczy dane uszkodzenie słuchu. Osoby z wysokoczęstotliwościowymi uszkodzeniami słuchu (charakterystycznymi dla
początkowej fazy presbyacusis), a więc
w zakresie 3-8 kHz, zazwyczaj nie odczuwają istotnego spadku rozumienia mowy
w cichym otoczeniu i podczas rozmowy
z pojedynczymi osobami. Główne problemy wynikające z utraty selektywności częstotliwościowej ucha wewnętrznego
sprowadzają się do trudności w rozumieniu mowy prezentowanej w obecności
podwyższonego szumu tła albo prowadzenia rozmowy z kilkoma osobami jednocześnie.
Ponad 360 mln osób, czyli ok. 5 proc. ludności świata
ma upośledzony słuch (wg danych WHO z 2014 r.).
wania mowy i wykazuje wysoką korelację
z progami słuchu dla ½, 1, 2 kHz w granicach 5-10 dB. U osób z uszkodzeniami
słuchu odbiorczymi (czuciowo-nerwowymi) charakterystycznymi dla presbyacusis spadek SRT pozostaje zwykle
w pewnych wartościach proporcjonalny
do głębokości pogorszenia progów słuchu w zakresie średnich częstotliwości,
powodując znaczący deficyt procentowego rozumienia mowy, szczególnie nasilający się w trudnych akustycznie
sytuacjach (duży szum tła, pogłos), zaś
decydujący wpływ wywiera na niego stan
progów słuchu w zakresie 0,5 – 3 kHz.
Skutki presbyacusis
Skutki rozwiniętego uszkodzenia słuchu
w przebiegu presbyacusis obejmują nie tylko skutki zdrowotne, lecz również skutki psychologiczne i ekonomiczne. Do skutków
zdrowotnych można zaliczyć: spadek wydolności socjalnej słuchu, zaburzenia procesu komunikowania się, zaburzenia
procesów poznawczych, zaburzenia procesów integracji z otoczeniem i obniżenie jakości życia. Do skutków psychologicznych
należą: depresja, stany lekowe, uczucie
wstydu, poczucie niepełnosprawności, izolacji, wycofywanie się z aktywności codziennej, unikanie rozmów, spotkań, oglądania
telewizji, słuchania radia, załatwiania spraw
wymagających komunikowania się i izolowanie się. Wśród skutków ekonomicznych
Co trzecia osoba na świecie powyżej 65. roku życia jest
dotknięta upośledzeniem słuchu (WHO, 2014 r.).
Ocena SRT
Podstawową miarą stopnia rozumienia
mowy jest ocena SRT. Ocena wskazuje
na najniższy poziom sygnału mowy,
przy którym osoba jest zdolna poprawnie
identyfikować 50 proc. usłyszanych słów.
U osób z prawidłowym słuchem SRT leży zwykle 8 – 9 dB powyżej progu wykry-
10
Słuch 1/2015
starczej głuchoty wymienia się: spadek wydolności pracy, niemożność podjęcia lub
kontynuacji pracy na stanowiskach wymagających sprawności narządu słuchu, trudności ze zdobyciem nowej pracy, trudności
w nauce, osiąganie mniejszych sukcesów
zawodowych w porównaniu z osobami dobrze słyszącymi, wydatki związane z leczeniem i rehabilitacją.
Rokowania
Do chwili obecnej nie potrafimy bezpośrednio leczyć uszkodzeń słuchu w przebiegu procesu starzenia się. Jedynym,
powszechnie akceptowanym sposobem
przywracania wydolności socjalnej słuchu
osób starszych pozostaje rehabilitacja
słuchu za pomocą aparatu słuchowego.
Z powodu złożoności zaburzeń psychoakustycznych występujących w przebiegu presbyacusis protezowanie takie musi
być wykonane w sposób szczególnie staranny z wykorzystaniem nowoczesnych,
indywidualnie dobranych do potrzeb danego pacjenta aparatów słuchowych
w systemie protezowania na oba uszy.
W doborze proponowanych rozwiązań
technicznych współczesnych aparatów
słuchowych szczególnie należy zwrócić
uwagę na uzyskanie maksymalnego
wzrost rozumienia mowy w trudnych akustycznie sytuacjach życia codziennego
pacjenta. 
PIŚMIENNICTWO:
1. Davis A., Hearinginadults.Theprevalenceanddistributionofhearingimpairmentand
reportedhearingdisabilityintheMRCInstitute
ofHearingResearch’sNationalStudyofHearing, Whurr Publishers, 1995.
2. Davis A. C., Ostri B., Parving A., Longitudinal study of hearing, „Acta Otolaryngol”
Supp I 1991; 476: 12-22.3.
3. Dubno J. R., Age-relatedperipheralhearingloss:Humanaudiometricphenotypes,
Abstr. Assoc. Res. Otolaryngol., 2011, 34, 175.
4. Shuknecht H. G., Gacek M. R., Cochlear
pathologyinpresbyacusis, Ann Otol Rhinol Laryngol., 1994; 102: 1-16.
5. Smith, A., ThefifteenthmostserioushealthproblemintheWHOperspective.Presentation to IFHOH World Congress, Helsinki,
July 2004.
6. World Health Organization (WHO) 2001,
Occupationalandcommunitynoise.Factsheet, Number 258. Revised February 2001. Geneva.
7. World Health Organization (WHO) 1999,
Guidelinesforcommunitynoise, edited by Ber
glund B., Lindvall T., Schwela D. H.
historie ludzi lepiej słyszących
Anetta Piątek-Sostaric jest osobą pełną energii i od niedawna nosi
też aparat słuchowy. O swoich doświadczeniach zgodziła się
opowiedzieć Czytelnikom „Słuchu”.
Usłyszeć szept Mai...
„Słuch”: Wiem, że od niedawna korzysta Pani z aparatu słuchowego.
Czy od samego początku problemów
ze słyszeniem czuła Pani potrzebę
noszenia aparatu słuchowego?
ło, ale jak z upływem lat mój słuch pogarszał się, rosły problemy.
Anetta Piątek-Sostaric: Niestety nie.
Wydawało mi się, że radzę sobie wystarczająco dobrze i niczego nie muszę
zmieniać. Na studiach osiągałam bardzo
dobre wyniki, później założyłam własną
firmę, do dzisiaj prowadzę ją z sukcesem. Zawsze uważałam, że skoro jestem
osobą spełnioną, to znaczy, że nic nie
tracę i nie odczuwałam potrzeby jakichkolwiek zmian, także lepszego słyszenia.
A. P.: Bardzo niedawno. Czasami potrzebny jest ktoś, kto uświadomi nam naszą niedoskonałość. Tym kimś było moja
córeczka, Maja, która kiedyś zapytała:
dlaczego mamo nie słyszysz, co ci szepcę do ucha? Pomyślałam wtedy, że trzeba coś z tym zrobić. I zrobiłam, w takich
razach jestem bardzo zdecydowana.
S.: Czy kłopot ze słyszeniem miała Pani od dziecka, czy też utrata następowała z wiekiem, stopniowo?
A. P.: W dzieciństwie słyszałam gorzej
niż inne dzieci, ale to mi nie przeszkadza-
S.: Kiedy postanowiła coś ze swoim słuchem zrobić?
S.: Czy łatwo było oswoić się z myślą o noszeniu aparatu słuchowego?
A. P.: Nie było łatwo. Takiej osobie, jak ja
nie łatwo było pogodzić się z myślą o używaniu protezy, jak wtedy myślałam o aparacie słuchowym, teraz wiem, jak bardzo
moje obawy były nieuzasadnione. Musia- 
abc protetyka
Zawroty głowy
a uszy
Zawroty głowy to czucie zaburzenia
równowagi(łac.vertigo)bądźogólnego
poczuciabrakubezpieczeństwa.Zawroty
głowymogąmiećswojąprzyczynęw zaburzonymfunkcjonowaniunarządurównowagi,mózgu,wzroku,układukrążenia
lub samokontroli muskulatury kończyn
dolnych,plecóworazkarku.
Wyróżniasięwielepostacizawrotów
głowy, jednak nie zawsze jest możliwa
identyfikacjasubiektywnychodczućosobynimidotkniętejz jednąz poniżejwymienionychform.
Zawrótgłowymożebyćspowodowany
przezrzeczywistyruchobrotowylubmożebyćsubiektywnympdczuciemwirowania otoczenia lub poczuciem własnego
wirowania.Sątotypoweobjawyzawrotugłowyprzy zaburzonymfunkcjonowaniu narządu równowagi w uchu
wewnętrznym.Zawrótgłowymożeprzejawiaćsięjakochwiejnośćw poruszaniu
się.Występująwtedyzaburzeniarównowagianalogicznezestanemupojeniaalkoholowegolubz poczuciem,żepodłoga
kołyszesiępod nogami.
Zawrótgłowymożemiećpostaćpoczuciaznajdowaniasięw windzie.Osobama
uczucieporuszaniasięw góręlubw dół
podobnedo poruszaniasięw windzie.Zawrotygłowymogąwiązaćsięz pozycją
ciałaosoby,zależąod położeniacałego
ciałalubtylkogłowy.Zawrotygłowymogąpowstawaćwrazzezmianąpozycjiciała,główniegłowy,np.przy pochylaniusię
lubwkrótcepo schyleniusię.
Zawrotygłowymogąmiećcharakter
czystopsychologicznyi wiązaćsięz utratą poczucia bezpieczeństwa. Wystąpić
mogąw ciemności,przy brakumożliwościzlokalizowaniaprzedmiotówotoczenia, a więc kiedy nie ma kontroli
wzrokowejnad otoczeniem.Zawrótgłowymożebyćwywołanyszybkozmieniającymi się obrazami, na przykład
przy szybkiejjeździesamochodem,motoSłuch 1/2015

11
abc protetyka

cyklem,kiedywzrokniemogąspocząć
na jednymobraziei widokibezustannie
przesuwają się przed oczami. Ten typ
określasięmianemoptokinetycznegozawrotugłowy.
Zawrótgłowymożewystapićwrazz ujrzeniemciemnościprzed oczamii oszołomieniem wywołanym zaburzeniami
w mózgulub(o wieleczęściej)w przypadkuzaburzeńkrążeniaspowodowanego
przejściowymbrakiemtlenuw mózgu,
np.przy niskimciśnieniu.
Częstoz zawrotamigłowyutożsamienesąstanylękowe,czyteżcałkieminne
odczuciasubiektywne.Z tegowzględulekarzpowiniendokładnieustalićw rozmowie z pacjentem, co ten odbiera jako
zawrótgłowy.
Objawamitowarzyszącyminierzadko
wszelkimrodzajomzawrotówgłowysą
mdłości,nudnościi wymioty,poceniesię,
stany lękowe, światłowstręt i szum
w uszach.W przypadkunagłegowystąpienia zawrotu głowy osoba powinna
usiąśćlubpołożyćsię.Nienależytakiej
osoby przenosić. Pomocne mogą być
środkiuspokajającebądźniewielkailość
alkoholu.Zalecanajestporadalekarza.
W zależnościod rozpoznania,lekarzmożezaordynowaćśrodkiuspokajającebądź
lekiwspomagająceukładkrążenia. (P)
Nerwy czaszkowe
Nerwyczaszkoweto 12nerwów,które
bezpośrednio wychodzą z mózgu oraz
poprzezpodstawęczaszki.Należądo nich
m.in. nerwy: wzrokowy, mięśni gałki
ocznej,trójdzielny(łac.nervustrigeminus),czuciowo-ruchowy,którydajewrażliwośćtwarzy,twarzowy(nervusfacialis),
odpowiadającyza motorykętwarzy,węchowy, słuchowy, zmysłu równowagi
(nerwusstatoacusticus),dodatkowy(nervusaccessorius)ruchowyjęzyka(nerwus hypoglossus), językowo-gardłowy
(nerwusglossopharyngeus)i nerwbłędny(nervusvagus). (P)
12
Słuch 1/2015

łam zacząć od pracy nad sobą. Powolną,
ciężką, pełną pytań i wątpliwości pracę.
Minęło trochę czasu, nim wreszcie dokonała się we mnie wewnętrzna przemiana i postanowiłam nabyć swój pierwszy
aparat słuchowy. Powiedziałam sobie:
świat pozbawiony dźwięków jest ubogi i ja
niedosłysząca jestem biedna. I jeszcze
pytanie mojej córeczki Mai... Na koniec
pomógł przypadek. Miałam to szczęście,
że moja dobra koleżanka była protetykiem
i to ona poświęciła wiele czasu, żeby przybliżyć mi temat aparatów słuchowych. To
ona powiedziała mi wszystko o ich działaniu, o możliwościach, jakie niesie ich używanie, o tym jak wielki jest ich wybór, że
każdy znajdzie coś dla siebie, co zyskuję,
a co tracę wybierając ten, a nie inny model aparatu. Potem było miłe przyjęcie
przy kawie podczas badania słuchu i najważniejsze – dobranie najlepiej pasującego mi aparatu.
S.: Pani pierwsze wrażenia?
A. P.: Przerażenie. Pomyślałam o sobie
sprzed aparatu słuchowego: jak mogłam
tak żyć, jak mogłam kierować pojazdem
nie słysząc nadjeżdżających samochodów, karetek? Jak mogłam prowadzić zajęcia ze studentami, nie słysząc do końca,
co do mnie mówią, jak mogłam podejmować dyskusję nie rozumiejąc innych? Byłam przerażona, jak o tym wspomniałam
i czułam ulgę, że to się już skończyło. S.: Ale początki chyba nie były łatwe? Z używaniem aparatu wiążą się
jednak pewne uciążliwości?
A. P.: O tak! Pierwsze razy wiązały się
z całą masą obaw, przede wszystkim, żeby go nie uszkodzić, na przykład podczas
uprawiania sportu. Słyszałam całą masę
dźwięków, których przedtem nie rozpoznawałam, a które teraz mnie strasznie rozpraszały! No i do tego to codzienne
czyszczenie i osuszanie aparatu, strasznie
uciążliwe, jak to wtedy odczuwałam. Przyznam się, że czasem kusiło mnie wyrzucić
go precz i zanurzyć się w błogiej ciszy,
w bezpiecznym i znanym sobie kokonie
niedosłyszenia – ale to mi już przeszło. S.: Czy Pani otoczenie: rodzina,
znajomi, studenci wiedzą o tym, że
Pani nosi aparat?
A. P.: O tak! Nie kryję się z tym, że jestem osobą niedosłyszącą i że noszę
aparat. Nie wstydzę się tego. Zresztą nie
obchodzi mnie to, czy mój aparat słuchowy komuś się podoba czy nie. Ważne, że
świetnie słyszę. Zresztą nigdy nie spotkałam się z żadną negatywną reakcją. Teraz wiem, że nie ma się czego bać.
S.: No tak, ale niektórzy czują jednak obawę przed zakładaniem aparatu...
A. P.: Tych obaw nie da się inaczej przezwyciężyć, jak posłuchać ludzi doświadczonych, którym się udało, albo tak
mądrych jak moja koleżanka, protetyk.
Przykład i doświadczenie innych w tym wypadku są najlepszym argumentem. I nie
trzeba wstydzić się niedosłuchu. Pomagając sobie, osoba niedosłysząca poprawia
swój wizerunek, poprawia swoje stosunki
z innymi, a więc poprawia świat! Jestem
o tym przekonana, bo ja sama tego doświadczyłam na własnej skórze.
S.: Czy można powiedzieć, że
dzięki aparatom odkryła Pani na nowo świat dźwięków?
A. P.: Zdecydowanie! Świat jest piękny
również swoimi dźwiękami. Słyszę szum
strumyka, szum liści, piękną muzykę,
śpiew ptaków, plusk kropel deszczu,
chrzęst deptanego śniegu podczas spaceru w mroźny wieczór, no i szeptanki
mojej córeczki.... Lepiej słyszę, więc
mam lepszy nastrój, jestem spokojniejsza, bo nie niepokoi mnie, że czegoś nie
dosłyszałam.
S.: Zatem było warto przełamać się?
N.: Czy było warto? Tak! Warto było pokonać, te trudności, o jakich powiedziałam, aby poczuć, jak bogaty i piękny jest
świat dźwięków.
S.: Dziękuję za rozmowę. 
Groźne dla słuchu efekty uboczne leków
Leki o działaniu ototoksycznym
Substancjami oddziałującymi ototoksycznie, czyli szkodliwie dla
narządu słuchu, mogą być lekarstwa.
Jako ototoksyczne określa się sub- zagrożenie dla ucha wewnętrznego i jego
stancje, które wpływają toksycznie
na organ słuchu i uszkadzają jego funkcjonowanie w sposób przejściowy lub
trwały. Substancjami ototoksycznymi są
związki metali ciężkich, jak np. arsen,
rtęć i ołów, a także alkohol, narkotyki, tytoń i kawa pita w nadmiernych ilościach.
Również lekarstwa mogą wywierać
wpływ ototoksyczny. Dlatego pacjenci
powinni uczulać swoich lekarzy na działanie otoksyczne przepisywanych leków.
W większości przypadków działanie
ototoksyczne polega na zatruciu komórek rzęsatych (komórki czuciowe)
i w konsekwencji na spowodowaniu niedosłuchu i tinnitusu. Często atakowany
organów wskutek działania substancji
ototoksycznych.
Dlatego pacjenci, szczególnie z niewydolnością nerek, powinni swemu lekarzowi (lekarzowi domowemu, ginekologowi,
interniście) zwrócić uwagę na zaburzenie
słuchu bądź problem związany z szumem
w uszach. Ważne jest także poinformowanie o wszystkich wykorzystywanych lekach, także o zaordynowanych przez
innych lekarzy, gdyż czasem skumulowane działanie różnych substancji może wywołać uszkodzenie słuchu, szczególnie
tinnitus. Także stomatologowi należy zwrócić uwagę na uszkodzenie słuchu – chociażby w celu uniknięcia np. przy ekstrakcji
Spośród 15 milionów Niemców mających uszkodzony
słuch, aż 4 miliony ma uszkodzenie spowodowane
działaniem ubocznym leków.
jest także nerw słuchowy lub nerw
przedsionkowo-ślimakowy. W efekcie
może to prowadzić do zawrotów głowy.
Wszystko zależy od składu chemicznego zaaplikowanego pacjentowi leku.
Niektóre substancje bardziej szkodzą
narządowi równowagi, inne przejściowo
komórkom rzęsatym, narządowi Cortiego. Z kolei inne szkodzą nerwowi słuchowemu. wowi słuchowemu.
Pacjent – lekarz
Często substancje ototoksyczne wpływają szkodliwie na narząd słuchu jedynie
wtedy, kiedy występuje już jakieś uszkodzenie organu, na przykład uszkodzenia
nerek. W przypadku schorzenia nerek
z zaburzeniami wydzielania (niewydolności nerek) istnieje zawsze podwyższone
zęba, dodatkowych środków zwężających
naczynia, które znajdują się w zastrzyku.
Również każda narkoza stanowi ryzyko dla
słuchu. Wybór środków do narkozy należy staranie omówić z anestezjologiem.
Szkodliwość leków
dla słuchu
Raporty dotyczące leków ototoksycznych stwierdzają, że w podręcznikach
medycznych znaleźć można bardzo niewiele informacji na temat szkodliwości leków dla słuchu. Lekarze pytani o leki
ototoksyczne, wyrażali przekonanie, że
znajdują się one w wysokich dawkach jedynie w intensywnej opiece medycznej.
Zapominali jednak, że działanie ototoksyczne zwielokrotnia się w przypadku już
zachodzącego upośledzenia słuchu.
W takich razach wystarczą niewielkie ilości substancji ototoksycznej, aby doszło
do całkowitej utraty słyszenia.
Doświadczenia dotyczące leków ototoksycznych wynikają z eksperymentalnych
badań
przeprowadzonych
na zwierzętach lub często opierają się
na danych uzyskanych od pacjentów,
wśród których wystąpiły nagłe zaburzenia
słuchowe. Zdiagnozowane w początkowej fazie nagłe osłabienie słuchu (podobne objawy) okazywały się później
ototoksycznymi, ubocznymi działaniami
leków.
Co do tego, czy dana substancja pozostawi po sobie skutki odwracalne
(możliwe do naprawienia) czy nieodwracalne (niemożliwe do naprawienia) w fachowej literaturze istnieją rozbieżne sądy
– co dowodzi, jak mało precyzyjnie ten
obszar jest zbadany. Wielu lekarzy sądzi, że zaburzenia percepcji słuchowej
spowodowane lekami obarczone jest
niewielkim ryzykiem. Tymczasem zgodnie z informacją Niemieckiego Zielonego Krzyża (Deutsche Grüne Kreuz)
na 15 milionów Niemców mających
uszkodzony słuch aż 4 miliony ma
uszkodzenie spowodowane działaniem
ubocznym leków.
(na podst. www.schwerhoerigen-netz.de)


Słuch 1/2015
13
KrzyżówKa • do wygrania spray vaxol
Litery z pól ponumerowanych kolorowo od 1 do 35 utworzą rozwiązanie. To rozwiązanie prosimy
przesłać na adres: [email protected] do końca lutego 2015. Spray Vaxol zostanie wysłany pierwszym
10 osobom, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie. czekamy na Państwa listy!
Poziomo:
1) wąchana i głupia w rogu, 6) roślina doniczkowa spokrewniona ze szparagiem nie
tylko nazwą, 10) cierpliwy dla pióra, długopisu, ołówka..., 11) ząb mądrości, 12)
drucik, który służy do łączenia luźnych
kartek, 15) nastawiony praktycznie, 18)
widok na pola, łąki i lasy, 20) kasa ekstra, 22) nie lada trudności życiowe, 23)
w ręku gdańskiego Neptuna, 25) z ziarnkami grochu, fasoli..., 26) rolkarska ochrona
nogi, 29) pora wieczorna, 31) budynek
z klasą, 33) pojazd zaprzęgowy, 35)...
gminna, która niesie, 38) można na nim
14
Słuch 1/2015
ćwiczyć (a na odkurzaczu – nie), 41) opłata jak taryfa, 42) pierwiastek chemiczny,
43) prostopadła do wątku, 44) wiara
w wielu bogów,
Pionowo:
1) o sumie kątów 180 stopni, 2) oj, niedobrze!, 3) zdrowy napój śniadaniowy, 4) reprezentacja narodowa, 5) 2, 5, 8, 11 … lub
ruch powietrza, 6) statek dobry na potop,
7) np. 3 dni do spożycia, 8) uderzenie jak
liczebnik, 9) zabawka, którą może być
sznurek, 13) kołowy transporter opancerzony z czasów stanu wojennego, 14)
mieści zwykle ok. 15 l wody, 15) jeśli kosmiczny to sonda, 16) dawny mieszkaniec
Meksyku, 17) malowidło na murze, 19)
mądrzejsze od kury?, 21) psia twarz, 24)
ukochany Julii, 27) strach, 28) pretensje
po staroświecku, 30) różni A od B, 32)
winny na stole, 33) Noe go przeżył, a Sienkiewicz napisał, 34) śpiew fachowo, 36)
niejedna pisana przez Andrieja Rublowa, 37) na niej węgierki, 39) Zbigniew Boniek dla przyjaciół, 40) np. statek łączący
dwa brzegi rzeki.

Gdzie nas znaleźć – adresy salonów GeerS
www.geers.pl
miasto
ulica
telefon
miasto
ulica
telefon
Bełchatów
ul. 9 Maja 1/3
/44/ 632 81 63
Katowice
ul. Słowackiego 22
/32/ 206 80 03
Będzin
ul. Piłsudskiego 3
/32/ 290 40 31
Katowice
ul. Wojewódzka 50
/32/ 255 50 12
Biłgoraj
ul. Kościuszki 2
/84/ 627 46 42
Kędzierzyn-Koźle
al. Jana Pawła II 36 E
/77/ 483 50 11
Biała Podlaska
Plac Rubina 1
/83/ 343 69 17
Kępno
ul. Kilińskiego 8
/62/ 782 11 04
Białystok
ul. Stołeczna 25
/85/ 742 43 57
Kętrzyn
ul. Daszyńskiego 31
/89/ 751 07 25
Bielsko-Biała
pl. Wolności 1
/33/ 822 06 45
Kielce
ul. Paderewskiego 33
/41/ 345 43 02
Bielsko-Biała
pl. Żwirki i Wigury 9
/33/ 814 08 55
Kluczbork
ul. Podwale 12
/77/ 418 24 19
Bochnia
ul. Kazimierza Wielkiego 13
Kłodzko
ul. Łąkowa 5
/74/ 867 23 06
(wejście od ul. Różanej)
/14/ 612 35 40
Koło
ul. Toruńska 46
/63/ 272 40 45
Brzeg
ul. Mleczna 3
/77/ 416 45 03
Kołobrzeg
ul. Dubois 27/1
/94/ 355 44 55
Brzesko
ul. Zielona 4
/14/ 663 20 23
Konin
al. 1 Maja 11
/63/ 242 33 41
Bydgoszcz
ul. Gimnazjalna 8
/52/ 321 47 80
Koszalin
ul. Dworcowa 12
/94/ 342 32 55
Bytom
ul. Chrobrego 5
/32/ 282 65 19
Kozienice
ul. Sienkiewicza 28
/48/ 614 52 10
Chełm
ul. Pijarska 3
/82/ 565 67 64
Kraków
al. Słowackiego 60
/12/ 633 09 39
Chojnice
pl. Niepodległości 1-2, lok. nr 1
/52/ 397 01 98
Kraków
os. Handlowe 8
/12/ 643 78 24
Cieszyn
ul. Bielska 37
/33/ 858 23 34
Kraków
ul. Dietla 46
/12/ 429 14 20
Częstochowa
al. Kościuszki 14a
/34/ 368 10 98
Kraków
ul. Limanowskiego 12
/12/ 260 12 26
Chełmno
ul. Grudziądzka 25
/56/ 686 39 96
Kraków
os. Szklane Domy 1
/12/ 680 50 90
Chorzów
ul. Dąbrowskiego 52
/32/ 241 30 35
Kraków
ul. Św. Marka 11
/12/ 423 12 65
Chrzanów
ul. Sokoła 19
/32/ 623 00 38
Kraków
os. Bohaterów Września 1b
/12/ 645 70 12
Dąbrowa Górnicza
ul. Królowej Jadwigi 23
/32/ 262 85 23
Krosno
ul. Pawła z Krosna 2
/13/ 431 25 60
Dębica
ul. Rynek 50
/14/ 670 30 07
Krotoszyn
ul. Zdunowska 9
/62/ 722 63 52
Elbląg
ul. Stary Rynek 48a
/55/ 232 41 21
Kutno
ul. Barlickiego 28
/24/ 254 15 05
Ełk
ul. Chopina 4/1
/87/ 610 13 06
Kwidzyn
ul. Piłsudskiego 48
/55/ 279 50 71
Gdańsk
ul. Bora Komorowskiego 43
/58/ 346 11 44
Legnica
ul. Chojnowska 7
/76/ 852 30 79
Gdańsk
ul. Stągiewna 1
/58/ 305 41 40
Leszno
al. Krasińskiego 8
/65/ 529 56 36
Gdynia
ul. Zygmunta Augusta 6/50
/58/ 620 98 09
Leżajsk
ul. Leśna 22
/17/ 242 67 89
Gliwice
ul. Dubois 2
/32/ 230 84 29
Lębork
ul. Staromiejska 1B
/59/ 841 42 85
Gliwice
ul. Grodowa 2
/32/ 331 60 17
Lidzbark Warmiński
ul. 11 listopada 15 (przychodnia)
/89/ 767 00 07
Głogów
al. Wolności 52 D
/76/ 831 02 41
Limanowa
ul. Rynek 16
/18/ 337 10 10
Gniezno
ul. Mieszka I 12
/61/ 415 41 22
Lubin
ul. Armii Krajowej 32a
/76/ 844 19 70
Gorlice
ul. Stróżowska 55
/18/ 353 53 61
Lublin
ul. Narutowicza 83
/81/ 538 24 35
Gorzów Wielkopolski
ul. Wł. Łokietka 31
/95/ 720 32 62
Lublin
ul. Kowalska 4
/81/ 532 26 54
Gostynin
ul. Wojska Polskiego 35
/24/ 235 05 23
Lubiniec
ul. Edyty Stein 3
tel. 34 353 00 24
Grodzisk Maz.
ul. Kościelna 9
/22/ 724 28 35
Łańcut
ul. Rynek 32
/17/ 225 54 14
Grudziądz
ul. Wybickiego 5
/56/ 462 18 29
Łomża
al. Legionów 27
/86/ 215 00 19
Inowrocław
ul. Św. Ducha 2
/52/ 352 26 25
Łowicz
ul. Stanisławskiego 25B
/46/ 830 03 62
Jarosław
ul. Słowackiego 26a
/16/ 623 00 03
Łódź
ul. Piotrkowska 289
/42/ 682 81 92
Jastrzębie Zdrój
ul. Wielkopolska 1Ł
/32/ 476 40 85
Łódź
ul. Więckowskiego 6
/42/ 630 32 44
Jaworzno
Rynek Główny 10
/32/ 222 05 24
Łódź
ul. Narutowicza 84
/42/ 213 42 27
Jelenia Góra
ul. Długa 18
/75/ 752 20 58
Malbork
ul. T. Kościuszki 24
/55/ 272 45 25
Jelenia Góra
ul. Groszowa 1
/75/ 752 49 92
Mielec
ul. Rynek 8
/17/ 586 23 22
Kalisz
ul. Złota 1
/62/ 766 44 21
Mielec
ul. Żeromskiego 17
/17/ 585 43 23
www.geers.pl
Gdzie nas znaleźć – adresy salonów GeerS
www.geers.pl
miasto
ulica
telefon
miasto
ulica
telefon
Mikołów
ul. Okrzei 3
/32/ 227 97 78
Stargard Szczeciński
ul. Słowackiego 2
/91/ 578 08 98
Mrągowo
ul. Królewiecka 58
/89/ 741 36 76
Starogard Gdański
ul. Kościuszki 27
/58/ 563 30 95
Myślenice
ul. Słowackiego 37e
/12/ 272 19 19
Strzelce Opolskie
ul. Dąbrowskiego 12
/77/ 451 01 13
Nowy Sącz
ul. Hoffmanowej 3
/18/ 443 54 74
Strzyżów
ul. Słowackiego 26a
/17/ 276 50 05
Nowy Targ
ul. Długa 84
/18/ 266 44 50
Suwałki
ul. Noniewicza 93
/87/ 565 00 37
Olkusz
ul. Króla K. Wielkiego 48
/32/ 641 16 96
Swarzędz
ul. Cieszkowskiego 100/102
/61/ 817 41 59
Olsztyn
ul. Kościuszki 13
/89/ 534 56 45
Szczecin
al. Wyzwolenia 5
/91/ 433 93 47
Opole
ul. Koraszewskiego 17
/77/ 454 23 42
Szczecin
ul. Bolesława Śmiałego 22
/91/ 484 11 89
Ostrołęka
ul. Goworowska 2A
/29/ 764 20 46
Szczecin
ul. Leszczynowa 18-19
/91/ 461 31 40
/41/ 265 16 06
Świdnica
ul. Rynek 19
/74/ 857 86 71
Ostrowiec Świętokrzyski ul. Okólna 1
Ostrów Wielkopolski
ul. Kolejowa 26
/62/ 736 14 89
Świnoujście
ul. Dąbrowskiego 1d
/91/ 321 27 76
Ostrzeszów
ul. Piekary 9
/62/ 730 09 62
Tarnobrzeg
ul. Mickiewicza 4/1
/15/ 823 50 10
Oświęcim
ul. Dąbrowskiego 13a
/33/ 842 38 67
Tarnowskie Góry
ul. Piastowska 13
/32/ 380 50 52
Oświęcim
ul. Wysokie Brzegi 4
/33/ 844 83 79
Tarnów
ul. Goldhammera 7/2
/14/ 621 75 98
Pabianice
ul. Reymonta 2
/42/ 212 11 99
Tczew
ul. Jana III Sobieskiego 40
/58/ 532 08 09
Piła
ul. Bydgoska 34E
/67/ 212 47 38
Tomaszów Mazowiecki
ul. Jana Pawła II 6
/44/ 724 34 56
Pionki
ul. Legionistów 38
/48/ 612 51 76
Toruń
ul. Szczytna 8
/56/ 621 08 62
Piotrków Trybunalski
pl. Kościuszki 6
/44/ 646 00 27
Turek
ul. Łąkowa 4a
/63/ 278 00 01
Płock
ul. Nowy Rynek 11
/24/ 264 45 46
Tychy
ul. Edukacji 5
/32/ 227 97 78
Police
ul. Wróblewskiego 1
/91/ 317 72 21
Wadowice
ul. Zatorska 33
/33/ 874 09 43
Poznań
os. Marysieńki 25
/61/ 823 42 11
Wałbrzych
ul. Słowackiego 13
/74/ 842 58 04
Poznań
os. Rzeczypospolitej 6
/61/ 877 10 26
Warszawa
ul. Grójecka 67
/22/ 658 39 39
Poznań
ul. Głogowska 87
/61/ 866 59 28
Warszawa
al. KEN 96
/22/ 644 31 37
Poznań
ul. Półwiejska 30
/61/ 853 48 68
Warszawa
al. Niepodległości 54
/22/ 854 00 69
Poznań
ul. Prusa 1
/61/ 843 50 93
Warszawa
al. Stanów Zjednoczonych 72
/22/ 740 90 62
Przemyśl
ul. Plac na Bramie 10
/16/ 675 11 24
Warszawa
ul. Hoża 40
/22/ 629 18 24
Pszczyna
ul. Piastowska 3
/32/ 447 01 53
Warszawa
ul. Senatorska 22
/22/ 826 12 03
Puławy
ul. Centralna 18B
/81/ 888 32 85
Warszawa
ul. Targowa 37
/22/ 619 39 90
Pyskowice
ul. Wojska Polskiego 10
/32/ 230 12 47
Warszawa
ul. Warecka 11
/22/ 890 98 70
Racibórz
ul. Browarna 16/2
/32/ 418 15 44
Wieluń
Plac Legionów 5
/43/ 843 34 02
Radom
ul. Wyszyńskiego 15
/48/ 363 30 62
Włocławek
ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 22a /54/ 232 32 76
Radomsko
ul. Żeromskiego 9
/44/ 683 50 97
Wodzisław Śląski
ul. Powstańców Śląskich 1
/32/ 455 65 17
Ruda Śląska
ul. Piotra Niedurnego 39
/32/ 244 20 14
Wrocław
pl. Powstańców Śl. 11/1 (rondo)
/71/ 338 03 93
Rybnik
pl. Wolności 21
/32/ 423 30 30
Wrocław
ul. Piłsudskiego 66
/71/ 781 54 10
Rzeszów
ul. 3 Maja 20
/17/ 853 88 48
Wrocław
ul. Piotra Skargi 21
/71/ 344 45 27
Rzeszów
ul. Batorego 18/9
/17/ 862 00 53
Wrocław
ul. Sienkiewicza 42
/71/ 321 01 88
Sandomierz
ul. Schinzla 13
/15/ 833 30 25
Wrocław
ul. Strzegomska 3 abc
/71/ 346 98 20
Sanok
ul. Kościuszki 31
/13/ 463 04 20
Wrocław
ul. Św. Antoniego 21
/71/ 343 31 69
Siedlce
ul. 3 Maja 28
/25/ 632 21 79
Września
ul. Fabryczna 11
/61/ 436 51 79
Sieradz
ul. Jana Pawła II 52/5
/43/ 822 30 58
Zabrze
ul. Goethego 30
/32/ 370 16 51
Skawina
ul. 29 Listopada 9
/12/ 276 01 12
Zabrze
ul. Wolności 270
/32/ 376 32 75
Skierniewice
ul. Batorego 9
/46/ 832 60 26
Zamość
ul. Staszica 35
/84/ 638 45 68
Słupsk
ul. Filmowa 4
/59/ 843 24 50
Zduńska Wola
ul. Łaska 7
/43/ 824 79 05
Sosnowiec
ul. Warszawska 1
/32/ 292 10 32
Zgierz
ul. Narutowicza 21
/42/ 715 12 67
Stalowa Wola
ul. Komisji Edukacji Narodowej 13
/15/ 842 71 37
Żywiec
ul. Dworcowa 36
/33/ 867 46 08