podsumowanie warsztatów - EU-OSHA

Transkrypt

Europejska
Agencja
Bezpieczeństwa i
Zdrowia w Pracy
PODSUMOWANIE
WARSZTATÓW
WARSZTATY NA TEMAT OBCIĄŻENIA CHOROBAMI
ZAWODOWYMI
10 października 2014 r., Bruksela, Belgia
Warsztaty, które odbyły się w Brukseli w dniu 10 października 2014 r., zostały zorganizowane przez
Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) w celu wsparcia konstruktywnego
dialogu między zainteresowanymi stronami oraz pobudzenia debaty na temat obciążenia chorobami
związanymi z pracą. Badania naukowe poświęcone obciążeniu chorobami stanowią element
dalekosiężnych działań Agencji ukierunkowanych na problematykę chorób zawodowych. Celem EUOSHA jest realizacja działań stanowiących uzupełnienie inicjatyw podejmowanych przez
Komisję Europejską oraz inne organizacje należące do grona zainteresowanych stron. Celem
warsztatów jest zapewnienie wkładu w proces mający na celu ustalenie zakresu prac EU-OSHA
poświęconych chorobom zawodowym w kontekście wieloletniego programu strategicznego
Agencji oraz związanego z nim zakrojonego na szeroką skalę przeglądu problematyki
bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) zaplanowanego na lata 2015, 2016 i 2017; zakłada się, że
przegląd ten będzie w dużej mierze koncentrować się na działaniach profilaktycznych.
W warsztatach wzięło udział 30 uczestników z 17 państw członkowskich, Islandii i Turcji (zob. listę
obecności i noty biograficzne prelegentów stanowiące osobne załączniki).
Uczestnicy warsztatów stanowili zróżnicowane grono ekspertów wyznaczonych przez punkty
centralne EU-OSHA – byli to głównie lekarze medycyny pracy i higieniści pracy – oraz ekspertów z
Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), Komitetu Naukowego ds. Dopuszczalnych Norm
Zawodowego Narażenia (SCOEL) przy Komisji Europejskiej, Komitetu Wyższych Inspektorów Pracy
(SLIC) i Komisji Europejskiej. Uzupełnienie prezentacji ekspertów stanowiły opinie wyrażone przez
przedstawicieli europejskich partnerów społecznych: Europejskiej Konfederacji Związków
Zawodowych (ETUC) i BusinessEurope. Szerszy obraz badań naukowych i działań z zakresu BHP
przybliżyły prezentacje międzynarodowych organizacji aktywnych na polu zapobiegania chorobom
zawodowym oraz prezentacja przedstawiciela organizacji prowadzącej badania w dziedzinie BHP z
Kanady.
Przedstawiciel Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) musiał odwołać swój udział ze względu na
kryzys związany z wirusem ebola; uczestnikom udostępniona została jednak pisemna wersja jego
prezentacji i towarzysząca jej dokumentacja.
1
Powitanie i wprowadzenie w tematykę warsztatów
Poranną sesję seminarium zainaugurowała prezentacja działalności EU-OSHA. Prace Agencji
koncentrujące się na chorobach zawodowych mają na celu zapewnienie wkładu w proces tworzenia
bazy dowodów naukowych stanowiących podstawę działań zapobiegawczych oraz zapewnienie
lepszej jakości informacji poglądowych na temat skali obciążenia chorobami zawodowymi. W ramach
prezentacji omówiono zadania i strukturę sieci EU-OSHA w oparciu o wieloletnią strategię Agencji (1)
oraz sześć głównych obszarów jej działalności, a także to, w jaki sposób działalność Agencji wpisuje
się w obecny proces kształtowania polityki UE. W strategicznych ramach UE w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) na lata 2014–2020 (2) wskazano na trzy główne wyzwania z
(1) EU-OSHA, Multi-annual Strategic Programme 2014–2020 (Wieloletni program strategiczny na lata 2014–2020). Dokument
dostępny pod adresem: https://osha.europa.eu/en/publications/corporate/eu-osha-multi-annual-strategic-programme-20142020/view
(2) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu
Regionów w sprawie strategicznych ram UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2014–2020, COM(2014)
Troska o bezpieczeństwo i zdrowie w miejscu pracy to nasz wspólny obowiązek. BHP przynosi korzyści
Tobie. BHP przynosi korzyści firmie.
Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
PODSUMOWANIE WARSZTATÓW
zakresu BHP; jednym z nich jest skuteczniejsza profilaktyka chorób zawodowych poprzez
eliminowanie nowych i pojawiających się zagrożeń, nie zaniedbując przy tym dotychczasowych
rodzajów ryzyka.
2






Działalność EU-OSHA w zakresie chorób zawodowych
Wyniki badań poświęconych obciążeniu chorobami przeprowadzonych w ramach przeglądu
zleconego w 2010 r. przedstawiła Elke Schneider z EU-OSHA. Wyniki te zawierały ocenę
brakujących informacji, analizę związku z oceną kosztów oraz ocenę tego, czy badania nad
obciążeniem chorobami ukierunkowane były na profilaktykę i formułowanie priorytetów
dalszych działań.
Duża część analizowanych badań dotyczyła chorób o dużej częstości występowania w
Europie i na świecie, takich jak nowotwory i choroby płuc (astma i przewlekła obturacyjna
choroba płuc (POChP)). Wyniki zdrowotne (ang. health outcomes), które były przedmiotem
największej liczby badań, to nowotwory oraz urazy powstałe w wyniku wypadków. Może to
wynikać z tego, że zjawiska te są w dużej mierze uwarunkowane czynnikami mechanicznymi i
narażeniem na substancje chemiczne w pracy.
Obciążenia innymi chorobami o wysokiej częstości występowania w środowisku pracy, takimi
jak choroby układu krążenia i zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego, nie zostały
odpowiednio oszacowane. Ubytek słuchu spowodowany hałasem, chociaż stanowi czwartą
najbardziej powszechną chorobę zawodową (Eurostat, 2004), był przedmiotem oceny tylko w
niewielkiej liczbie badań. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku chorób skóry.
Międzynarodowe i krajowe badania dostarczają jedynie skąpych danych szacunkowych na
temat obciążenia chorobami psychicznymi i neurologicznymi. Informacje te mają jednak
bardzo duże znaczenie: w przeprowadzonym w Finlandii badaniu (3) zaburzenia zdrowia
psychicznego odpowiadały za 4% przypadków śmiertelnych związanych z pracą; zaburzenia
te stanowią również coraz większy problem w krajach przemysłowych, a za ich przyczynę
uznaje się przemęczenie i pracę zmianową (4). W niektórych obszarach aktywności
zawodowej, takich jak policja, transport i opieka domowa, nowy rodzaj zagrożeń stanowią
zaburzenia pourazowe, i toczy się obecnie debata, czy należy je uwzględnić w wykazie
chorób zawodowych.
Zakładając dostępność wiarygodnych szacunków dotyczących obciążenia chorobami w
ostatnim czasie, możliwe jest oszacowanie przyszłego obciążenia na podstawie trendów w
zakresie narażenia oraz wiedzy na temat okresu utajenia lub związku między narażeniem a
wynikiem zdrowotnym. Informacje te nie są jednak zwykle łatwo dostępne. Dane
epidemiologiczne na temat związku między poziomem narażenia a skutkiem dostępne są, na
przykład, dla pyłu krzemionkowego (pylica krzemowa), promieniowania radonu (nowotwór
płuc) i azbestu (międzybłoniak opłucnej, nowotwór płuc), natomiast są one niedostępne dla
wielu powstających zagrożeń. Być może dlatego połowa badań prospektywnych, które
przeanalizowano, koncentrowała się na międzybłoniaku opłucnej.
Narażenia, które są zbyt rzadko uwzględniane w badaniach, obejmują:
o
o
czynniki z zakresu organizacji pracy, takie jak praca powtarzalna, brak kontroli,
zakłócenia, praca zmianowa, praca nocna;
pojawiające się czynniki ryzyka z zakresu ergonomii, takie jak długotrwałe przebywanie w
pozycji siedzącej lub stojącej, statyczne pozycje ciała; oraz
332
final.
Dokument
dostępny
pod
adresem:
http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52014DC0332
(3) Nurminen, M., & Karjalainen, A., „Epidemiologic estimate of the proportion of fatalities related to occupational factors in
Finland” (Epidemiologiczna ocena odsetka przypadków śmiertelnych związanych z czynnikami zawodowymi w Finlandii),
Scandinavian Journal of Work Environment and Health, 2001, t. 27, Nr 3, s. 161–213.
(4) Hämäläinen, P.V., Saarela, K.L. & Takala, J., „Global estimates of fatal work-related diseases by region and disease
group” (Globalne szacunkowe dane na temat śmiertelnych chorób zawodowych według regionu i grupy chorób), 2002,
International Journal of Occupational and Environmental Health, 2011, t. 17, Nr 1, s. 49–56.
2

o narażenia na więcej niż jeden czynnik ryzyka.
Do problemów zdrowotnych uznawanych za nowo powstałe zagrożenia, które w nikłym
stopniu są przedmiotem badań, należą:
o
o
o
o
o
o
schorzenia kończyn dolnych;
zaburzenia neurologiczne związane z narażeniem na substancje chemiczne;
objawowy szum w uszach, zaburzenia głosu;
zaburzenia rozrodu związane z organizacją pracy lub narażeniem na substancje
chemiczne;
kardiotoksyczność; oraz
problemy zdrowotne związane z jednoczesnym narażeniem na wiele czynników ryzyka.
Badania oceniono również pod kątem ich wkładu w profilaktykę i proces ustalania priorytetów np.
przez inspekcje pracy; w tym kontekście wyciągnięto następujące wnioski:


Zazwyczaj zalecenia miały raczej charakter ogólny, nie zawierały więc bezpośrednich
wytycznych dotyczących praktycznych działań. Wśród analizowanych badań trudno było
znaleźć jakiekolwiek przykłady ewentualnego zastosowania wyników na potrzeby
sformułowania opisu stanu faktycznego, planowania strategicznego, sformułowania programu
prac, kampanii lub ukierunkowania kontroli.
W wielu badaniach podano wyłącznie całkowitą liczbę czynników ryzyka, którym przypisano
wskaźnik procentowy (ang. attributable fractions), oraz przypadków. Z punktu widzenia
profilaktyki dane te nie są zbyt użyteczne, ponieważ poziomy narażenia i związane z tym
rodzaje ryzyka różnią się znacznie w zależności od miejsca pracy.
Oceny obciążenia chorobami są wykorzystywane przy szacowaniu kosztów. W niedawno
opublikowanym sprawozdaniu EU-OSHA (5) podsumowano różne podejścia, wyciągając ogólny
wniosek, że koszty chorób zawodowych oraz urazów związanych z pracą są w przeważającej części
ponoszone przez pracowników. Wyobrażenie o zakresie problemu kosztów nieprzestrzegania lub
niepełnego przestrzegania zasad BHP dają dwa opracowania, przygotowane przez Health and Safety
Executive (HSE) i Safe Work Australia, w których koszt dla gospodarki Zjednoczonego Królestwa (z
wyłączeniem nowotworów pochodzenia zawodowego) w latach 2010–11 określono na 13,4 mld GBP
(co odpowiada ok. 1% PKB), a dla gospodarki australijskiej w latach 2008–09 – na 60,6 mld AUD
(4,8% PKB). W innym badaniu (6) koszty nieprzestrzegania lub niepełnego przestrzegania zasad BHP
dla gospodarki Niderlandów w 2001 r. oszacowano na 12,7 mld EUR, czyli 3% PKB. Zróżnicowany
poziom tych szacunków sugeruje, że należy zachować ostrożność i nie przywiązywać zbyt wielkiej
wagi wyłącznie do tych ogólnych danych, niemniej jednak liczby te dają dobre wyobrażenie na temat
skali kosztów nieprzestrzegania lub niepełnego przestrzegania zasad BHP.
Ponadto w prezentacji EU-OSHA przybliżono przyszłe inicjatywy, a także przedstawiono w zarysie
obecne i minione działania.
Już w 2002 r. (podczas warsztatów na temat monitorowania BHP, których streszczenie znajduje się w
publikacji Forum 11 (7)) zwrócono się do EU-OSHA o zapewnienie wkładu w dyskusję na temat
kształtu polityki w zakresie chorób zawodowych. EU-OSHA stworzyła w ramach swojej witryny
internetowej podstronę (8) poświęconą systemom monitorowania funkcjonującym w państwach
członkowskich, zwierającą informacje przekazane przez krajowe grupy ekspertów ds. monitorowania
BHP.
Opublikowano szereg sprawozdań na temat najważniejszych chorób, np. przegląd polityki i praktyk w
zakresie chorób skóry i narażenia skóry (9), całe rozdziały w sprawozdaniach Europejskiego
(5) Oszacowanie kosztów wypadków przy pracy i chorób zawodowych: przegląd metodyk. Dokument dostępny pod adresem:
https://osha.europa.eu/en/publications/reports/estimating-the-costs-of-accidents-and-ill-health-at-work/view
(6) Koningsveld, E. A. P., Zwinkels, W., Mossink, J. C. M., Thie, X. and Abspoel, M., „National costs of working conditions of
labourers in the Netherlands 2001 [w jęz. niderlandzkim: Maatschappelijke kosten van arbeidsomstandigheden van
werknemers in 2001]”’ (Krajowe koszty związane z warunkami pracy pracowników w Niderlandach w 2001 r.),
Werkdocument 203, Ministerstwo Spraw Społecznych i Zatrudnienia, Haga, Niderlandy, 2003 r. Dokument dostępny pod
adresem: http://www.eurofound.europa.eu/ewco/2004/12/NL0412NU01.htm
7
( ) https://osha.europa.eu/en/publications/reports/11/view
(8) https://osha.europa.eu/en/topics/osm
(9) https://osha.europa.eu/en/publications/reports/TE7007049ENC_skin_diseases/view
3
Obserwatorium Ryzyka poświęcone „pojawiającym się zagrożeniom chemicznym” (10) oraz
„pojawiającym się zagrożeniom biologicznym” (11), a także sprawozdanie „BHP w liczbach” na temat
zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego (12), w którym zwrócono uwagę na schorzenia kończyn
dolnych, które obecnie nie są przedmiotem oceny, ani nie są uznawane za choroby zawodowe, oraz
na potrzebę posiadania danych na temat współczynnika chorobowości (ang. prevalence) (tzn.
całkowitej liczby osób cierpiących na daną chorobę), bardziej niż danych na temat współczynnika
zachorowalności (ang. incidence) (określającego liczbę odnotowanych nowych przypadków). W
sprawozdaniu „BHP w liczbach” na temat hałasu i ubytku słuchu (13) zwrócono szczególną uwagę na
zaburzenia głosu i objawowy szum w uszach jako niepokojące zjawiska;
EU-OSHA przeprowadziła również kilka dużych kampanii poświęconych hałasowi, stresowi oraz
zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego (po dwie kampanie na dwa ostatnie tematy) oraz
uwzględniła problematykę chorób zawodowych w swoich pracach poświęconych szczególnie
wrażliwym grupom, sektorom i czynnikom ryzyka.
EU-OSHA uczestniczy w pracach grup roboczych Eurostatu ds. wypadków przy pracy i chorób
zawodowych i w szerokim zakresie korzysta z opracowanych przez nie danych statystycznych.
Wśród działań stanowiących wkład EU-OSHA w proces pozyskiwania lepszych dowodów naukowych
na temat nowotworów pochodzenia zawodowego i ich przyczyn można wymienić badanie i
sprawozdanie, które objęło państwa członkowskie, na temat substancji rakotwórczych, mutagennych i
toksycznych dla rozmnażania (opublikowane w 2009 r. (14)) oraz seminarium z udziałem
najważniejszych zainteresowanych stron na temat nowotworów pochodzenia zawodowego, w ramach
którego szczególną uwagę poświęcono grupom szczególnie wrażliwym, metodom monitorowania i
profilaktyce w miejscu pracy (streszczenie opublikowano w 2012 r. (15)). W ramach rozwinięcia tej
problematyki w 2014 r. opublikowane zostanie sprawozdanie na temat metod oceny narażenia, a w
2015 r. sprawozdanie na temat rehabilitacji prowadzonej w związku z chorobami nowotworowymi. W
wyniku tych działań stwierdzono istnienie luk w badaniach, systemach monitorowania i rozwiązaniach
stosowanych w miejscach pracy, a także na poziomie polityki.
Zagrożenia dla zdrowia reprodukcyjnego w miejscu pracy były przedmiotem badania
przeprowadzonego w latach 2012–13 i zaktualizowanego w następstwie seminarium
zorganizowanego w 2014 r., a jego efektem były zalecenia dotyczące metod badawczych, działań
służących podnoszeniu świadomości oraz monitorowania zagrożeń dla zdrowia reprodukcyjnego
pracowników płci męskiej i pracowników ze wszystkich kategorii wiekowych.
Agencja będzie nadal realizować inicjatywy mające na celu ocenę faktycznego obciążenia chorobami
poprzez ukierunkowanie swoich działań na choroby zawodowe, które obecnie nie są wcale lub są
jedynie w niewystarczającym stopniu uwzględnione w krajowych wykazach chorób zawodowych i
systemach odszkodowań. Należą do nich zaburzenia neurologiczne i sensoryczne. Agencja zamierza
zwrócić uwagę na możliwe synergie z innymi obszarami polityki, które mogą przyczynić się do
poprawy stanu zdrowia pracowników, koncentrując się zwłaszcza na zróżnicowanej sile roboczej,
grupach szczególnie wrażliwych oraz gospodarce usługowej i uwzględniając aktualną dynamicznie
zmieniającą się sytuację determinującą przebieg kariery zawodowej, konieczność pracy na kilku
etatach oraz w wielu miejscach pracy (na przykład w wyniku wzrostu znaczenia podwykonawstwa,
umów krótkoterminowych, zmieniającej się organizacji pracy oraz usług osobistych). Przedmiotowa
inicjatywa koncentrować się będzie na instrumentach pozwalających identyfikować pojawiające się
choroby zawodowe, strategiach prowadzenia rehabilitacji i ułatwiania powrotu do pracy mających
zastosowanie w przypadkach konkretnych chorób, przeglądach dotyczących konkretnych chorób oraz
studiach przypadków dotyczących praktyk i polityki. Procesowi przeglądu polityki i praktyk
towarzyszyć będą badania jakościowe oraz działania przyczyniające się do wzrostu świadomości
prowadzone wśród krajowych podmiotów działających w sferze BHP, partnerów społecznych oraz
pośredników na poziomie przedsiębiorstw, a także podmiotów z różnych obszarów polityki, takich jak
zdrowie publiczne, oraz zainteresowanych stron ze środowiska medycznego.
(10) https://osha.europa.eu/en/publications/reports/TE3008390ENC_chemical_risks/view
(11) https://osha.europa.eu/en/publications/reports/7606488/view
(12) https://osha.europa.eu/en/publications/reports/TERO09009ENC/view
(13) https://osha.europa.eu/en/publications/reports/6905723
(14) https://osha.europa.eu/en/publications/reports/548OELs/view
(15) https://osha.europa.eu/en/seminars/workshop-on-carcinogens-and-work-related-cancer
4
W projekcie wykorzystane zostaną również doświadczenia płynące z zakrojonej na szeroką skalę
inicjatywy poświęconej starzejącym się pracownikom oraz wcześniejszych kampanii EU-OSHA (np.
poświęconych zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego i powrotowi do pracy, polityce w
zakresie rehabilitacji).
3
Przyszłe działania Komisji Europejskiej poświęcone
chorobom zawodowym w kontekście nowych
strategicznych ram UE
Jorge Costa-David z Działu ds. BHP (B3) Komisji Europejskiej, Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia,
Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego (DG EMPL), omówił przyszłe plany w kontekście
nowych ram strategicznych, pod warunkiem że zostaną one przyjęte przez nową Komisję/nowego
komisarza. Poinformował zebranych, że zlecone zostały badania dotyczące zdrowia psychicznego (16)
i nanomateriałów (17), a dwa projekty dokumentów zawierających wytyczne w tym przedmiocie są na
etapie finalizacji. Kończone jest sprawozdanie z badania na temat zdrowia psychicznego, którego
celem było określenie sytuacji w państwach UE i państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego
(EOG)/Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) pod względem zdrowia psychicznego
w miejscu pracy, ocena zakresu i wymogów w odniesieniu do ewentualnych zmian stosownych
unijnych przepisów BHP oraz opracowanie wytycznych w zakresie postępowania w przypadku
wskazanych zagrożeń/problemów, w dążeniu do zapewnienia odpowiedniej ochrony zdrowia
psychicznego pracowników przed zagrożeniami związanymi z miejscem pracy. Projekt dokumentu
zawierającego stanowisko do przyjęcia przez trójstronny Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa i
Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy (ACSH) w sprawie praktycznych wytycznych w zakresie
postępowania z nanomateriałami był przedmiotem dyskusji w podgrupie ds. nanomateriałów
funkcjonującej w ramach działającej przy tym komitecie Grupy Roboczej ds. Substancji Chemicznych,
na spotkaniu, które odbyło się na początku października, natomiast opinia ACSH w sprawie
nanomateriałów (wydana w międzyczasie na posiedzeniu plenarnym komitetu w dniu 27 listopada)
zostanie przyjęta w późniejszym czasie.
Zlecono również przygotowanie sprawozdania na temat systemów ewidencjonowania chorób
zawodowych i odszkodowań z tytułu tych chorób w państwach członkowskich (18); sprawozdanie to
zostało zaprezentowane i było przedmiotem dyskusji na dużej konferencji (19) w grudniu 2013 r. W
oparciu o ustalenia wynikające z dyskusji, które miały miejsce podczas wspomnianej konferencji, DG
EMPL B3 będzie koncentrował swoje działania, z jednej strony, na danych statystycznych na temat
chorób zawodowych, aby zapewnić ich spójność systemem europejskich statystyk dotyczących
chorób zawodowych (EODS), a z drugiej strony, na aktualizacji wydanego w 2003 r. zalecenia
dotyczącego europejskiego wykazu chorób zawodowych.
Harmonogram prac nad europejskimi statystykami dotyczącymi chorób zawodowych zaproponowany
przez Urząd Statystyczny Unii Europejskiej (Eurostat) wygląda następująco:
(16) Ogłoszenie o zamówieniu VT/2012/028. Zamówienie na usługi badania dotyczącego sytuacji w państwach UE oraz
EOG/EFTA w dziedzinie zdrowia psychicznego w miejscu pracy, oceny zakresu i wymogów w odniesieniu do
ewentualnych zmian stosownych unijnych przepisów BHP oraz opracowania wytycznych postępowania w przypadku
wskazanych obszarów problematycznych, w dążeniu do zapewnienia odpowiedniej ochrony zdrowia psychicznego
pracowników przed zagrożeniami związanymi z miejscem pracy. Dokument dostępny pod adresem:
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=625&langId=en&callId=356&furtherCalls=yes
(17) Ogłoszenie o zamówieniu VT/2011/039. Ekspertyza w celu określenia potencjalnego wpływu nanomateriałów i
nanotechnologii w miejscu pracy, oceny zakresu i potrzeby ewentualnych modyfikacji odpowiednich przepisów
prawodawstwa UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny w pracy. Dokument dostępny pod adresem:
(18) Report on the current situation in relation to occupational diseases’ systems in EU Member States and EFTA/EEA
countries, in particular relative to Commission Recommendation 2003/670/EC concerning the European Schedule of
Occupational Diseases and gathering of data on relevant related aspects (Sprawozdanie na temat aktualnej sytuacji w
odniesieniu do systemów chorób zawodowych w państwach członkowskich UE i państwach EFTA/EOG, w szczególności
w kontekście zalecenia Komisji 2003/670/WE dotyczącego europejskiego wykazu chorób zawodowych oraz gromadzenia
danych na temat istotnych aspektów z tym związanych). Dokument dostępny pod adresem:
http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=9982&langId=en
(19) Choroby zawodowe w UE: system(y) i ich rola, „Dalsze kroki, prezentacje i wnioski”. Informacje dostępne pod adresem:
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=88&eventsId=940&furtherEvents=yes
5

2014–16: prace grupy ekspertów ds. kryteriów diagnostycznych przy DG EMPL (DCEG) i
grupy roboczej ds. EODS, w wyniku których zaproponowane zostaną:
wykaz chorób uznawanych we wszystkich państwach członkowskich na podobnych
warunkach oraz zgodnie z dziesiątą rewizją Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10
(za punkt wyjścia przyjmując krótką listę z załącznika I do zalecenia Komisji 2003/670/WE
zawierającego europejski wykaz chorób zawodowych (ESOD)); oraz
o krótka lista czynników przyczyniających się do powstania poszczególnych chorób.
2016: uzgodnienie ostatecznych wykazów przez DCEG i EODS (w tym ich wykonalności).
2016: uzgodnienie metod uproszczonego gromadzenia danych przez EODS.
2017–18: pMOPtażowy projekt z zakresu gromadzenia danych (mikrodane lub dane w formie
tabelarycznej stosownie do decyzji podjętej w późniejszym terminie) mający na celu ocenę
wykonalności i jakości nowego procesu gromadzenia danych.
2019: ocena pMOPtażowego projektu z zakresu gromadzenia danych.
2019: w oparciu o sprawozdanie z oceny Komisja przedstawi wniosek dotyczący przyszłego
kształtu EODS.
o





Monitorowaniem lub realizacją tych prac zajmują się trzy grupy ekspertów:
1.
2.
3.
grupa ds. EODS wyznaczona przez państwa członkowskie, składająca się z przedstawicieli
instytucji zabezpieczenia społecznego i urzędów statystycznych, z jednej strony, oraz
organów i instytucji ministerialnych (z obszaru zdrowia publicznego lub medycyny pracy), z
drugiej strony;
DCEG (odpowiedzialna za zbiór informacji na temat chorób zawodowych), która ma związki z
grupami ekspertów MOP poprzez członków, którzy należą zarówno do grup unijnych, jak i do
grup MOP oraz
Grupa Robocza ds. Chorób Zawodowych przy ACSH, która doradza przy wyborze wariantów
strategicznych. Oczekuje się, że grupa ta ponownie podejmie prace najpóźniej na początku
drugiej połowy 2015 r., gdy Komisja podejmie działania związane z przeglądem zalecenia
670/2003/WE.
Podstawę gromadzenia danych na potrzeby EODS stanowi nowe rozporządzenie w sprawie statystyk
w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa (20), określające rodzaje danych, które powinny być gromadzone
na temat wypadków przy pracy. W załączniku V do tego rozporządzenia, „Dziedzina: Choroby
zawodowe i inne związane z pracą problemy zdrowotne i choroby, lit. a)”, określono cele i zakres
dostarczania statystyk dotyczących rozpoznanych przypadków chorób zawodowych i innych
związanych z pracą problemów zdrowotnych i chorób. W myśl nowego rozporządzenia w sprawie
statystyk przekazywanie danych, które dotychczas przebiegało na zasadzie dobrowolności, będzie
obowiązkowe. Państwa członkowskie będą musiały uzgodnić metodę gromadzenie danych, którą
chcą stosować, i będą zobowiązane przekazywać dane.
Przyjęty w 2003 r. wykaz chorób statystycznych (21), zbiór informacji na temat chorób zawodowych (22)
oraz sprawozdanie Komisji na temat systemów chorób zawodowych w państwach członkowskich UE i
państwach EFTA/EOG udostępniono uczestnikom na nośnikach USB.
(20) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1338/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie statystyk
Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego oraz zdrowia i bezpieczeństwa w pracy.
(21) Zalecenie Komisji 2003/670/WE z dnia 19 września 2003 r. dotyczące europejskiego wykazu chorób zawodowych.
Dokument dostępny pod adresem: https://osha.europa.eu/data/links/commission-recommendation-concerning-theeuropean-schedule-of-occupational-diseases
(22) Information notices on occupational diseases: A guide to diagnosis (Zbiór informacji na temat chorób zawodowych.
Przewodnik diagnostyczny). Dokument dostępny pod adresem:
https://osha.europa.eu/data/links/information-notices-on-occupational-diseases-a-guide-to-diagnosis
6
4
Opinie partnerów społecznych
4.1 Eliminowanie chorób zawodowych i chorób związanych z pracą
dzięki profilaktyce
Rebekkah Smith z organizacji BusinessEurope, która jest uznanym partnerem społecznym na
szczeblu europejskim, reprezentującym stanowisko pracodawców, zwróciła uwagę na konieczność
rozróżnienia chorób zawodowych (przypadków uznanych chorób lub chorób, z tytułu których
przysługuje odszkodowanie) i chorób związanych z pracą. W swoim stanowisku przedstawiciele
pracodawców na szczeblu europejskim wyrazili przekonanie, że podstawowym wyzwaniem dla
pracodawców jest poprawa profilaktyki chorób związanych z pracą i że na tej problematyce powinny
koncentrować się prace EU-OSHA podejmowane w tym ważnym obszarze. Rolą Agencji jest
udostępnianie wiarygodnych, wysokiej jakości danych ilustrujących stan faktyczny, co stanowi
wyzwanie w środowisku, w którym trudno o porównywalne dane liczbowe. Prelegentka wyraziła
wątpliwości, czy harmonizacja kryteriów będzie łatwa do osiągnięcia. Podczas gdy gromadzenie
zharmonizowanych danych może być samo w sobie trudnym zadaniem, to gromadzenie danych na
temat odszkodowań, wchodzących w zakres kompetencji poszczególnych państw w ramach ich
systemów zabezpieczenia społecznego, może być niemożliwe do wykonania.
Z drugiej strony, rozwój odpowiednich narzędzi ma zasadnicze znaczenie dla identyfikacji
pojawiających się problemów, a także dla profilaktyki na poziomie przedsiębiorstw. Podejście kładące
nacisk na profilaktykę należy uznać za korzystne rozwiązanie dla przedsiębiorstw i pracowników, gdyż
pozwala zapobiec utracie wykwalifikowanych pracowników, a tym samym zubożeniu siły roboczej.
Prelegentka zaznaczyła, że rozumie wyzwanie, jakie wiąże się z opracowaniem praktycznych porad i
określeniem najważniejszych problemów dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), podkreśliła
jednak, że wiele MŚP w Europie potrzebuje wsparcia w zapobieganiu chorobom i wskazała, że na
podnoszeniu świadomości i udzielaniu takiego właśnie wsparcia koncentrują się kampanie
prowadzone przez Agencję. Rozpatrując nowe technologie, należy oceniać nie tylko ewentualne
zagrożenia, ale także korzyści z punktu widzenia profilaktyki w zakresie BHP.
Powinna istnieć również lepsza współpraca z innymi obszarami polityki.
4.2 Nadanie wynikom badań realnego kształtu – jak możemy
urzeczywistnić profilaktykę
Hugh Robertson z Kongresu Związków Zawodowych (TUC), przedstawiciel pracowników i
przewodniczący Grupy Roboczej ds. Chorób Zawodowych przy ACSH, wezwał Komisję Europejską
do podjęcia dalej idących kroków na polu zapobiegania chorobom, dowodząc, że ważne jest
powiązanie badań nad przyczynami chorób z wieloma przykładami skutecznej profilaktyki, w tym na
poziomie przedsiębiorstw. Jako pojawiające się zagrożenia wymienił narażenie na spaliny z silników
wysokoprężnych i pracę zmianową, a także pył drzewny, który jest również źródłem coraz większego
narażenia ze względu na nowe metody obróbki materiałów kompozytowych. Zagrożenia rosną w
wyniku większej niepewności zatrudnienia oraz mniejszej liczby kontroli. Prelegent nawiązał w tym
miejscu do realizowanego przez Komisję Europejską programu sprawności i wydajności regulacyjnej
(REFIT): Komisja podejmuje próbę określenia prac wiążących się z niskim ryzykiem, mając na myśli
biura, sklepy i szkoły. Te miejsca pracy odpowiadają jednak za 58% nieobecności z powodu chorób
związanych z pracą, w następstwie stresu i zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego. Dane Agencji
wskazują, że stres jest obecny w największym stopniu w sektorze edukacji, ochrony zdrowia i
administracji publicznej oraz że na zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego pochodzenia
zawodowego najczęściej skarżą się pracownicy sektora usług, a zwłaszcza pracownicy sklepów i
sprzedawcy. W ramach programu REFIT anulowano nowe dyrektywy w sprawie substancji
rakotwórczych i zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego, nie powstanie również dyrektywa w
sprawie stresu. Komisja rozważała także ograniczenie poziomu ochrony osób zatrudnionych w MŚP
poprzez ograniczenie wymogów w zakresie oceny ryzyka, kładąc nacisk na „ograniczanie obciążeń
dla przedsiębiorstw generujących niski poziom ryzyka” poprzez usunięcie w stosunku do nich
wymogów w zakresie oceny ryzyka. MŚP zatrudniają jednak 66% ogółu pracowników, a są
odpowiedzialne za 82% obrażeń i 90% przypadków śmiertelnych. Na zakończenie Hugh Robertson
7
dodał, że nie powinien istnieć dualistyczny system ochrony; pracownicy zatrudnieni w MŚP i tak
zwanych przedsiębiorstwach „niskiego ryzyka” potrzebują takiej samej ochrony.
5
Działania MOP w zakresie chorób zawodowych i chorób
związanych z pracą
Francisco Santos O’Connor z MOP rozpoczął swoją prezentację od stwierdzenia, że profilaktyka i
kontrola chorób zawodowych jest kwestią priorytetową w planie działania MOP (na lata 2010–2016).
Światowy Dzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Miejscu Pracy zorganizowany przez MOP w dniu 28
kwietnia 2013 r. koncentrował się na profilaktyce chorób zawodowych (23) Organ zarządzający MOP
na swoim posiedzeniu w marcu 2013 r. wezwał do zintensyfikowania globalnych wysiłków na rzecz
zapobiegania chorobom zawodowym. Działalność MOP przybiera różne formy i obejmuje
opracowywanie, upowszechnianie i nadzorowanie międzynarodowych norm pracy, w tym norm
dotyczących nowotworów pochodzenia zawodowego, azbestu, substancji chemicznych,
promieniowania i służb medycyny pracy; opracowywanie systemów inspekcji pracy w celu wsparcia
podejmowanych przez państwa członkowskie działań służących wzmocnieniu ich zdolności w zakresie
zapobiegania, uznawania chorób zawodowych i wypłacania odszkodowań z ich tytułu; opracowywanie
i upowszechnianie kodeksów dobrych praktyk oraz innych instrumentów, a także współpracę z innymi
instytucjami (np. WHO, Międzynarodowe Stowarzyszenie Zabezpieczenia Społecznego (ISSA),
Międzynarodowa Komisja Zdrowia w Miejscu Pracy (ICOH)) na rzecz profilaktyki chorób zawodowych.
W latach 1919–2012 MOP przyjęła 189 konwencji, 5 protokołów oraz 2002 zalecenia. Wiele tych
instrumentów dotyczy BHP.
Wyzwania:






W wielu krajach rozwijających się brakuje zasobów umożliwiających diagnozowanie,
uznawanie i zgłaszanie chorób zawodowych; sytuację dodatkowo komplikują rosnące
przepływy migracyjne, starzejąca się siła robocza oraz coraz większa skala pracy
tymczasowej. Ponadto pracownicy zatrudnieni w MŚP i gospodarce nieformalnej często
znajdują się poza nawiasem krajowych systemów BHP.
Choroby związane z pracą stanowią główną przyczynę przypadków śmiertelnych o podłożu
zawodowym we wszystkich regionach świata.
Chociaż choroby wywoływane przez tradycyjne zagrożenia o podłożu zawodowym, takie jak
pylica, są nadal powszechne w wielu krajach, w skali światowej odnotowuje się wzrost nowych
chorób zawodowych, takich jak zaburzenia psychiczne (stres, niepokój i depresja), czy też
zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego (MSD), których źródłem są nowo pojawiające się
zagrożenia. Większość statystyk publicznych uwzględnia jedynie niewielki ułamek chorób
zawodowych. W ostatnich latach odnotowano wzrost liczby zgłaszanych chorób w wielu
krajach, na przykład zaburzeń związanych ze stresem w Japonii czy zaburzeń układu
mięśniowo-szkieletowego w Korei.
Choroby niezakaźne związane z pracą odpowiadają za 90% globalnego obciążenia
chorobami zawodowymi prowadzącymi do śmierci: nowotwory pochodzenia zawodowego
oraz choroby układu krążenia stanowią główne przyczyny zgonów we wszystkich regionach.
W ramach działań mających na celu wsparcie procesów kształtowania polityki i podejmowania
decyzji MOP publikuje szacunkowe dane na temat wypadków przy pracy i chorób
zawodowych w oparciu o istniejące dane na temat wypadków przy pracy pochodzących z
wybranych państw członkowskich MOP oraz ogólnoświatowych danych na temat obciążeń
chorobami udostępnianych przez WHO.
o
Według statystyk za 2010 r. wypadki przy pracy i choroby związane z pracą odpowiadają
za ponad 2,3 mln zgonów rocznie. Codziennie umiera 6 300 osób: wypadki przy pracy
(23) Strona kampanii zawierająca materiały promocyjne:
http://www.MOP.org/safework/events/meetings/WCMS_204594/lang--en/index.htm
8
o
powodują śmierć niemal 1 000 osób, a choroby zawodowe są odpowiedzialne za śmierć
kolejnych ok. 5 400 pracowników. Każdego dnia dochodzi do ponad 313 mln wypadków
przy pracy nieprowadzących do śmierci (skutkujących co najmniej czterodniową
nieobecnością w pracy), które powodują obrażenia lub chorobę u ok. 860 000 osób.
Najpoważniejsze straty ekonomiczne ponoszone przez przedsiębiorstwa obejmują utratę
produktywności i ograniczoną zdolność do pracy. MOP szacuje straty na kwotę rzędu 4%
światowego PKB, czyli ok. 2,8 bln USD.
Działania MOP:









Powszechny dostęp do niedrogiej opieki zdrowotnej odpowiedniej jakości oraz
zabezpieczenie finansowe w przypadku choroby, w tym zabezpieczenie finansowe i
zabezpieczenie podstawowych dochodów dla wszystkich osób w potrzebie, jest celem
określonym w zaleceniu MOP nr 202 dotyczącym krajowych dolnych pułapów ochrony
socjalnej z 2012 r.
Podkreślono w nim znaczenie służb medycyny pracy.
Jeśli chodzi o zdrowie pracowników, kontrolę warunków zdrowotnych i monitorowanie
narażenia powinna zapewnić ogólnokrajowa sieć służb, odpowiedzialna za stworzenie
krajowego systemu odszkodowań oraz egzekwowanie przepisów przez inspekcję pracy.
Konwencja i zalecenie nr 187 w sprawie ram promocji bezpieczeństwa i higieny pracy to
nowy rodzaj instrumentu, którego celem jest promowanie pożądanych zachowań, a nie
odgórne ich narzucanie. Ich przedmiotem nie są działania na szczeblu przedsiębiorstwa,
które są należycie uwzględnione w istniejących instrumentach z zakresu BHP, natomiast
koncentrują się na rozwijaniu krajowego systemu BHP, który obejmuje: przepisy BHP, system
zapewnienia przestrzegania przepisów, w tym kontrole, krajowy trójstronny organ doradczy
ds. BHP, mechanizmy gromadzenia danych z zakresu BHP, sieć służb BHP, sieć
szkoleniowo-informacyjną w zakresie BHP, a także rozwiązania promujące współpracę
między kierownictwem a pracownikami na szczeblu przedsiębiorstwa.
Przygotowany przez MOP nowy wykaz chorób zawodowych został zweryfikowany w 2010
r. (24) Po raz pierwszy uwzględniono w nim zaburzenia psychiczne i behawioralne.
We współpracy z WHO oraz innymi organizacjami międzynarodowymi MOP prowadzi obecnie
prace mające na celu opracowanie praktycznego przewodnika na temat identyfikacji i
uznawania chorób zawodowych, w tym wytycznych w zakresie kryteriów diagnostycznych i
kryteriów narażenia mających zastosowanie do chorób zawodowych, a także praktycznych
narzędzi służących profilaktyce zdrowotnej oraz ochronie i promocji zdrowia w miejscu pracy.
Opracowany został praktyczny przewodnik na temat ewidencjonowania i zgłaszania
chorób zawodowych, aby pomóc państwom członkowskim w stworzeniu i usprawnieniu
funkcjonowania ich systemów krajowych Zawiera on szczegółowe wytyczne w zakresie
gromadzenia i analizowania danych za pośrednictwem krajowych systemów nadzoru nad
chorobami. Wyjaśniono w nim podstawowe zasady, na przykład kwestię zaangażowania
partnerów społecznych czy konieczność istnienia jednego zintegrowanego systemu
ewidencjonowania wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a także omówiono wymiar
gospodarczy ukierunkowanych strategii prewencyjnych oraz potrzebę posiadania
wiarygodnych danych. Na potrzeby opracowania standaryzowanych instrumentów, takich jak
formularze zgłoszeniowe i systemy kodowania chorób, w publikacji tej zawarto praktyczne
przykłady pochodzące z ugruntowanych systemów istniejących od wielu lat. Zalecono w nim
rozszerzenie zakresu systemu zgłaszania chorób, tak aby objąć nim pracowników, którzy są
często wykluczeni, takich jak pracownicy małych i średnich przedsiębiorstw oraz osoby
pracujące w gospodarce nieformalnej.
Niedawno wydane publikacje MOP dotyczące profilaktyki zaburzeń układu mięśniowoszkieletowego i stresu w miejscu pracy to m.in. Ergonomic Checkpoints in Agriculture (Listy
(24) http://www.MOP.org/safework/info/publications/WCMS_125137/lang--en/index.htm
9
kontrolne z zakresu ergonomii w rolnictwie ) oraz Stress Prevention at Work Checkpoints
(Listy kontrolne z zakresu profilaktyki stresu w miejscu pracy).
Planowane działania na poziomie krajowym:









budowa potencjału w zakresie uznawania chorób zawodowych;
udoskonalenie mechanizmów gromadzenie i analizy danych na temat chorób
zawodowych;
współpraca z systemami odszkodowań za wypadki przy pracy;
włączenie problematyki profilaktyki chorób zawodowych do programów kontroli BHP;
zwiększenie potencjału w zakresie kontroli warunków zdrowotnych i monitorowania
narażenia;
aktualizacja krajowych wykazów chorób zawodowych; oraz
ustanowienie odnośnych ram legislacyjnych.
W ostatnim czasie MOP zaktualizowała pakiet szkoleniowy SOLVE (25). Szczególną uwagę
przywiązuje się w nim do włączania tematyki promocji zdrowia w miejscu pracy do polityki
z zakresu BHP poprzez zapobieganie nadużywaniu narkotyków i alkoholu, profilaktykę
HIV/AIDS czy stresu w miejscu pracy, zapobieganie przemocy w miejscu pracy oraz promocję
miejsc pracy wolnych od tytoniu. Pakiet ten udostępnia narzędzia na potrzeby działań
podejmowanych na szczeblu przedsiębiorstwa i zawiera program szkolenia instruktorów.
Uniwersytet Turyński we Włoszech, we współpracy z Międzynarodowym Centrum
Szkoleniowym (ITC) MOP, oferuje studia magisterskie na kierunku „Bezpieczeństwo i
higiena pracy”, realizowane częściowo w trybie kształcenia na odległość. Uczelnia
oferuje również kurs z zakresu krajowych systemów zarządzania bezpieczeństwem i
higieną pracy. Kolejny kurs poświęcony jest systemom odszkodowań z tytułu wypadków przy
pracy oraz zapobieganiu wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym.
Dalsze prace:



6
W 2014 r. opublikowane zostanie międzyregionalne badanie na temat stresu w miejscu
pracy realizowane we współpracy z ICOH.
Opracowane zostaną wytyczne dla inspektorów pracy dotyczące sposobu postępowania
z zagrożeniami psychospołecznymi w miejscu pracy. Na narzędzie to składać się będą
cztery krótkie broszury na temat, odpowiednio, koncepcji zagrożeń psychospołecznych,
obowiązujących przepisów, proaktywnych działań mających na celu wyeliminowanie stresu
związanego z pracą, a także przemocy i mobbingu.
Działania WHO poświęcone obciążeniu chorobami
Ivan Ivanov z WHO musiał odwołać swój udział. Uczestnikom udostępniono jednak prezentację w
PowerPoincie oraz kilka dokumentów.
Wśród tych dokumentów znalazło się sześć sprawozdań z prowadzonych przez WHO badań nad
obciążeniem chorobami zawodowymi (poświęconych unoszącemu się w powietrzu pyłowi (26),
obrażeniom spowodowanym ostrymi przedmiotami (27), upośledzeniu słuchu związanemu z pracą (28),
(25) http://www.MOP.org/safework/info/instr/WCMS_178438/lang--en/index.htm
(26) http://www.who.int/quantifying_ehimpacts/publications/9241591862/en/
(27) http://www.who.int/quantifying_ehimpacts/publications/ebd11/en/
10
ilościowemu określeniu zagrożeń dla zdrowia w ujęciu porównawczym (29), substancjom
rakotwórczym w miejscu pracy (30) oraz profilaktyce chorób poprzez zapewnienie zdrowych środowisk
(31)).
7
Inicjatywa SLIC poświęcona chorobom o długim
okresie utajenia
Kären Clayton, przewodnicząca grupy roboczej Chemex przy Komitecie Wyższych Inspektorów Pracy,
przedstawiła inicjatywę poświęconą chorobom o długim okresie utajenia. SLIC, na swoim posiedzeniu
plenarnym w Wilnie w listopadzie 2013 r., zaakceptował projekty opartego na współpracy podejścia do
chorób o długim okresie utajenia. W Atenach, w maju 2014 r. SLIC postanowił skoncentrować swoje
działania na respirabilnej krzemionce krystalicznej (RCS). W późniejszym czasie komitet być może
dodatkowo zajmie się kolejnym problemem, prawdopodobnie dymem spawalniczym. Działaniami tymi
kierować ma grupa robocza Chemex przy SLIC we współpracy z grupą roboczą SLIC ds.
egzekwowania przepisów. SLIC ma nadzieję przyczynić się do poprawy profilaktyki chorób
zawodowych we wszystkich państwach członkowskich UE poprzez:




zapewnienie lepszego dostępu do wiedzy na temat skutecznych rozwiązań stosowanych
przez krajowe inspekcje pracy i ich organizacje partnerskie;
udostępnianie prostych rozwiązań służących wymianie wiedzy, umożliwiających dostęp do
tych współdzielonych informacji i ich przeszukiwanie;
potencjalny wpływ na kształtowanie norm dotyczących maszyn lub projektowanie urządzeń;
oraz
możliwą realizację opartego na współpracy projektu mającego na celu opracowanie
konkretnego podejścia lub produktu.
Szczególną wagę przywiązuje się do kwestii przygotowania inspektorów, tak aby zwiększać
skuteczność kontroli przestrzegania przepisów i kontroli ryzyka, a tym samym zmniejszać narażenie
poprzez upowszechnianie trwałych zmian w zachowaniach pracodawców i pracowników.
Obejmuje to zapewnienie odpowiednich wytycznych i szkoleń dla inspektorów, pozwalających
przyczyniać się do podnoszenia poziomu ochrony przed zagrożeniami związanymi z
narażeniem na krzemionkę krystaliczną w miejscu pracy oraz lepszego przestrzegania przepisów,
a także lepszej konstrukcji procesów pracy i urządzeń. Podstawową potrzebą jest zapewnienie
inspektorom bez uprzedniego specjalistycznego przygotowania na tyle dużej pewności siebie, by byli
oni w stanie zajmować się problem pyłu RCS. Nacisk należy położyć na kontrolę narażeń, stosując
podejście zakładające stosowanie zasad BHP bez nadmiernego skupiania się na aspektach
administracyjnych i zbytecznych pomiarach („higiena bez liczb”). Ocenę ryzyka należy przeprowadzać
po prostu po to, by opracować mechanizmy kontroli umożliwiające późniejsze monitorowanie
stwierdzonych zagrożeń, a nie jako cel sam w sobie; należy również unikać zbędnych pomiarów.
Zasadnicze znaczenie w zapewnieniu odpowiedniej kontroli w wielu miejscach pracy mają środki
ochrony dróg oddechowych i miejscowa wentylacja wyciągowej. Podejmowane działania
prawdopodobnie koncentrować się będą na sektorze budownictwa, wykorzystując prace prowadzone
w ramach Europejskiej Sieci ds. Krzemionki (NEPSI) (32) w celu wsparcia działań w innych sektorach.
(29) http://www.who.int/occupational_health/publications/quantification/en/
(31) http://www.who.int/quantifying_ehimpacts/publications/preventingdisease/en/
(32) Sieć NEPSI została utworzona przez stowarzyszenia branżowe z UE, które 25 kwietnia 2006 r. w ramach dialogu
społecznego podpisały „Umowę dotyczącą ochrony zdrowia pracowników poprzez prawidłowe obchodzenie się i
użytkowanie krzemionki krystalicznej i produktów, które ją zawierają”, a które reprezentują 15 sektorów przemysłu oraz
ponad 2 miliony pracowników. Siedemnaście organizacji będących pierwotnymi sygnatariuszami umowy reprezentuje
sektory kruszywa, cementu, ceramiki, odlewnictwa, włókna szklanego, szkła specjalnego, szkła używanego do produkcji
pojemników, szkła płaskiego, minerałów przemysłowych, wełny mineralnej, kamienia naturalnego, górnictwa, zaprawy i
prefabrykatów betonowych. Stosowanie umowy i dobrych praktyk jest monitorowane; co dwa lata składane jest
sprawozdanie podsumowujące, informujące Komisję Europejską, państwa członkowskie i organy odpowiedzialne za
kwestie zdrowia i bezpieczeństwa o wykonaniu umowy. Zob. http://www.nepsi.eu/.
11
Grupa robocza przygotuje krótkie publikacje zawierające wytyczne dla inspektorów (zamiast książek,
których nikt nie przeczyta!) oraz prawdopodobnie kompleksowy dokument zarysowujący kontekst
problemu i zawierający istotne fakty pod tytułem „Dlaczego RCS?”. Liczba tych publikacji nie została
jeszcze ustalona, jednak z założenia mają one dotyczyć powszechnych problemów z punktu widzenia
inspektora. W publikacjach tych najprawdopodobniej na dużą skalę wykorzystane zostaną elementy
graficzne, aby przyciągnąć uwagę odbiorcy i pokazać „dobre” i „złe” praktyki i zachowania. Publikacje
zawierające wytyczne powinny również zawierać analizy przypadków wraz z kalkulacją związanych z
nimi kosztów, a ich uzupełnieniem będą materiały szkoleniowe dla inspektorów.
Obecnie toczy się debata nad ewentualnym wprowadzaniem wiążącej dopuszczalnej wartości
narażenia zawodowego (OEL) na poziomie UE (0,1 mg/m3).
Sektory i branże przemysłu, których dotyczyłby ten limit, to budownictwo, kamieniołomy, branża
kamieniarska, branża produkcji cegieł i branża odlewnicza. Pojawiające się zagrożenia związane z
nowymi materiałami i procesami pracy to m.in. narażenie na krzemionkę występujące w procesie
cięcia sztucznego kamienia i przy czyszczeniu dachów, a także narażenie stolarzy na materiały
kompozytowe.
Znaczne narażenie na RCS może prowadzić do pylicy krzemowej lub przewlekłej obturacyjnej
choroby płuc, natomiast duże i przewlekłe narażenie może prowadzić do nowotworu płuc.
Podejmowanym działaniom przyświeca wizja, by środki ochrony przed RCS stały się tak
powszechne, jak kaski na placach budowy.
W dalszej perspektywie podjęta może zostać inna problematyka; przewidziano również
przeprowadzenie stosownej kampanii, chociaż nie została ona jeszcze zatwierdzona przez SLIC na
posiedzeniu plenarnym.
Działania mające na celu wymianę wiedzy obejmują stworzenie w obrębie intranetu Komisji, CIRCA–
BC, platformy dla społeczności osób zainteresowanych chorobami o długim okresie utajenia w
ramach SLIC (SLIC LLIC). Utworzone wstępnie katalogi zawierają dokumenty grup roboczych,
wytyczne dla inspektorów oraz inny użyteczne informacje. Na chwilę obecną dostęp ograniczony jest
do członków grupy Chemex i jej podgrup.
Kolejnym krokiem, jaki wykona podgrupa, będzie nawiązanie kontaktu z NEPSI w celu uzyskania
pełniejszego obrazu kontekstu i szczególnych uwarunkowań oraz wymiany informacji z zakresu
inspekcji pracy za pośrednictwem platformy CIRCA-BC LLIC.
Przygotowywany jest krótki referat na posiedzenie plenarne SLIC, które odbędzie się w Rzymie w
listopadzie 2014 r.
Grupa rozważa również zaproszenie przedstawiciela EU-OSHA, aby podzielił się on doświadczeniami
oraz fachową wiedzą na temat upowszechniania informacji i procesu komunikacji.
8
Stanowisko SCOEL
Profesor Len Levy z Uniwersytetu w Cranfield, wiceprzewodniczący ustanowionego przez Komisję
Europejską Komitetu Naukowego ds. Dopuszczalnych Norm Zawodowego Narażenia (SCOEL) (33),
wyjaśnił rolę SCOEL w profilaktyce chorób wywołanych narażeniem na oddziaływanie substancji
chemicznych. Komitet ten przekazuje Komisji opinie w sprawach z zakresu oceny toksykologicznej
substancji chemicznych pod kątem ich wpływu na zdrowie pracowników oraz doradza w kwestii
dopuszczalnych wartości narażania zawodowego opartych o dane naukowe dla substancji
traktowanych priorytetowo przez Komisję (DG EMPL). Te zadania Komitet realizuje przygotowując
zalecenia naukowe dla Komisji, które stanowią podstawę wniosków ustawodawczych dotyczących
dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego na substancje chemiczne w miejscu pracy. Projekty
(33) See http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=148&langId=en&intPageId=684
12
zaleceń SCOEL są przedmiotem konsultacji z zainteresowanymi stronami, aby umożliwić im
przekazanie uwag dotyczących problematyki zdrowotnej w ujęciu naukowym oraz dodatkowych
danych. Skład SCOEL liczby obecnie maksymalnie 21 niezależnych ekspertów wybranych przez DG
EMPL, reprezentujących szeroki wachlarz specjalizacji naukowych i doświadczeń. W pracach
Komitetu uczestniczą również obserwatorzy z państw EFTA.
Dyrektywa Rady 98/24/WE w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem
związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy (dyrektywa w sprawie czynników chemicznych)
ustanawia wskaźnikowe i wiążące dopuszczalne wartości narażenia zawodowego oraz dopuszczalne
wartości biologiczne w szerszym kontekście zarządzania ryzykiem. Na podstawie tej dyrektywy
opracowano szereg wykazów wskaźnikowych dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego
(IOELV) (34) (dyrektywy 2000/39/WE, 2006/15/WE i 2009/161/UE). Obecnie prowadzone są prace nad
substancjami, które zostaną uwzględnione w czwartym wykazie IOELV.
Ponadto dyrektywa 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym
narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (dyrektywa w sprawie
substancji rakotwórczych i mutagenów) przewiduje procedurę ustalania dopuszczalnych wartości dla
tych substancji rakotwórczych i mutagennych, dla których jest możliwe.
SCOEL opracował również procedurę oceny różnych skutków, na przykład procedurę oceny skutków
neurobehawioralnych.
Zalecenia, opierające się na efekcie krytycznym zidentyfikowanym przez SCOEL, mogą określać
stężenia w powietrzu (ppm, mg/m3), średnią ważoną czasem dla ośmiogodzinnego okresu, dla
efektów długoterminowych oraz dopuszczalne wartości krótkotrwałego narażenia (15 minut) i dla
działania ostrego, dopuszczalne wartości biologiczne (w stosownych przypadkach), a także zawierać
ocenę rakotwórczości (w stosownych przypadkach) oraz informacje uzupełniające na temat absorpcji
przez skórę, substancji działających uczulająco na drogi oddechowe i skutków jednoczesnego
narażenia na określoną substancję i hałas.
Każda substancja jest oceniana zgodnie z ogólną procedurą (35), z zastosowaniem kluczowych zasad
sformułowanych w dokumencie określającym metodykę (ostatnio zaktualizowanym w dniu 7 czerwca
2013 r.).
W przypadku gdy możliwe jest – według oceny SCOEL – wiarygodne ustalenie najwyższej
dopuszczalnej wartości narażanie, przy której można mieć pewność, że nie wystąpią żadne
niepożądane skutki dla zdrowia, zalecenia SCOEL przedstawiane są państwom członkowskim przez
Komisję jako przyszłe IOELV.
(34) Wskaźnikowe dopuszczalne wartości narażenia zawodowego (IOELV) są określane na podstawie związku między
efektami zdrowotnymi wywoływanymi przez szkodliwe czynniki chemiczne a poziomem narażenia zawodowego w drodze
niezależnej oceny naukowej najnowszych dostępnych danych naukowych.
(35) Komitet Naukowy ds. Dopuszczalnych Norm Zawodowego Narażenia (SCOEL), Methodology for the Derivation of
Occupational Exposure Limits, Key Documentation (Metodyka ustalania dopuszczalnych wartości narażenia
zawodowego. Dokumentacja podstawowa) (wersja 7), czerwiec 2013 r. Dokument dostępny pod adresem:
http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=4526&langId=en
13
Ustalanie dopuszczalnych wartości narażenia w miejscu pracy:





SCOEL ocenia każdą substancję, korzystając z najlepszych dostępnych danych naukowych
(pod kątem wszystkich ostrych i długoterminowych efektów). Przygotowuje następnie projekt
zalecenia (SCOEL/SUM) i przekazuje go do DG EMPL.
DG EMPL inicjuje trwające sześć miesięcy zewnętrzne konsultacje społeczne z krajowymi
punktami kontaktowymi (ok. 40), aby zebrać uwagi wyłącznie na temat aspektów naukowych (a
nie kwestii przestrzegania przepisów czy kwestii społeczno-ekonomicznych).
SCOEL analizuje wszystkie zgłoszone uwagi i nowe dane, w razie konieczności wprowadza
zmiany w projekcie, a następnie przyjmuje zalecenie.
DG EMPL przyjmuje końcowe zalecenie SCOEL i publikuje je.
DG EMPL konsultuje się z Grupą Roboczą ds. Substancji Chemicznych przy ACSH oraz z
innymi właściwymi dyrekcjami generalnymi.
Wszystkie dokumenty, porządki obrad i protokoły z posiedzeń, a także dokumenty zawierające
ostateczne kryteria dostępne są na stronach internetowych Komisji (36).
W przypadku gdy niemożliwe jest wiarygodne ustalenie dopuszczalnej wartości narażenia, przy której
nie występują żadne niepożądane skutki, SCOEL proszony jest o podjęcie próby oszacowania ryzyka
wystąpienia niepożądanych skutków dla zdrowia przy określonej wartości narażenia; Komisja
uwzględnia te opinie przy opracowywaniu wniosków dotyczących wiążących dopuszczalnych wartości
narażenia zawodowego (BOELV).
W pewnych okolicznościach monitoring biologiczny ma przewagę nad monitoringiem powietrza
atmosferycznego przy ocenie zagrożeń dla zdrowia, na przykład w przypadku substancji
charakteryzujących się znaczną absorpcją przez skórę. W przypadku związków tego rodzaju
monitoring biologiczny może stanowić preferowane rozwiązanie, jeżeli dostępne są odpowiednie
metody. SCOEL ocenia indywidualnie w każdym przypadku, czy konieczne jest zalecenie stosowania
monitoringu biologicznego w odniesieniu do konkretnej substancji, i wydaje zalecenia dotyczące
wartości biologicznych w oparciu o aktualnie dostępne dane naukowe.
Kwestie do omówienia:



Należy zwrócić uwagę, że zalecenia SCOEL dotyczące dopuszczalnych wartości narażenia
zawodowego zwykle określają niższe wartości niż wartości obowiązujące w państwach
członkowskich (dzięki czemu pozwalają ograniczyć narażenie pracowników w UE).
Aktualne wyzwania koncentrują się wokół dyskusji nad wskaźnikami IOELV/BOELV, z jednej
strony, a wskaźnikami DNEL (pochodny poziom niepowodujący zmian/DMEL (pochodny
poziom powodującym minimalne zmiany (z procesu REACH), z drugiej strony; odbywają się
spotkania w celu wypracowania wspólnego stanowiska. Dochodzi do coraz większego zbliżenie
stanowisk i coraz większej współpracy między ECHA, Grupą Roboczą ds. Chorób Zawodowych
przy ACSH i innymi zainteresowanymi stronami. Dostęp do informacji REACH jest jednak nadal
ograniczony, zwłaszcza gdy są one własnością przedsiębiorstw i nie figuruje jako badania
naukowe.
SCOEL powinien przyczyniać się do skuteczniejszego identyfikowania substancji stanowiących
największe zagrożenia oraz dopilnowywać, by DG EMPL traktowała priorytetowo substancje
chemiczne stanowiące największe rzeczywiste zagrożenie (liczba osób narażonych,
toksyczność itp.) Oczekuje się, że nowe badanie DG EMPL dotyczące bazy danych
zawierającej informacje na temat narażeń (37) przyczyni się do rozbudowy bazy wiedzy.
(36) http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=148&langId=en&intPageId=684
(37) Ogłoszenie o zamówieniu VT/2013/079. Zamówienie na usługi stworzenia bazy danych i opracowania modelu
umożliwiającego oszacowanie narażenia zawodowego na szereg niebezpiecznych chemikaliów w państwach
członkowskich Unii Europejskiej i krajach EFTA/EOG; opis techniczny. Dokument dostępny pod adresem:
14

Czy mamy wiedzę na temat przestrzegania dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego
określonych przez SCOEL w państwach członkowskich? Kwestia ta wchodzi w zakres
kompetencji SLIC.
W drugiej części spotkania przedstawiono cztery prezentacje koncentrujące się na konkretnych
tematach będących przedmiotem badań. Prelegentami byli badacze i przedstawiciele inspekcji pracy.
9
Nowe techniki monitorowania nowo pojawiających się
chorób zawodowych: systemy wybiórczego nadzoru
klinicznego (sentinel) i systemy ostrzegania
Vincent Bonneterre z sieci Modernet rozpoczął prezentację od przedstawienia szeregu przykładów
identyfikacji nowych chorób związanych z pracą w wyniku obserwacji klinicznych na przestrzeni
ostatnich 30 lat, na przykład choroby płuc dotykającej pracowników zakładów tekstylnych
nanoszących natryskowo wzory na tkaniny, zarostowego zapalenia oskrzelików u pracowników
zakładów produkujących popcorn i innych zakładów spożywczych, a także postępującej neuropatii
zapalnej wśród pracowników ubojni świń. Głównym celem sieci Modernet jest stworzenie „sieci
wywiadowczych” poprzez tworzenie mechanizmów wymiany wiedzy na temat nowych technik
zwiększania użyteczności informacji dotyczących trendów w zakresie chorób zawodowych (np.
tworzenie powiązań między dokumentacjami, badania ankietowe), na temat szybszego wykrywania i
weryfikowania nowych zagrożeń dla bezpieczeństwa i higieny pracy (eksploracja danych, zgłoszenia
dokonywane przez pracowników), a także na temat wykorzystania nowoczesnych technik
prowadzenia dyskusji i rozpowszechniania informacji wśród wszystkich zainteresowanych stron
(platformy, media społecznościowe).
W swojej prezentacji skupił się on na krajowym mechanizmie nadzoru wybiórczego (nadzór sentinel) –
francuskiej bazie danych RNV3P, a także realizowanej na szczeblu UE inicjatywie Modernet (38).
Francuska krajowa sieć monitorowania i zapobiegania chorobom zawodowym (RNV3P) jest siecią
profilaktyki chorób zawodowych obejmującą 32 ośrodki konsultacyjne ds. chorób zawodowych
(Centres de consultation de pathologie professionnelle, CCPPs) oraz wybrane służby medycyny
pracy. Ośrodki te przekazują gromadzone przez siebie dane pochodzące z konsultacji (które
przechowywane są anonimowo) do wspólnej krajowej bazy danych na temat chorób zawodowych.
Przypadki ewidencjonowane są w internetowym systemie informacyjnym z uwzględnieniem
zmiennych oznaczonymi odpowiednimi kodami (dane demograficzne dotyczące pacjentów, jednostka
chorobowa (ICD-10), sektor działalności gospodarczej oraz zawód (kod NAF (39)), narażenie (według
ustalonego francuskiego wykazu), przyczynowość, przedsiębiorstwo, rodzaj lekarza, który skierował
pacjenta). Analiza przypadków chorobowych i ewentualne przypisanie im pochodzenia zawodowego
jest zadaniem skupionych w sieci ekspertów zatrudnionych w różnych klinikach (ta dokonywana przez
ekspertów ocena przyczynowości jest również rejestrowana w bazie). Dane do systemu przekazują
epidemiolodzy, lekarze, osoby pracujące w agencjach zdrowia, a także onkolodzy. W systemie
zarejestrowano ponad 200 000 konsultacji, a każdego roku ewidencjonowane jest kolejne 15 000
konsultacji.
Hipotezy dotyczące nowo pojawiających się chorób generowane są z wykorzystaniem metod
statystycznych stosowanych w nadzorze nad bezpieczeństwem farmakoterapii oraz w drodze
modelowania eksposomu (ang. exposome) (40) w celu analizy narażeń na wiele czynników ryzyka.
Mierniki dysproporcjonalności stosowane w nadzorze nad bezpieczeństwem farmakoterapii pomagają
wyszukiwać i sygnalizować podobne przypadki zgłoszone jedynie kilka razy i to przez różnych lekarzy
(wczesna identyfikacja).
Uzupełnieniem mechanizm nadzoru sentinel (zgłaszania przypadków) jest podejście oparte na
eksploracji danych (ang. data mining), zakładające łączenie par (choroba x narażenie) lub nowych
(38) http://www.costmodernet.org/; http://www.cost.eu/domains_actions/isch/Actions/IS1002
(39) NAF to skrót od Nomenclature des Activités Françaises (urzędowy wykaz działów działalności gospodarczej we Francji)
(40) Eksposom można zdefiniować jako miarę całości narażeń jednostki w całym okresie życie oraz wpływu tych narażeń na
stan zdrowia.
15
triad (choroba x czynnik x okoliczność narażenia) i porównanie ich z zewnętrznymi źródłami informacji
(związek przyczynowy ustalany na podstawie danych z literatury) takimi jak opublikowane artykuły itp.
Te pary lub triady są analizowane z zastosowaniem algorytmu w trzech wymiarach, generując
punktową ocenę określającą prawdopodobieństwa pojawienia się zagrożenia. Dla każdego przypadku
obliczane są wpierw zmienne „waga przypadku” oraz „odpowiedzialność/przyczynowość” (podłoże
zawodowe/związek przyczynowy ustalony na podstawie obserwacji = prawdopodobieństwo, że za
powstanie przypadków odpowiada narażenie), z wykorzystaniem ustalonych skali. Te dwie zmienne
wykorzystuje się, aby przypisać każdemu przypadkowi ocenę punktową. Odpowiedzialność ma
większe względne znaczenie (wagę) niż waga przypadku. Trzecim uwzględnianym wymiarem jest
liczba wystąpień pary lub triady (liczba podobnych zgłoszonych przypadków).
Istnieje pięć zdefiniowanych kategorii danego przypadku: wykluczony, wątpliwy, możliwy,
prawdopodobny i bardzo prawdopodobny. W zależności od uzyskanego wyniku punktowego
przewidziane są działania o różnymi stopniu nasilenia (począwszy od wymiany danych w ramach sieci
aż do wydania ostrzeżenia i podania informacji do publicznej wiadomości).
Siecią od lipca 2010 r. kieruje Francuska Agencja ds. Żywności, Środowiska oraz Bezpieczeństwa i
Higieny Pracy (ANSES). Jej misją jest koordynacja działań z funduszami ubezpieczeń zdrowotnych
dla pracowników etatowych i osób zatrudnionych w rolnictwie, francuskim instytutem monitoringu
zdrowia publicznego (InVS) oraz Francuskim Instytutem Medycyny Pracy (SFMT).
Do głównych celów systemu RNV3P należy:





doskonalenie i harmonizacja praktyk w zakresie diagnostyki chorób zawodowych;
identyfikacja nowo i ponownie pojawiających się zagrożeń dla zdrowia w miejscu pracy;
identyfikacja i charakterystyka sytuacji zawodowych wiążących się z zagrożeniami we Francji;
ukierunkowywanie wyboru rozwiązań z zakresu oceny ryzyka i profilaktyki w miejscu pracy, na
szczeblu regionalnym i krajowym, oraz stymulowanie badań naukowych; oraz
zapewnianie platformy dialogu między lekarzami praktykami a innymi specjalistami z zakresu
medycyny pracy.
Podejście stosowane przez Modernet łączą podobieństwa z systemem RNV3P.
Ich system nadzoru klinicznego o charakterze sentinel – projekt OccWatch – przewiduje
podejmowanie następujących działań:




ZBIERANIE zgłoszeń przypadków stanowiących potencjalnie nowe choroby zawodowe;
WYMIANA INFORMACJI na temat istotności sygnałów klinicznych, diagnoz przypadków
problematycznych, narażenia, związku z pracą, hipotez na temat czynników sprawczych,
patofizjologii i kwestii związanych z profilaktyką i ich ANALIZA; wyszukiwanie podobnych
przypadków;
PODSUMOWYWANIE: sporządzanie ekspertyz, w miarę możliwości w terminie dwóch miesięcy
od zgłoszenia danego przypadku. Wyciąganie wniosków w odniesieniu do danych medycznych
– a wcześniej, uwzględniania informacji na temat oceny ryzyka (potencjalnie narażona
populacja, waga przypadku) – oraz przedstawiania propozycji działań, które należy podjąć w
razie konieczności;
UPOWSZECHNIANIE INFORMACJI (działanie w tym obszarze nie są obecnie prowadzone).
Ewentualne rozpowszechnianie tej specjalistycznej wiedzy wśród zainteresowanych instytucji,
takich jak krajowe agencje czy EU-OSHA (instytucje te mogą decydować o ewentualnym
wystosowaniu ostrzeżenia, podjęciu konkretnych działań itd.).
Dalsze korki obejmują eksplorację danych zawartych w stosownych bazach danych, powiązanie tych
danych z wiedzą na temat ilościowych modeli zależności struktura–aktywność (QSAR) (41) (zwłaszcza
związanych z astmą) oraz wykorzystanie technik eksploracji tekstu (ang. text mining).
(41) Modele QSAR to modele regresji lub klasyfikacji stosowane w naukach chemicznych i biologicznych oraz w inżynierii
chemicznej i biologicznej. W modelowaniu QSAR predyktorami są wartości fizykochemiczne lub teoretyczne molekularne
deskryptory chemikaliów; zmienną objaśnianą modelu QSAR może być aktywność biologiczna chemikaliów. Modele
QSAR wpierw dokonują podsumowania przypuszczalnego związku między strukturami chemicznymi a aktywnością
16
Podejście Modernet przyczynia się do wzrostu istotności gromadzonych danych dzięki wymianie
wiedzy między państwami i między instytucjami oraz zwiększaniu liczby przypadków, które mogą
dostarczyć informacji na temat dotychczas niestwierdzonych związków między narażeniem a
skutkiem. Pozwala ono również na korektę danych, czego przykładem może być przypadek techników
pobierających odciski palców, u których wystąpiło rzadkie schorzenie związane z narażeniem na
cyjanoakrylan, które w dwóch przypadkach mylnie przypisano narażeniu na działania pyłu
aluminiowego.
Krajowe systemy nadzoru sentinel stosujące podobne podejścia, skupione w sieci Modernet, to m.in.
francuski system RNV3P, brytyjski system monitoringu THOR funkcjonujący w oparciu o zgłoszenia
dokonywane przez lekarzy specjalistów (uprzednio SWORD) oraz lekarzy pierwszego kontaktu
(THOR-GP), w tym system przyjmujący zgłoszenia wszelkich interesujących przypadków
chorobowych o podłożu zawodowym, w tym nowych chorób (THOR-EXTRA), włoski system
MALPROF (baza danych INAIL), a także inne bazy danych, które można przeszukiwać w celu
wygenerowania lub potwierdzenia sygnałów takie jak IDEWE (Belgia). Belgia i Niderlandy są obecnie
w fazie opracowywania systemu nadzoru klinicznego (SIGNAAL), opartego na strukturze OccWatch
(przypadki zgłaszane są przez lekarzy medycyny pracy), na potrzeby selekcji i analizy przypadków, w
pierwszym rzędzie, na poziomie krajowym.
Podsumowanie

Monitorowanie nowo pojawiających się chorób zawodowych jest wyzwaniem społecznym;
gromadzenie informacji na temat przypadków jest niełatwym zadaniem, a dwa zaprezentowane tu
przykłady dotyczą programów dobrowolnych, dlatego też postępy są powolne.
Systemy nadzoru wybiórczego (sentinel) mają na celu przyczynianie się do podejmowania
odpowiednich działań bez zbędnej zwłoki poprzez stosowanie podejścia ukierunkowanego w
pierwszym rzędzie na chorobę, stanowiącego uzupełnienie podejścia ukierunkowanego na zagrożenie
stosowanego np. przez Europejskie Obserwatorium Ryzyka prowadzone przez EU-OSHA (zagrożenia
a priori identyfikowane przez ekspertów).
Skuteczność podejścia o charakterze sentinel uzależniona jest od wielu czynników. Są to m.in.:




identyfikacja klastrów (ważnym aspektem, który należy zbadać, jest związek z pracą);
związek między chorobą a pracą, który jest łatwiej wykazać, gdy mamy do czynienia z ostrą
toksycznością (podrażnieniowe zapalenie skóry, oparzenia itp.) oraz chorobami
immunoalergicznymi;
znajomość procentowo określonego czynnika ryzyka, który można przypisać podejrzanemu
narażeniu zawodowemu, oraz częstotliwości narażenia na inne czynniki ryzyka danej
choroby, i przede wszystkim;
gromadzenie informacji na temat przypadków przez ekspertów, którzy są w stanie ocenić
prawdopodobieństwo zawodowego podłoża danej choroby. Dlatego też istotne jest
podnoszenie świadomości wśród lekarzy pierwszego kontaktu i lekarzy specjalistów oraz
zachęcanie ich do kierowania pacjentów dodatkowo do specjalistów medycyny pracy.
Istnieje potrzeba współpracy na poziomie UE w celu ustanowienia, w miarę możliwości,
ogólnounijnego systemu wykrywania potencjalnych nowych chorób zawodowych, gromadzenia na ich
temat specjalistycznej wiedzy i postępowania z nimi. Rozporządzenie ustanawiające Europejski Urząd
ds. Bezpieczeństwa Żywności zawiera artykuł (art. 34) dotyczący rozpoznawania wyłaniającego się
ryzyka. Może on służyć jako przykład na potrzeby stworzenia wydzielonej jednostki posiadającej
zasoby ludzkie (dział Emrisk), która korzystałaby z pomocy paneli ekspertów i posiadała zintegrowane
procesy wykrywania zagrożeń, gromadzenia specjalistycznej wiedzy i syntetycznego opracowywania
biologiczną w zbiorze danych dotyczących chemikaliów. Następnie modele QSAR prognozują aktywność nowych
chemikaliów.
17
dowodów naukowych, czerpiąc ewentualną inspirację z francuskich doświadczeń i systemu
OccWatch.
10 Aspekt płci przy ocenach obciążenia chorobami:
zdrowie psychiczne i choroby układu sercowonaczyniowego
Tuula Oksanen z Fińskiego Instytutu Zdrowia w Miejscu Pracy (FIOH) podsumowała wyniki kilku
badań poświęconych statusowi społeczno-ekonomicznemu i czynnikom organizacji pracy oraz ich
wpływowi na początek chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy, nadciśnienia i zaburzeń
zdrowia psychicznego, jak również ich związkom z nieobecnością w pracy ze względów zdrowotnych i
przechodzeniem na wcześniejszą emeryturę. Uwzględnione parametry obejmowały również wiek i
płeć oraz wykonywany zawód, kontekst i wpływ czynników pozazawodowych.
Według globalnego badania obciążenia chorobami z 2010 r. (GBD 2010) (42) oraz koncepcji DALY
(ang. disability-adjusted life years – lata życia skorygowane niepełnosprawnością) (43) podstawową
różnicą między mężczyznami a kobietami jest wyższa częstość występowania zaburzeń
zdrowia psychicznego, cukrzycy i zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego i niższa częstość
występowania obrażeń związanych z transportem oraz chorób układu sercowo-naczyniowego
wśród kobiet w wieku produkcyjnym. Ogólnie, globalne obciążenie chorobami wciąż zmienia swój
charakter: następuje przejście od chorób zakaźnych do chorób niezakaźnych i od przypadków
przedwczesnej śmierci do sytuacji, w której dalsze lata życia naznaczone są niepełnosprawnością.
Jak wykazało przeprowadzone w USA badanie reprezentatywne dla całego kraju, które zrealizowano
w formie indywidualnych wywiadów z członkami gospodarstw domowych (44), wiek, w którym
pojawiają się pierwsze objawy zaburzeń zdrowia psychicznego, jest znacznie niższy niż
mediana wieku produkcyjnego. Mediana wieku, w którym pojawiają się pierwsze objawy, jest
znacznie niższa w przypadku niepokoju (11 lat) i zaburzeń kontroli impulsów (11 lat) niż w przypadku
nadużywania substancji (20 lat) i zaburzeń nastroju (30 lat). Połowa wszystkich przypadków, które
trwać będą przez całe życie, ma swój początek przed 14. rokiem życia, a trzy czwarte z nich – przed
24. rokiem życia. Z drugiej strony, połowa wszystkich przypadków może mieć związek z
warunkami panującymi w miejscu pracy lub ulec pogorszeniu z ich powodu i może wystąpić u
osób w wieku produkcyjnym.
W fińskim badaniu sektora publicznego porównano czynniki organizacji pracy i ich wpływ na różne
grupy pracowników sektora publicznego: lekarzy, nauczycieli, nauczycieli ze szkół specjalnych,
pracowników socjalnych, pielęgniarki, pomoce pielęgniarskie i pracowników sprzątający. Objęło ono
10 gmin i 21 szpitali w Finlandii. W ramach kilku badań ankietowych zgromadzono dane, które
powiązano z pochodzącymi z ewidencji pracodawców danymi dotyczącymi umów o pracę,
nieobecności w pracy z powodu choroby oraz charakterystyki miejsca pracy. Skojarzone dane
pochodzące z krajowych rejestrów medycznych obejmują: informacje na temat wypłaconych
odszkodowań z tytułu poważnych i przewlekłych chorób, roczną liczbę recept na leki, nieobecności w
pracy z powodu choroby i odnośne diagnozy, informacje na temat przyznanych świadczeń
rehabilitacyjnych, przypadków przejścia na wcześniejszą emeryturę i odnośnych diagnoz oraz
(42) C.J.L. Murray et al., „Disability-adjusted life years (DALYs) for 291 diseases and injuries in 21 regions, 1990–2010: A
systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010” (Wskaźnik lat życia skorygowanych
niepełnosprawnością (DALY) dla 291 chorób i urazów w 21 regionach w latach 1990–2010: analiza systemowa na
potrzeby globalnego badania obciążenia chorobami z 2010 r.), The Lancet, 2012, t. 380, Nr 9859, s. 2197–2223. Celem
badania GBD 2010 była synteza dostępnych danych dotyczących epidemiologii wszystkich najważniejszych chorób i
urazów, aby udostępnić kompleksową i umożliwiającą porównanie ocenę skali 291 chorób i urazów oraz ich następstw w
1990 r., 2005 r. i 2010 r.
(43) Wskaźnik DALY stanowi bezwzględną miarę utraty zdrowia; wskazuje, ile dodatkowych lat w dobrym zdrowiu traconych
jest wskutek przedwczesnej śmierci lub też wskutek choroby lub uszczerbku na zdrowiu nieprowadzących do śmierci.
Odzwierciedla on liczbę osób, które są chore lub umierają w danej grupie wiekowej z podziałem na płeć i w danym
miejscu. Na poziom wskaźnika DALY (liczbę utraconych lat) w danej populacji ma wielkość populacji i jej struktura.
(44) R.C. Kessler et al., „Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of DSM-IV disorders in the National Comorbidity
Survey Replication” (Częstość występowania w ciągu całego życia i rozkład wieku pojawienia się pierwszych objawów
zaburzeń psychicznych uwzględnionych w klasyfikacji DSM-IV w badaniu National Comorbidity Survey Replication),
Archives of General Psychiatry, 2005, t. 62, Nr 6, s. 593–602.
18
przebiegu pracy zawodowej, informacje na temat wystąpienia nowotworów, wskaźniki
zachorowalności na nowotwory i odnośne diagnozy, ogólny wskaźnik umieralności i wskaźnik
umieralności dla konkretnych chorób, a także dane na temat hospitalizacji i odnośnych diagnoz
pochodzące ze szpitalnych rejestrów wypisów. Powtarzane pomiary dokonywane na przestrzeni
długiego okresu czasu pozwoliły określić długoterminowy wpływ na zdrowie ludzi.
Badanie pozwoliło uwydatnić pewne różnice między poszczególnymi zawodami:
Narażenie:





Na niską autonomię i duże wymagania wskazywali zwłaszcza pracownicy sprzątający i pomoce
pielęgniarskie, czyli osoby o niskim statusie społeczno-ekonomicznym.
Na niesprawiedliwość organizacyjną zwracały uwagę pielęgniarki i pracownicy socjalni.
Na nadmierne obciążenie pracą skarżyła się jedna trzecia wszystkich respondentów, a
zwłaszcza pracownicy socjalni.
Wskazywano na niewspółmierność nagrody w stosunku do ponoszonych wysiłków, na co
skarżyli się zwłaszcza pracownicy socjalni, choć z upływem czasu ich odsetek malał.
Wysoki poziom satysfakcji z pracy był wskazywany zwłaszcza przez pielęgniarki, nauczycieli i
lekarzy, czyli osoby o wysokim statusie społeczno-ekonomicznym.
Zaobserwowane skutki zdrowotne powiązano z różnymi aspektami organizacji pracy oraz fizycznymi
stresorami:




Wszyscy (z wyjątkiem pracowników socjalnych), którzy uzyskali wysoki wynik punktowy dla
wielu spośród stresorów, twierdzili, że będę kontynuować pracę aż do emerytury. Zaburzenia
zdrowia psychicznego jako przyczyna nieobecności w pracy z powodu choroby również
uzyskały najwyższy wynik punktowy wśród pracowników socjalnych.
Niewspółmierność nagrody w stosunku do ponoszonych wysiłków wskazano jako czynnik
ryzyka w kontekście rent, a zatem jako problem zwłaszcza dla pracowników socjalnych.
Zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego stanowiły większy problem w przypadku
pracowników sprzątających i pomocy pielęgniarskich, czyli wśród pracowników o większym
obciążeniu pracą fizyczną.
Wskaźnik nieobecności z powodu choroby był najwyższy wśród osób o niższym statusie
społeczno-ekonomicznym – wśród pracowników sprzątających (ok. 30 dni rocznie) i pomocy
pielęgniarskich – a najniższy wśród lekarzy (ok. 9 dni rocznie) i nauczycieli.
Omawiane badanie wskazuje również, że oprócz szczególnych organizacyjnych uwarunkowań pracy,
przy ocenie wpływu czynników organizacji pracy na zdrowie należy uwzględniać aspekty społecznoekonomiczne. Różne konfiguracje stresorów w połączeniu z konkretną sytuacją społecznoekonomiczną mogą prowadzić do różnych następstw (długotrwałe zwolnienie chorobowe czy
wcześniejsza emerytura).
Grupa analityczna wykorzystała również wyniki fińskiego badania sektora publicznego do oceny
ryzyka nadciśnienia jako funkcji kapitału społecznego w miejscu pracy (sieci, a także wspólne
normy, wartości i zrozumienie, które ułatwiają współpracę w obrębie grupy i między grupami).
Zważywszy że miejsce pracy staje się coraz ważniejszym źródłem relacji i sieci społecznych, badania
nad kapitałem społecznym w miejscu pracy mają duże znaczenie. Badanie wykazało, że w
przypadku pracowników płci męskiej, których środowisko pracy charakteryzował niski poziom
kapitału społecznego, prawdopodobieństwo wystąpienia przewlekłego nadciśnienia było o 4060% większe, częściowo także z powodu niezdrowego stylu życia.
Siedemnaście europejskich badań kohortowych z Finlandii, Szwecji, Danii, Niemiec, Belgii, Francji
oraz Wielkiej Brytanii (n = 160 000) uwzględniono w projekcie IPD-Work (ang. individual-participantdata meta-analysis of working populations), aby uzyskać wiarygodne informacje na temat wpływu
psychospołecznych czynników związanych z pracą na choroby przewlekłe, niepełnosprawność oraz
wskaźnik śmiertelności w konkretnych grupach pracowników, np. w grupie pracowników
wykonujących nisko płatne prace lub osób, u których już wcześniej zdiagnozowano daną chorobę. W
badaniu tym stwierdzono istnienie istotnego związku między stresem związanym z pracą a chorobą
19
wieńcową, przy czym był on zasadniczo podobny w przypadku mężczyzn i kobiet, osób w wieku
poniżej i powyżej 50 lat, a także na wszystkich szczeblach statusu społeczno-ekonomicznego (45).
W innym badaniu IPD-Work stwierdzono związek między niepewnością zatrudnienia postrzeganą
przez uczestników badania a nieznacznie podwyższonym ryzykiem choroby wieńcowej. Ryzyko to
można było częściowo przypisać niższemu statusowi społeczno-ekonomicznemu. Nie było dowodów
na istotne zróżnicowanie tej korelacji w przypadku mężczyzn i kobiet (46).
W przeglądzie (47) dotyczącym wpływu długich godzin pracy na cukrzycę typu 2 stwierdzono, że
prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 2 wśród pracowników wykonujących prace o
niskim statusie społeczno-ekonomicznym (np. prace fizyczne), którzy pracowali 55 godzin
tygodniowo lub dłużej, było o 30% wyższe niż wśród osób pracujących 35-40 godzin tygodniowo.
Dane dotyczyły 222 120 mężczyzn i kobiet z USA, Europy, Japonii i Australii, którzy byli obserwowani
przez około 7,6 roku. Korelacja ta w grupie o niskim statusie społeczno-ekonomicznym nie zmieniała
się w zależności od wieku, płci, otyłości i aktywności fizycznej i istniała nadal po wykluczeniu
pracowników zmianowych.
W ramach przeprowadzonego w Finlandii wywiadu/badania medycznego Health 2000
przeanalizowano znaczenie czynników zawodowych i pozazawodowych w kontekście związku między
dochodami a depresją i niepokojem w populacji osób aktywnych zawodowo (48). Niekorzystne
wydarzenia życiowe, trudności finansowe oraz stres w życiu o podłożu psychospołecznym to niektóre
z czynników, które – jak wykazano – pozwalają wyjaśnić społeczne uwarunkowania zdrowia
psychicznego. Wśród czynników zawodowych wskazano na stres w pracy o podłożu
psychospołecznym jako na czynnik stanowiący predyktor problemów ze zdrowiem psychicznym. W
badaniu ustalono, że niskie dochody mają związek z częstymi zaburzeniami psychicznymi w
populacji osób czynnych zawodowo. Czynniki zawodowe w połączeniu z niskimi dochodami wśród
mężczyzn oraz czynniki pozazawodowe w połączeniu z niskim dochodami wśród kobiet stanowią
źródło różnic w stanie zdrowia psychicznego o podłożu społeczno-ekonomicznym. Czynniki
zawodowe i pozazawodowe należy zatem uwzględniać w procesie formułowania polityki w celu
ograniczenia społeczno-ekonomicznych różnic w stanie zdrowia psychicznego.
W innym badaniu przeprowadzonym wśród nauczycieli (49) w różnych środowiskach pracy i życia
stwierdzono, że istniej związek między pracą i życiem w dzielnicy zamieszkałej przez osoby
znajdujące się niekorzystnej sytuacji społeczno-ekonomicznej a zwiększonym prawdopodobieństwem
korzystania ze zwolnień chorobowych wśród nauczycieli płci żeńskiej.
W fińskim badaniu przeanalizowano czynniki, które skłoniły pracowników do wydłużenia okresu
zatrudnienia o ponad 6 miesięcy po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, i stwierdzono, że
kluczowym czynnikiem powodującym chęć dalszej pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego
jest dobry stan zdrowia psychicznego w powiązaniu z możliwością regulowania czasu pracy.
Duże możliwości regulowania czasu pracy mogą również sprzyjać uczestnictwu pracowników w życiu
zawodowym, niezależnie od przewlekłych chorób somatycznych, na które cierpią. Ustalenia te są
odkrywcze i jeśli potwierdzi się ten związek przyczynowy, w polityce dotyczącej zwiększania poziomu
uczestnictwa starszych pracowników w życiu zawodowym trzeba będzie uwzględnić środki promocji
(45) M. Kivimäki et al. Job strain as a risk factor for coronary heart disease: a collaborative meta-analysis of individual
participant data (Obciążenie pracą jako czynnik ryzyka choroby wieńcowej: wspólna metaanaliza danych dotyczących
poszczególnych uczestników), The Lancet, październik 2012 r.; t. 380, Nr 9852, s. 1491–1497
46
( ) M. Virtanen et al., Perceived job insecurity as a risk factor for incident coronary heart disease: systematic review and
meta-analysis (Postrzegana niepewność zatrudnienia jako czynnik ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej: przegląd
systematyczny i metaanaliza), BMJ. 2013 t. 8; Nr 347:f4746
(47) M. Kivimäki et al. Long working hours, socioeconomic status, and the risk of incident type 2 diabetes: a meta-analysis of
published and unpublished data from 222 120 individuals (Długie godziny pracy, status społeczno-ekonomiczny a ryzyko
wystąpienia cukrzycy typu 2: metaanaliza opublikowanych i nieopublikowanych danych dotyczących 222 120 osób) ,
Lancet Diabetes Endocrinol 2014, Early Online Publication, 25 września 2014 r.
(48) M. Virtanen et al., Contribution of non-work and work-related risk factors to the association between income and mental
disorders in a working population: the Health 2000 Study (Znaczenie zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka
w kontekście związku między dochodami a zaburzeniami psychicznymi w populacji osób czynnych zawodowo: badanie
Health 2000). Occupational and Environmental Medicine 2008; 65(3), s. 171-178.
(49) M. Virtanen et al. School neighbourhood disadvantage as a predictor of long-term sick leave among teachers: prospective
cohort study (Położenie szkoły w trudnej dzielnicy jako predyktor długoterminowego zwolnienia chorobowego wśród
nauczycieli: prospektywne badanie kohortowe). American Journal of Epidemiology 2010:7(171):785-92
20
zdrowia psychicznego oraz środki dające starszym pracownikom większe możliwości kształtowania
swojego czasu pracy.
11 Stawianie czoła chorobom zawodowym: współpraca na
rzecz lepszej profilaktyki
Kären Clayton, dyrektor działu ds. zagrożeń związanych z chorobami o długim okresie utajenia w
brytyjskim organie Health and Safety Executive, przedstawiła aktualne priorytety HSE w obszarze
chorób zawodowych, a mianowicie zapobieganie nowotworom i chorobom układu
oddechowego.
W 2005 r. HSE zlecił badanie dotyczące obciążenia nowotworami (50), aby uzyskać zaktualizowane
szacunkowe dane na temat aktualnego obciążenia nowotworami pochodzenia zawodowego będącymi
wynikiem narażenia na czynniki rakotwórcze, które występowały w przeszłości, oraz aby
przeanalizować przyszłe obciążenia nowotworami pochodzenia zawodowego. Prace ten pomogły
HSE zdefiniować priorytety dla przyszłych działań, a także uzyskać wiedzę na temat poszczególnych
sektorów przemysłu, ustalić ciężar dowodów dotyczących związków przyczynowych, oszacować
przyszłe obciążenie nowotworami, a także liczbę pracowników potencjalnie narażonych oraz
prawdopodobieństwo skutecznej interwencji. Obecne priorytety HSE to m.in.:










azbest
praca zmianowa
respirabilna krzemionka krystaliczna
spawanie
malowanie
emisje spalin z silników wysokoprężnych
promieniowanie słoneczne
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (PAH, smoły węglowe i pak)
tetrachloroetylen
radon.
Choroby układu oddechowego związane z pracą obejmują szereg chorób wywoływanych przez pył,
opary i gazy. Najczęściej występujące z nich to: przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma i pylica
krzemowa.
Istnieje szereg branż i aktywności zawodowych, w których występuje wysoka zapadalność na choroby
układu oddechowego, a są to: budownictwo, odlewnictwo, spawalnictwo, kamieniołomy, rolnictwo,
lakiernictwo samochodowe i piekarnie.
Wydarzenie zorganizowane w marcu 2013 r. (pt. Stawianie czoła chorobom zawodowym:
opracowywanie nowego podejścia) miało na celu zachęcenie zainteresowanych stron do współpracy z
HSE oraz działania za pośrednictwem tego organu, w formie strategii sektorowych oraz programów
kontroli/egzekwowania przepisów. W centrum uwagi znajdują się działania mające na celu poprawę
przestrzegania przepisów poprzez wspieranie ukierunkowanych, opartych na dowodach
interwencji w obszarach wysokiego ryzyka.
W celu wyeliminowania zagrożeń wiążących się z każdym z priorytetowych czynników/obszarów
aktywności zawodowej stosowana jest kombinacja interwencji i zasobów, natomiast alternatywne
propozycje przyszłych, racjonalnych pod względem kosztów działań są obecnie przedmiotem dyskusji.
Przedsiębiorcom udostępniony zostanie pakiet narzędzi i informacji, inspirujących i ukierunkowujących
ich działania tak, by sami byli w stanie projektować i realizować własne działania interwencyjne
mające na celu wyeliminowanie zagrożeń, jakie niosą choroby zawodowe.
(50) Rushton, L., Hutchings, S., Fortunato, L., Young, C., Evans, G., Brown, T., Bevan, R., Slack, R., Holmes, P., Bagga, S.,
Cherrie, J.W. & van Tongeren, M., „Occupational cancer burden in Great Britain” (Obciążenie nowotworami pochodzenia
zawodowego w Wielkiej Brytanii), Br J Cancer 107, 2012, s.3–7. Dokument dostępny pod adresem:
http://www.nature.com/bjc/journal/v107/n1s/full/bjc2012112a.html; http://www.hse.gov.uk/cancer/research.htm
21
Kluczowym elementem nowej kampanii HSE pod hasłem „Uważaj na azbest” jest bezpłatna
aplikacja internetowa na telefony, tablety i laptopy, która służy wykonawcom robót
budowlanych pomocą w identyfikacji sytuacji, w których mogą mieć kontakt z azbestem w
pracy. Aplikacja ta zapewnia im również dostosowane do ich sytuacji wskazówki dotyczące sposobów
postępowania z tymi zagrożeniami. Bezpłatne opracowania na temat bezpiecznego obchodzenia
się z azbestem są również rozpowszechniane za pośrednictwem sieci sklepów detalicznych z
materiałami budowlanymi TradePoint (51). Choroby azbestozależne odpowiadają za ok. 4 500 zgonów
każdego roku i nadal stanowią najważniejszą przyczynę przypadków śmiertelnych o podłożu
zawodowym: co tydzień wskutek chorób azbestozależnych umiera 20 wykonawców.
Amozyt i krokidolit, zwane także brązowym i niebieskim azbestem, zostały zakazane w 1985 r.,
natomiast stosowania chryzotylu, czyli białego azbestu, zakazano w 2000 r. Niemniej jednak według
nowego badania pracownicy budowlani, cieśle, malarze i tapeciarze mogą mieć kontakt z azbestem
nawet 100 razy w ciągu roku.
Najbardziej zagrożeni są pracownicy, którzy regularnie naruszają konstrukcję budynków (co
wystawia ich na ryzyko narażenia na azbest) – innymi słowy wykonawcy robót budowlanych
pracujący na małych budowach i przy niewielkich projektach w branży budownictwa i konserwacji,
czyli około 1,8 mln osób w całej Wielkiej Brytanii. Docelowymi adresatami kampanii są wszyscy
ci, którzy nie muszą posiadać świadectwa kwalifikacji, aby prowadzić prace z azbestem, którzy
są nieprzygotowani do właściwego obchodzenia się z tym materiałem i którzy często nieświadomie
narażeni są na jego działanie w ramach swojej codziennej pracy. Badanie, które przeprowadzono
wśród 500 wykonawców robót budowlanych (52) we wrześniu 2014 r., wykazało, że chociaż 53% z
nich wiedziało o możliwej obecności azbestu w budynkach wzniesionych przed 1970 r., tylko 15% było
świadomych, że azbest wciąż może występować w budynkach wznoszonych do 2000 r. Tylko 30%
ankietowanych było w stanie poprawnie wskazać wszystkie prawidłowe środki gwarantujące
bezpieczną pracę z azbestem, a ponad połowa popełniła przynajmniej jeden potencjalnie śmiertelny
błąd przy próbie wskazania środków bezpieczeństwa.
Kampania „Uważaj na azbest” stanowi kontynuację kampanii HSE pt. „Ukryty zabójca”, która
prowadzona była w latach 2008–2010. Ocena przeprowadzona po zakończeniu kampanii wykazała,
że kampania odniosła duży sukces: trafiła z przekazem do 85% osób z grupy docelowej, a 90% z nich
stwierdziło, że skłoniła ich do zastanowienia się nad ich własnym narażeniem na azbest, a 87%
przyznało, że obecnie lepiej rozumie zagrożenia.
HSE zacieśnia również współpracę z innymi organizacjami w zakresie profilaktyki chorób
zawodowych. Przykładem nowego podejścia jest projekt LOcHER (ang. Learning Occupational Health
by Experiencing Risks – zdobywanie wiedzy na temat zdrowia w pracy poprzez doświadczanie
zagrożeń), którego celem jest dotarcie w innowacyjny sposób z przekazem do ludzi młodych i
zdobycie ich uwagi.
12 Priorytety badań nad chorobami związanymi z pracą,
aspekt kosztowy a profilaktyka chorób zawodowych –
Kanada
Paul-Émile Boileau, dyrektor naukowy Institut de Recherche Robert-Sauvé en Santé et en Sécurité du
Travail (IRSST), przedstawił wybrane statystyki dotyczące chorób zawodowych w prowincji Quebec i
w całej Kanadzie, omówił badania nad chorobami zawodowymi oraz działania z zakresu transferu
wiedzy. IRSST, instytut badań nad bezpieczeństwem i zdrowiem w miejscu pracy w Quebecu, został
założony w Quebecu w 1980 r. Kieruje nim rada dyrektorów składająca się w równiej liczbie z
przedstawicieli związków zawodowych i pracodawców.
(51)
Zob. dodatkowe informacje pod adresem https://sm.britsafe.org/hse-launches-new-asbestos-behaviour-changecampaign#sthash.GeEncw6e.dpuf
(52) Badanie poglądowe stanowiące wkład w prowadzoną w latach 2013–14 kampanię na temat azbestu. Dokument dostępny
pod adresem:
http://www.hse.gov.uk/Asbestos/assets/docs/insight-research-2013-14.pdf
22
Instytut ten odgrywa dużą rolę w zapobieganiu wypadkom w przemyśle i chorobom zawodowym oraz
rehabilitacji poszkodowanych pracowników, a także upowszechnia wiedzę i pełni rolę naukowego
ośrodka referencyjnego. Świadczy także usługi laboratoryjne i stanowi źródło specjalistycznej wiedzy
dla publicznej sieci profilaktyki zagrożeń w obszarze BHP. Instytut prowadzi badania w czterech
obszarach: zapobieganie zagrożeniom chemicznym i biologicznym, trwała profilaktyka i środowisko
pracy, zapobieganie zagrożeniom mechanicznym i fizycznym oraz rehabilitacja zawodowa.
W Quebecu za chorobę zawodową uznaje się „chorobę nabytą w pracy lub w związku z nią i która jest
charakterystyczna dla danego rodzaju pracy, lub chorobę bezpośrednio związaną z zagrożeniami
charakterystycznymi dla danego rodzaju pracy”. Definicja ta różni się w poszczególnych prowincjach
Kanady, co utrudnia porównywanie danych. Na przykład w Kolumbii Brytyjskiej za chorobę można
również uznać niepełnosprawność wynikającą z narażenia na skażenie. W porównaniu z wypadkami
urazowymi (280 813), choroby zawodowe (16 230) stanowią około 5% wszystkich uznanych urazów w
latach 2008–2011. Ogólnie biorąc, zanotowano spadek całkowitej liczby wypadków, przy czym trend
ten można zaobserwować we wszystkich prowincjach. Liczbę chorób zawodowych cechuje jednak
tendencja wzrostowa. Choroby układu nerwowego lub narządów zmysłów występują zdecydowanie
najczęściej. Głuchota i ubytek słuchu oraz zespół cieśni nadgarstka odpowiadają za trzy czwarte
wszystkich uznanych przypadków rocznie w Quebecu. Kolejne miejsca zajmują zaburzenia układu
mięśniowo-szkieletowego, przede wszystkim zapalenie ścięgna, zapalenie nadkłykcia kości ramiennej
i zapalenie kaletki maziowej. Wśród chorób układu oddechowego występują przede wszystkim
azbeścica, astma i pylica krzemowa. Międzybłoniak opłucnej jest najpowszechniej występującą
chorobą w kategorii nowotworów pochodzenia zawodowego. Występują również przypadki
kontaktowego zapalenia skóry, które uznaje się za choroby zawodowe. W ujęciu ogólnym najczęściej
zgłaszanymi chorobami są zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego.
Aby ustalić stan zaawansowania badań nad chorobami zawodowymi w Kanadzie, wśród kanadyjskich
instytutów prowadzących badania w tym obszarze przeprowadzono kwerendę. IRSST wskazał 15
instytutów badawczych prowadzących pracę nad projektami dotyczącymi chorób zawodowych,
których większość realizowana była w ramach współpracy między tymi instytucjami. 85% wszystkich
badań nad chorobami zawodowymi w Kanadzie prowadzonych było w pięciu instytutach badawczych:
Worksafe BC, Institut National de Santé Publique Québec (INSPQ), IRSST, Workplace Safety and
Insurance Board Research Advisory Council (WSIB RAC) i Occupational Cancer Research Centre
(OCRC).
Choroby, które były przedmiotem zainteresowania największej liczby projektów, to nowotwory i
astma, przy czym badaniami objęto również choroby układu oddechowego, zaburzenia układu
mięśniowo-szkieletowego oraz azbeścicę. Chociaż wśród uznanych przypadków na pierwszym
miejscu uplasowała się głuchota, przeprowadzono tylko dwa badania poświęcone temu schorzeniu.
Prowadzono badania nad hałasem, lecz bardzo niewiele z nich dotyczyło samej głuchoty. Wśród
przeprowadzonych badań 37% dotyczyło chorób płuc, m.in. raka płuc, astmy, chorób układu
oddechowego, azbeścicy i beryliozy. 12 badań poświęconych chorobom układu oddechowego
cechowała duża różnorodność: realizowane projekty dotyczyły m.in. zapalenia pęcherzyków płucnych,
infekcji spowodowanych archeobakteriami, zespołu ostrej niewydolności oddechowej (SARS) i innych
wirusów powodujących choroby układu oddechowego.
Jeśli chodzi o nowotwory, większość badań koncentrowała się na nowotworach ogółem, przy czym
jednak najwięcej uwagi poświęcano rakowi płuc.
W ramach badań poświęconych zaburzeniom układu mięśniowo-szkieletowego najczęściej badanym
schorzeniem było zapalenie ścięgna.
Jeśli chodzi o rodzaje badań nad chorobami zawodowymi, projekty badań charakteryzowała duża
różnorodność: od badań fundamentalnych do przeglądów literatury. Trzy główne rodzaje
prowadzonych badań to: badania epidemiologiczne, oceny narażenia i projekty mające na celu
opracowanie stosownych narzędzi – stanowiły one 71% wszystkich badań.
W badaniach nad nowotworami znaczny odsetek badań stanowiły badania epidemiologiczne, badania
dotyczące oceny narażenia oraz przeglądy literatury. Niedawno opublikowano na przykład przegląd
literatury przeprowadzony przez IRSST we współpracy z naukowcami z Holandii poświęcony
nowotworom wśród pracowników stoczni.
23
Przeanalizowano również różnice w wysokości kosztów odszkodowań dla pracowników z
tytułu wypadków, z jednaj strony, i chorób, z drugiej strony, w oparciu o dane z lat 2005–07.
Łączny koszt oszacowano na kwotę 850 331 968 CAD, przy czym średni koszt wyniósł 7 058 CAD w
przeliczeniu na pojedynczy przypadek (6 730 CAD dla wypadków i 14 374 CAD dla chorób) i 108 382
CAD w przypadku śmiertelnym (90 595 CAD w przypadku śmierci wskutek wypadku i 131 945 CAD w
przypadku śmierci wskutek choroby).
Koszty odszkodowań (rekompensaty i koszty leczenia) stanowią jedynie część całkowitych kosztów.
Obraz sytuacji może być zgoła odmienny, gdyby przyjrzeć się wyłącznie kosztom odszkodowań.
Dlatego też IRSST opracował metodę pozwalającą oszacować całkowite koszty wypadków przy pracy
i chorób zawodowych.
Składniki kosztów obejmują:






koszty leczenia: wszystkie koszty poniesione na leczenie i rehabilitację poszkodowanego
pracownika;
koszty pogrzebu;
koszty wynagrodzeń (godziny, których nie przepracowano, a za które poszkodowany pracownik
otrzymał zapłatę (wynagrodzenie i świadczenia dodatkowe));
utratę wydajności (utrata zarobków i nieopłacana praca domowa (metoda kapitału ludzkiego));
koszty administracyjne (wydatki administracyjne poniesione w związku z koniecznością
zastąpienia poszkodowanego pracownika);
koszty ludzkie: wartość zmiany w poziomie jakości życia pracownika oraz osób z jego otoczenia
przez okres utrzymywania się zmienionej sytuacji, a w przypadku zgonu, utracone potencjalne
lata życia (np. ból, cierpienie i utrata radości z życia) wyrażone wskaźnikiem DALY lub
wartością życia statystycznego.
W oparciu o uznane przypadki łączny roczny koszt oszacowano na 4,6 mld CAD (2006 r.), czyli 1,5%
PKB Quebecu, przy czym średni koszt w przeliczeniu na pojedynczy przypadek wyniósł 38 355 CAD
(32 848 CAD dla wypadku i 161 017 dla choroby oraz 3 142 872 CAD dla przypadku śmiertelnego
wskutek wypadku i 1 666 414 CAD dla przypadku śmiertelnego wskutek choroby).
W większości są to koszty ludzkie (61%) i koszty związane z utratą wydajności (33%).



Związane one są – w porządku malejącym według średniego kosztu – z narażeniem na hałas,
wypadkami transportowymi, narażeniem na szkodliwe substancje, upadkami i skokami z
wysokości, przytrzaśnięciem lub zgnieceniem, kontaktem z ekstremalnymi temperaturami,
czynami przemocy, powtarzalnością ruchów, upadkami z tego samego poziomu,
poślizgnięciami lub potknięciami.
Ranking według rodzaju urazu i średniego kosztu kształtuje się w następujący sposób: choroby
uszu, liczne obrażenia, złamania, zaburzenia psychiczne, inne urazy, inne choroby, oparzenia,
schorzenia kręgosłupa, zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego (oprócz schorzeń
kręgosłupa), otwarte rany, skręcenia/naciągnięcia.
Z kolei ranking według branży – w porządku malejącym według kosztów w przeliczeniu na
pojedynczy przypadek – wygląda następująco: górnictwo, działalność pomocnicza w górnictwie
oraz przy wydobyciu roby i gazu, gospodarka odpadami i usługi rekultywacji, wykonawcy
specjalistycznych robót branżowych, telekomunikacja, wytwarzanie produktów z mineralnych
surowców niemetalicznych, usługi pomocnicze dla rolnictwa i leśnictwa, leśnictwo i wyręb
lasów, sprzedaż hurtowa i dystrybucja produktów naftowych oraz administracja publiczna na
szczeblu lokalnym, gminnym i regionalnym.
Dokonano również dokładniejszej analizy projektów finansowanych w celu zapewnienia transferu
wiedzy, które zrealizowano w Kanadzie. Ważne jest, by badania były faktycznie prowadzone, jednak
konieczne jest również zapewnienie transferu informacji. Inicjatywy te mogą służyć profilaktyce –
poprzez wydawanie zaleceń, lub podnoszeniu świadomości – w drodze stosowanych kampanii.
Cztery spośród wszystkich ośrodków i instytutów badawczych prowadziło tego rodzaju działania, a
wśród nich wiodącą rolę odegrał instytut INSPQ, który zrealizował siedem projektów zakończonych
wydaniem zaleceń.
24
Kilka przykładów projektów z zakresu transferu wiedzy:
IRSST opracował broszurę na temat astmy w miejscu pracy w ramach projektu z zakresu
profilaktyki.
INSPQ wydał zalecenia dotyczące odsuwania od pracy pracowników w ciąży w szkołach w
związku z grypą H1N1.
W ramach kampanii informacyjnej ośrodek OCRC wydał broszurę w celu upowszechnienia
wiedzy na temat czynników ryzyka nowotworów u pracowników wykonujących pracę zmianową.



Najważniejsze fakty:





Kanada jest dość aktywna na polu badań nad chorobami zawodowymi.
Pięć najbardziej aktywnych instytutów badawczych odpowiada za realizację 85% wszystkich
projektów w latach 2007–2012.
Uwzględnienie kwestii kosztów powoduje, że względny ranking wypadków przy pracy i
chorób zawodowych jest zgoła odmienny niż zestawienie stworzone w oparciu współczynnik
chorobowości.
Choroby zawodowe, którym poświęcona była największa liczba badań, to nowotwory (29%) i
astma (14%).
Badania epidemiologiczne i badania dotyczące oceny narażenia stanowiły ponad 56%
wszystkich projektów.
13 Podsumowanie
Elke Schneider z EU-OSHA zakończyła seminarium, podsumowując najważniejsze ustalenia i
akcentując najważniejsze kwestie. Motywem przewodnim seminarium była „profilaktyka”, stąd też
szczególną uwagę poświęcono środkom służącym zwiększaniu skuteczności działań
zapobiegawczych, a ponieważ nadrzędnym tematem były „choroby związane z pracą”,
przeanalizowano potrzebę istnienia bazy dowodów naukowych na temat wpływu pracy na zły stan
zdrowia. Podczas warsztatów przedstawiono pewne narzędzia służące udoskonaleniu tego materiału
dowodowego oraz zwiększaniu skuteczności profilaktyki na szczeblu zakładu pracy. Istotne również
było uwzględnienie stanowisk najważniejszych zainteresowanych stron i organizacji aktywnych na tym
polu.
Szczególną uwagę zwrócono na kilka kwestii, a mianowicie:





Konieczny jest nowy paradygmat profilaktyki, który koncentrowałby się na chorobach
związanych z pracą, a nie tylko na wypadkach przy pracy.
Profilaktyka chorób zawodowych i chorób związanych z pracą stanowi ogromne wyzwanie we
wszystkich krajach. Urzędowe dane/informacje są dostępne w dość ograniczonym zakresie,
zwłaszcza w krajach rozwijających się.
Uznawanie, profilaktyka i leczenie chorób zawodowych i wypadków przy pracy, a także
poprawa funkcjonowania systemów ewidencjonowania i zgłaszania tych chorób zawodowych i
wypadków mają szczególnie priorytetowe znaczenie w kontekście poprawy stanu zdrowia tak
poszczególnych osób, jak i całych społeczeństw, w których one żyją. Cel ten można osiągnąć
tylko poprzez budowę krajowego potencjału.
Chociaż wachlarz chorób zawodowych w Europie i w pozostałych krajach świata nie uległ
zmianie, a choroby takie jak ubytek słuchu, choroby skóry czy schorzenia układu oddechowego
nadal stanowią istotne zjawisko, to jako nowe wyzwania na całym świecie jawią się zaburzenia
zdrowia psychicznego związane ze stresem w pracy, incydenty związane z przemocą oraz
zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego.
Analizując trendy dotyczące chorób zawodowych, należy uwzględnić nie tylko tradycyjne,
ugruntowane wykazy chorób zawodowych; pod uwagę należy brać również znacznie szerszą
25






kategorię chorób związanych z pracą, w tym schorzenia neurologiczne, zaburzenia układu
mięśniowo-szkieletowego i zaburzenia psychiczne. Ta kategoria chorób jest obecnie słabo
zdefiniowana. Potrzebny jest oparty na solidnych podstawach konsensus w sprawie metod
pomiaru tych trendów.
Nie istnieje wyraźny podział na wypadki i choroby. Samobójstwo i nagłe zaburzenia krążenia
(udar) uznawane są w niektórych państwach członkowskich za wypadki przy pracy. Dlatego też
potrzebny jest zintegrowany system ewidencjonowania zarówno wypadków, jak i chorób.
Według badań na temat globalnego obciążenia chorobami rosnące obciążenie zaburzeniami
psychicznymi i behawioralnymi, zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego oraz cukrzycą
przyczyni się do powstania nowych wyzwań dla systemów opieki zdrowotnej i mechanizmów
prewencyjnych. Jest coraz więcej dowodów wskazujących na związek między stresem a
zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego.
Niektóre państwa członkowskie (np. Austria, Belgia, Dania, Niemcy, Rumunia, Węgry i Włochy)
odpowiedziały na te wyzwania, wprowadzając stosowne przepisy BHP lub inicjując szerokie
działania ukierunkowane na problematykę zdrowia psychicznego w miejscu pracy.
Badania na temat obciążenia chorobami zawodowymi w Europie i Kanadzie koncentrują się
przeważnie na wybranych nowotworach i chorobach układu oddechowego oraz na ograniczonej
liczbie czynników, przede wszystkim dlatego że istnieje solidna baza wiedzy na temat narażeń
prowadzących do powstania tych chorób. Należy zbadać możliwości zastosowania innych
instrumentów w celu identyfikacji problemów zdrowotnych w miejscu pracy, ponieważ istnieje
potrzeba uzupełnienia modelu opartego na związku narażenia z chorobą modelem
koncentrującym się na związku między wykonywanym zawodem/zadaniem a wynikami
zdrowotnymi. Profile narażenia charakteryzujące konkretne zawody można by powiązać z
danymi pochodzącymi z ewidencji chorób i badań w celu oceny prawdopodobnego obciążenia
chorobą. Pozwoliłoby to również pomóc ustalić związki przyczynowe między okolicznościami i
narażeniami a początkiem choroby.
W celu określenia długoterminowych skutków zdrowotnych oraz związków z pracą należy
zbadać i przeanalizować skojarzone dane pochodzące z bardziej zróżnicowanych źródeł, takich
jak wyniki badań, krajowe rejestry medyczne, dane z systemu zabezpieczenia społecznego,
dane na temat wypłaconych odszkodowań z tytułu poważnych i przewlekłych chorób, dane na
temat wypisanych recept na leki, informacje na temat przyznanych świadczeń rehabilitacyjnych,
ewidencje nieobecności w pracy z powodu choroby oraz odnośne diagnozy, dane na temat
osób przechodzących na wcześniejszą emeryturę i odnośne diagnozy, a także ogólny wskaźnik
umieralności i wskaźnik umieralności dla konkretnych chorób, dane z ewidencji nowotworów
dotyczące wskaźników zachorowalności na nowotwory i odnośne diagnozy, dane na temat
hospitalizacji i odnośnych diagnoz pochodzące ze szpitalnych rejestrów wypisów oraz dane na
temat przebiegu pracy zawodowej powiązane z danymi pochodzącymi z ewidencji
pracodawców na temat umów o pracę i dane na temat charakterystyki miejsc pracy. Macierze
praca-narażenie uwzględniające szacunki dotyczące współczynnika chorobowości i poziomu
narażenia w podziale na zawód mogłyby również być pomocne w ukierunkowywaniu i
hierarchizacji działań zapobiegawczych.
Systemy nadzory typu sentinel mogą pomóc w identyfikacji uprzednio nieznanych związków
przyczynowo-skutkowych oraz podnoszeniu świadomości w zakresie pojawiających się
problemów. Stosowanie podejścia ukierunkowanego w pierwszym rzędzie na chorobę,
stanowiącego uzupełnienie podejścia ukierunkowanego na zagrożenie stosowanego np. przez
Europejskie Obserwatorium Ryzyka prowadzone przez EU-OSHA (zagrożenia a priori
identyfikowane przez ekspertów) przyczynia się do identyfikacji pojawiających się problemów
lub problemów, którymi dotychczas się nie zajmowano. Należy podejmować i wzmacniać
starania mające na celu promowanie transgranicznej wymiany informacji na temat przypadków
wykrywanych przez systemy sentinel w celu wzmocnienia bazy dowodów oraz wsparcia
procesu ich walidacji. Przyczyniłoby się to również do skrócenia czasu, jaki mija między
identyfikacją problemu a wdrożeniem skutecznych działań zapobiegawczych.
26








Pomocą w ukierunkowaniu i wsparciu profilaktyki mogą służyć badania prospektywne oparte na
obecnych narażeniach i badania scenariuszowe, które analizują warianty działań
profilaktycznych oraz ich wpływ na obciążenie chorobami. Przykładem takiego badania jest
przeprowadzone przez Rushtona et al. badanie na temat wpływu działań prewencyjnych, takich
jak ograniczenie narażenia na pracę zmianową, na liczbę przypadków raka gruczołu
sutkowego. Ponadto HSE prowadzi obecnie, wspólnie z Uniwersytetem Oksfordzkim, prace nad
praktycznymi wytycznymi mającymi na celu ograniczenie pracy zmianowej. OCRC w Kanadzie
opublikował krótką broszurę na temat pracy zmianowej.
Aby prowadzić badania prospektywne, konieczne są jednak informacje na temat narażenia,
które powinny być gromadzone także na temat narażenia na pojawiające się problemy, takie jak
zaburzenia zdrowia psychicznego, narażenia na skojarzone działanie chemikaliów i czynników
biologicznych, czynniki organizacji pracy oraz ryzyko ergonomiczne, a także na temat związków
między tymi czynnikami.
Badania dotyczące systemów uznawania chorób zawodowych oraz ewidencjonowania
wypadków w Europie i Kanadzie dowodzą, że celem tych systemów rzadko jest nadawanie
właściwego kierunku działaniom z zakresu profilaktyki. Badania naukowe często koncentrują się
na ocenie narażenia i epidemiologii, natomiast rzadko zajmują się profilaktyką opartą na
dowodach.
Działania profilaktyczne w miejscach pracy, chociaż przyczyniają się do ograniczenia
występowania chorób, rzadko prowadzone są z wyraźnym zamiarem ograniczenia
występowania chorób lub zapobiegania ich występowaniu. Potwierdzają to badania
przeprowadzone przez Komisję Europejską, w ramach których przeanalizowano istniejące
systemy rejestracji chorób zawodowych i systemy odszkodowań z tytułu tych chorób i
stwierdzono, że wykazy chorób zawodowych rzadko wykorzystywane są do ukierunkowywania
działań profilaktycznych; podobne wnioski można wyciągnąć na podstawie analizy
porównawczej dokonanej przez ACSH (Tablica wyników 2009 (53)) w oparciu o wyniki badania
przeprowadzonego wśród państw członkowskich.
Badania wskazują również, że gdy realizowane już są kampanie profilaktyczne lub inne
działania, rzadko dokonywana jest ich ocena pod kątem potencjalnego wpływu na ograniczenie
obciążenia chorobami. Pochodzący z Wielkiej Brytanii przykład oceny kampanii na temat
azbestu i dostosowania ich założeń do istniejących uwarunkowań może służyć za wzór dobrej
praktyki wskazującej właściwy kierunek dla innych podobnych podejść.
Podobnie, formułowane przez instytuty badawcze oraz podmioty udostępniające i gromadzące
informacje z zakresu BHP priorytety dotyczące działań badawczych, komunikacyjnych i
promocyjnych rzadko uwzględniają transfer wiedzy z zakresu profilaktyki chorób.
Badania poświęcone obciążeniu chorobami oraz działania ukierunkowane na zapobieganie
chorobom w miejscu pracy muszą w większym stopniu brać pod uwagę potrzeby i
uwarunkowania zróżnicowanej siły roboczej, uwzględniając aspekt płci i wieku oraz znaczenie
skumulowanego ryzyka, którego źródłem są narażenia zawodowe i pozazawodowe. Koncepcja
zagrożeń w miejscu pracy musi zostać przeformułowana, tak aby uwzględnić czynniki
organizacji pracy, coraz bardziej zróżnicowany przebieg dotychczasowych narażeń
pracowników wykonujących prace jako podwykonawcy i często zmieniających zatrudnienie, a
także status społeczno-ekonomiczny pracowników. W przeciwnym razie nie będzie możliwe
podjęcie skutecznych działań mających na celu wyeliminowanie podstawowych przyczyny
niektórych problemów zdrowotnych o podłożu zawodowym.
Konieczne jest podnoszenie świadomości decydentów i innych podmiotów działających na polu
BHP w odniesieniu do wszystkich tych kwestii.
(53) Advisory Committee on Health and Safety at Work Scoreboard - Executive Summary (Tablica wyników opracowana przez
Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy – Streszczenie) (2010), dokument dostępny
pod adresem: http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=4671&langId=en
27
Co jest potrzebne:




Skuteczniejsze gromadzenie danych statystycznych i badania epidemiologiczne, a także
skuteczniejsze metody szacowania, aby zapewnić lepszej jakości dowody i umożliwić
opracowywanie nowych narzędzi monitorowania. Potrzebne są również dane na temat
uznawanych chorób.
Informacje na temat korzyści płynących z działań w obszarze BHP, a także długoterminowa
ocena działań.
Transfer wiedzy umożliwiający praktyczne zastosowanie wyników oceny narażeń i ich
skutków dla zdrowia na potrzeby profilaktyki w miejscu pracy.
Ukierunkowana profilaktyka wspierana przez:
systemy umożliwiające identyfikację studiów przypadków dotyczących problemów
zdrowotnych i ukierunkowanie działań profilaktycznych;
o ocenę systemów i kampanii z zakresu profilaktyki;
o długoterminową ocenę polityki np. w zakresie ograniczania hałasu;
o konkretne działania mające na celu ograniczenie problemów zdrowotnych np. zaburzeń
głosu; oraz
o wczesną ocenę problemów zdrowotnych związanych z nowymi rodzajami pracy (np.
zielone miejsca pracy, centra obsługi telefonicznej, opieka domowa).
Skuteczniejsze wykorzystanie istniejących narzędzi: macierzy praca-narażenie oraz analiz
ewidencji hospitalizacji, chorób i zgonów.
Przyporządkowanie konkretnych problemów zdrowotnych do poszczególnych zawodów w
celu identyfikacji „ukrytych” przyczyn i interakcji między czynnikami ryzyka.
Większa świadomość na poziomie przedsiębiorstwa.
Wzmocnienie pozycji pracowników.
Objęcie pracowników programami profilaktyki.
Współpraca między zaangażowanymi stronami w różnych obszarach polityki.
o






28

podsumowanie warsztatów - EU-OSHA

Transkrypt

Podobne dokumenty

ulotka str 1 nowy mk EDIT - Instytut Chemii i Techniki Jądrowej

w Europejskim Konkursie Dobrych Praktyk

Specjalista ds. bhp

Zał.2.Taryfikator kar za nieprzestrzeganie zasad i przepisów BHP na

Oferta Kurs barmański I stopnia

Oddział w Poznaniu poszukuje specjalisty do spraw BHP i ochrony

Pobierz PDF