pełny tekst

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 258 (49), 213–220
Monika WAKUŁA
INNOWACYJNOŚĆ JAKO CZYNNIK ZWIĘKSZANIA
KONKURENCYJNOŚCI REGIONU
INNOVATION AS A FACTOR THAT INCREASES
REGION’S COMPETITIVENESS
Katedra Nauk Ekonomicznych, Akademia Podlaska
ul. Żytnia 17/19, 08-110 Siedlce
Abstract. A social and economic development of the regions differ in time and space. Some
of the regions are developing faster than others. Also, it is observed that the meaning of growth
factors is changing- a role of endogenic is going to be more important. Better qualifications
of regional authorities, more important meaning of cooperation between private and public sectors. Relations between cooperating individuals make a net, which can decide about possibilities of social and economic development, build a competitiveness and increase innovations
of the region. In Poland, one of activities for innovations’ increase is an elaboration and initiation of regional innovating strategies.
Słowa kluczowe: strategia, region, konkurencyjność, innowacyjność.
Key words: strategy, region, competitiveness, innovation.
WSTĘP
Rozwój społeczno-gospodarczy regionów przebiega nierównomiernie w czasie i przestrzeni. Pewne regiony rozwijają się wyraźnie szybciej niż inne, a jednocześnie te, które
w przeszłości należały do dość szybko rozwijających się, wykazują trudności w dalszym rozwoju i wymagają restrukturyzacji gospodarki. Obserwuje się także zmiany znaczenia czynników przyśpieszających wzrost – rośnie rola czynników endogenicznych. Zmienia się również
rola władz publicznych w kształtowaniu i zarządzaniu rozwojem jednostek terytorialnych.
Zwiększają się kompetencje władz regionalnych, coraz większe znaczenie ma współpraca
między sektorami: prywatnym i publicznym, przedsiębiorstwami, administracją samorządową
i różnego typu jednostkami wsparcia. Relacje współpracy między jednostkami w regionie
tworzą sieć, która może decydować o możliwościach rozwoju społeczno-gospodarczego,
budowania konkurencyjności i zwiększania innowacyjności regionu (Gaczek 2005).
Celem niniejszego opracowania jest wskazanie wpływu regionalnej strategii innowacyjności na konkurencyjność regionów na przykładzie województwa mazowieckiego.
MATERIAŁ I METODY
Konkurencyjność regionów
Konkurencja w ujęciu uproszczonym to proces, w którym uczestnicy rynku, dążąc do realizacji założonych celów, rywalizują ze sobą i próbują przedstawić korzystniejsze warunki
dostawy. W konkrecyjnej grze rynkowej uczestniczą nie tylko przedsiębiorstwa, ale także jed-
214
M. Wakuła
nostki terytorialne. Konkurują one ze sobą przez zapewnienie możliwości, a raczej tylko ułatwienie, osiągnięcia sukcesu ekonomicznego przedsiębiorstwom zlokalizowanym na swoim
terenie. Region, w którym firmy skutecznie rywalizują na rynkach i odnoszą sukcesy ekonomiczne, osiąga z tego tytułu konkretne korzyści, takie jak: wzrost wpływów do budżetów lokalnych i regionalnych, podniesienie dochodów mieszkańców poprzez tworzenie nowych
miejsc pracy oraz ograniczenie bezrobocia. Między zdolnością firm do osiągania sukcesów
w rywalizacji gospodarczej a poziomem rozwoju jednostki terytorialnej występuje sprzężenie
zwrotne. Region dobrze rozwinięty zapewnia firmom lepsze warunki do skutecznego konkurowania i współpracy poprzez czynniki endogeniczne, np. wyposażenie w infrastrukturę
techniczną i społeczną, kapitał ludzki (Gaczek 2005).
W dyskusji nad konkurencyjnością regionów warto spojrzeć na konkurencyjność od strony
przedmiotowej i podmiotowej.
Przedmiotowa konkurencyjność regionu i związana z nią przedmiotowa przewaga konkurencyjna nad innymi regionami wynika z konkurencyjnej pozycji materialnych i niematerialnych zasobów regionu, potwierdzonych przewagą konkurencyjną jednostek gospodarczych
z danego regionu, użytkujących te zasoby.
Spojrzenie na konkurencyjność przedmiotową poprzez pryzmat jednostek gospodarczych
ma znaczenie strategiczne dla oceny pozycji konkurencyjnej regionu. Tylko wtedy możemy
oceniać także przewagę czynników pozamaterialnych, występujących w regionie w formie
tzw. kapitału ludzkiego i pochodnych tej kategorii, tj. kapitału społecznego i intelektualnego
(Markowski 2006).
Konkurencję przedmiotową regionu traktujemy i oceniamy zatem jako złożony zbiór użytkowników, z ich relacjami społecznymi, gospodarczymi, politycznymi i środowiskowymi oraz
rynkowo, i społecznie akceptowaną przez nich podaż szeroko rozumianych zasobów.
Osiągniętą przewagę konkurencyjną regionu w sensie przedmiotowym potwierdza jego
dynamiczny rozwój, który może być mierzony różnymi miarami ilościowymi i jakościowymi.
W konkurowaniu regionów w ujęciu przedmiotowym polityka konkurencyjna władzy regionalnej sprowadzać się powinna do wzmacniania instytucjonalnych czynników otoczenia biznesu
oraz tych zasobów regionalnych, które współcześnie decydują o rozwoju gospodarczym.
W praktyce najczęściej występuje mieszany model konkurencyjności regionów. Mamy
do czynienia jednocześnie z bezpośrednią konkurencją podmiotową władz regionu, w walce
o różne konkurencyjne cele identyfikowane na scenie politycznej i gospodarczej, oraz z konkurowaniem pośrednim ze strony władz regionalnych, tj. nastawionych na konkurowanie
przedmiotowe.
Konkurencja podmiotowa regionów i gmin odgrywa większą rolę, niż to się z pozoru wydaje. Władze publiczne występują w wielu rolach: jako jeden z podmiotów w regionie dostarczający usług publicznych, jako podmiot polityki wspierający konkurencyjność przedmiotową regionu (horyzontalne wzmacnianie zasobów) i wspierający bezpośrednio konkretne firmy
w regionie (czyli podmiot publiczny wspierający konkurencyjność podmiotową firm), ale także
jako instytucja publiczna konkurująca z innymi władzami i instytucjami o różne cele i interesy, itd.
Władze publiczne bardzo często występują jako dominujący podmiot regionalny lub lokalny, reprezentujący interesy własnej społeczności. Jako podmiot takiej konkurencji uwikłane
są w konkurowanie horyzontalne (władze i podmioty publiczne innych regionów) i wertykalne
Innowacyjność jako czynnik zwiększania...
215
(władze na wyższym poziomie). W konkurencji podmiotowej władze konkurują o inwestorów,
dotacje i subwencje, turystów, ale także o ponowny wybór do władzy. Większa rola władz
publicznych, jako podmiotów konkurencji międzyregionalnej, pojawia się w sytuacji, gdy konkurowanie ma konfliktowy charakter. Uznając, to że podmioty gospodarcze w naturalny sposób konkurują i że gospodarka rynkowa to gra konkurencyjna, oczywiste staje się to, że władze publiczne i instytucje publiczne też podlegają takiej presji i że ich zachowania z natury
rzeczy są konkurencyjne. Instytucje publiczne są także organizacjami, w których pracują ludzie, i w naturalny sposób włączają się w konkurowanie między sobą w pogoni za różnie
ujawniającymi się celami konkurencyjnymi.
Konkurowanie podmiotowe, jak już zasygnalizowano, może się przejawiać w układach horyzontalnych i wertykalnych. Konkurowanie horyzontalne dotyczy władz publicznych i instytucji
publicznych tego samego poziomu. Będziemy tu mieli do czynienia z konkurencją w relacjach:
gminy z gminami, powiatu z powiatami i regionu z regionami. W konkurencji wertykalnej będzie
to konkurowanie między władzami gmin i regionów, między władzami gmin oraz władzami
i instytucjami centralnymi. Formy takiej konkurencji mogą mieć charakter sektorowy.
Podstawowe znaczenie w zapewnieniu gospodarce regionu konkurencyjności ma współcześnie czynnik innowacji.
Istota innowacji
Innowacje są różnie definiowane przez różnych autorów. Należy rozumieć przez nie zdolność i motywację do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania wyników prac badawczych i rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków.
Schumpeter (1960) za innowacje uznawał przeobrażenia w obrębie organizacji działalności gospodarczej oraz handlu, czyli nowe kombinacje produkcyjne i handlowe.
Według Piertasińskiego (1971) innowacje to zmiany celowo wprowadzane przez człowieka, polegające na zastępowaniu dotychczasowych stanów rzeczy innymi ocenianymi dodatnio w świetle określonych kryteriów, składających się w sumie na postęp (Pomykało 1995).
Według terminologii OECD innowacją jest zmiana produktu lub procesu produkcyjnego –
nowa z punktu widzenia wprowadzającego ją w przedsiębiorstwa lub nieznana w danym regionie (Poszewski 2005).
Innowacje są specyficznymi narzędziami przedsiębiorczości, działaniami, które dają zasobom nowe możliwości ekonomiczne.
Reasumując, można stwierdzić, że innowacje są to twórcze zmiany w całej strukturze gospodarczej, wiążące się z wprowadzeniem do produkcji lub na określony rynek nieznanego
wcześniej rozwiązania technologicznego, organizacyjnego czy marketingowego.
Źródła innowacji można podzielić na krajowe i zagraniczne. W państwach dużych oraz
średniej wielkości główną rolę w rozwijaniu innowacyjności odgrywają źródła krajowe.
Do źródeł tych z reguły zalicza się całą działalność ludzi w sferach gospodarczej i społecznej.
Źródła zagraniczne innowacji z reguły odgrywają rolę uzupełniającą działalność krajową.
Źródła innowacji są również rozpatrywane z punktu widzenia tego, czy pierwotne jest powstanie nowego rozwiązania, dla którego próbuje się znaleźć zastosowanie w produkcji,
(źródła podażowe) lub odwrotnie – czy na początku istnieje potrzeba zmiany w określonej
dziedzinie, której zaspokojenie wymaga odpowiedniego rozwiązania technicznego (źródła
popytowe) – Marciniak (1997).
M. Wakuła
216
W gospodarce można wyróżnić trzy typy innowacji:
– innowacje technologiczne;
– innowacje organizacyjne;
– innowacje marketingowe.
Wszystkie mogą oznaczać zmiany w procesie produkcji lub funkcjonowaniu i organizacji
rynku bądź mogą dotyczyć obu tych sfer. Akumulacja technologii ściśle wiąże się z nagromadzeniem kapitału i odbywa się częściowo przez wdrożenie nowych rozwiązań, umiejętności
technicznych, organizacyjnych, ale w powiązaniu z zastosowaniem nowych środków produkcji. Innowacyjność jest procesem zmian i ma charakter ciągły.
Do gospodarczych celów innowacji zalicza się (Klamecka-Roszkowska 1997):
– w przypadku innowacji produktowych – zastąpienie wyrobów przestarzałych, rozszerzenie
asortymentu produktów, utrzymanie pozycji formy na rynku oraz zdobycie nowych rynków;
– w przypadku innowacji procesowych – poprawę możliwości elastycznego dostosowania
produkcji do istniejących potrzeb i warunków, obniżenie kosztów produkcji, polepszenie
warunków pracy oraz zmniejszenie szkód w środowisku naturalnym.
Na poziom innowacyjności z punktu widzenia gospodarki jako całości, wpływ mają następujące czynniki (tab. 1):
– dostępna wiedza ogólna, techniczna, organizacyjna, ekonomiczna oraz nakłady na jej rozwój;
– potencjał ludzki (naukowo-badawczy oraz produkcyjny), kreatywność i podatność na wprowadzenie innowacji;
– stosowane techniki wytwarzania;
– istnienie efektywnych powiązań z gospodarką.
Ważne jest, aby wzrost poziomu innowacyjności odbywał się nie tylko na szczeblu krajowym, ale również na poziomie regionalnym. Znaczenie regionów w polityce Unii Europejskiej
jest dość istotne.
Tabela 1. Czynniki innowacyjności gospodarki
Bodźce innowacyjne
Czynniki wewnętrzne
Czynniki zewnętrzne
Nakłady na B+R
Nakłady na B+R ( środki zagraniczne)
Nakłady na innowacje
Transfer zagranicznych czynników produkcji
Potencjał ludzki
Handel zagraniczny
Współpraca naukowa i technologiczna z zagranicą
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poszewski (2005).
Unia Europejska kładzie nacisk na rozwój innowacji, które mają przyczynić się do większej
dynamiki wzrostu i rozprzestrzeniania się dobrobytu na regiony biedniejsze.
WYNIKI I DYSKUSJA
Regionalne strategie innowacyjności
W ostatnich latach daje się zauważyć zjawisko wzrostu znaczenia regionów w polityce
kształtowania życia społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej. Coraz więcej z nich prowa-
Innowacyjność jako czynnik zwiększania...
217
dzi własną politykę naukową i innowacyjną. Udało się także wykazać, że znaczna część interakcji pomiędzy firmami a sferą B+R zachodzi na poziomie regionalnym. Wydaje się, że bliskość oraz zaufanie do partnerów wywodzących się z tego samego terenu pozwalają
na większą efektywność prowadzonych działań. Dlatego poziom regionalny wydaje się najwłaściwszy do budowy strategii innowacyjnych dostosowanych do specyficznych warunków
gospodarczych i społecznych (Poszewski 2005).
W Polsce jednym z działań, które mają na celu zwiększenie innowacyjności, jest opracowanie i wdrożenie regionalnych strategii innowacyjności (RIS).
Regionalne strategie innowacji funkcjonują w ponad 150 regionach Europy i stanowią
podstawę wykorzystania środków z funduszów strukturalnych i spójności na działania innowacyjne. Strategie te wspomagają władze regionalne w budowaniu trwałych struktur na rzecz
rozwoju innowacyjnego regionu (takich jak agencje rozwoju regionu, sieci informacyjne, inkubatory przedsiębiorczości). Powinny określać kierunki polityki innowacyjnej i sposoby
optymalizacji regionalnej infrastruktury wspomagającej innowacyjność, zwłaszcza w odniesieniu do potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw.
Zadaniem regionalnej strategii innowacji (RIS) jest stworzenie trwałych powiązań pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi, przemysłem, samorządem regionu i administracją
rządową w celu budowania wzrostu gospodarczego regionu, a w szczególności podnoszenia
konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) poprzez wprowadzanie nowych technologii oraz rozwijanie specyficznych umiejętności pracowników w zakresie badań i innowacji.
Regionalna strategia innowacji (RIS) pełni następujące funkcje:
– efektywnościową – polegającą na optymalnym wykorzystaniu potencjału regionu oraz uruchomieniu jego zdolności innowacyjnych;
– integrującą – polegającą na integracji regionalnego środowiska i poszukiwaniu konsensusu
wśród podmiotów kształtujących procesy innowacyjne w regionie;
– koordynacyjną – polegającą na zwiększeniu spójności decyzji i działań władz publicznych
i innych podmiotów kształtujących regionalną politykę innowacyjną;
– informacyjną – polegającą na dostarczaniu informacji o przyszłości regionu, zwiększaniu
stabilności działania podmiotów i zachęceniu ich do działań proinnowacyjnych;
– edukacyjną – polegającą na zwiększaniu rozumienia procesów innowacyjnych w regionie
oraz potrzeb działania w tym zakresie.
Korzyści wynikające ze stosowania regionalnej strategii innowacyjności to:
– powstanie strategicznej wizji rozwoju regionu;
– koordynacja informacji o nowych technologiach, środkach finansowych i instrumentach wsparcia;
– zorientowanie działań na potrzeby MŚP;
– efekt synergii w obszarze B+R, produkcji, marketingu i informacji;
– zmniejszenie kosztów działania poprzez współpracę podmiotów gospodarczych;
– poprawa współpracy firm ze środowiskiem naukowym;
– poprawa relacji z otoczeniem działania firm (samorządem, instytucjami otoczenia biznesu);
– zwiększenie świadomości proinnowacyjnej mieszkańców regionu.
Warunkiem sukcesu RIS jest spełnienie poniższych warunków (Poszewski 2005 ):
– projekt musi być przeprowadzony w kompletny i efektywny sposób;
– strategie i szczegółowe działania są wynikiem szerokich konsultacji zainteresowanych stron;
218
M. Wakuła
– spotkania i dyskusje odbywają się regularnie i są uwzględniane w strukturze wydatków
programu;
– efekty projektu nie są jednorazowym rozwiązaniem, lecz mają charakter długofalowej koncepcji.
Regionalna strategia innowacji i rozwoju dla Mazowsza
1 czerwca 2005 r. rozpoczęła się realizacja projektu pt. Regionalna strategia innowacji
i rozwoju dla Mazowsza – RIS MAZOVIA. Jest to projekt szóstego Programu ramowego Unii
Europejskiej, realizowany przez międzynarodowe konsorcjum złożone z partnerów reprezentujących region Mazowsza i partnerów zagranicznych, pełniących rolę ekspertów i mentorów
w projekcie.
Konsorcjum RIS-MAZOVIA (RIS-Mazovia 2007) tworzą:
1. Partnerzy regionu mazowieckiego:
– Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego,
– Politechnika Warszawska, Ośrodek Transferu Innowacji (OTI),
– Ośrodek Przetwarzania Informacji (OPI),
– Centrum Transferu Technologii i Promocji Innowacji działające w sieci IRC.
2. Partner włoski:
– META Group (Umbria),
3. Partner niemiecki:
– Agencja Rozwoju Regionalnego Brandenburgii (ZAB).
W konsorcjum RIS-MAZOVIA Urząd Marszałkowski pełni rolę koordynatora.
Celem nadrzędnym projektu jest identyfikacja potrzeb i barier związanych z podnoszeniem poziomu innowacyjności województwa mazowieckiego, przy wykorzystaniu istniejących
elementów infrastruktury i wiedzy oraz przy społecznej akceptacji i budowaniu świadomości
innowacyjnej wśród beneficjentów projektu, do których zaliczane są głównie małe i średnie
przedsiębiorstwa (MŚP).
Wykonanie zadań wskazach w celach strategii wymaga podjęcia działań mających na celu
podniesienie konkurencyjności i innowacyjności regionu. Wskazuje się wyraźnie, że województwo mazowieckie musi aktywnie uczestniczyć w procesie budowania społeczeństwa wiedzy
i gospodarki opartej na wiedzy. Musi dążyć do tego, by nie pozostać jedynie „utylizatorem” innowacji, a czynnie wnosić swój wkład w dokonujący się na świecie postęp naukowo-techniczny.
Projekt realizowany jest w trzech etapach (RIS-Mazovia 2007 ):
– etap I – zdefiniowanie, zorganizowanie, poinformowanie (zdefiniowanie i wypracowanie
metodologii, powołanie i organizacja struktury zarządzającej, budowa konsensusu regionalnego i rozpowszechnianie informacji dotyczącej przedsięwzięcia);
– etap II – identyfikacja potrzeb i potencjału regionu, analiza zagrożeń i możliwości (zastosowanie wybranych w I etapie sposobów i realizacja działań zgodnie z opracowaną metodologią i w ramach zorganizowanej struktury, identyfikacja potrzeb MŚP oraz potencjału regionu w zakresie innowacyjności i systemu wspierającego innowacyjność; wstępne opracowanie rozwiązań);
– etap III – wprowadzenie przyjętych rozwiązań w projektach pilotażowych, ocena ich skuteczności (zastosowanie praktyczne opracowanych w II etapie rozwiązań wspomagają-
Innowacyjność jako czynnik zwiększania...
219
cych innowacyjność w regionie, ocena skuteczności wprowadzonych narzędzi, dyskusja
nad rezultatami projektu). Metodologia zakłada realizację projektu w okresie 32 miesięcy.
W ramach RIS-MAZOVIA podejmowane są różnego typu działania (spotkania, warsztaty,
publikacje, wywiady, ankiety, praca w grupach tematycznych, spotkania plenarne i panelowe itp.), które powinny prowadzić do osiągnięcia założonego celu, czyli uzgodnienia na
forum regionalnym i opracowania dokumentu "Regionalna strategia innowacji dla Mazowsza", który zostanie zaakceptowany i przyjęty przez władze samorządowe województwa,
a następnie wdrażany w działaniach na rzecz rozwoju regionu.
Tabela 2. Etapy realizacji RIS-MAZOVIA
Nr
etapu
Nazwa etapu
Okres trwania
Etap I
Zdefiniowanie, zorganizowanie, poinformowanie
1.06.2005–31.05.2006 r.
Etap II
Identyfikacja potrzeb i potencjału regionu, analiza zagrożeń i możliwości
1.06.2006–31.05.2007 r.
Etap III
Wprowadzenia przyjętych rozwiązań w projektach pilotażowych,
ocena skuteczności
1.06.2007–31.01.2008 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie RIS-Mazovia (2007).
Od RIS-MAZOWSZA oczekuje się:
– obszernej analizy i opisu regionalnego potencjału innowacyjnego (najbardziej innowacyjnych sektorów i firm, sektora B+R, instytucji wspierających przedsiębiorczość, samorząd);
– opracowania “przewodnika” i listy usług dla systemu wsparcia MŚP, zapewniającego
przedsiębiorcom i osobom zakładającym nowe firmy dostęp do kompleksowej informacji
i pomocy;
– utworzenia systemu wsparcia dla nowo powstających firm poprzez zintegrowanie działań
pomiędzy sektorem badawczym, przemysłem i samorządem regionalnym oraz administracją (inkubatory, parki technologiczne, agencje rozwoju);
– sformułowania planu dla przyszłych działań zwiększających innowacyjność regionu;
– zwiększenie współpracy z regionami UE w zakresie innowacyjności.
PODSUMOWANIE
Polska chcąc sprostać konkurencji innych krajów, powinna zwiększyć potencjał innowacyjny swojej gospodarki. Regionalne strategie innowacji mogą być czynnikiem, który pozwoli
na realizację powyższego zamierzenia. Aby tak się stało, realizacja założeń zawartych w RIS
musi być procesem ciągłym, opartym na wzajemnej współpracy i rzeczywistej chęci wzmocnienia potencjału inwestycyjnego całego kraju.
PIŚMIENNICTWO
Gaczek W.M. 2005. Innowacje w rozwoju regionu. AE, Poznań, 5–11.
Klamecka-Roszkowska G. 1997. Cena jako stymulator innowacji [w: Innowacje techniczne
i zmiany strukturalne w procesie transformacji polskiej gospodarki]. Tom I. Red A.H. Jasiński,
M. Kruk. Uniwersytet w Białymstoku, Białystok, 78.
Marciniak S. 1997. Innowacje i rozwój gospodarczy. Politechnika Warszawska, Warszawa, 21.
220
M. Wakuła
Pietrusiński Z. 1971. Ogólne i psychologiczne zagadnienia innowacji, PWN, Warszawa, 56.
Pomykało W. 1995. Encyklopedia biznesu. Tom I. Fundacja Innowacja. Warszawa, 354.
Poszewski A. 2005. Regionalne strategie innowacyjności jako sposób na wzrost konkurencyjności
regionów na przykładzie województwo warmińsko-mazurskiego [w: Czynniki rozwoju regionalnego Polski północno-wschodniej]. Red. B. Plago. [b.w.], Białystok, 669–671.
Schumpeter A.J. 1960. Teoria rozwoju gospodarczego. PWN, Warszawa, 104.
RIS-Mazovia, www.ris-mazovia.pl, dostęp z 25 maja 2007 r.
Markowski T. Funkcja NSRR na lata 2007–2013 – wybrane zagadnienia rozwoju przestrzennego
w projekcie NSRR, www.nsrr.gov.pl, dostęp z 25 maja 2007 r.