Pakiet edukacyjny „Unia Europejska”

Przeglàd literatury
Pakiet edukacyjny „Unia Europejska”
Polskie Przedsi´biorstwo Wydawnictw
Kartograficznych im. Eugeniusza Romera SA
Warszawa 2001
Polskie Przedsi´biorstwo Wydawnictw
Kartograficznych im. Eugeniusza Romera SA
zaoferowa∏o obszerny pakiet edukacyjny poÊwi´cony Unii Europejskiej i krajom z nià stowarzyszonym. Sk∏ada si´ on z dwustronnej
mapy Êciennej w skali 1: 4 000 000 oraz z 5
plansz. Ze wzgl´du na bardzo szeroki zakres
materia∏u informacyjnego oraz poglàdowe
formy prezentacji, mo˝e byç wykorzystywany
w szkole na ró˝nych poziomach nauczania
(od starszych klas szko∏y podstawowej po
obecne szko∏y Êrednie i ponadgimnazjalne)
na lekcjach geografii, WOS-u oraz przy realizacji scie˝ki edukacji europejskiej.
Mapa g∏ówna, zatytu∏owana po prostu
„Unia Europejska”, w rzeczywistoÊci mog∏aby
byç nazwana np.: „Jednoczenie Europy”, „Integracja w Europie” bàdê „Uk∏ady integracyjne w Europie”. Zaznaczono na niej nie tylko
paƒstwa Unii Europejskiej, ale tak˝e kraje
kandydujàce do UE, kraje z Unià stowarzyszone, paƒstwa nale˝àce do CEFTA, EFTA,
Wspólnoty Niepodleg∏ych Paƒstw, Zwiàzku
Bia∏orusi z Rosjà, a nawet NATO. OsobiÊcie
uwa˝a∏em to za wielkà zalet´ mapy. KiedyÊ
w krajach UE panowa∏o przekonanie, ˝e Europa koƒczy si´ na ¸abie, a dalej ciàgnà si´
tylko dzikie krainy, bezludne pustkowia i komunizm. DziÊ grozi nam podobna wizja Europy „od Atlantyku po Bug”. Tymczasem pokazanie UE na mapie politycznej ca∏ej Europy
pozwala np. na omawianie zagadnieƒ naszego
w niej cz∏onkostwa w szerokim kontekÊcie,
ukazuje dà˝enie do integracji w Europie jako
szereg podejmowanych w ró˝nych okresach
prób, spoÊród których Unia Europejska jawi
si´ jako najbardziej udana. Tyle tylko, ˝e przeprowadzony ostatnio przeze mnie sprawdzian
wÊród studentów ukaza∏, ku wielkiemu moje-
118
2/2003
mu zaskoczeniu, ˝e wielu z nich myli Uni´
Europejskà z NATO, zaliczajàc Stany Zjednoczone i Kanad´ do UE. Zdarza∏y si´ te˝
osoby wymieniajàce wÊród cz∏onków Unii Rosj´ i Ukrain´. Dlatego te˝ dziÊ obawiam si´,
˝e przy takim tytule mapa mo˝e przyczyniç si´
do nieporozumieƒ wÊród s∏abiej uwa˝ajàcej
i mniej uczàcej si´ m∏odzie˝y.
Czy jednak w ogóle mo˝liwe jest wykonanie takich map, co do których zyskamy pewnoÊç, ˝e nie przyczynià si´ one do mylnych
skojarzeƒ? KiedyÊ trafi∏a mi si´ studentka,
która przekonywa∏a mnie, i˝ Indochiny nale˝à
do Australii, bo przecie˝ sà „przed ramkà”
mapy Australii.
Na tej samej stronie mapy mamy kartony
„Zamorskie terytoria nale˝àce do paƒstw
cz∏onkowskich Unii Europejskiej” oraz rysunki flag wszystkich paƒstw cz∏onkowskich i wypisanà obok nich informacj´ o powierzchni,
liczbie mieszkaƒców i walucie (niestety,
sprzed wprowadzenia euro!).
Druga strona mapy zatytu∏owana zosta∏a
„Poziom ˝ycia w Unii Europejskiej i krajach
kandydujàcych”. Na mapie w skali 1: 9 000 000
pokazano zró˝nicowanie wysokoÊci PKB na 1
mieszkaƒca w Unii i krajach kandydujàcych.
Za punkt odniesienia przyj´to Êrednià wysokoÊç PKB na 1 mieszkaƒca w krajach UE. Zastosowano metod´ kartogramu, ch´tnie stosowanà przez autorów tak˝e na towarzyszàcych mapie g∏ównej planszach. W obr´bie
Unii jednostkami odniesienia by∏y regiony,
natomiast w przypadku krajów kandydujàcych nie schodzono poni˝ej poziomu paƒstw.
Rozwiàzanie takie sugeruje brak jakiegokolwiek przestrzennego zró˝nicowania tego
wskaênika w obr´bie krajów kandydujàcych.
Jest to jednak rozwiàzanie najlepsze
GEOGRAFIA W SZKOLE
Przeglàd literatury
z mo˝liwych, podyktowane sposobem gromadzenia statystyk w cz´Êci paƒstw starajàcych
si´ o przyj´cie do UE. Niestety, nie jest winà
autorów, ˝e bardzo wyraênie rysuje si´ dystans dzielàcy nasze kraje od poziomu ˝ycia
w Unii Europejskiej. Du˝e, dobrze widoczne
z daleka liczby jeszcze to podkreÊlajà.
Na tej samej stronie mapy znalaz∏y si´
tak˝e diagramy ilustrujàce (tylko w odniesieniu do paƒstw Unii Europejskiej) wielkoÊç
PKB na 1 mieszkaƒca w 1999 roku, wielkoÊç
konsumpcji w gospodarstwach domowych
(1997) oraz udzia∏ nak∏adów na ochron´ socjalnà w PKB.
Do mapy do∏àczono 5 dwustronnych
plansz o wymiarach 49x69 cm, zawierajàcych
mapy w skali 1: 9 000 000, wykresy, schematy,
a nawet zdj´cia. Poniewa˝ pod ka˝dà mapà
pozostaje niemal 20 cm miejsca, tam te˝
umieszczono znacznà cz´Êç wykresów. Poszczególne plansze ilustrujà nast´pujàce zagadnienia:
1) „Demografia” – mapa g´stoÊci zaludnienia, wykresy: przyrost naturalny w poszczególnych krajach, piramidy wieku ludnoÊci Polski, Francji, Niemiec i Wielkiej Brytanii; na odwrocie: „Unia Europejska w Êwiecie” – diagramy ilustrujàce udzia∏ UE w handlu Êwiatowym, pomoc UE dla Trzeciego
Âwiata, UE w porównaniu z najludniejszymi
i majàcymi najwi´kszà powierzchni´ paƒstwami Êwiata;
2) „Etapy integracji paƒstw Unii Europejskiej” – mapa, kalendarium integracji; na odwrocie: mapa „Fundamenty kulturowe” i 6
zdj´ç ilustrujàcych style w architekturze europejskiej;
3) „Instytucje i organy Unii Europejskiej”
– mapa, dwa diagramy ilustrujàce podzia∏
mandatów w Parlamencie Europejskim w kadencji 1999–2004, schemat zale˝noÊci naczelnych organów i instytucji; na odwrocie:
„Wspólna polityka Unii Europejskiej” –
schematy ilustrujàce proces decyzyjny w UE
oraz filary Unii;
4) „Struktura gospodarki” – mapa wielkoÊci PKB na 1 mieszkaƒca w zestawieniu ze
Êrednià unijnà, na mapie diagramami przedstawiono te˝ struktur´ tworzenia PKB w po2/2003
szczególnych krajach, diagramy pod mapà
ilustrujà struktur´ wydatków UE oraz udzia∏
paƒstw kandydujàcych w otrzymywaniu pomocy finansowej w ramach programu Phare;
na odwrocie: „Unia ekonomiczno-walutowa”
– komponenty euro, struktura wydatków bud˝etowych UE;
5) „Proces integracji Polski z Unià Europejskà” – mapa, na której przedstawiono
udzia∏ poszczególnych paƒstw UE w inwestycjach bezpoÊrednich na terenie Polski, a tak˝e, za pomocà diagramów, obroty towarowe
Polski z krajami UE, oraz umieszczone pod
mapà – tabela ilustrujàca stan negocjacji
o cz∏onkostwie Polski w UE (z 30 czerwca
2001), diagram struktury funduszy pomocowych dla Polski i wykres s∏upkowy wysokoÊci
dotacji UE dla polskiego rolnictwa w latach
1993–2000; na odwrocie „Struktura organizacyjna negocjacji Polski z Unià Europejskà” –
schemat.
Jak widzimy, pakiet edukacyjny zawiera
nie tylko bardzo du˝o informacji, ale te˝ zosta∏y one starannie dobrane. Wydaje si´, ˝e
na mapie i planszach rzeczywiÊcie pokazano
najwa˝niejsze zagadnienia dotyczàce Unii
Europejskiej. To du˝a zaleta tego pakietu
edukacyjnego, gdy˝ mamy na rynku sporà
liczb´ poÊwi´conych Unii pomocy dydaktycznych, gdzie dobór treÊci jest ca∏kowicie przypadkowy. Szkoda tylko, ˝e pomini´te zosta∏y
zagadnienia dotyczàce rolnictwa (np.: struktura u˝ytkowania ziemi, wysokoÊç dop∏at,
liczba i wielkoÊç gospodarstw).
Mapy Êcienne stawiajà specyficzne wymagania: rysunek musi byç du˝y, wyraêny, dobrze widoczny z przeciwleg∏ego kraƒca klasy.
To samo dotyczy napisów, które muszà byç
czytelne, ale przy tym nie mogà przyt∏aczaç
pozosta∏ych elementów treÊci mapy. Przyj´te
w pakiecie edukacyjnym rozwiàzanie, ˝e ka˝demu zagadnieniu odpowiada oddzielna
plansza, pozwoli∏o niemal zawsze spe∏niç te
wymagania. Z drugiej jednak strony przejrzystoÊç rysunku prowadzi do bardzo daleko posuni´tej generalizacji. Przyk∏adowo na mapach w skali 1: 4 000 000 oznaczono w Polsce
tylko 4 miasta: Warszaw´, Wroc∏aw, Kraków
i Gdaƒsk. Czy s∏usznie postàpiono pomijajàc
GEOGRAFIA W SZKOLE
119
Przeglàd literatury
drugà pod wzgl´dem liczby mieszkaƒców
¸ódê? Czy wolno by∏o nie oznaczaç ˝adnego
miasta w najwi´kszej w Polsce aglomeracji
górnoÊlàskiej? ZmieÊci∏aby si´ te˝ sygnatura
i opis Szczecina. Mimo wszystko sàdz´, ˝e
przyj´te rozwiàzanie nie jest krzywdzàce dla
Polski, skoro na mapie opisano 5 miast
w Niemczech, po 4 w Wielkiej Brytanii, W∏oszech i Hiszpanii, a we Francji – tylko 3.
Jedna z najbardziej interesujàcych map
przedstawia „Fundamenty kulturowe”. Pokazano na niej kolorem obszary o odmiennej
tradycji religijnej, sygnaturami wybrane
obiekty zabytkowe z Listy Âwiatowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO (czemu kulturalnego, a nie kulturowego?) oraz obowiàzujàce w poszczególnych krajach pisma, a linià – najdalszy zasi´g Cesarstwa Rzymskiego.
Jest to opracowanie oryginalne, choç z elementami kontrowersyjnymi.
Natomiast na mapie fundamentów kulturowych zdecydowanie b∏´dny jest dobór kolorów i sposób opisu w legendzie poszczególnych tradycji religijnych. Wyró˝niono 4 tradycje: katolickà, protestanckà, prawos∏awnà i islamskà, jakby zapominajàc o tym, ˝e trzy
pierwsze sk∏adajà si´ na wspólnà tradycj´
chrzeÊcijaƒskà, i to ta wspólnota stanowi nasz
fundament. Co gorsza – kolory sugerujà pokrewieƒstwo katolicyzmu i protestantyzmu
(s∏usznie, gdy˝ roz∏am nastàpi∏ stosunkowo
niedawno), ale te˝ jednakowà wzgl´dem tych
dwóch tradycji obcoÊç prawos∏awia i islamu.
Skoro mowa o b∏´dach, to trzeba koniecznie zmieniç podpis kartonów na pierwszej
stronie g∏ównej mapy. To nie sà zamorskie terytoria nale˝àce do paƒstw cz∏onkowskich
Unii Europejskiej, bo nie oznaczono tam np.
posiad∏oÊci holenderskich na Antylach, Majotty, Polinezji Francuskiej, Nowej Kaledonii,
a nawet duƒskiej Grenlandii! Oznaczono, natomiast, Wyspy Kanaryjskie, nie b´dàce ˝adnym zamorskim terytorium, ale stanowiàce
integralnà cz´Êç Hiszpanii. Podobnie jest
z Azorami, majàcymi jednak status portugalskiego terytorium autonomicznego. Na kar-
120
2/2003
tonach oznaczono bowiem tylko te terytoria,
które wchodzà w sk∏ad Unii. Dodano jeszcze
Wyspy Kanaryjskie i Azory, bo te nie zmieÊci∏y si´ na mapie g∏ównej. Jednak przy takich
kryteriach doboru podpis jest mylàcy i wymaga komentarza ze strony nauczyciela. Lepszy
by∏by ju˝ tytu∏ „Zamorskie posiad∏oÊci wchodzàce w sk∏ad Unii Europejskiej”.
Zagadnienia przedstawione na mapie nale˝à do dezaktualizujàcych si´ bardzo szybko.
Nie ma ju˝ 12 narodowych walut zastàpionych
przez euro, zdezaktualizowa∏a si´ tabela ilustrujàca stan negocjacji Polski z UE (chocia˝
przedstawia stan z roku wydania mapy), tabela „Struktura negocjacyjna Polski z Unià Europejskà” aktualna by∏a jeszcze w dniu pisania recenzji, ale w momencie opublikowania
te˝ mia∏a ju˝ charakter dokumentu historycznego, szybko zmieniajà si´ wskaêniki ekonomiczne i finansowe. Dlatego te˝ pomys∏ wydania pakietu edukacyjnego obejmujàcego map´ g∏ównà i ∏atwe do wymienienia plansze
uznaç nale˝y za Êwietny. I tylko ˝yczyç mo˝na
Polskiemu Przedsi´biorstwu Wydawnictw
Kartograficznych im. Eugeniusza Romera
SA, by na rok 2004 przygotowa∏o nowy pakiet
edukacyjny „Polska w Unii Europejskiej”,
obejmujàcy: map´ g∏ównà, par´ plansz mogàcych s∏u˝yç przez czas d∏u˝szy (np. „Fundamenty kulturowe”), a tak˝e plansze co roku
aktualizowane. ■
rec. Florian Plit
Dane o autorze: prof. dr hab.
Florian Plit, Uniwersytet Warszawski, Wydzia∏ Geografii
i Studiów Regionalnych, Instytut Krajów Rozwijajàcych si´,
ul. Karowa 20, 00-927 Warszawa, Wy˝sza Szko∏a Ekonomiczno-Turystyczna, ul. 3 Maja
1a, 70–214 Szczecin.
GEOGRAFIA W SZKOLE