Elastyczność - Michał „Rothman” Zator

Elastyczność
Na początku nauki ekonomii poznaliśmy popyt i podaż oraz rządzące nimi prawa. Wiemy, że gdy cena
obniża się, wielkośd popytu rośnie, a wielkośd podaży maleje. Wiemy, że wielkośd popytu na niektóre
dobra (dobra normalne) rośnie, kiedy rośnie dochód nabywców – na inne zaś (dobra podrzędne)
maleje wraz ze wzrostem dochodu. Takie stwierdzenia są jednak bardzo ogólne – mówią nam tylko o
kierunku zmiany, nie dają natomiast żadnej informacji o jej wielkości. Taką informację możemy
jednak otrzymad, kiedy użyjemy elastyczności
Elastyczność – to miara tego, jak mocno pewna zmienna (np. popyt albo podaż) reaguje na zmiany jej
determinantów (czynników, które na nią wpływają)
Elastycznośd, podobnie jak popyt, można traktowad dwojako. Tak jak można mówid o całej krzywej
popytu, tak też możemy rozpatrywad elastycznośd jako funkcję, która przyjmuje pewną wartośd dla
każdej ceny i wielkości sprzedaży. Jest to tzw. elastycznośd łukowa. Tak jak możemy mówid o
wielkości popytu przy danej cenie, tak też możemy obliczad elastycznośd dla danego punktu – tzw.
elastycznośd punktowa. Jest to wtedy po prostu liczba. Teraz zajmiemy się elastycznością punktową.
Elastyczność cenowa popytu
Z prawa popytu wiadomo, że gdy cena rośnie, wielkośd popytu maleje. Elastycznośd cenowa mówi
nam, jak bardzo zmaleje wielkośd popytu przy pewnej zmianie ceny. Wysoka wartośd elastyczności
oznacza, że popyt jest elastyczny – niewielka podwyżka ceny sprawia, że ludzie kupują znacznie
mniejszą ilośd danego produktu. Niska wartośd elastyczności oznacza popyt nieelastyczny – kiedy
cena rośnie ludzie zmniejszają swoje zakupy w niewielkim stopniu.
Od czego zależy to, czy popyt na dane dobro jest elastyczny?
Dostępnośd substytutów. Substytuty to dobra, które zastępują nam dany produkt. Elastycznośd jest
tym wyższa, im więcej bliższych substytutów. Wieprzowinę można stosunkowo łatwo wymienid na
wołowinę czy drób, dlatego jej elastycznośd jest stosunkowo wysoka. Trudniej z kolei znaleźd
zamiennik dla jajek – ich elastycznośd jest z tego powodu niska.
Charakter danego produktu (pierwszej potrzeby czy luksusowy). Produkty luksusowe, to takie bez
których z łatwością możemy się obyd. Popyt na iPody jest stosunkowo elastyczny – jeśli cena jest zbyt
wysoka, to po prostu go nie kupimy i nic strasznego się z tego powodu nie stanie. Co innego popyt na
chleb – to podstawowy składnik naszego wyżywienia z którego dośd trudno zrezygnowad. Dlatego
popyt na chleb jest mało elastyczny.
Horyzont czasowy. To, jaką wartośd ma elastycznośd, zależy od tego jaki czas na zmianę
przyzwyczajeo bierzemy pod uwagę. Generalna zasada mówi, że im dłuższy okres, tym większa
elastycznośd – w długim okresie możemy zmienid swoje przyzwyczajenia i styl życia.
Ścisłośd zdefiniowania produktu. Zasadniczy wpływ na wartośd elastyczności ma to, jak wąsko
zdefiniujemy produkt. Jeśli spytam o elastycznośd napoi jako całości, odkryjemy, że jest ona niska –
trudno bowiem rezygnowad z picia czegokolwiek. Jeśli jednak rozważymy popyt na Coca Colę,
elastycznośd będzie wysoka – bo przecież możemy z łatwością przerzucid się np. na Pepsi.
Skoro powiedzieliśmy, że elastycznośd jest liczbą, to musimy móc ją w jakiś sposób obliczyd.
Jest to więc iloraz procentowej zmiany popytu i procentowej zmiany ceny. Załóżmy, że cena rośnie o
5%, co powoduje spadek popytu o 7,5%. Iloraz tych wielkości, a zatem elastycznośd wynosi więc 1,5.
Warto zauważyd, że cena i wielkośd popytu mają zależnośd odwrotną – gdy cena
rośnie, wielkośd popytu spada. Elastycznośd cenowa w tym przypadku powinna więc
byd ujemna. Jednak ponieważ prawie zawsze jest ona ujemna, bardzo często pomija
się znak minus i podaje po prostu bezwzględna wartośd
Przykład
Weźmy rozkład popytu na gałki lodów z opracowania „Jak działa rynek?”. Załóżmy, że obecnie cena
jednak gałki wynosi 1,4 zł. Obliczmy elastycznośd punktową dla wzrostu i spadku ceny.
Cena
0,6
1
1,4
1,8
2,2
2,6
Popyt
7
5
5
3
1
0
Wzrost
Spadek
Jak widzimy, wyniki nie są takie same. To zupełnie normalne – kiedy obliczamy elastycznośd dla
sporych zmian ceny, zmiana popytu w jedną stronę bardzo rzadko jest równa zmianie popytu w
drugą stronę. Dopiero, gdybyśmy brali pod uwagę bardzo małe zmiany ceny (a nawet nieskooczenie
małe), nie byłoby żadnej różnicy (robi się to przy wykorzystaniu pochodnej funkcji).
Co więcej, jeśli teraz policzymy elastycznośd „powrotu” do ceny 1,4, znów napotkamy różnicę.
Załóżmy, że cena wzrosła do 1,8, a teraz z powrotem spada do 1,4 i policzmy elastycznośd.
Elastycznośd znów jest inna. By uśrednid jakoś te dwa przypadki stosuje się metodą punktu
środkowego. W mianownikach procentowych zmian zamiast wartości początkowej podaje się
średnią z wartości początkowej i koocowej.
Elastycznośd jest teraz taka sama, niezależnie od tego „w którą stronę idziemy”.
Klasyfikacja popytu
Na podstawie elastyczności ekonomiści w pewien sposób klasyfikują popyt. Punkt wyjściowy stanowi
elastycznośd równa 1 – jest to popyt proporcjonalny. Poniżej 1 mamy popyt nieelastyczny, powyżej 1
– elastyczny. Kraocowe przypadki to elastycznośd równa 0 – popyt doskonale nieelastyczny oraz
elastycznośd = ∞ - popyt doskonale elastyczny.
Na wykresach przedstawiono od lewej popyt doskonale nieelastyczny, popyt w przybliżeniu
jednostkowo elastyczny oraz popyt wysoko elastyczny. Generalna zasada jest prosta – im bardziej
stroma krzywa, tym większa elastycznośd. Dla niemogących zapamiętad, które jest które, prosta
zasada: linia pionowa = Nieelastyczny, tak jak pionowa jest nóżka N; linia pozioma – Elastyczny, jak
trzy poziome kreski w „E”. (wersja dla Anglików jest nieco lepsza, bo pionowa kreska to po prostu I
jak Inelastic).
Przychód całkowity
Tym, do czego często używa się elastycznośd jest zmiana przychodu całkowitego. Przychód całkowity
jest to suma wpływów ze sprzedaży produktów danej firmy. Obliczamy ją poprzez pomnożenie ceny i
sprzedanej ilości: P×Q. (price, quantity). Jeśli spojrzymy na wykres równowagi rynkowej, przychód
całkowity możemy na nim zaznaczyd prostokątem o rogach w początku układu współrzędnych i
punkcie równowagi (a zatem mających współrzędne (0,0) i (p,q), gdzie p – cena równowagi, q – ilośd
równowagi). Jeden bok tego prostokąta to fragment osi X o długości q, drugi bok to fragment osi Y o
długości p. A zatem pole = p × q = przychód całkowity.
Popyt i podaż jabłek
9
Cena [zł/kg]
8
7
6
5
4
P x Q = 4 x 14 = 56
3
2
1
0
0
5
10
15
20
25
Ilośd jabłek [t]
Podaż
Popyt
Byd może interesuje nas to, w jaki sposób zmienia się utarg całkowity, kiedy rośnie lub spada cena.
Pozwoliłoby to odpowiedzied na dośd często pojawiające się w przedsiębiorstwach pytanie: czy jeśli
zwiększę cenę, to mój całkowity przychód wzrośnie czy zmaleje? Elastycznośd daje odpowiedź na to
pytanie. Zauważmy, że gdyby popyt był idealnie sztywny (linia pionowa), to wzrost ceny powoduje
jedynie zwiększenie boku Y prostokąta, zaś bok X pozostaje bez zmian – przychód na pewno się
zwiększa. Z kolei gdyby popyt był doskonale elastyczny (linia pozioma), zwiększenie ceny sprawia, że
bok Y wprawdzie rośnie, ale bok X kurczy się do 0 – przychód całkowity spada.
Poza elastycznością cenową, możemy wyróżniad elastycznośd popytu wobec innych czynników.
Najczęściej ekonomiści analizują dwie inne elastyczności.
Elastyczność dochodowa
Dobra, których wartośd elastyczności dochodowej jest dodatnia, to są to dobra normalne. Jeśli
elastycznośd dochodowa jest ujemna, to są to dobra podrzędne – towary gorszego gatunku, z
których rezygnujemy, jeśli stad nas na lepsze (np. piwo Keniger z Biedronki, które, jeśli nas stad,
zmienimy na inne, lepsze).
Elastyczność krzyżowa
Elastycznośd krzyżowa pozwala wyznaczyd relację łączącą dwa różne dobra. Mówi o tym, jak cena
jednego dobra wpływa na popyt na drugie. Dobra komplementarne mają elastycznośd krzyżową
ujemną – kiedy rośnie cena samochodów, popyt na benzynę obniża się. Ludzie kupują mniej
samochodów = potrzebują mniej benzyny. Dla dóbr substytucyjnych elastycznośd krzyżowa jest
dodatnia. Gdy rośnie cena Coca-coli, popyt na Pepsi idzie w górę – ludzie zaczynają kupowad więcej
Pepsi, bo jej zamiennik, Coca-cola, jest dla nich relatywnie droższa.
Jeśli jednak elastycznośd jest blisko 0 (nieważne jaki ma znak), mówimy, że te dwa dobra są wobec
siebie neutralne. W analizie danych statystycznych zawsze zaobserwujemy pewne prawidłowości
(dlatego gdy weźmiemy dwa niezwiązane dobra, najczęściej otrzymamy elastycznośd nieco inną od
0), jednak jeśli nie są one wystarczająco silne, należy je uznad za nieistotne.
A co z podażą?
Cały czas mówimy tutaj o elastyczności popytu, jednak istnieje również elastycznośd podaży. Nie
omawiamy jej z prostego powodu – to prawie to samo, co elastycznośd popytu. Tak jak przy popycie,
podaż jest nieelastyczna, kiedy krzywa podaży jest bardziej pionowa, zaś elastyczna, gdy bardziej
pozioma. Na elastycznośd podaży wpływa zwłaszcza horyzont czasowy (firmy w długim okresie mogą
przestawid produkcję na coś innego, w krótkim okresie jest to trudne i wymaga kosztownych zmian),
ale również surowcochłonnośd produkcji.
Przykład
Zbiory kawy w Brazylii w 1995 były o ok. 25% niższe niż w 1993 roku, z powodu przymrozków, które
niespodziewanie dla tej strefy klimatycznej miały tam miejsce w 1994 roku i zniszczyły wiele plantacji.
Jednocześnie przychód brazylijskich eksporterów wyniósł w 1995 roku był 75% wyższy niż w roku
1993. Jak to możliwe?
Rozwiązanie
Brazylia jest jednym z największych na świecie eksporterów kawy. Zmniejszenie jej eksportu
spowodowało istotny niedobór kawy na rynkach światowych (krzywa podaży przesunęła się w lewo),
co spowodowało wzrost ceny kawy (zanotowano wzrost o 133%!). A ponieważ elastycznośd kawy
okazała się bardzo niska, przychód całkowity z tego powodu wzrósł. Jak widad, pomimo istnienia
wielu zamienników (herbata, zimne napoje), popyt na kawę jest nieelastyczny – przynajmniej w
krótkim okresie.
Co ciekawe, najlepszy dla brazylijskich eksporterów był rok 2004. Sprzedali oni wtedy dużą ilośd kawy
(tylko pod koniec roku przymrozki zmniejszyły wielkośd podaży), a ceny były już wysokie. Dlaczego?
W wyniku spekulacji – informacja o przymrozkach (a w związku z tym mniejszą ilością kawy = jej
wyższą ceną w 1995 roku) były powszechnie znane, dlatego niektórzy zaczęli wykupowad kawę już w
1994, by w 1995 odsprzedad ją z zyskiem. Wzmożony popyt spowodował, że cena już w 1994 wzrosła
ponad dwukrotnie w stosunku do 1993.
Pytania
1. Dla każdej z poniższej pary odpowiedz i uzasadnij, które z dóbr będzie cechowało się większą
elastycznością:
a. Obowiązkowy podręcznik do geografii do 1 kl. Liceum vs. Tanie romanse sprzedawane w
kioskach
b. Chipsy Lays o smaku zielonej cebulki vs. Chipsy rozumiane jako dowolne chipsy na rynku
c. Popyt na obiady w szkolnej stołówce w najbliższym miesiącu vs. Popyt na obiady w
szkolnej stołówce w ciągu najbliższych 3 lat
2. Jeśli obecnie cena młotka wynosi 10 zł, a pewien producent sprzedaje 1 000 takich młotków
w miesiącu, to ile wyniesie jego przychód całkowity, jeśli podwyższy cenę do 15 zł, a
elastycznośd cenowa młotków = 1,5. Ile wyniósłby dochód, jeśli elastycznośd wynosiłaby 1?
3. Które zdania są prawdziwe?
a. Elastycznośd cenowa popytu może byd dowolnie wysoka.
b. Kiedy dwa dobra są komplementarne, ich elastycznośd krzyżowa jest ujemna.
c. Elastycznośd podaży działek nad brzegiem morza jest bardzo wysoka, ponieważ dużo
ludzi chce je kupid.
Michał Zator
XIV Liceum Ogólnokształcące
we Wrocławiu
[email protected]