Koncert Händlowski / Händel Concerto Wrocławska Orkiestra

RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
19.08.2008
23:02 Uhr
Seite 270
Koncert Händlowski / Händel Concerto
Daniel Taylor kontratenor / counter-tenor
Wrocławska Orkiestra Barokowa
Jarosław Thiel kierownik artystyczny / artistic director
270
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
19.08.2008
23:02 Uhr
Seite 271
/ Tuesday 9.09.2008 godz. 19.00 / 7.00 pm
Wrocław Oratorium Marianum Pl. Uniwersytecki 1
Wtorek
/ 7.00 pm
Koncert Händlowski / Händel Concerto
Wykonawcy / Performers
godz. 19.00
Daniel Taylor kontratenor / counter-tenor
Wrocławska Orkiestra Barokowa / Wrocław Baroque Orchestra
Jarosław Thiel kierownik artystyczny / artistic director
Program koncertu / Concert programme
/ Tu 9.09.2008
Georg Friedrich Händel (1685-1759)
Concerto a due cori nr 2, F-dur HWV 333
Wt
Pomposo
Allegro
A tempo giusto
Largo
Allegro ma non troppo
A tempo ordinario
Opera „Rinaldo”, I akt, sinfonia i aria Rinalda „Cara sposa”
1st act, sinfonia and Rinaldo’s aria ‘Cara sposa’
Opera „Giulio Cesare”, I akt, aria Tolomeo „L’empio, sleale, indegno“
1st act, Tolomeo’s aria ‘L’empio, sleale, indegno’
Przerwa / Interval
Concerto a due cori nr 1, B-dur HWV 332
Ouverture – Allegro ma non troppo
Allegro
Largo
A tempo ordinario Alla breve moderato
Menuet
Opera „Rodelinda”, I akt, recytatyw i aria Bertarida „Dove sei”
1st act, Bertarido’s recitative and aria „Dove sei”
Opera „Giulio Cesare” – sinfonia
Opera „Giulio Cesare”, I akt, aria Cezara „Va tacito e nascosto, quand avido”
1st act, Cesare’s aria ‘Va tacito e nascosto, quand avido’
SPONSOR
Czas trwania koncertu / duration of the concert c. 1:15
271
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
Wrocław
19.08.2008
23:02 Uhr
Seite 272
Oratorium Marianum
Händel w ariach i koncertach
Händel in Arias & Concertos
Ramona Słobodzian
Choć Hamburg w czasach młodego Händla był ośrod-
Although Hamburg was at that time the chief centre
kiem skupiającym najwybitniejszych mistrzów sztuki
drawing the most eminent masters of the art of the
organowej, kompozytor wybrał się tam z innego powodu
organ, the young Händel made his way there for a dif-
– studia prawnicze, które właśnie porzucił na uniwers-
ferent reason, the study of law. This had already been
ytecie w Halle okazały się błędnym wyborem (narzuco-
once abandoned at the University of Halle and was the
nym zresztą przez praktycznego ojca) i utwierdziły go w
natural consequence of an erroneous decision, one in
przekonaniu, że należy poświęcić się muzycznej pasji.
fact imposed by his practical father. However, it confir-
W Hamburgu przebywał Reinhard Keiser i to właśnie
med him in the belief that he ought to devote himself to
jego działalność operowa interesowała Händla najbar-
authentic musical passion. As it turned out, Reinhard
dziej. Gdy został przyjęty do orkiestry Mistrza, bardzo
Keiser was staying in Hamburg and it was Keiser's ope-
prędko zyskał uznanie jako zdolny skrzypek i klawesy-
ratic activity that interested Händel most of all. Having
nista.
been accepted by the orchestra of the master, he very
Debiut kompozytorski ułatwił Händlowi sam Keiser,
quickly gained recognition as a capable violinist and
który z różnych względów nie chciał napisać zamówio-
harpsichordist.
nej opery i oddał temat młodszemu koledze. „Almira”
It is Keiser himself who facilitates Händel's composing
(1705 r.) odniosła spektakularny sukces, co zachęciło
debut, for various reasons not wishing to write a com-
Händla do wyjazdu do Włoch. Lata spędzone w kraju
missioned opera and passing the work to his young as-
opery obfitowały w kształcące podróże, artystyczne
sociate. Almira, from 1705, is a spectacular success,
przyjaźnie i przede wszystkim – w znakomite dzieła,
encouraging Händel to travel to Italy. The years spent in
które odkryły przed światem Händla wraz z jego twór-
this capital of opera abound in instructive journeys, true
czym geniuszem i wirtuozerię organmistrza.
artistic friendships and, above all, brilliant works which
W 1710 r. kompozytor osiadł na dworze hanowerskich
slowly reveal Händel's creative genius and virtuoso
możnowładców i choć lukratywna posada mogłaby za-
organ playing to the world. In 1710 the composer settles
pewnić mu wygodne bytowanie, ostatecznie Händel
at the court of the Hanoverian magnates, yet, despite a
wybrał Anglię, dokąd w 1713 r. przeniósł się już na stałe.
lucrative position that could assure him of a high degree
272
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
19.08.2008
23:02 Uhr
Seite 273
/ Tuesday 9.09.2008
godz. 19.00
/ 7.00 pm
upon England, making a move to the country in 1713
na kultywowaniu tradycji opery włoskiej, walce o jej
that is to be permanent. The years following the 1719
czystą formę z „konkurencją” w postaci wchodzącej
foundation of the Royal Academy of Music pass in the
na salony „opery żebraczej”, a przede wszystkim – na two-
cultivation of Italian opera, in the struggle for the
rzeniu własnych, znakomitych oper utrzymanych w duchu
purity of the form with 'competition' in the shape of
włoskiego bel canta.
“the beggar's opera” then entering salons, above all with
Swoje pierwsze dzieło w tym stylu skomponował w An-
the outstanding premieres of his bel canta operas, which
glii. Prapremiera „Rinalda” odbyła się 24 lutego 1711 r.
retain the Italian spirit.
i pozostawiła niezatarty ślad na angielskim życiu arty-
His first opera in this style he composed in England. The
stycznym, które od śmierci Purcella odczuwało deficyt
premiere performance of Rinaldo was held on 24 th Fe-
dobrej muzyki. Akcja opery rozgrywa się w Jerozolimie
bruary 1711 and, as scholars note, it left an indelible
około 1100 r. Librecista Giacomo Rossi zaczerpnął fabułę
mark on English artistic life, which since the death of
z eposu Tassa „Jerozolima wyzwolona”, opowiadającego
Purcell had been plagued by a distinct deficit of good
skomplikowaną historię miłosną powiązaną z wątkiem
music. The opera is set in Jerusalem around 1100. The
wojny religijnej. Tytułowy bohater opery, Rinaldo, zako-
librettist Giacomo Rossi took the plot from a Tasso epic,
chuje się w córce swojego dowódcy, Almirenie. Otrzyma
Jerusalem Delivered, telling the story of a tangled love
jej rękę pod warunkiem zdobycia Jerozolimy. Sprawy
tied to a religious war. The hero of the opera's title,
przybierają tymczasem zły obrót, albowiem wrogowie
Rinaldo, is in love with the daughter of his commander,
odwołują się do sił magicznych w walce z najeźdźcą.
Almirena. He receives her hand on condition that Jeru-
Na scenę wkraczają Mag oraz wróżka Armida. Zawiązuje
salem is captured. The matter, meanwhile, takes an un-
się intryga, która przegrywa jednak w starciu z miłością
expected turn with the enemy invoking magical powers
i prawdą. Sprawnie napisane libretto oraz pełna energii
for aid in the battle with the invader. A Magician and
muzyka Händla przyciągały na spektakl tłumy, a odtwórca
the enchantress Armida appear on the scene. An intri-
roli Rinalda (w tym słynnej, dramatycznej arii „Cara
gue begins, though one without a chance in a clash with
273
/ Tu 9.09.2008
of comfort to the end of his days, Händel finally decides
Akademii Muzycznej (1719 r.), upłynęły kompozytorowi
Wt
Nadchodzące lata, począwszy od powstania Królewskiej
godz. 19.00
/ 7.00 pm
Wtorek
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
Wrocław
19.08.2008
23:02 Uhr
Seite 274
Oratorium Marianum
Sposa” z I aktu) stał się idolem ówczesnych młodych dam.
love and truth. A competently -written libretto and the
Händlowska opera włoska osiągnęła swoją doskonałość
overflowing energy of Händel's music drew crowds to
w dwóch dziełach z lat 20. XVIII stulecia. W „Giulio
the performance, while the actor in the role of Rinaldo,
Cesare”(1724 r.) na stałe powiększono skład orkiestry,
the dramatic aria Cara Sposa from the first act seizing
a muzyka tego dzieła, o pełnej napięcia akcji, wykroczyła
hearts, became an idol for the young ladies of the time.
daleko poza wszystko, co do tego momentu w dziedzinie
Two premieres from the twenties, however, lifted Hän-
opery napisano. Słuchanie subtelnego „Va tacito e nasco-
del's version of Italian opera to the heights of genius. In
sto”, śpiewanego przez przechadzającego się po puszczy
1724's Giulio Cesare the orchestral line-up was perma-
Juliusza Cezara, skłania do zadumy nad wybitnymi
nently increased, while the music for this work of action
umiejętnościami Händla i pogłębioną wyrazowością
and tension went beyond all previously written in the
jego muzycznych przedstawień psychiki i emocji boha-
sphere of opera. Listening to the subtle Va tacito e nasco-
terów libretta.
sto, sung by a Julius Caesar strolling in the wilderness,
Wielki sukces odniosła również „Rodelinda” (1725 r.)
well may we lose ourselves in reverie at Händel's remar-
– opera nazwana przez współczesnych „swoistym thril-
kable ability to gain full depth of expression when re-
lerem politycznym z wątkiem romansowym”. Tytułowa
presenting musically the psyche and emotion of a hero.
bohaterka to nieszczęśliwa królowa Lombardii, rozpacza-
No less success was enjoyed by Rodelinda of 1725, an
jąca po tajemniczej śmierci męża. Jej smutek pogłębia
opera labelled by contemporaries 'a peculiar political
fakt, iż jest zmuszona do poślubienia uzurpatora Gri-
thriller with a romantic theme'. The heroine of the title
moalda, który zagarnął królewski tron. W operze baro-
is the unhappy Queen of Lombardy, grieving after the
kowej tak niefortunne zakończenia były jednakże nie
mysterious death of her husband. Her sadness is all the
do pomyślenia – wkrótce okazuje się, że zmarły mąż
deeper for the need to wed the usurper Grimoaldo, who
Bertarido żyje. Złego Grimoaldo dręczą wyrzuty sumie-
has ascended to the throne unjustly. Luckily, and this for
nia. Kurtyna opada.
the heroine too, we are dealing with baroque opera, in
which an ending so unfortunate was unthinkable still.
***
Czas zamętu spowodowanego europejską wojną o suk-
The deceased husband Bertarido is in fact alive and the evil
Grimoaldo suffers pangs of conscience. The curtain falls.
cesję austriacką (lata 40. XVIII w.) to w muzyce Händla
„okres oratoriów”. Metamorfoza polegająca na przejściu
***
od dość rozrywkowego nurtu operowego do bardziej
The period of confusion that resulted from the European
monumentalnego stylu oratorium związana była z ocze-
War of the Austrian Succession in the 1740s is in the
kiwaniami słuchaczy, którzy w tamtym czasie doświadczali
music of Händel 'the oratorio period'. This metamor-
274
Seite 275
/ Tuesday 9.09.2008
godz. 19.00
/ 7.00 pm
metodystycznej odnowy religijnej. Jeszcze w latach 30.
phosis, the transition from a fairly frivolous form of
Händel wprowadził zwyczaj umieszczania w swych pre-
opera to the more monumental style of oratorio, was
zentacjach oratoryjnych koncertów organowych, które
bound up with the expectations of listeners, then expe-
niebawem zastąpił orkiestrowymi. Znany jest zwyczaj
riencing the Methodist religious revival. As early as the
kompozytora wykorzystywania w kolejnych utworach
thirties Händel had introduced the custom of placing
nawet większych fragmentów z poprzednich dzieł.
organ concertos in his oratorio presentations, which he
I właśnie Koncerty a due cori pochodzą z wcześniej
soon replaced with orchestral concertos. The composer's
napisanych oratoriów. Muzyka Koncertu B-dur HWV 332
habit of using in successive pieces passages from larger
została zapożyczona z części instrumentalnych orato-
preceding works is well-known, even passages of a fair
rium „Joshua”, zaś Koncertu F-dur, HWV 333 – z inter-
size. Concerto a due cori itself derives from oratorios
mezza z „Judy Machabeusza”. Stworzone rok wcześniej
written earlier. The music of the concerto in B flat major,
oratorium „Juda Machabeusz” było hołdem złożonym
HWV 332, was borrowed from a part of the instrumen-
powracającemu ze zwycięskiej wyprawy przeciw jako-
tal oratorio Joshua; the concerto in F major, HWV 334,
bitom księciu Cumberlandu, Williamowi. Chorał „See
from an intermezzo in Judas Maccabaeus. This oratorio,
the Conquering Hero Comes” stał się jednym z najpo-
Judas Maccabaeus, was created one year before as a tri-
pularniejszych utworów XVIII stulecia. Całe oratorium,
bute to William, Duke of Cumberland, who was retur-
w tym koncert jako jego część, swym poważnym tonem
ning from a victorious expedition against the Jacobites.
odzwierciedla nastroje, jakie panowały w zalanej łzami
The chorus See the Conquering Hero Comes, became one
Europie, pamiętającej wciąż pogróżki jakobitów.
of the most popular works of the 18th century. The en-
Schemat wszystkich trzech Koncertów na 2 rogi jest
tire oratorio, the concerto one of its elements, reflected
podobny, składający się z pięciu lub sześciu części, prze-
with its serious tone the feelings that prevailed in a
chodzących w nastroju od lekkiego allegro do bardziej
Europe filled with tears, remembering a Jacobite threat
poważnych, minorowych sekwencji w ogniwach koń-
still alive.
cowych. Wiele części Koncertów jest swego rodzaju
The outline of each of the three concertos for two horns
składanką najpopularniejszych melodii tamtego czasu.
is similar, these being composed in general of five or six
parts and passing in mood from a light allegro to a more
serious progression in a minor key in the final stages. Otherwise, many of the parts making up these concertos
appear as a form of medley all their own, a medley of
the most popular melodies of the time.
275
/ 7.00 pm
Wtorek
godz. 19.00
23:02 Uhr
/ Tu 9.09.2008
19.08.2008
Wt
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
Wrocław
19.08.2008
23:02 Uhr
Seite 276
Oratorium Marianum
Jarosław Thiel
kierownik artystyczny / artistic director
Aktualny kierownik artystyczny Wrocławskiej Orkiestry Barokowej,
Jarosław Thiel, kształcił się najpierw w poznańskiej Szkole Talentów,
następnie w Akademiach Muzycznych Poznania i Łodzi. Specjalizację
w zakresie wiolonczeli barokowej zdobył na studiach podyplomowych
Uniwersytetu Sztuki w Berlinie oraz na kursach mistrzowskich drezdeńskiej Akademie für Alte Musik. Od 2000 r. jest pierwszym wiolonczelistą Dresdner Barockorchester, gra też w Festspielorchester
w Göttingen, współpracuje z berlińską Akademie für Alte Musik.
Oprócz intensywnej dzałalności koncertowej, artysta prowadzi
także klasę wiolonczeli barokowej w Akademii Muzycznej we Wrocławiu i uczy w ramach Letniej Akademii Muzyki Dawnej w Lidzbarku Warmińskim.
276
Jarosław Thiel, at present artistic director of the Wrocław Baroque
Orchestra, first studied at Poznań's 'School for Talents' and then at
the Academies of Music in Poznań and Łódź. He completed post-graduate studies in baroque cello at the Universität der Künste in Berlin
and masterclasses at the Dresdner Akademie für Alte Musik. Since
2000 he has been the first cello player with the Dresdner Barockorchester, while he is also a member of the Festspielorchester in
Göttingen and collaborates with the Akademie für Alte Musik in Berlin. Apart from giving numerous concerts, the artist leads baroque
cello classes at the Academy of Music in Wrocław and at the Summer
Early Music Academy in Lidzbark Warmiński.
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
19.08.2008
23:02 Uhr
Seite 277
Wtorek
/ Tuesday 9.09.2008
godz. 19.00
/ 7.00 pm
/ 7.00 pm
Daniel Taylor
Wrocławska Orkiestra Barokowa / Wrocław Baroque Orchestra
Wt
/ Tu 9.09.2008
godz. 19.00
Noty przy koncercie 6.09.2008, godz. 21.00 we Wrocławiu / See notes 6.09.2008, 9.00 pm in Wrocław
277
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
Wrocław
19.08.2008
23:02 Uhr
Seite 278
Oratorium Marianum
1st act Rinaldo’s aria ‘Cara sposa’
Aria „Cara sposa” z I aktu opery „Rinaldo”
Cara sposa, amante cara, [dove sei?]
Deh! Ritorna a’ pianti miei.
Cara sposa, amante cara, dove sei?
Ritorna, ritorna a’ pianti miei.
Cara sposa, Deh! Ritorna.
Deh! Ritorna a’ pianti miei.
Cara sposa, sposa cara, dove sei?
Deh! Ritorna, [dove sei?]
Deh! Ritorna, a' pianti miei.
Ritorna, a' pianti miei.
[Deh! Ritorna,] a' pianti miei.
Del vostro Erebo sull’ara
Colla face del mio sdegno
Io vi sfido o spirti rei!.
Droga żono, kochanko droga, [gdzie jesteś?]
Ach! Powróć na mój płacz.
Droga żono, kochanko droga, gdzie jesteś??
Powróć, powróć na mój płacz.
Droga żono, ach, wróć!
Ach! Powróć na mój płacz.
Droga żono, żono droga, gdzie jesteś?
Ach! Powróć [gdzie jesteś?]
Ach! Powróć na mój płacz.
Powróć na mój płacz.
[Ach! Powróć] na mój płacz.
Na waszego Erebu ołtarzu,
Z pochodnią mojego gniewu
wyzywam was, złe duchy!
1st act, Tolomeo’s aria ‘L’empio, sleale, indegno’
Aria „L’empio, sleale, indegno“ z I aktu opery „Giulio Cesare“
Amico, il tuo consiglio la mia stella;
vanne, pensa e poi torna.
(Parte Achilla)
Muora Cesare, muora, e il capo altero
sia del mio pi sostegno.
Roma, oppressa da lui, libera vada,
e fermezza al mio regno
sia la morte di lui pi che la spada.
L'empio, sl’eale, indegno
vorria rapirmi il regno,
e disturbar cos
la pace mia.
Ma perda pur la vita,
prima che in me tradita
dall'avido suo cor
la fede sia!
L'empio, ecc.
Druhu, twa rada jest moją gwiazdą;
idź stąd, pomyśl i wróć potem.
(Wychodzi Achilla)
Nie umrze Cezar, niech umrze, a wyniosła głowa
niech będzie mych stóp oparciem.
Rzym przezeń uciskany, wolny niech będzie,
niech dla trwałości mych rządów
śmierć jego więcej niż miecz znaczy.
Bezbożny, niecny, niegodny
chciałby mi wydrzeć królestwo,
i tak zakłócić
spokój mój.
Niech życie jednak straci,
nim wiarę we mnie
zachłanne jego
serce utraci!
Bezbożny itd.
278
Seite 279
/ Tuesday 9.09.2008
godz. 19.00
/ 7.00 pm
1st act, Bertarido’s recitative and aria „Dove sei”
Recytatyw i aria „Dove sei” z I aktu opery „Rodelinda“
Pompe vane di morte!
Menzogne di dolor, che riserbate
il mio volto e 'l mio nome, ed adulate
del vincitor superbo il genio altiero!
Voi dite, ch'io son morto;
ma risponde il mio duol, che non vero.
Próżny przepychu śmierci!
Kłamstwa bolesne, co oszczędzacie
mą twarz i imię me, a schlebiacie
dumnego zwycięzcy wyniosłemu duchowi!
Mówicie, żem jest martwy;
lecz odpowie mój żal, że to nieprawda.
"Bertarido fu Re; da Grimoaldo
vinto fugg , presso degli Unni giace.
Abbia l'alma riposo, e 'l cener pace."
Pace al cener mio? Astri tiranni!
Dunque fin ch'avr vita,
guerra avr con gli stenti, e con gli affanni.
„Bertarido był Królem; zwyciężony
przez Gimoalda uciekł, u Hunów spoczywa.
Niechaj dusza odpocznie, proch spokoju zażywa.“
Pokój mym prochom? Nieubłagane gwiazdy!
Zatem póki będę żywy,
będę z trudami, z troskami bój toczył.
Dove sei, amato bene?
Vieni, l'alma a consolar.
Sono oppresso da' tormenti
ed i crudeli miei lamenti
sol con te posso bear.
Gdzieś jest, kochany skarbie?
Przyjdź, by duszę pocieszyć.
Trapią bowiem mnie udręki,
a okrutne moje jęki
tylko z tobą zdołam uciszyć.
1st act, Cesare’s aria ‘Va tacito e nascosto, quand avido’
Aria „Va tacito e nascosto” z I aktu opery „Giulio Cesare”
Va tacito e nascosto,
quand'avido di preda,
l'astuto cacciator.
E chi mal far disposto,
non brama che si veda
l'inganno del suo cor.
Kroczy cicho i skrycie,
gdy żądny jest zdobyczy,
sprytny myśliwy.
A kto zło czynić skłonny,
nie pragnie, by widziano
podstępy jego serca.
/ 7.00 pm
Wtorek
godz. 19.00
23:02 Uhr
/ Tu 9.09.2008
19.08.2008
Wt
RZ_MFWC 09_09_19_00_Wroclaw 270-279:01
Tłumaczenie: Ziemowit Pazda
279